Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành tp HCM hiện trạng và những định hướng

Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng
và những định hướng

LỜI CÁM ƠN

Luận văn được hoàn thành tại trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh theo chương
trình đào tạo thạc sĩ hệ chính quy tập trung khóa 12, bắt đầu từ tháng 11 năm 2001 đến tháng 11
năm 2003.
Bằng tất cả tình cảm chân thành của mình, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới Ban Giám Hiệu
Trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh, Ban Chủ nhiệm Khoa Địa lý cùng các thầy cô
trong Khoa và Phòng Khoa Học Công Nghệ sau Đại học của nhà trường đã tận tình giúp đỡ dìu dắt
tôi trong suốt quá trình học tập.
Trong quá trình làm luận văn tốt nghiệp, tôi nhận được sự hướng dẫn tận tụy, chỉ bảo của
Tiến sĩ Khoa học PHẠM XUÂN HẬU là người thầy giúp đỡ tôi trong thời gian làm đề tài. Tôi xin
bày tỏ tấm lòng tri ân chân thành cùng với tất cả sự kính trọng sâu sắc nhất.
Nhân dịp này, tôi xin tỏ lòng biết ơn đến Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Cục
Thống kê, Viện Kinh tế, Sở Kế hoạch Đầu tư, Sở Giáo dục - Đào tạo, Ban Giám Hiệu Trường Bồi
dưỡng Giáo dục Quận Bình Thạnh thành phố Hồ Chí Minh đã tạo mọi điều kiện cho tối học tập,
nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.
Cuối cùng, với tình cảm nồng thắm, xin gởi đến những người thân yêu nhất đã hết lòng động
viên và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn.

TP. Hồ Chí Minh, ngày 25 tháng 12 năm 2003 Người
thực hiện đề tài

CHÂU NGỌC HÀ

2

Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng
và những định hướng

MỤC LỤC
LỜI CÁM ƠN.................................................................................................... 2
T
2
8

T
2
8

MỤC LỤC.......................................................................................................... 3
T
2
8

T
2
8

PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 11
T
2
8

T
2
8

1.LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ..................................................................................... 11
T
2
8

T
2
8

2.MỤC ĐÍCH CỦA ĐỀ TÀI................................................................................ 12
T
2
8

T
2
8

3.NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI .............................................................. 13
T
2
8

T
2
8

4.GIỚI HẠN NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI ................................................................ 13
T

2
8

T
2
8

5.LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI .................................................................. 14
T
2
8

T
2
8

6.QUAN ĐIỂM VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................... 15
T
2
8

T
2
8

6.1. Các quan điểm nghiên cứu ........................................................................ 15
T
2
8

T
2
8

6.2.Các phương pháp nghiên cứu chính được sử dụng trong đề tài.............. 17
T
2
8

T
2
8

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CHUNG ................................................... 19
T
2
8

T
2
8

1.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM ................................................................................. 19
T
2
8

T
2
8

1.1.1.Cơ cấu kinh tế .......................................................................................... 19
T
2
8

T
2
8

1.1.1.1.Khái niệm .......................................................................................... 19
T
2
8

T
2
8

3


Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng
và những định hướng

1.1.1.2.Các khía cạnh biểu hiện ................................................................... 20
T
2
8

T
2
8

1.1.1.3.Chỉ tiêu xem xét và đánh giá chuyển dịch cơ cấu........................... 26
T
2
8

T
2
8

1.1.1.4.Ý nghĩa việc xây dựng một cơ cấu kinh tế hợp lý ........................... 30
T
2
8

T
2
8

1.1.2.Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ..................................................................... 31
T
2
8

T
2
8

1.1.2.1.Khái niệm chung .............................................................................. 31
T
2
8

T
2
8

1.1.2.2.Các mô hình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ........................................ 32
T
2
8

T
2
8

1.1.2.3.Các nhân tố ảnh hưởng đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế ............... 36
T
2
8

T
2
8

1.1.3.Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn ............................. 41
T

2
8

T
2
8

1.1.3.1.Cơ cấu kinh tế nông nghiệp ............................................................. 42
T
2
8

T
2
8

1.1.3.2.Cơ cấu kinh tế nông nghiệp-nông thôn........................................... 42
T
2
8

T
2
8

1.2.MỤC TIÊU VÀ PHƯƠNG HƯỚNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH
T
2
8

TẾ NÔNG NGHIỆP NÔNG THÔN ................................................................... 43
T
2
8

1.2.1.Các mục tiêu ............................................................................................. 43
T
2
8

T
2
8

1.2.2.Phương hướng chuyển dịch cơ câu kinh tế nông nghiệp nông thôn.... 44
T
2
8

T
2
8

1.3.CÔNG NGHIỆP HÓA - HIỆN ĐẠI HÓA NÔNG NGHIỆP NÔNG
T
2
8

THÔN .................................................................................................................... 45
T

2
8

1.3.1.Quan điểm về công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn 45
T
2
8

T
2
8

4


Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng
và những định hướng

1.3.2.Nội dung công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn ....... 46
T
2
8

T
2
8

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ
T
2

8

NÔNG NGHIỆP NÔNG THÔN NGOẠI THÀNH THÀNH PHỐ HỒ CHÍ
MINH ............................................................................................................... 51
T
2
8

2.1.KHÁI QUÁT VỀ NÔNG NGHIỆP THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH VÀ
T
2
8

NÔNG THÔN NGOẠI THÀNH ......................................................................... 51
T
2
8

2.1.1.Đặc điểm về tự nhiên ............................................................................... 51
T
2
8

T
2
8

2.1.2.Về xã hội ................................................................................................... 55
T
2

8

T
2
8

2.1.2.1.Dân số và lao động ........................................................................... 55
T
2
8

T
2
8

2.1.2.2.Giáo dục và Y tế ................................................................................ 60
T
2
8

T
2
8

2.1.2.3.Văn hóa nghệ thuật .......................................................................... 61
T
2
8

T

2
8

2.1.3.Tình hình phát triển kinh tế chung ......................................................... 62
T
2
8

T
2
8

2.1.4.Cơ sở vật chất - Kỹ thuật.......................................................................... 70
T
2
8

T
2
8

2.2.THỰC TRẠNG QUÁ TRÌNH CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ
T
2
8

NÔNG NGHIỆP NÔNG THÔN NGOẠI THÀNH TP. HCM ......................... 71
T
2
8

2.2.1.Khái quát chung về nông nghiệp nông thôn ngoại thành TP. HCM .... 71
T
2
8

T
2
8

2.2.2.Quá trình chuyển dịch ............................................................................. 79
T
2
8

T
2
8

5


Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng
và những định hướng

2.2.3.Kết quả của việc chuyển đối cơ cấu ........................................................ 90
T
2
8

T
2
8

2.2.3.1.Các cây trồng, vật nuôi chính .......................................................... 90
T
2
8

T
2
8

2.2.3.2.Quá trình chuyển đối đã hình thành một số vùng sản xuất hàng
T
2
8

hóa ................................................................................................................. 94
T
2
8

2.2.3.3.Hình thành và phát triển kinh tế trang trại ở nông thôn ngoại
T
2
8

thành TP HCM ...........................................................................................105
T

2
8

2.2.3.4.Hình thành các vùng sản xuất kết hợp .........................................108
T
2
8

T
2
8

2 .3.NHẬN XÉT CHUNG ..................................................................................109
T
2
8

T
2
8

CHƯƠNG 3: ĐỊNH HƯỚNG CHUYÊN DỊCH CƠ CẤU KÍNH TỂ
T
2
8

NÔNG NGHIỆP -NÔNG THÔN NGOẠI THÀNH THÀNH PHỐ HỒ
CHÍ MINH ..................................................................................................... 112
T
2

8

3.1.CƠ SỞ XÂY DỰNG ĐỊNH HƯỚNG .........................................................112
T
2
8

T
2
8

3.1.1.Nhu cầu tất yếu khách quan .................................................................112
T
2
8

T
2
8

3.1.2.Điều kiện cụ thể của ngoại thành thành phố Hồ Chí Minh ................114
T
2
8

T
2
8

3.1.2.1.Các điều kiện tự nhiên ...................................................................114

T
2
8

T
2
8

3.1.2.2.Dân cư .............................................................................................117
T
2
8

T
2
8

3.1.2.3.Truyền thống...................................................................................118
T
2
8

T
2
8

6


Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng

và những định hướng

3.1.2.4.Khả năng sản xuất sản phẩm hàng hóa ........................................119
T
2
8

T
2
8

3.1.3.Thực tiễn chuyển dịch trong thời gian qua ..........................................120
T
2
8

T
2
8

3.1.4.Đường lối - Chính sách .........................................................................122
T
2
8

T
2
8

3.2.NHỮNG ĐỊNH HƯỚNG CỤ THỂ.............................................................124

T
2
8

T
2
8

3.2.1.Định hướng sử dụng tài nguyên - nhân lực - đầu tư ...........................124
T
2
8

T
2
8

3.2.1.1.Tài nguyên ......................................................................................124
T
2
8

T
2
8

3.2.1.2.Nhân lực..........................................................................................129
T
2
8

T
2
8

3.2.1.3.Đầu tư cơ sở hạ tầng ......................................................................132
T
2
8

T
2
8

3.2.2.Định hướng theo ngành - theo lãnh thổ ...............................................135
T
2
8

T
2
8

3.3.MỘT SỐ GIẢI PHÁP ..................................................................................146
T
2
8

T
2

8

3.3.1.Tổ chức triển khai chương trình giống cây, giông con chất lượng cao
T
2
8

của thành phố..................................................................................................146
T
2
8

3.1.2.Phát triển cơ giới hóa ............................................................................147
T
2
8

T
2
8

3.1.3.Củng cố nâng cấp các cơ sở nghiên cứu, trang bị phương tiện phân
T
2
8

tích xét nghiệm chuyên ngành .......................................................................148
T
2
8

3.1.4.Định hình các vùng sản xuất tập trung ................................................149
T
2
8

T
2
8

3.1.5.Triển khai nhanh chương trình di dời, tái bố trí các cơ sở chăn nuôi gia
T
2
8

7


Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng
và những định hướng

súc, gia cầm ra các nông trường ở Củ Chi ....................................................149
T
2
8

3.1.6.Bảo vệ chăm sóc, chuyển hóa các khu rừng hiện có ...........................150
T
2
8

T
2
8

3.1.7.Tiếp tục triển khai thực hiện chương trình phát triển kinh tế biên ....150
T
2
8

T
2
8

3.1.8. Tăng cường đầu tư khoa học kỹ thuật, xây dựng cơ sở hạ tầng ở các
T
2
8

vùng sản xuất muối .........................................................................................151
T
2
8

3.1.9.Giải pháp đẩy mạnh phát triển nồng nghiệp nông thôn ......................151
T
2
8

T

2
8

3.3.10.Về khoa học - công nghệ .....................................................................158
T
2
8

T
2
8

3.3.11.Giải quyết vốn.......................................................................................159
T
2
8

T
2
8

3.3.12.Về thị trường tiêu thụ sản phẩm .........................................................162
T
2
8

T
2
8

3.4.PHẦN KẾT LUẬN .......................................................................................163
T
2
8

T
2
8

PHỤ

LỤC

T
2
8

8


Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng
và những định hướng

9

T
2
8

Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng
và những định hướng

......................................................................................................................... 165
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 195
T
2
8

T
2
8

TÀI LIỆU TRONG NƯỚC ...............................................................................195
T
2
8

T
2
8

TÀI LIỆU NƯỚC NGOÀI ................................................................................197
T
2
8

T
2
8

10


Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng
và những định hướng

PHẦN MỞ ĐẦU
1.LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung và phát triển nông thôn nói riêng trong
giai đoạn mới là một tất yếu khách quan của quá trình phát triển kinh tế xã hội ở mỗi
quốc gia. Trên phương diện chung, công nghiệp chưa gắn với nông nghiệp, tỷ trọng
của ngành chăn nuôi, cây công nghiệp dài ngày, cây ăn quả chưa cân đối, cơ cấu
nông nghiệp còn độc canh, đầu tư ngân sách cho nông nghiệp chưa tương xứng...
đang là trở ngại cho quá trình phát triển và hội nhập vào nền kinh tế khu vực, thế
giới.
Đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn hiện nay là
bước đi tất yếu của quá trình sản xuất ở các vùng nông thôn nước ta, nghiên cứu
chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp nông thôn phải gắn chặt với quá trình công nghiệp
hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn. Tư tưởng cơ bản của quá trình đổi mới
là chuyển nền nông nghiệp quản lý tập trang dựa trên nền tảng tập thể hóa tư liệu sản
xuất sang cơ chế quản lý nhiều thành phần, nhím tạo ra động lực từ trong các hộ
nông dân ở các vùng nông thôn, đưa nền kinh tế nông nghiệp phát triển, góp phần
vào sự phát triển kinh tế đất nước, giải quyết được vấn đề lương thực dự trữ đủ ăn và
xuất khẩu. Trong những năm đổi mới cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thổn nước ta
đủ có sự chuyển dịch theo hướng tiến bộ tạo ra sự tăng trưởng khu vực nông thôn.
11


Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng

và những định hướng

Vùng cây công nghiệp tập trung được xây dựng kinh tế xã hội nông thôn có những
bước khởi sắc.
Thành phố Hồ Chí Minh có vai trò đặc biệt quan trọng thúc đẩy tăng trưởng của vùng kinh tế
trọng điểm phía Nam và cả nước, nông nghiệp ngoại thành đã có những điều chỉnh đáng kể thích
ứng với nền sản xuất hàng hóa trong cơ chế thị trường, là vành đai thực phẩm, vùng nguyên liệu cho
công nghiệp chế biến và xuất khẩu. Nhưng trong những năm vừa qua việc phát triển nông nghiệp
nông thôn vùng ngoại thành chưa thực sự tạo được bước chuyển đổi mạnh mẽ, chưa có một cơ câu
hợp lý... Vì vậy, việc chuyển đổi cơ cấu sản xuất nông nghiệp ngoại thành là một yêu cầu bức thiết.
Để góp một chút công sức vào quá trình đi lên của thành phố. Tôi chọn đề tài "Chuyển đổi cơ câu
kỉnh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành thành phố Hồ Chí Minh - Hiện trạng và những
định hướng " cho đề tài luận văn của mình.

2.MỤC ĐÍCH CỦA ĐỀ TÀI
- Vận dụng cơ sở lý luận về tổ chức sản xuất nông nghiệp vào việc nghiên cứu sự chuyển dịch
cơ cấu nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành TP.HCM.
- Trên cơ sở nghiên cứu hiện trạng cơ cấu và quá trình chuyển dịch cơ cấu sản xuất nông
nghiệp nông thôn ở các huyện ngoại thành TP.HCM để đưa ra những định hướng nhằm thiết lập một
cơ cấu, nông nghiệp nông thôn hợp lý, phù hợp với điều kiện thực tế của vùng tạo động lực phát
triển sản xuất đạt hiệu quả cao trên cơ sở tận dụng tối đa nguồn nguyên liệu về tự nhiên và nhân lực
của vùng.
- Đề ra một số giải pháp nhằm tăng tốc cho việc chuyển đổi cơ cấu sản xuất nông nghiệp,
chuẩn bị tốt cho hội nhập kinh tế thế giới và khu vực.

12


Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng
và những định hướng

3.NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
- Nghiên cứu đánh giá hiện trạng các nguồn lực phát triển nông nghiệp nông

thôn vùng ngoại thành TP.HCM.
- Hệ thống hóa và phân tích thực trạng quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế
nông nghiệp các huyện ngoại thành TP.HCM.
- Đề xuất hướng phát triển các ngành trong cơ cấu nông nghiệp và một số giải
pháp Cần thiết nhằm thúc đẩy sản xuất nông nghiệp ở các huyện ngoại thành đạt hiệu
quả cao, đáp ứng yêu cầu của quá trình công nghiệp hoa và hiện đại hóa.

4.GIỚI HẠN NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
Do hạn chế của bản thân, nguồn tư liệu thu thập không đồng bộ và một số yếu
tố khách quan khác, đề tài nghiên cứu giới hạn trong phạm vi:
Về nội dung : Đề tài nghiên cứu tập trung vào hiện trạng và quá trình chuyển
dịch cơ cấu ở các huyện ngoại thành, từ đó so sánh đánh giá mức độ hợp lý, không
hợp lý đồng thời đưa ra một số giải pháp chính.
Về không gian : Nghiên cứu tập trung chủ yếu là 5 huyện ngoại thành.
Về thời gian : Đề tài nghiên cứu sự chuyển dịch cơ cấu ở các huyện ngoại thành
trong giai đoạn từ 1975 cho đến 2002.

13


Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng
và những định hướng

5.LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
Trong lịch sử phát triển kinh tế thế giới, đã xuất hiện nhiều mô hình cơ cấu
kinh tế khác nhau và cũng diễn ra nhiều lần sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế cơ cấu

kinh tế ở các quốc gia khác nhau, ở nhiều mức độ và khía cạnh khác nhau. Các-Mác,
Ăng-Ghen là những người đầu tiên đưa ra thuật ngữ "Cơ cấu kinh tế của xã hội" và
xem xét nền kinh tế xã hội như một hệ thống với quan hệ trong - ngoài, hình thức nội dung, tự nhiên - xã hội ương mối quan hệ biện chứng của chúng .
Ở Việt Nam, sau Đại hội lần thứ VI của Đảng (12/1986) đến nay, những tư
tưởng và lý luận về các vấn đề này đã được các nhà khoa học, các nhà quản lý tập
trung nghiên cứu.
Về l ý luận: Đã có các công trình nghiên cứu, xuất bản như " Chuyển dịch cơ
U

U

cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại hóa nền kinh tế quốc dân" (Giáo
sư - Tiến sĩ Ngô Đình Giao chủ biên ), "Đổi mới và sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế
theo hướng công nghiệp hóa" (Bùi Tất Thắng ), "Chuyển dịch cơ cấu và xu hướng
phát triển của kinh tế nông nghiệp Việt Nam theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại
hóa từ thế kỷ XX đến thế kỷ XXI trong thời đại kinh tế tri thức" (Lê Quốc Sử)...và
nhiều bài viết được đăng trên các tạp chí kinh tế, tạp chí cộng sản.
Về thực tiễn: Ở nước ta, nhiều năm qua, từng vùng từng địa phương đã nghiên
U

U

cứu nhằm định hướng việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế thích hợp. Ở thành phố Hồ
Chí Minh, cũng đã có nhiều nghiên cứu, về sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nhưng
14


Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng
và những định hướng

chưa có một công trình nào cụ thể nghiên cứu về sự chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp
nông thôn ngoại thành. Đề tài này sẽ góp phần vào nghiên cứu vấn đề trên.

6.QUAN ĐIỂM VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Cơ sở lý luận Chủ nghĩa Mác - Lênin và đặc biệt là lý luận của phép biện
chứng, lý luận về tổ chức lãnh thổ là cơ sở phương pháp luận của đề tài thực hiện.
6.1. Các quan điểm nghiên cứu
Quan điểm hệ thống: Qua kinh nghiệm tổng kết ở nhiều nước trên thế giới cho
U

U

thấy, một quốc gia không thể theo đuổi một mục tiêu phát triển ở một loại cơ cấu
kinh tế riêng biệt nào, bởi lẽ từng loại hình cơ cấu chỉ đáp ứng từng mặt trong, từng
giai đoạn, mà không the đáp ứng được mục tiêu phát triển tổng thể, toàn diện... Do
vậy khi nghiên cứu về sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nên nghiên cứu trên mối liên hệ
giữa các ngành lành tế (trong cơ cấu) không những trong nước mà cả thế giới theo
nhiều hướng để phân tích sự tác động qua lại giữa các thành phần trong hệ thống chi
tiết, khách quan.
Quan điểm sinh thái và phát triền bền vững: Trong quá trình nghiên cứu
U

U

chuyển dịch cơ cấu kinh tế cần chú ý đến việc phân tích qui hoạch các vùng ngoại
thành, sao cho phù hợp, đạt được mục đích làm cho nền kinh tế phát triển nhanh,
song phải đảm bảo ổn định xã hội và bảo vệ môi trường sinh thái (tăng trưởng đi đôi
phát triển). Đề tài cũng xem xét trên cơ sở nhiều chính sách, nhiều mô hình phát triển
khác nhau để đáp ứng cả 3 yêu cầu : nhanh -hiệu quả- bền vững.
15

Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng
và những định hướng

Quan điểm xã hội học: Chuyển dịch nông nghiệp - nông thôn theo hướng tăng
U

U

khối lượng và chất lượng nông sản hàng hóa, nhất là nông, lâm, thủy sản chế biến...
có sức cạnh tranh trên thị trường trong nước và thế giới, đảm bảo an ninh lương thực
quốc gia phát triển công nghiệp nhỏ và dịch vụ nông thôn, mở mang ngành nghề,
xây dựng kết cấu hạ tầng nông thôn...
Trên quan điểm xã hội học, đề tài sẽ phân tích các chính sách xã hội-chính sách
đầu tư tác động đến đời sống dân cư nông thôn ngoại thành và ý nghĩa của nó trong
việc nâng cao chất lượng cuộc sống ở nông thôn theo quan điểm phát triển con người
và phát triển bền vững.
Quan điểm lịch sử viễn cảnh : Quan điểm này được thể hiện ở khía cạnh là
U

U

chú ý đến vấn đề địa lỹ-lịch sử, để thấy rõ sự thay đổi vị trí, vai trò của nông nghiệpnông thôn ngoại thành (trong cơ cấu kinh tế) ở các thành phố lớn của thế giới, nước
ta nói chung và ở TP.HCM nói riêng và phân tích quá trình chuyển dịch nông nghiệp
nông thôn trong các hoàn cảnh lịch sử cụ thể.
Quan điểm tổng hợp : Là quan điểm truyền thống của Địa lý học, khi phân tích
U

U

sự chuyển dịch kinh tế nông nghiệp - nông thôn Cần phải đánh giá đúng hiệu quả của
sự chuyển dịch - xác định đúng hướng chuyển dịch... Với cái nhìn, đánh giá tổng hợp
các mối liên hệ giữa quy mô và chất lượng nông nghiệp - sự đa dạng của nông
nghiệp, hiệu quả trong chuyển dịch - được xem là những tiêu chí bổ sung cho việc
đánh giá.
16


Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng
và những định hướng

6.2.Các phương pháp nghiên cứu chính được sử dụng trong đề tài
Phương pháp phân tích - thống kê : Sử dụng phân tích các số liệu về các
U

U

ngành kinh tế (trồng trọt-chăn nuôi-thủy sản-lâm nghiệp...) đã công bố trong 15 năm,
được thu thập cho đề tài (diện tích, giá trị sản lượng, cơ cấu ngành cùng với các số
liệu thống kế về tình hình chuyển địch cơ cấu của các huyện ngoại thành).
Phương pháp thực địa và đánh giá tổng hợp : Các số liệu thu thập được
U

U

không thể nào diễn đủ chính xác thực trạng của các vấn đề Cần nghiên cứu, vì thế
Cần phải tiến hành khảo sát thực tế ở các cơ sở của từng ngành để nhận thêm các
nguồn thông tin mà trong số liệu chưa thông báo, từ đó có thể thẩm định lại các số
liệu đã được thu thập trong khi nghiên cứu.

Phương pháp bản đồ-biểu đồ: Xây dựng các bản đồ-biểu đồ để thấy được
U

U

những thay đổi vế không gian sản xuất, mối liên kết hiện trạng trong việc sử dụng tài
nguyên thiên nhiên-cùng với biểu đồ, sơ đồ thấy được sự chuyển dịch về cơ cấu
nông nghiệp trong giai đoạn đổi mới vừa qua.
Phương pháp dự báo : Xác định hướng phát triển của ngành trong khi nghiên
U

U

cứu về chuyển dịch kinh tế nông nghiệp là rất Cần thiết. Từ thực trạng kinh tế nông
nghiệp-để xác định hướng phát triển và các biện pháp đẩy mạnh sự phát triển, từ đó
có những dự báo có cơ sở khoa học.

17


Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng
và những định hướng

Phương pháp chuyên gia : Để luận văn có thể chính xác, khoa học đúng Cần
U

U

tiếp cận với các đơn vị chức năng có liên quan với địa phương để xin ý kiến đóng
góp của các chuyên gia.

18


Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng
và những định hướng

PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CHUNG
1.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM
1.1.1.Cơ cấu kinh tế
1.1.1.1.Khái niệm
Xét về mặt triết học, cơ cấu là một phạm trù phản ánh cấu trúc bên trong của
một đối tượng của một đối tượng, là tập hợp những mối liên hệ cơ bản, tương đối ổn
định giữa các yếu tố cấu thành đối tượng đó, trong một thời gian nhất định.
Cơ cấu kinh tế của một nước là tổng thể những mối quan hệ giữa các bộ phận
hợp thành nền kinh tế của nước đó: các lĩnh vực (sản xuất, phân phối, trao đổi, tiêu
dùng); các ngành kinh tế (công nghiệp, nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp, giao
thông vận tải...); các thành phần kinh tế (quốc doanh, tập thể, tư nhân...); các vùng
kinh tế.
Trên phạm vi cả nước, cơ cấu kinh tế là biểu hiện tập trung của chiến lược kinh
tế-xã hội. Một cơ cấu kinh tế hợp lý phản ánh sự tác động của các quy luật phát triển
khách quan. Vai trò của yếu tố chủ quan chỉ là thông qua nhận thức ngày càng sâu
sắc những quy luật đó mà phân tích, đánh giá những xu thế phát triển khác nhau, đôi
khi còn mâu thuẫn nhau, để tìm ra những phương án thay đổi cơ cấu có hiệu quả cao
19


Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng
và những định hướng

nhất trong những điều kiện cụ thể của đất nước. Mọi ý định chủ quan, nóng vội hay
bảo thủ trong việc tạo ra sự thay đổi cơ cấu thường dẫn đến hậu quả không nhỏ đối
với nền kinh tế.
Mỗi cơ cấu kinh tế đều mang tính lịch sử xã hội nhất định và luôn biến động.
Nó gắn với sự biến đổi và phát triển không ngừng của các yếu tố, các bộ phận cấu
thành nền kinh tế và những mối liên hệ giữa chúng.
Trong nền sản xuất hàng hóa, nhu cầu của xã hội được phản ánh qua thị trường.
Cơ cấu kinh tế - xã hội phải thể hiện gián tiếp nhu cầu của thị trường và tác động của
thị trường, điều đó sẽ nói lên tính hợp lý và hoàn thiện hay không của nhu cầu xã
hội. Trình độ phát triển của một nước là nhân tố phản ánh ảnh hưởng mạnh mẽ tới sự
hình thành cơ cấu kinh tế của nước đó (bao gồm cả hình thức, bước đi của quá trình
phát triển).
Những nhân tố của lành tế đối ngoại và phân công lao động quốc tế. Sự tham
gia vào quá trình phân công lao động quốc tế dưới nhiều hình thức sẽ gia tăng, thích
ứng và phù hợp về cơ cấu của nền kinh tế với bên ngoài. Tính đa dạng của các nhu
cầu phát triển và sự khác nhau về điều kiện thuận lợi cho nền sản xuất ở các nước,
đòi hỏi bất cứ nền kinh tế nào cũng phải có sự trao đổi kết quả hoạt động với bên
ngoài với mức độ và phạm vi khác nhau.
1.1.1.2.Các khía cạnh biểu hiện
Nền kinh tế quốc dân bao gồm nhiều bộ phận hợp thành có mối quan hệ tác
20


Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng
và những định hướng

động qua lại. Cơ cấu kinh tế là một phạm trù kinh tế tổng hợp nhiều mặt, nhiều mối
quan hệ của nhiều lĩnh vực trong nền kinh tế quốc dân. Ở mỗi nước, trong mỗi thời
kỳ phát triển phải hết tập trung giải quyết các khâu quan trọng mà nền kinh tế xã hội

đặt ra.
Thực tiễn xây dựng và phát triển kinh tế của đất nước trong những năm qua,
chúng tôi xin đề cập đến các khía cạnh quan trọng của cơ cấu kinh tế: cơ cấu ngành,
cơ cấu lãnh thổ và cơ cấu thành phần kinh tế.


Cơ cấu ngành

Là bộ phận cơ bản nhất, phản ánh mối liên kết kinh tế và công nghệ sản xuất, là
cốt lõi của chiến lược ổn định và phát triển kinh tế - xã hội, tạo điều kiện thực hiện
các mục tiêu chiến lược đặt ra.
Nền kinh tế quốc dân trên góc độ tính chất của nền sản xuất có 2 khu vực: khu
vực sản xuất vật chất và khu vực sản xuất phi vật chất.
Khu vực sản xuất vật chất: tổng hợp các ngành sản xuất ra của cải vật chất
U

U

phục vụ đời sống con người, tạo ra sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân chủ yếu
cho đất nước.
Khu vực sản xuất phi vật chất: là tổng hợp các ngành dịch vụ phục vụ cho sản
U

U

xuất và đời sống của con người, của xã hội. Với sự phát triển của khoa học kỹ thuật,
21


Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng

và những định hướng

năng suất lao động của con người ngày càng cao - các ngành dịch vụ đã trở thành các
ngành kinh tế quan trọng, đem lại nguồn thu nhập to lớn cho đất nước.
Về mặt tổ chức sản xuất, nền kinh tế quốc dân gồm các cơ sở sản xuất kinh
doanh, các doanh nghiệp của các ngành kinh tế (công nghiệp, nông nghiệp, dịch
vụ...) là những đơn vị tổ chức của nền kinh tế, những đơn vị tổ chức này kết hợp lại
thành tổ chức kinh tế ngành. Các ngành sản xuất cùng với các ngành phi sản xuất vật
chất kết đan thành một cơ cấu thống nhất trong nền kinh tế.
Xác định cơ cấu ngành và lĩnh vực kinh tế hợp lý nhằm phát huy khả năng tối
đa trong việc khai thác tiềm năng kinh tế của đất nước, khả năng đóng góp cao ương
việc tạo ra nhiều sản phẩm cho xã hội, đảm bảo tăng trưởng cao và ổn định sự phát
triển của nền kinh tế trong tương lai.
 Cơ cấu lãnh thổ: Là cơ cấu nền kinh tế quốc dân có nhiều loại hình khác
U

U

nhau. Nhưng dù ở loại hình nào, nó cũng là sản phẩm phân công lao động xã hội,
được biểu hiện dưới hai hình thức cơ bản là phân công lao động theo ngành và phân
công lao động theo lãnh thổ.

22


Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng
và những định hướng

Trên phương diện địa lý, nền kinh tế quốc dân được xây dựng trên toàn bộ lãnh
thổ kinh tế của đất nước, nó dựa trên điều kiện tự nhiên và kinh tế -xã hội khác nhau,

có các nguồn tài nguyên, đất đai, rừng, biển và mạng lưới kết cấu hạ tầng hình thành
các vùng kinh tế có yếu tố khác nhau dẫn đến hình thành một cơ cấu kinh tế vùng
lãnh thổ khác nhau. Tất cả các vùng kinh tế khác nhau đó đều có những mối quan hệ
tác động qua lại lẫn nhau trong cùng một cơ cấu kinh tế quốc dân thống nhất trong cả
nước.
Xây dựng cơ cấu lãnh thổ là điều kiện để các ngành nghề được mở ra trên
nhiều vùng. Phân công lao động theo ngành được thể hiện trong không gian bằng sự
phân công lao động theo lãnh thổ. Việc bố trí hợp lý các ngành nghề, các cơ sở sản
xuất trên lãnh thổ sẽ tạo cơ sở sử dụng hợp lý các loại lao động ở từng vùng và trong
cả nước. Đó chính là thực hiện quá tình phân công lao động xã hội như vậy, có thể
thấy cơ cấu lãnh thổ phản ánh những mối quan hệ kinh tế được phân bố trên vùng
lãnh thổ, là không gian thích hợp thường xuyên diễn ra, các sự kiện kinh tế ở trong
đó. Vì thế, mức độ hình thành phát triển và hoàn thiện của cơ cấu lãnh thổ hoàn toàn

23


Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng
và những định hướng

phụ thuộc vào mức độ phân công lao động, vào trình độ công nghiệp hóa mà động
lực chính của nó là cuộc cách mạng khoa học và công nghệ.
Xác định cơ cấu lãnh thổ hợp lý nhằm xóa bỏ tình trạng biệt lập, chia cắt của
nền kinh tế quốc dân, tạo điều kiện để mỗi vùng phát huy tiềm năng sẩn có để hình
thành những vùng sản xuất hàng hóa, và phát triển tổng hợp. Mặt khác, còn nhằm
thiết lập mối quan hệ giữa các vùng để đưa mỗi vùng trở thành hạt nhân phát triển
kinh tế của cả nước.
 Cơ cấu thành phần kinh tế: Về mặt quan hệ kinh tế xã hội, quan hệ sở hữu,
U

U

có các thành phần kinh tế khác nhau với nhiều hình thức sở hữu khác nhau. Dựa trên
3 hình thức sở hữu căn bản (sở hữu toàn đàn, sở hữu tập thể, sở hữu tư nhân). Đại
hội lần thứ VII của Đảng đủ nêu rõ cơ cấu thành phần kinh tế nước ta bao gồm : kinh
tế quốc doanh, kinh tế tập thể, kinh tế cá thể và kinh tế tư bản tư nhân.
Kinh tế quốc dân: Nắm vững những ngành, những lĩnh vực kinh tế then chốt
và các doanh nghiệp trọng yếu, đảm đương những hoạt động mà các thành phần kinh
tế khác không có điều kiện hoặc không muốn đầu tư kinh doanh, thực hiện vai trò
chủ đạo với chức năng một công cụ điều tiết vĩ mô của nhà nước.
24


Chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn vùng ngoại thành Tp.HCM hiện trạng
và những định hướng

Kinh tế tập thể : Bao gồm gần như toàn bộ lĩnh vực nông nghiệp và tiểu thủ
công nghiệp, với hình thức phổ biến là hợp tác xã tổ chức và hoạt động không phụ
thuộc vào địa giới hành chính, phát triển rộng rãi và đa dạng trong các ngành nghề
với quy mô và mức độ tập thể hóa khác nhau để cơ sở tự nguyện góp vốn và góp sức
của những người lao động.
Kinh tế cá thể : Có phạm vi và đối tượng tương đối lớn, được khuyến khích
phát triển trong các ngành nghề ở thành thị và nông thôn, không bị hạn chế việc mở
rộng kinh doanh, có thể tồn tại độc lập hoặc tham gia các loại hình hợp tác xã, liên
kết với các doanh nghiệp lớn bằng nhiều hình thức.
Kinh tế tư bản tư nhân : Phát triển không hạn chế về quy mô và địa bàn hoạt
động trong những ngành nghề mà luật pháp không cấm. Nhà nước có thể liên doanh
bằng nhiều hình thức với tư bản tư nhân trong và ngoài nước, hình thành loại doanh
nghiệp thuộc thành phần tư bản nhà nước.
Kinh tế tư bản nhà nước : Là hình thức liên doanh giữa các doanh nghiệp nhà

nước tư bản nước ngoài, là thành phần kinh tế đang phổ biến ở nước ta.
Như vậy, các thành phần kinh tế có những khả năng và điều kiện tồn tại, vận
25