XÃ hội học tôn GIÁO pp

XÃ HỘI HỌC TÔN GIÁO

ĐẠO MẪU Ở VIỆT NAM


Nội dung chính
 Đạo Mẫu ở Việt Nam
 Điểm luận một số công trình nghiên cứu về
Đạo Mẫu
 Đề xuất hướng nghiên cứu Đạo Mẫu dưới góc
độ Xã hội học


Mở đầu
“ Sự khổ ải tôn giáo vừa là biểu hiện sự khổ ải hiện
thực, lại vừa là sự phản kháng lại sự khổ ải hiện
thực đó. Tôn giáo là tiếng thở dài của chúng sinh
bị áp bức, là trái tim của thế giới không có trái
tim, cũng giống như nó là tinh thần của một trạng
thái không có tinh thần. Tôn giáo là thuốc phiện
của nhân dân. Tôn giáo là hạnh phúc hư ảo của
nhân dân của mình ”.
(K. Mac)


 Tín ngưỡng - tôn giáo ở Việt Nam đang phát triển
ngày càng đa dạng, phong phú và có những nét đặc
sắc, lễ nghi đặc trưng. Bên cạnh những tôn giáo có
tính phổ quát như Nho giáo, Phật giáo, Hồi giáo,
Kito giáo và Đạo giáo thì còn có rất nhiều tôn giáo
chỉ có tính chất địa phương như Cao Đài, Hòa

Hảo…
 Đạo Mẫu ở Việt Nam cũng là một trong số các hình
thức của tôn giáo Việt Nam mang những nét đặc
trưng của một hình thức tín ngưỡng và cả những nét
đặc trưng văn hóa, thể hiện lối sống của con người
Việt Nam.


Tôn giáo và tín ngưỡng
 Sự phân biệt chủ yếu ở mức độ niềm tin và cơ
cấu tổ chức.
 Tín ngưỡng là quá trình thiêng liêng hóa môt
nhân vật, có thể là quá trình huyền thoại hóa,
lịch sử hóa nhân vật phụng thờ.


Lịch sử hình thành Đạo Mẫu
 Điều kiện sản xuất gắn liền với cây lúa và nước, đặc biệt thích
ứng với sự đảm đang, khéo léo của người phụ nữ, vì thế, người
Việt cổ tôn thờ nước, lúa, và người phụ nữ.

 Người Việt ghi nhớ công cha nghĩa mẹ nhưng cha thì
kính mà mẹ thì thờ. Vị trí, vai trò không thể thay thế của
người mẹ đồng thời cho thấy lòng kính ngưỡng thiêng
liêng, sâu sắc của tâm thức dân tộc ta dành cho người
Mẹ. Người Việt thờ Mẫu trước hết là thờ người mang
nặng đẻ đau, ôm ấp chăm bẵm và đến hết đời vẫn còn lo
lắng cho con cái của mình, rộng ra là thờ người Mẹ của
xứ sở, bảo hộ, bảo trợ cho con người.

Đạo Mẫu
 Xuất hiện khá sớm cùng nền văn minh lúa
nước.
 Khái niệm Thánh mẫu được mở rộng để bao
hàm cả những nữ anh hùng trong dân giannhững người phụ nữ có thật nổi lên trong lịch
sử với vai trò người bảo hộ hoặc trị bệnh. Nhân
vật lịch sử này được kính trọng, tôn thờ và cuối
cùng được thần thánh hóa để trở thành một
trong những hiện thân của Thánh mẫu.


Đạo Mẫu
 Các vị thần trong thánh mẫu phản ánh phẩm
chất của một người mẹ vừa thần thánh lại vừa
con người.
 Đạo Mẫu không chú trọng vào cuộc sống sau
khi chết, nó quan tâm đến hiện tại và câu hỏi
làm thế nào người ta có thể đạt được một cuộc
sống hạnh phúc và đầy đủ trên trần gian.


ĐẠO MẪU
 Trong truyền thuyết Nữ thần mặt trời và Nữ thần mặt trăng
đã soi sáng và sưởi ấm cho mặt đất, tạo lập nên vũ trụ.
Huyền thoại về bà nữ Oa đội đá vá trời. Các nữ thần Pháp
Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi, Pháp Phong, Pháp Điện tạo ra
mây, gió, sấm chớp…sinh ra dân tộc Việt Nam có mẹ Âu
Cơ.
 Các bà mẹ cũng là các vị thần sáng tạo ra văn hóá và các

giá trị văn hóa, là tổ của nhiều ngành nghề truyền thống
như Mẹ Lúa, Mẹ Mía, Mẹ lửa…Nhiều nữ thần là các danh
tướng anh hung ngoài trận mạc, là những nhân tài xây
dựng đất nước như Bà Triệu, Ỷ Lan, Bùi Thị Xuân…


Đạo Mẫu
 Tục thờ Mẫu và Tam tòa Thánh Mẫu có quan
hệ mật thiết với tục thờ thần. Mẫu là nữ thần
nhưng không phải tất cả các nữ thần đều là
Mẫu, mà chỉ có một số nữ thần được tôn vinh là
Mẫu. Danh từ Mẫu là gốc Hán Việt, còn thuần
Việt gọi là Mẹ.
 Tục thờ Mẫu tiếp thu ảnh hưởng của thờ cúng
tổ tiên và ảnh hưởng của Phật giáo



Ngọc Hoàng thượng đế

Tam tòa thánh mẫu

Hàng
cô

Mẫu
Thiên

Mẫu
Thoải

Mẫu
Địa

Mẫu
Thượng
Ngàn

Ngũ vị quan lớn
Đệ Nhất – Đệ Nhị - Đệ Tam – Đệ Tứ - Đệ
Ngũ

Hàng
cậu


Đạo Mẫu
 Giải thích về sự có mặt của cả nam thần lẫn nữ thần trong
các vị thần của Đạo Mẫu, các nhà nghiên cứu đã đưa ra giả
thuyết rằng: Do xã hội Việt Nam cổ xưa theo chế độ Mẫu
hệ, nên phụ nữ có vị thế quan trọng trong xã hội. Tuy
nhiên người phụ nữ chỉ có được quyền lực khi họ đã kết
hôn. Do đó, nam giới cũng được xem là có vai trò quan
trọng trong cuộc sống, và họ cũng được thờ cúng. Đó là
những vị thần thánh mà vẫn được nhân dân Việt thờ tụng
và coi là những bậc siêu linh, họ có thể trừ ma sát quỷ, cải
lão hoàn đồng, chữa những bệnh cho dù người bệnh thập
tử nhất sinh. Đây là tục thờ của người Việt cổ. Một phong
tục hay và đầy chất tâm linh của văn hóa tín ngưỡng Việt.

NGHI LỄ TỔ CHỨC
 Đạo Mẫu có các nghi lễ tổ chức theo Âm lịch với
các tín đồ và nhiều người đi lễ tham gia. Các nghi
thức hành lễ không được dào tạo chính thức mà
chủ yếu được truyền khẩu từ đời này qua đời
khác.Nghi lễ phổ biến nhất là lên đồng (hay còn
gọi là hầu bóng)


Đạo mẫu
 Bên cạnh ý nghĩa tín ngưỡng, Đạo Mẫu còn tích hợp
những giá trị văn hóa, nghệ thuật mà ít có tín ngưỡng
nào có được gồm: văn học dân gian, nghệ thuật diễn
xướng (hát, múa, nhạc), tạo hình…
 Trong hệ thống tín ngưỡng thờ Mẫu, Phủ Giầy được coi
là một trong những trung tâm lớn. Nhân vật trung tâm
được thờ trong quần thể với gần 20 di tích này là Mẫu
Liễu Hạnh - một trong tứ bất tử của thần tiênViệt Nam
và là thần chủ của tín ngưỡng thờ Mẫu.


ĐẠO MẪU
 Các nhà nghiên cứu đã thống nhất tín ngưỡng thờ Mẫu
là một hiện tượng văn hóa dân gian tổng thể. Gắn bó
với tín ngưỡng thờ mẫu là một hệ thống các huyền
thoại, thần tích, các bài văn chầu, các truyện thơ nôm,
các bài giảng bút, các câu đối, đại tự.
 Nói đến tín ngưỡng thờ Mẫu còn phải nói đến các hình
thái diễn xướng như âm nhạc, hát chầu văn, hát bóng,

múa bóng, hầu bóng (lên đồng).



Đạo Mẫu
 Về bản chất, lên đồng là hiện tượng nhập hồn
nhiều lần của các thần linh trong điện thần, của
đạo Mẫu và các ông đồng, bà đồng để cầu sức
khỏe, cầu may mắn, tài lộc. Tuy nhiên trong
hoạt động này rất dễ bị khai thác, đẩy con
người đến mức cuồng tín, có thể gây nguy hiểm
và thiệt hại cho tín đồ, cộng đồng…


Đạo Mẫu
 Có rất nhiều cách lý giải, nhìn nhận khác nhau.
Tuy vậy, tựu trung các nhà nghiên cứu đều
khẳng định Đạo Mẫu là một tín ngưỡng bản
địa, chứa đựng bản sắc của dân tộc Việt Nam,
cần được bảo tồn và phát huy, đồng thời cũng
cần gạt bỏ dần các yếu tố mê tín dị đoan và vun
đắp tinh thần nhân bản vốn là gốc rễ của Đạo
Mẫu.


Đạo Mẫu trong đời sốngVN
 Những câu tục ngữ “lệnh ông không bằng cồng
bà”, “nhất vợ nhì giời” phản ánh tâm thức nữ
quyền, Mẫu quyền đã ăn sâu vào tâm thức người
Việt.

 Công tích của người phụ nữ được ghi ở mọi lĩnh
vực, không thua kém gì công tích của nam giới: tổ
tiên nòi giống, tổ nghề, anh hùng chống giặc ngoại
xâm, anh hùng lao động anh hùng văn hóa…, trên
điện thần, Nữ thần được thờ ngang bằng với Nam
thần


Điểm luận công trình nghiên cứu Đạo Mẫu

Nhóm bài nghiên cứu về tín ngưỡng thờ Mẫu:
 Tục thờ Mẫu và những truyền thống văn hóa dân gian ở
Việt Nam, Đinh Gia Khánh
 Đạo Mẫu, từ nhận thức tới thực tiễn, Ngô Đức Thịnh
 Nhận thức về Đạo Mẫu và một số hình thức Shaman của
các dân tộc nước ta, Ngô Đức Thịnh.
 Tín ngưỡng thờ Mẫu ở xứ Lạng, Thùy Linh.
 Bước đầu tìm hiểu đặc trưng của điện thờ Mẫu, Nguyễn
Minh San.
 Tín ngưỡng thờ Mẫu trong tâm thức loài người nói
chung, người Việt Nam nói riêng và lễ hội Phủ Giầy,
Trịnh Quang Khanh.


Điểm luận công trình nghiên cứu Đạo Mẫu
Nhóm các bài nghiên cứu về lễ hội nói chung và lễ hội Mẫu nói riêng
 Lễ hội: một cái nhìn tổng thể, Trần Quốc Vượng
 Thử tìm hiểu quan hệ giữa lễ hội với các tín ngưỡng
dân gian, Nguyễn Quang Lê
 Lễ hội và tâm linh người Việt, Chu Quang Trứ

 Lễ hội Phủ Giầy và việc quản lí lễ hội trên địa bàn tỉnh
Nam Định, Nguyễn Văn Xuyên
 Lễ hội Phủ Giầy, Thang Ngọc Pho
 Kho tàng lễ hội cổ truyền Việt Nam, Nhiều tác giả
 Lễ hội Việt Nam, Lê Trung Vũ - Lê Hồng Lý đồng chủ
biên.
 ……


Điểm luận công trình nghiên cứu Đạo Mẫu

Nhóm các bài nghiên cứu bàn về các hiện
tượng đáng chú ý trong nghi thức thờ Mẫu:
 Hát văn và nghi thức hầu bóng là hiện
tượng văn hóa dân gian tổng thể, Ngô Đức
Thịnh
 Lên đồng – Hành trình của thần linh và
thân phận, Ngô Đức Thịnh
 Hiện tượng giáng bút ở Việt Nam, Vũ Ngọc
Khánh


Điểm luận công trình nghiên cứu Đạo Mẫu

Một số tác phẩm nghiên cứu về Đạo Mẫu:
 Đạo Mẫu ở Việt Nam, Ngô Đức Thịnh, NXB
Văn hóa – Thông tin Hà Nội, 1993.
 Tín ngưỡng và văn hóa tín ngưỡng, Ngô Đức
Thịnh, NXB Khoa học Xã hội Hà Nội, 2001.
 Đạo Mẫu và các hình thức Shaman ở Việt

Nam và Châu Á, Nguyễn Chí Bền – Hồ
Tường, NXB Khoa học Xã hội Hà Nội, 2004.
 Đạo Mẫu, Ngô Đức Thịnh – Phạm Văn Ty –
Nguyễn Hữu Thông, NXB Khoa học Xã hội,
2007.


Hướng nghiên cứu
 Cơ cấu các nữ thần – nam thần trong tín ngưỡng
– tôn giáo Việt Nam.
 Nghi lễ Đạo Mẫu và ảnh hưởng của nó đến đời
sống cư dân Việt.
 Những biến đổi trong nghi lễ Đạo Mẫu và niềm
tin tôn giáo của người dân trong xã hội Việt Nam
ngày nay.
 Sự giống và khác nhau cơ bản giữa Đạo Mẫu và
một số tôn giáo, tín ngưỡng chính ở Việt Nam.
 Những yếu tố tác động/ ảnh hưởng đến niềm tin
của cư dân Việt vào Đạo Mẫu.
 ……