HỆ CHUYÊN GIA CHUẨN ĐOÁN BỆNH THẦN KINH TÂM THẦN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
KHOA CÔNG NGHỆ THÔNG TIN
-----------------------------
BÀI TẬP LỚN (2)
HỆ CHUYÊN GIA (EXPERT SYSTEMS)
ĐỀ TÀI
HỆ CHUYÊN GIA CHUẨN ĐOÁN BỆNH
THẦN KINH TÂM THẦN
Hà Nội, 25/11/2007
HỆ CHUYÊN GIA CHUẨN ĐOÁN BỆNH THẦN KINH TÂM THẦN
Hệ chuyên gia chuẩn đoán bệnh thần kinh tâm thần
Information
MỤC LỤC
1. Lời nói đầu:
2. Chuẩn đoán bệnh thần kinh, tâm thần:
3. Hệ chuyên gia chuẩn đoán bệnh thần kinh tâm thần:
4. Phương hướng triển khai:
5. Thiết kế cơ sở tri thức:
5.1. Các biến, giá trị tương ứng:
5.2. Các luật:
6. Tài liệu tham khảo :
7. Đề xuất của nhóm:
8. Nhận xét của giáo viên:
----------------------------------------------------------------------------------------------- 2
HỆ CHUYÊN GIA CHUẨN ĐOÁN BỆNH THẦN KINH TÂM THẦN
MỤC LỤC
1. Lời nói đầu:
2. Chuẩn đoán bệnh thần kinh, tâm thần:
3. Hệ chuyên gia chuẩn đoán bệnh thần kinh tâm thần:
4. Phương hướng triển khai:
5. Thiết kế cơ sở tri thức:

5.1. Các biến, giá trị tương ứng:
5.2. Các luật:
6. Tài liệu tham khảo :
7. Đề xuất của nhóm:
8. Nhận xét của giáo viên:
----------------------------------------------------------------------------------------------- 3
HỆ CHUYÊN GIA CHUẨN ĐOÁN BỆNH THẦN KINH TÂM THẦN
1. Lời nói đầu:
Một hệ chuyên gia là một chương trình máy tính biểu diễn và lập luận dựa
trên tri thức trong một chủ đề thuộc một lĩnh vực cụ thể nào đó, nhằm giải quyết
vấn đề hoặc đưa ra những lời khuyên.
Hình vẽ: Các thành phần của một hệ chuyên gia
Hệ chuyên gia là chương trình mà cơ sở tri thức của nó chứa đựng các tri thức
được cung cấp bởi các chuyên gia thực thụ, khác với các tri thức được thu thập
trong các sách giáo khoa hoặc không phải tri thức chuyên môn.
Hệ chuyên gia có tính lâu dài hơn chuyên gia con người, các chuyên gia con
người có thể quên mất các lập luận hay khái niệm nào đó, nhưng hệ chuyên gia thì
không.
Hệ chuyên gia còn có khả năng tái sử dụng cho các mục đích khác nhau, với
các lĩnh vực khác nhau, một cách nhanh chóng và dễ dàng.
Mặt khác, quá trình đào tạo ra một chuyên gia con người phải mất một khoảng
thời gian và công sức không nhỏ.
----------------------------------------------------------------------------------------------- 4
HỆ CHUYÊN GIA CHUẨN ĐOÁN BỆNH THẦN KINH TÂM THẦN
Các hệ chuyên gia có thể dùng các luật hay quy tắc một cách nhanh chóng mà
không bị nhầm lẫn, nếu trong trường hợp có quá nhiều quy tắc hay luật thì một
chuyên gia con người không thể xử lý nhanh như một hệ chuyên gia được
Về mặt hiệu quả, rõ ràng một hệ chuyên gia có thể tăng số lượng được đưa vào
trong hệ và giảm đi các chi phí nhân công. Trong cùng một thời điểm thì một hệ
chuyên gia có khả năng giải quyết được nhiều vấn đề hơn so với chuyên gia con

người. Các giải pháp mà hệ chuyên gia đưa ra là gần như giống nhau trong các tình
huống tương tự nhau tức là nó không phụ thuộc vào trạng thái tâm lý tình cảm con
người. Mặc dù các hệ chuyên gia được xây dựng và bảo trì thường tốn kém, nhưng
để vận hành các hệ chuyên gia không phải tốn nhiều công sức và tiền bạc do đó chi
phí cho việc sử dụng hệ chuyên gia hợp lý hơn rất nhiều so với việc tìm kiếm một
chuyên gia con người.
Kiến thức của hệ chuyên gia được tập hợp từ rất nhiều chuyên gia khác nhau
do đó cơ sở tri thức của nó rộng hơn, phong phú hơn so với một vài chuyên gia đơn
lẻ.
Tuy nhiên, đối với một hệ chuyên gia chúng ta cũng thấy được những nhược
điểm của nó. Đó là, một hệ chuyên gia thì không có khả năng học, vì vậy nếu có
những thay đổi trong thực tế thì hệ phải được cập nhật lại ngay. Hệ chuyên gia
không có khả năng sáng tạo và không có được các giác quan thông thường như con
người, trong những tình huống bất thường hệ chuyên gia không có khả năng giải
quyết. Một hệ chuyên gia cũng không có được những kinh nghiệm như các chuyên
gia con người, và cũng không thể nhận ra được vấn đề nếu như vấn đề đó không
thuộc phạm vi “hiểu biết” của hệ thống.
2. Chuẩn đoán bệnh thần kinh, tâm thần:
Chuẩn đoán bệnh trong y học nói chung cũng như trong lĩnh vực thần kinh,
tâm thần nói riêng là một lĩnh vực tương đối phức tạp, lĩnh vực này có những đặc
điểm khác biệt đó là mối quan hệ tương hỗ giữa lý thuyết và thực hành. Đối tượng
----------------------------------------------------------------------------------------------- 5
HỆ CHUYÊN GIA CHUẨN ĐOÁN BỆNH THẦN KINH TÂM THẦN
của lĩnh vực này là những bệnh nhân, những con người thực sự. Đó là những thực
thể sống được tổ chức rất phức tạp về mặt sinh học kèm theo đó là hàng loạt những
quá trình sống tác động qua lại, ảnh hưởng lẫn nhau. Những quá trình này luôn bị
chi phối bởi điều kiện môi trường như: xuất hiện đối kháng mới, bệnh tật, mầm
bệnh, và nguồn bệnh…
Kiến thức y học cũng khá phức tạp. Để tìm ra những kiến thức mới, phương
pháp truyền thống là dựa trên sự mô tả của các ca bệnh, tập hợp những ca bệnh và

các nghiên cứu tĩnh khác (thí nghiệm) và nó được sắp xếp trong những danh sách
riêng và những nguồn như hồ sơ bệnh án, nhật ký y khoa, cơ sở dữ liệu đề tài
nghiên cứu… Chính vì thế mà người bác sĩ thường bị tràn ngập trong núi dữ liệu
khổng lồ. Và đặc biệt là những dữ liệu đó ở mỗi bệnh nhân lại có sự mơ hồ khác
nhau, gắn với cảm xúc của mỗi người. Người bác sĩ luôn phải làm việc trong trạng
thái căng thẳng trong khi yêu cầu phải đưa ra được những quyết định đúng đắn hiệu
quả nhất.
Những bệnh liên quan đến thần kinh, tâm thần từ trước tới nay đã nhận được
sự quan tâm đặc biệt trong giới y khoa. Trong xã hội ngày nay, khi mà áp lực cuộc
sống ngày càng lớn hơn, môi trường ngày càng ô nhiễm,… thì những chứng bệnh
về thần kinh, tâm thần lại càng nhiều. Những bệnh này có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi
và là nguyên nhân chủ yếu ảnh hưởng tới tử vong hoặc trở thành người vô dụng cả
đời. Theo thông tin của TTXVN cho biết tại Hội nghị Bộ trưởng Y tế các nước Mỹ
La-tinh, Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha diễn ra tại Uruguay, Giám đốc Tổ chức Y tế
liên Mỹ Mirta Roses Periago cảnh báo vào năm 2010, tại khu vực Mỹ La-tinh sẽ có
tới 176 triệu người bị bệnh tâm thần. Trong đó, số ca tự tử vì căn bệnh này sẽ lên tới
1,5 triệu người/năm vào năm 2020, tăng trên 70% so với 900.000 ca trong năm
1995. Số vụ tự tử do bệnh tâm thần ở khu vực này đang đứng ở mức cao. Theo số
liệu thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hiện nay số người tự tử vì bệnh
tâm thần cao hơn số người thiệt mạng do chiến tranh và sát hại lẫn nhau cộng lại,
----------------------------------------------------------------------------------------------- 6
HỆ CHUYÊN GIA CHUẨN ĐOÁN BỆNH THẦN KINH TÂM THẦN
trong đó Mỹ La-tinh chiếm một tỷ lệ lớn. Nguyên nhân chủ yếu của bệnh tâm thần
tại khu vực này là do ảnh hưởng của các cuộc khủng hoảng kinh tế- xã hội triền
miên, dịch vụ y tế yếu kém và quan hệ giữa con người với con người trong xã hội bị
xuống cấp nghiêm trọng.
Trong khi đó, trong một bài phát biểu "Sức khỏe tâm thần thế kỷ 21" B.S Gro
Harlem Brundtland - Tổng giám đốc tổ chức y tế thế giới đã khẳng định: Vấn đề
tâm thần (tâm thần phân liệt, trầm cảm, lạm dụng ma túy, rượu...) là một trong 10
nguyên nhân chủ yếu làm mất khả năng hoạt động của con người. Trong những năm

tới, bệnh tâm thần trên thế giới sẽ gia tăng một cách hết sức bi đát.
Việt Nam cũng sẽ không tránh khỏi quy luật này trong bối cảnh đất nước đang
chuyển sang giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Sự chuyển đổi về lối sống,
nhịp sống công nghiệp chưa có sự thích ứng và cân bằng đang tạo điều kiện cho căn
bệnh tâm thần phát triển. Theo số liệu thống kê của Bệnh viện Tâm thần Trung
ương Việt Nam, năm 2003 cả nước có trên 10 triệu người đang bị rối loạn tâm thần,
cần có sự chăm sóc. Trong khi đó, số bác sĩ chuyên khoa tâm thần lại đang thiếu
trầm trọng. Cả nước chỉ có hơn 850 bác sĩ chuyên về lĩnh vực này, chiếm tỷ lệ
1/100.000 dân, quá thấp so với các nước trong khu vực.
Nhằm hưởng ứng tinh thần ngày Thế giới về sức khỏe tinh thần, TTXVN cho
biết Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) kêu gọi các cơ quan y tế và cộng đồng nâng cao
nhận thức, giúp phát hiện, đề phòng và điều trị các bệnh về tinh thần, trong đó hoạt
động tuyên truyền qua các phương tiện truyền thông đóng vai trò hết sức quan
trọng.
Việc chẩn đoán, phát hiện sớm và chính xác được các biểu hiện bệnh sẽ có
cách chữa trị hiệu quả hơn, tránh được những tai biến, hậu quả đáng tiếc.
----------------------------------------------------------------------------------------------- 7
HỆ CHUYÊN GIA CHUẨN ĐOÁN BỆNH THẦN KINH TÂM THẦN
3. Hệ chuyên gia chuẩn đoán bệnh thần kinh tâm thần:
Theo truyền thống, việc phát triển đào tạo thầy thuốc, chuyên gia để chuẩn
đoán bệnh thần kinh tâm thần đã đóng góp kết quả không nhỏ. Và trong thời đại
ngày nay, sách báo, tài liệu về y học cũng được phổ biến rộng rãi. Tuy nhiên chúng
ta có thể thấy nó vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế.
Như đã biết, các hệ chuyên gia thường được dùng trong môi trường thế giới
thực và môi trường nghiên cứu đối với các bài toán mở. Các bài toán mở thường
liên quan tới các lĩnh vực mà nền tảng lý thuyết yếu.
Trong các lĩnh vực mà nền tảng lý thuyết yếu, tri thức cơ bản không đủ mạnh
để mô tả tất cả các hiện tượng trong lĩnh vực. Đặc biệt tri thức cơ bản không đầy đủ
có thể quá hẹp để cho phép phát triển các lời giải đúng đắn cho tất cả các vấn đề
xuất hiện trong lĩnh vực. Nền tảng lý thuyết bắt nguồn từ những quan hệ không

chắc chắn giữa các khái niệm của lĩnh vực, lĩnh vực càng yếu quan hệ càng không
chắc chắn. Điển hình cho loại lĩnh vực này là chuẩn đoán bệnh trong y khoa nói
chung cũng như các bệnh liên quan đến thần kinh tâm thần nói riêng.
Như thế nếu ta xây dựng hệ chuyên gia chuẩn đoán bệnh thần kinh tâm thần,
nó sẽ đem lại hiệu quả hơn hẳn những giải pháp trên, khắc phục những khó khăn mà
những giải pháp trên không làm được. Đó là, một hệ chuyên gia sẽ:
- Tập hợp được tri thức của nhiều chuyên gia.
- Phổ biến rộng rãi.
- Dễ sử dụng.
- Giảm được chi phí.
- Dễ cải tiến, cải tiến đồng bộ, nhanh.
----------------------------------------------------------------------------------------------- 8
HỆ CHUYÊN GIA CHUẨN ĐOÁN BỆNH THẦN KINH TÂM THẦN
4. Phương hướng triển khai:
Hệ thống được xây dựng nhằm mục đích chuẩn đoán bệnh thần kinh tâm thần,
do đó hệ sẽ hỏi người sử dụng các triệu chứng, biểu hiện bệnh, rồi so khớp các triệu
chứng, biểu hiện đó trong các luật để đưa ra kết luận xem người đó bị bệnh gì. Như
vậy hệ chuyên gia này sẽ suy diễn theo cơ chế “suy diễn tiến” (forward chaining).
Cơ sở tri thức cài đặt trong hệ chuyên gia sẽ là các luật dạng:
IF điều kiện 1 (độ chắc chắn) …. THEN kết luận (độ chắc chắn luật)
Để xây dựng một hệ chuyên gia, người ta có thể dùng một shell hoặc một số
công cụ khác hoặc sử dụng một ngôn ngữ để cài đặt từ đầu. Do thời gian có hạn nên
ở đây, hệ chuyên gia chuẩn đoán bệnh thần kinh, tâm thần này được cài đặt bằng
cách sử dụng một shell. Free Shell Live với mô tơ suy diễn hoạt động theo cả 2 cơ
chế suy diễn tiến và suy diễn lùi, đồng thời shell này hỗ trợ việc xây dựng hệ
chuyên gia trên web rất dễ sử dụng. Do đó ở đây chúng tôi đã sử dụng Free Shell
Live để cài đặt tri thức cho hệ chuyên gia chuẩn đoán bệnh thần kinh tâm thần.
Cơ sở tri thức được tham khảo trên các website sức khỏe (mục Tài liệu tham
khảo).
5. Thiết kế cơ sở tri thức:

5.1. Các biến, giá trị tương ứng:
STT Variable Value
1 cac_benh tram_cam
Stress
tam_than_phan_liet
tu_ky
tu_tu
----------------------------------------------------------------------------------------------- 9
HỆ CHUYÊN GIA CHUẨN ĐOÁN BỆNH THẦN KINH TÂM THẦN
viem_nao
tai_bien_mach_mau_nao
chan_thuong_so_nao
dau_dau_do_cang_thang
dau_nua_dau_Migraine
dau_nua_dau_tung_luc
Alzeimer
Hysteria
hoi_chung_khong_tap_trung_va_hieu_dong_o_tre
u_nao
2
gioi_tinh
Nam
Nu
3
do_tuoi
tre_em
vi_thanh_nien
nguoi_truong_thanh
nguoi_gia
4 dau dau_tuc_nguc

dau_nhuc_dau
dau_lung
dau_ham
dau_tuc_bung
dau_khoi_phat_tu_gay_vung_tren_co_dau_that_hoac_tu
c_cam_thay_dau_bi_quan_chat_nhat_la_vung_chan_ma
y_hai_ben_mat
dau_dau_tai_di_tai_lai_du_doi_theo_tung_con_keo_dai
_3h_4h_tren_ngay_o_mot_ben_thai_duong
dau_dau_ho_mat_thai_duong_vao_cung_mot_thoi_diem
_trong_ngay_keo_dai_30_90_phut
----------------------------------------------------------------------------------------------- 10
HỆ CHUYÊN GIA CHUẨN ĐOÁN BỆNH THẦN KINH TÂM THẦN
OTHERS
5
ho_hap
nghet_tho_hut_hoi
giam_chuc_nang_ho_hap
roi_loan_ho_hap
OTHERS
6
co_bap
cang_co
co_giat
liet_nua_nguoi
yeu_chan_tay_va_co_giat
OTHERS
7
thi_giac
hoa_mat

mat_hau_nhu_khong_giao_tiep
mu_mat_thoang_qua_nhin_doi
mo_mat_khong_tap_trung_duoc_vao_mot_diem_nhan_d
ien_mau_kho
binh_thuong
so_anh_sang_choi_mat_no_dom_dom_co_khoang_den_
che_truoc_mat
xung_huyet_o_mat
rung_giat_nhan_cau_va_thay_doi_thi_luc
OTHERS
8
tieuhoa_anuong
roi_loan_tieu_hoa
ken_an_non_mua
non_oi
khong_buon_non
tieu_chay
OTHERS
----------------------------------------------------------------------------------------------- 11
HỆ CHUYÊN GIA CHUẨN ĐOÁN BỆNH THẦN KINH TÂM THẦN
9
vi_giac
kho_mieng
nuou_chay_mau_dau
bat_thuong_chi_thich_an_chat_ban
vi_giac_roi_loan
OTHERS
10
ngu
mat_ngu

giac_mo_ki_quai
ngu_lo_mo
mat_ngu_luc_nua_dem_vi_dau
ngu_ga_kho_ngu
OTHERS
11
tam_ly
hoi_hop
mat_niem_tin
lo_so_boi_roi
so_hai_vo_co
khong_biet_so
suy_sup_tinh_than_lo_lang_bi_quan_tuyet_vong
OTHERS
12 maybe tram_cam
Stress
tam_than_phan_liet
tu_ky
tu_tu
viem_nao
tai_bien_mach_mau_nao
dau_dau_do_cang_thang
----------------------------------------------------------------------------------------------- 12