Ebook hoạt động magma và sinh khoáng nội mảng miền bắc việt nam phần 2 NXB khoa học tự nhiên và công nghệ

243

Ph n III
GIAI O N KAINOZOI - HO T
LIÊN QUAN T I VA CH M N

NG MAGMA
- ÂU Á

Các nghiên c�u v� ho�t ��ng magma Kainozoi và sinh khoáng liên
quan t�i �ai va ch�m �n �� - Âu Á �ư�c phát tri�n m�nh trong nh�ng
n�m 90 th� k� XX. T�ng h�p các cơng trình cơng b� trong nh�ng n�m
g�n �ây có th� th�y s� hình thành các ki�u qu�ng hóa Cu, Cu-Au, Cu-MoAu porphyry c�ng như TR-Ba-F, Pb-Zn-Ag và m�t s� ki�u khác tương
�ng v� m�t th�i gian v�i s� bi�u hi�n c�a ho�t ��ng magma mafic và
ki�m tu�i Kainozoi liên quan v�i các quá trình va ch�m do ��ng �� �n
�� - Âu Á. Trong các ��i va ch�m và ��i d�ch chuy�n l�n (ví d� ��i trư�t
Ailao Shan - Sông H�ng), c�ng như trong các c�u trúc ch�u tác ��ng c�a
chúng, hình thành các t� h�p magma khác nhau v� thành ph�n và d�ng
bi�u hi�n. Theo [Zheng et al., 2004; Hou et al., 2003a-b; 2005;
Vladimirov et al., 2000; Dmitriev et al., 1976; Hacker et al., 2005], trong
các c�u trúc tương t� � vùng Pamir, Tibet và rìa tây nam c�a craton
Dương T� c�ng bi�u hi�n các ho�t ��ng magma mafic ki�m, granitoid
ki�m có tu�i tương t�. Trên tồn b� chi�u dài c�a �ai va ch�m này, các
nhà nghiên c�u �ã phân chia �ư�c 2 giai �o�n phát tri�n ho�t ��ng magma
granitoid (60-34 và 21-19 tr.n.); ho�t ��ng magma mafic ki�m ch� y�u
x�y ra trong kho�ng 45-25 tr.n và ki�m trong kho�ng 18-11 tr.n.
Liên quan v�i các khu v�c phát tri�n ho�t ��ng magma mafic ki�m là
các bi�u hi�n qu�ng hóa Ag-Sb và Cu-Ag 45 tr.n. � Pamir [Pavlova
&Borisenko, 2009] và � Tibet 50-45 tr.n. (�ai qu�ng Lanping [Hou et al.,
2003a]); còn liên quan v�i các ph�c h� latit � ��i Yulong phía �ơng Tibet
là các m� Cu và Cu-Mo-Au porphyry l�n có tu�i 40-35 tri�u n�m [trích

theo Zheng et al., 2004]. Theo [Dmitriev et al., 1976], s� thành t�o các ��i
Cu-Au và Au-porphyr Gangdeze � phía tây Tibet liên quan t�i các bi�u
hi�n magma granitoid và latit 18-11 tr.n., cịn trên Pamir (và Tibet) các
bi�u hi�n qu�ng hóa F-TR trong carbonatit l�i liên quan v�i các ph�c h�
�á ki�m có tu�i 16-11 tr.n.


244

Tr n Tr ng Hoà (Ch biên)

Như v�y, các c�u trúc thu�c �ai va ch�m Hymalaya hi�n nay �ư�c ghi
nh�n như là m�t �ai sinh khoáng l�n v�i các m� Cu, Mo, Au, Ag, Sb và
kim lo�i hi�m khác có quy mô công nghi�p. M�t trong các y�u t� c�u trúc
quan tr�ng c�a va ch�m �n �� - Âu Á là s� hình thành các ��i d�ch trư�t
l�n mà m�t trong s� �ó là ��i d�ch trư�t Ailao Shan - Sông H�ng
[Tapponier et al., 1982; Leloup et al., 1995]. Biên �� d�ch trư�t c�a ��a
kh�i �ông Dương (Indohina) so v�i craton Dương T� d�c theo ��i này
trong Kainozoi (35-22 tr.n.) �ư�c �ánh giá vào kho�ng 700 km [Chung et
al., 1997]. ��i d�ch trư�t Ailao Shan - Sông H�ng kéo dài theo hư�ng
�ơng nam t� �ơng Tibet, d�c theo rìa tây c�a craton Dương T� ��n Bi�n
�ông. Ho�t ��ng magma và sinh khoáng c�a ��i d�ch trư�t này v� cơ b�n
c�ng tương t� như các c�u trúc Pamir và Tibet nêu trên. � segment Ailao
Shan trên lãnh th� Trung Qu�c bi�u hi�n r�ng rãi các ho�t ��ng magma
granitoid, mafic ki�m và ki�m Kainozoi và các bi�u hi�n qu�ng hóa liên
quan v�i chúng: Cu-Au-porphyr, Au, Au-Sb và Ag. T�i �ây, các nhà
nghiên c�u �ã phân chia �ư�c các ��i qu�ng l�n v�i các m� Cu và Cu-Au
ki�u porphyry tu�i 40-36 tr.n. và 16-11 tr.n. có quy mơ cơng nghi�p; �ai
qu�ng hóa vàng Ailao Shan (v�i các ki�u qu�ng hóa Au-As và Au-Sb có
tu�i 30 tr.n.) c�ng như các m� Ag và kim lo�i hi�m khác.

Trên lãnh th� Vi�t Nam, ho�t ��ng magma Kainozoi liên quan v�i va
ch�m �n �� - Âu Á g�n li�n v�i s� hình thành ��i Sơng H�ng và các c�u
trúc k� c�n (Phan Si Pan, Sông �à) [Tr.n Tr/ng Hòa (cb), 1995, 1997,
1999c, 2005c; Tr.n Tr/ng Hòa, 2007; Tran Tuan Anh et al., 2001, 2002;
Polyakov et al., 1997; Izokh et al., 2004]. Ho�t ��ng magma mafic ki�m cao
kali tu�i Paleogen trên ranh gi�i gi�a c�u trúc Sông �à và Phan Si Pan c�ng
có nh�ng ��c �i�m tương t� như các ho�t ��ng magma � Pamir (ph�c h�
Bargan, Kyzylrabat, Dunkeldyk) [Pavlova& Borisenko, 2009] và Tibet
[Chung et al., 1997; Li, 1997]. Nh�ng tư li�u này cho phép phân chia �ư�c
m�t �ai ho�t ��ng magma cao kali Kainozoi liên quan t�i các quá trình va
ch�m và lãnh th� Vi�t nam (cá bi�t là TBVN) tr� thành m�t m�t xích c�a
chu�i s� ki�n magma ��c thù này. Theo các nghiên c�u g�n �ây, các ho�t
��ng magma Kainozoi trong ph�m vi ��i bi�n ch�t áp su�t-nhi�t �� cao Sông
H�ng c�ng như trong các c�u trúc Phan Si Pan và Sông �à k� c�n, d�a theo
m�i tương quan v�i ho�t ��ng chuy�n d�ch m�nh d�c theo ��i Sơng H�ng
(35-22 tr.n.), có th� phân chia thành 3 giai �o�n: trư�c d�ch trư�t (42-35 tr.n.),
��ng d�ch trư�t (35-25 tr.n.) và sau d�ch trư�t (22-19 tr.n.) [Tr.n Tr/ng Hịa,
2007]. Các thành t�o magma hình thành trư�c d�ch trư�t bao g�m: các t� h�p
núi l�a - pluton bimodal mafic ki�m kali và siêu ki�m kali (lamproit,
absarokit, minet); felsic ki�m (trachyt, granosyenit, syenit) ch� y�u bi�u hi�n
trong rift Sông �à. Tu�i thành t�o c�a các t� h�p magma này ch� y�u n�m
trong kho�ng 42-35 tri�u n�m. Các thành t�o magma ��ng d�ch trư�t (35-25
tr.n.) trong ��i Sông H�ng ch� y�u là các th� xâm nh�p mafic-siêu mafic


Ph n III. Giai o n Kainozoi - ho t

ng magma liên quan t i va ch m #n $ - Âu Á

245

(lherzolit, vebsterit, gabro amphibol), còn trên ��i Phan Si Pan là granit sáng
màu á ki�m ki�u Yê Yên Sun (35 tr.n.) [Shaerer et al., 1994]. Bi�u hi�n c�a
ho�t ��ng magma sau d�ch trư�t ch� y�u quan sát �ư�c trong ��i Sông H�ng
dư�i d�ng các �ai m�ch mafic (dolerit) không b� bi�n d�ng và các th� nh�
granit sáng màu ho�c các m�ch granit aplit, granit pegmatite có tu�i ��ng v�
bi�n thiên trong kho�ng 24-19 tr.n. [Tr.n Tr/ng Hòa, 2007].
V�i nh�ng �i�u trình bày trên, rõ ràng ho�t ��ng magma và sinh
khoáng giai �o�n Kainozoi liên quan ��n va ch�m �n �� - Âu Á v�n �ang
là m�t trong nh�ng v�n �� nóng c�a ��a ch�t h�c �ương ��i. Trong ph�n
này c�a chuyên kh�o, các tác gi� mu�n trình bày các k�t qu� nghiên c�u
m�i v� ho�t ��ng magma và sinh khoáng giai �o�n Kainozoi trên lãnh th�
Vi�t Nam, mà trong trư�ng h�p này là các c�u trúc ��a ch�t ch�u �nh hư�ng
tr�c ti�p ho�c gián ti�p c�a quá trình hình thành và phát tri�n ��i d�ch trư�t
Ailao Shan - Sông H�ng trong m�i liên quan v�i va ch�m �n �� - Âu Á.


247

Ch

ng 1

CÁC T H P NÚI L A - PLUTON KI M KALI
VÀ SIÊU KI M KALI PALEOGEN RIFT SÔNG $À
Các �á núi l�a-pluton ki�m kali và siêu ki�m kali Paleogen � ph�n tây
b�c c�u trúc Sông �à và trên ranh gi�i c�a nó v�i kh�i nâng Phan Si Pan có
thành ph�n khá �a d�ng, t� mafic ki�m ��n felsic ki�m. Theo các tài li�u
nghiên c�u hi�n có thì nh�ng thành t�o tương t� c�ng khá ph� bi�n � vùng
Dali Eihai, tây b�c t�nh Vân Nam (Trung Qu�c) [Li, 1997]. � Vi�t Nam,

các nghiên c�u v� các �á núi l�a-pluton mafic ki�m kali và siêu ki�m kali
�ã b�t ��u t� r�t s�m và m�t trong nh�ng tên �á � �ây �ã �i vào t� �i�n ��a
ch�t th� gi�i: cocit (� Sin Cao và C�c Pia) [Lacroix, 1933], mà sau này v�i
m�i quan tâm v� s� có m�t c�a lamproit � Vi�t Nam, Wagner (1986) �ã
phân tích l�i cocit t� nh�ng m�u � B�o tàng Thiên nhiên Paris [Wagner C.,
Velde D., 1986]. Các nghiên c�u sau này v� cocit c�ng như các �á mafic
ki�m kali khác � khu v�c Tam �ư�ng và �ơng Pao �ã làm sáng t� �ư�c
r�ng, cocit có các ��c trưng cơ b�n c�a lamproit th�p titan ki�u ��a Trung
H�i [Tr n Tr ng Hòa (cb), 1995; 1997; Polyakov et al., 1997; Tr n Tu*n
Anh et al., 2001; Nguy0n Trung Chí (cb), 2003]. Ngồi ra, các �á absarokit,
minet, trachyt và syenit khu v�c Tam �ư�ng, �ông Pao c�ng �ư�c nghiên
c�u chi ti�t v� thành ph�n v�t ch�t và �ư�c gi�i thi�u trong chương này.

1.1. $&c (i*m (,a ch.t
Ho�t ��ng magma ki�m kali và siêu ki�m kali Paleogen � TBVN bi�u
hi�n m�nh m� và phân b� r�ng rãi nh�t � khu v�c Tam �ư�ng và �ông
Pao (t�nh Lai Châu). V� m�t ��a ch�t, �ây là khu v�c ti�p giáp gi�a m�t
bên là c�u trúc Sơng �à, cịn bên kia là kh�i nâng Phan Si Pan, li�n k� v�i
��i d�ch trư�t Sơng H�ng � phía �ơng. Di�n l� ch� y�u c�a các �á ki�m
kali và siêu ki�m kali �ư�c khoanh ��nh dư�i d�ng 2 trư�ng núi l�a Sin
Cao - Pìn H� và �ơng Pao (Hình 3.1.1). Trong hai trư�ng �ó, phát tri�n
ch� y�u các �á núi l�a và m�t s� �ai m�ch c�ng như thân xâm nh�p nh�
phân b� tr�c ti�p trong di�n l� c�a chúng. Ngoài ra, các thân xâm nh�p
nh� syenit và �ai m�ch có thành ph�n tương t� cịn phân b� r�i rác ngồi


248

Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên)

di�n l� c�a hai trư�ng núi l�a trên, d�c theo các ��t gãy ��a phương t�
Tam �ư�ng ��n Phong Th�. D�a theo thành ph�n, các thành t�o núi l�apluton ki�m kali và siêu ki�m kali Paleogen thu�c v� các t� h�p �á sau: 1/
T� h�p mafic-ki�m kali và siêu ki�m kali bao g�m lamproit, absarokit (và
trachybasalt, trachyandesit), minet, shonkinit ; 2/ T� h�p felsic ki�m và
siêu ki�m kali bao g�m trachyt - trachyrhyolit, syenit-granosyenit.
Trong các nghiên c�u trư�c �ây, các �á thu�c t� h�p ��u �ư�c g�p
vào ph�c h� Pu Sam Cap, còn m�t s� kh�i syenit và granosyenit t� t�
h�p th� hai là thành ph�n ch� y�u c�a ph�c h� xâm nh�p ki�m có tên
kép là N�m Xe - Tam �ư�ng theo ��a danh ph� bi�n c�a chúng
[Dovjikov (cb), 1965; Tr n V4n Tr5 (cb), 1977]. Nh�ng n�m sau này, các
�á núi l�a và �ai m�ch thành ph�n felsic ki�m �ư�c x�p vào h� t�ng Pu
Tra tu�i Paleogen, còn t�t c� các kh�i xâm nh�p d�ng á núi l�a trung
tính-axit ki�m, các �ai m�ch shonkinit và minet ��u �ư�c g�p l�i trong
thành ph�n c�a ph�c h� Pu Sam Cap [6ào 6ìnhTh8c, Hu9nh Trung (cb),
1995]. C�n ph�i nh�n xét r�ng, các �á syenit khu v�c N�m Xe và Tam
�ư�ng khơng hồn tồn tương t� v� thành ph�n v�i syenit khu v�c
�ông Pao và Pu Sam Cáp. Tuy nhiên, do di�n phân b� h�n ch�, l�i chưa
xác l�p �ư�c các kh�i riêng bi�t có quan h� ��a ch�t rõ r�t v�i �á vây
quanh, ��ng th�i t�i nh�ng khu v�c bi�u hi�n syenit ki�u N�m Xe-Tam
�ư�ng c�ng g�p các th� �ai m�ch có thành ph�n shonkinit, lamproit và
minet như b�i c�nh ��a ch�t thư�ng th�y � các kh�i xâm nh�p Pu Sam
Cáp, nh�ng �á syenit này v�n �ư�c mô t� chung trong thành ph�n c�a
ph�c h� Pu Sam Cáp [Tr n Tr ng Hòa (cb), 1995].
Các t� h�p mafic và felsic ki�m kali và siêu ki�m kali ph� bi�n khá
r�ng rãi � ph�n tây b�c c�a c�u trúc Sông �à, t� khu v�c Tam �ư�ng�ông Pao ��n Phong Th�-N�m Xe (Hình 3.1.1). Tuy nhiên, chúng t�p
trung ch� y�u � khu v�c Sin Cao và �ông Pao thu�c huy�n Tam
�ư�ng (c�) và � �ây các bi�n lo�i th�ch h�c c�ng như d�ng bi�u hi�n
c�a chúng th� hi�n ��y �� nh�t và rõ r�t nh�t.

Ph n III. Ch

ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali …

249

Hình 3.1.1. Sơ �� phân b� các �á ki�m kali và siêu ki�m kali
trên cánh tây b�c c�a rift Sông �à, TBVN.

T� h�p mafic ki�m kali và siêu ki�m kali bao g�m ch� y�u các
bi�n lo�i th�ch h�c sau: absarokit, minet, shonkinit, lamproit. Ngo�i
tr� minet và shonkinit ch� g�p dư�i d�ng �ai m�ch, absarokit và
lamproit ��u g�p c� � d�ng núi l�a và �ai m�ch. Riêng lamproit còn
t�o thành nh�ng th� xâm nh�p d�ng h�ng có kích thư�c nh�. V� trí
phân b� và th� n�m ��a ch�t c�a absarokit, minet, lamproit �ư�c th�
hi�n trên hình 3.1.1 và �ã �ư�c mơ t� chi ti�t trong [Tr n Tr ng Hịa
(cb), 1997], vì th� � �ây ch� nêu m�t s� nét chính. Các th� �ai m�ch
và xâm nh�p d�ng h�ng thư�ng có thành ph�n th�ch h�c tương ��i
��ng nh�t; gi�a các bi�n lo�i �á trong m�ch ho�c trong kh�i ch� khác
nhau v� ��c �i�m ki�n trúc; s� bi�n ��ng v� thành ph�n không rõ r�t
ch�ng t� m�c �� phân d� trong bu�ng trung gian y�u. Trong khi �ó,
thành ph�n th�ch h�c c�a các c�u trúc núi l�a thư�ng r�t ph�c t�p.
Vi�c �o v� chi ti�t � c�u trúc núi l�a khu v�c Pìn H� cho phép
khoanh ��nh m�t th� h�ng ki�u �ng n� c�u thành t� các bi�n lo�i: tuf,
tuf-aglomerat, tuf-breccia, tuf-lava và tuf-lapili có thành ph�n
lamproit và absarokit (Hình 3.1.2). Các tuf v�n núi l�a này n�m ph�
trên trachyt và tuf thành ph�n trachyt. Trong tuf lamproit và tuf
absarokit thư�ng quan sát th�y các m�nh v�n c�a trachyt, �ôi khi là

250

Tr�n Tr�ng Hồ (Ch� biên)

syenit và m�nh �á tr�m tích, bi�n ch�t khác. �áng chú ý là trong tuf
lamproit thư�ng g�p các th� tù manti có thành ph�n pyroxenit,
peridotit, glimmerit. Ven rìa �ng n� Pìn H� cịn l� các thân �á
lamproit d�ng m�ch thu�c tư�ng h�ng c�a c�u trúc núi l�a này.
Các �ai m�ch và xâm nh�p d�ng h�ng lamproit thư�ng g�p �
ngoài di�n phân b� c�a các trư�ng núi l�a, trong các tr�m tích
carbonat Trias mà �i�n hình là các th� xâm nh�p Côc Pia, Si Mang
Khang [Tr n Tr ng Hòa (cb), 1997], Phan Si Hoa [Nguy0n Trung Chí
(cb), 2003]. Lamproit kh�i Phan Si Hoa cịn xun c�t syenit ki�m
ki�u Pu Sam Cáp [Nguy0n Trung Chí (cb), 2003]. Thành ph�n th�ch
h�c ch� y�u c�a các th� xâm nh�p này là lamproit olivin-pyroxen
(Ol-Cpx) và lamproit pyroxen-phlogopit (Cpx-Phl). Trong kh�i C�c
Pia cịn g�p các th� tù có thành ph�n peridotit b� serpentin hóa. Trong
nh�ng n�m g�n �ây, các �ng n� lamproit còn �ư�c phát hi�n � khu
v�c T�a Chùa (t�nh �i�n Biên), trên ranh gi�i gi�a c�u trúc Sông �à
và ��i N�m Cô [Nguy0n V4n Nguyên và nnk, 2005]. Theo mơ t� c�a
các tác gi� này thì các bi�n lo�i �á � khu v�c T�a Chùa c�ng có thành
ph�n tương t� như lamproit � khu v�c Sin Cao (Lai Châu).
Các �ai m�ch minet, monchikit và camtonit thư�ng g�p trong các
tr�m tích l�c nguyên tu�i Trias mu�n và Creta. M�t trong nh�ng �ai m�ch
�i�n hình là �ai m�ch minet N�m C�y xuyên c�t tr�m tích l�c nguyên tu�i
Creta � tây b�c Tam �ư�ng, khu v�c Phong Th�. �ai m�ch này có chi�u
dày t�i 7,5m và c�u thành ch� y�u t� minet v�i t� h�p c�ng sinh Cpx +
Phl + San.
Shonkinit ch� g�p dư�i d�ng �ai m�ch trong syenit s�m màu kh�i
Cuôn Há � �ông nam trư�ng núi l�a �ông Pao.

Các �á núi l�a thành ph�n trachyt phân b� � hai trư�ng Sin Cao và
�ông Pao ��u khá gi�ng nhau. R�t ph� bi�n các tuf kh�i t�ng, tuf
aglomerat, tuf s�n k�t, ngh�a là các �á ch� y�u có ki�n trúc h�t thơ.


Ph n III. Ch

ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali …

251

Hình 3.1.2. Sơ �� ��a ch�t “�ng n�” Pìn H� (Sin Cao, Tam �ư�ng-Lai Châu).

Chú gi1i: 1- Tuf d�m k�t và tuf-lapili thành ph�n absarokit và lamproit; 2- Tuf-lava
thành ph�n absarokit và lamproit; 3- trachyt và trachyandesit; 4- lamproit Cpx-Phl; 5lamproit Ol-Cpx; 6- lamproit giàu phlogopit; 7- �ai m�ch monchikit; 8- granosyenit và
syenit; 9- �á vơi Trias; 10- ranh gi�i các nhóm th�ch h�c; 11- ��t gãy. Theo [Tr n Tr ng
Hòa (cb), 1997].

1.2. Th4ch h5c và khoáng v;t h5c
Trong s> các @á lamproit (cocit), ph� bi�n nh�t là 2 bi�n lo�i th�ch
h�c: lamproit Ol-Cpx và lamproit Cpx-Phl. Ít khi g�p lamproit Phl. Các �á
có t� h�p c�ng sinh khá �n ��nh: Ol+Cpx+Phl+San ±Leu. Ol, Cpx và Phl
thư�ng g�p c� trong thành ph�n ban tinh và n�n. Sanidin và leucit ch� g�p
dư�i d�ng khoáng v�t n�n. Khoáng v�t ph� ph� bi�n là cromspinel,
ilmenit, apatit, zircon, rutin. Trong m�u giã �ãi tuf lamproit �ng n� Pìn H�
cịn g�p granat (grosular), sphen, pha khống áp su�t siêu cao-mursanit


252

Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên)

(SiC), s�t t� sinh và vàng t� sinh. Ki�n trúc �á ch� y�u là porphyr ho�c
d�ng porphyr v�i n�n t� g�n aphanit ��n microlit gi�ng như dolerit. Trong
lamproit c�a các kh�i xâm nh�p, �� k�t tinh c�a n�n �á t�t hơn, song
không bao gi� g�p các ki�n trúc xâm nh�p th�c th�-ki�n trúc tồn tinh t�
hình. Các ��c �i�m v� ki�n trúc c�a các bi�n lo�i lamproit �ư�c th� hi�n
trên các Cnh 3.1.1-3.1.4.

nh 3.1.1. Pyroxen phân ��i trong lampoit Ol-Cpx
khu v�c Sin Cao. �� phóng ��i 100X.

nh 3.1.2. Lamproit Ol-Cpx-Phl khu v�c Pìn H�.
�� phóng ��i 100X.

Absarokit có t� h�p c�ng sinh khống v�t g�n tương t� như lamproit
Cpx-Phl. V� m�t ki�n trúc có th� phân bi�t lava absarokit, tuf lava và ph�
bi�n bom núi l�a. Trong absarokit r�t hi�m khi g�p olivin, n�u có thì c�ng
�ã b� serpentin hóa hồn tồn. �ơi ch�, olivin trong absarokit th� hi�n như
là khoáng v�t ngo�i lai (xenocryst). Trong n�n c�a absarokit �ôi khi g�p
plagioclas.


Ph n III. Ch

ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali …

253

nh 3.1.3. Lamproit Cpx-Phl (diopsid-phlogopit)

khu v�c Si Mang Khang. �� phóng ��i 100X.

nh 3.1.4. Lamproit diopsid-phlogopit-leucit
khu v�c Pìn H�. �� phóng ��i 40�.

Nhóm lamprophyr bao g�m ch� y�u minet, �ơi khi g�p monchikit và
camtonit, trong �ó minet thu�c nhóm siêu ki�m kali, cịn monchikit và
camtonit-kali-natri. Minet �i�n hình �ư�c mơ t� � �ai m�ch N�m C�y (khu
v�c Phong Th�), còn monchikit g�p trong kh�i xâm nh�p d�ng h�ng Côc
Pia và trong khu v�c �ng n� Pìn H�; camtonit g�p dư�i d�ng �ai m�ch
trong tr�m tích l�c ngun Trias mu�n (khu v�c �ơng Pao). Minet có ��
k�t tinh tương ��i t�t, ki�n trúc g�n v�i gabrodolerit, t� h�p c�ng sinh:
Cpx+Phl+San, trong �ó các ban tinh ch� y�u là clinopyroxen, �ôi khi-Phl.
Sanidin t�o thành các tinh th� d�ng t�m kéo dài, s�p x�p song song v�i ti�p
xúc c�a �ai m�ch v�i �á vây quanh (Gnh 3.1.5, 3.1.6). Monchikit là các �á
giàu clinopyroxen, v� thành ph�n g�n g�i v�i pyroxenit kali. �á có ki�n
trúc d�ng porphyr rõ r�t v�i ban tinh ch� y�u là Cpx, thư�ng c�m l�i thành
t�ng �ám l�n trên n�n h�t nh�-m�n bao g�m ch� y�u là Cpx, m�t ít Phl và
San. Camtonit có t� h�p c�ng sinh: Phl+Cpx+San+Pl, trong �ó ban tinh ch�
y�u là Phl, n�n bao g�m Phl-San-Pl-Cpx.


254

Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên)

nh 3.1.5. Minet khu v�c N�m C�y; phóng ��i 100�.

nh 3.1.6. Minet khu v�c N�m C�y; phóng ��i 40�.

Nhóm trachyt thư�ng có ki�n trúc tuf v�i thành ph�n m�nh v�n khá
ph�c t�p: trachyt, các m�nh �á silic, cát k�t... N�n là lava trachyt ho�c tuf
trachyt h�t nh�-m�n xen l�n m�t ít t�y tinh. Thành ph�n khống v�t c�a
trachyt ch� y�u g�m feldspar kali, albit, clinopyroxen, biotit; Khống v�t
ph� ph� bi�n là apatit, zircon, fluorit, �ơi khi có granat.
Nhóm syenit có thành ph�n khá �a d�ng, bao g�m các bi�n lo�i t�
syenit s�m màu tương �ng v�i gabro-syenit, syenit pyroxen-amphibolbiotit ��n syenit ch�a granat và granosyenit sáng màu có ch�a m�t ít
biotit. Trong kh�i Cn Há cịn g�p các �á s�m màu tương t� như
shonkinit. T� h�p c�ng sinh khoáng v�t c�a syenit bao g�m Fsp + Pl +
Cpx ± Amf + Bi ±Gr. Trong gabro-syenit có th� g�p Ol.
Olivin thư�ng ch� ��c trưng cho lamproit. Ol d�ng ban tinh trong
lamproit thu�c lo�i có �� magnesi cao (Mg#=95-83), tương �ng v�i
forsterit-chrysolit, trong n�n-chrysolit và hyalosiderit, còn thành ph�n hóa
h�c c�a Ol trong absarokit thư�ng tương �ng v�i hyalosiderit (Mg#-80-75)
(BCng 3.1.1, Hình 3.1.3). Nhìn chung, hàm lư�ng NiO trong Ol khá cao:


Ph n III. Ch

ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali …

255

0,10-0,48%. Olivin thư�ng có c�u t�o ��ng nh�t, song �ơi khi c�ng có c�u
t�o phân ��i: theo hư�ng t� trung tâm ra rìa tinh th�, �� Mg# và hàm lư�ng
NiO gi�m khá rõ r�t (t� Mg#85 ��n Mg#77; NiO t� 0,19% ��n 0,12%), th�
hi�n quá trình phân d� k�t tinh c�a magma. Trong tuf absarokit �ôi khi g�p
Ol d�ng xenocryst ��c trưng có �� M# r�t cao (90-92), hàm lư�ng CaO r�t
th�p (0,06%), giàu NiO (0,43%).
B ng 3.1.1. Thành ph�n hóa h�c (%tl) ��i di�n c�a olivin trong lamproit

[Tr n Tr ng Hòa (cb), 1997; Tran Tuan Anh, 2001a].
STT

KHM

SiO2

FeO

MgO

1

H-101-B

2

H-101M

3
4

CaO

NiO

T�ng

41,26

9,10

39,96

15,51

48,62

0,09

0,28

99,35

43,83

0,20

0,12

99,62

V-108-B

39,39

16,49

44,81

0,17

-

99,89

P-58-B

40,68

9,94

48,91

0,08

0,29

99,89

5

P-63-B

40,17

13,13

46,55

0,08

0,26

100,20

6

P-69-B

40,23

14,87

44,99

0,15

0,16

100,40

7

P-71-B

40,21

13,13

46,23

0,12

0,21

99,90

8

P-73-B

40,94

10,23

47,77

0,09

0,37

99,40

9

G-941-B

40,77

7,49

51,64

0,08

0,43

100,41

10

P-235/1-M

41,09

9,81

47,94

0,11

0,34

99,29

11

P-235/2-B

40,86

7,93

50,92

0,09

0,32

100,17

12

P-245-B

40,78

8,58

50,39

0,08

0,30

100,13

13

P-247-B

40,66

8,28

51,09

0,09

0,29

100,41

14

H-724-B

41,54

7,53

50,33

0,06

0,48

100,12

15

T-1764-B

40,89

10,80

47,22

0,07

0,34

99,32

16

T-1588-T

39,39

14,66

45,98

0,12

0,19

100,34

17

T-1588-R

37,28

21,45

40,83

0,20

0,12

99,88

18

P-119-B

40,12

13,58

45,68

0,12

0,25

100,08

19

P-120-B

40,15

13,18

41,60

0,12

0,26

100,08

20

T-1726-B

40,73

9,94

48,76

0,02

0,36

99,81

21

H-768-B

41,17

7,72

50,43

0,06

0,43

99,81

Chú gi1i: Khu v�c: 1-4: N�m Hon; 5-9: C�c Pia; 10-13: Si Mang Khang;
14-17: Sin Cao; 18-21: Pìn H�; B: ban tinh; M: tinh th� trong n�n; T: trung tâm; R: ngồi rìa.


256

Tr�n Tr�ng Hồ (Ch� biên)

Hình 3.1.3. Thành
ph�n c�a olivin trong
lamproit theo tương
quan NiO - XMg.
[Tran Tuan Anh,
2001a].

Clinopyroxen ph� bi�n trong t�t c� các lo�i �á mafic ki�m kali và siêu ki�m
kali c�ng như trong các �á felsic ki�m, ngo�i tr� trachyt và syenit sáng màu.
Cpx có m�t � hai d�ng: ban tinh và n�n. Trong lamproit và absarokit, Cpx
thư�ng có thành ph�n tương �ng v�i diopsit magnesi ho�c diopsit-augit. D�a
vào tương quan gi�a Fe, Mg, Al, Ti, Cr có th� phân chia Cpx trong các �á
mafic (lamproit, absarokit, minet và monchikit) thành 2 nhóm. Cpx nhóm th�
nh�t có hàm lư�ng Cr cao và Al, Ti tương ��i th�p ��c trưng cho lamproit và
absarokit; hàm lư�ng Cr2O3 trong chúng bi�n thiên trong kho�ng 0,2-0,7%, cá
bi�t có m�u ��n 1,3%; hàm lư�ng TiO2=0,15-0,3%, Al2O3=0,60-1,2%. Cpx
nhóm th� hai có hàm lư�ng chrom tương ��i th�p (Cr2O3 < 0,1%), ngư�c l�i hàm lư�ng titan (TiO2=0,4-1,2%), nhôm (Al2O3=2,3-5,4%) tương ��i cao
(BCng 3.1.2). Nh�ng Cpx này thư�ng g�p trong minet và monchikit. K�t qu�
phân tích microsond cho th�y, Cpx d�ng ban tinh, ��c bi�t là các tinh th� kh�m
trong Ol thư�ng có hàm lư�ng MgO, Cr2O3 cao hơn các tinh th� n�n. ��ng
th�i, � nh�ng tinh th� phân ��i, t� tâm ra rìa hàm lư�ng Ti, Al, Fe, Na t�ng,
còn Mg, Cr, Ca gi�m, th� hi�n tác ��ng c�a quá trình phân d� k�t tinh.
Cpx trong các ki�u syenit khác nhau c�ng khác nhau: Cpx trong syenit
khu v�c �ơng Pao (kh�i Cn Há) có nh�ng ��c trưng tương ��i g�n g�i
v�i Cpx c�a các �á mafic ki�m kali và siêu ki�m kali, ch� khác là nghèo
Mg# hơn và có hàm lư�ng Na cao hơn (Na2O=0,8-1,7%); Cpx trong syenit
khu v�c Tam �ư�ng có hàm lư�ng Na cịn cao hơn n�a (Na2O=0,8-5,6%)
tương �ương v�i augit-egirin [Tr n Tr ng Hòa (cb), 1995].

Ph n III. Ch

257

ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali …
B ng 3.1.2. Thành ph�n hóa h�c (%tl) ��i di�n c�a clinopyroxen
trong các �á ki�m kali và siêu ki�m kali Paleogen.
[Tr n Tr ng Hòa (cb), 1997].

KHM

H-101-B

H-101-M

H-101-K

P-55-B

P-55-M

STT

1

2

3

4

5

P-55-K
6

SiO2

53,75

53,59

51,81

53,39

51,43

52,02

TiO2

0,15

0,16

0,83

0,20

0,23

0,23

Al2O3

1,10

0,91

2,18

1,11

2,52

1,19

FeO

3,36

4,87

6,07

4,57

7,88

5,44

MnO

-

-

-

0,15

0,25

0,18

MgO

17,23

16,81

15,64

16,79

13,43

16,34
23,65

CaO

23,70

23,99

23,14

23,39

23,74

Na2O

0,30

0,40

0,62

0,37

0,69

0,44

Cr2O3

0,42

0,15

0,18

0,15

0,01

0,22

T�ng

100,00

100,90

100,50

100,10

100,20

99,70

KHM

V-108-B

P-63-B

P-73a-B

P-237-B

P-245-B

T-1588-B

STT

7

8

9

10

11

12

SiO2

53,59

52,72

52,85

53,54

52,78

53,30

TiO2

0,20

0,28

0,43

0,13

0,09

0,22

Al2O3

0,94

1,42

1,47

0,84

1,72

1,14
5,34

FeO

4,12

3,94

5,67

4,11

6,93

MnO

-

0,10

0,17

0,12

0,26

0,13

MgO

17,29

16,84

16,55

17,17

14,22

15,59
23,42

CaO

23,05

22,41

21,96

22,54

22,42

Na2O

0,29

0,37

0,31

0,29

0,86

0,45

Cr2O3

0,03

0,63

0,29

0,02

0,04

0,12

T�ng

99,50

98,71

99,71

98,77

99,34

100,00

KHM

T-1588-M

T-1588-K

T-1588-T

T-1588-R

P-184-B

P-195-B

STT

13

14

15

16

17

18

SiO2

53,33

52,46

55,15

53,39

53,74

51,33

TiO2

0,20

0,35

0,12

0,41

0,17

0,27

Al2O3

1,31

1,09

0,79

1,92

0,72

3,96

FeO

3,77

3,63

3,64

6,30

4,32

7,13

MnO

-

-

0,11

0,11

0,16

0,22

MgO

17,50

18,02

17,80

15,30

17,61

13,49

CaO

23,34

23,26

21,61

22,18

21,78

21,57

Na2O

0,44

0,47

0,33

0,53

0,32

1,11

Cr2O3

0,70

0,61

0,33

0,06

0,38

0,03

T�ng

100,60

99,89

99,88

100,02

99,20

99,12

KHM

P-188-B

T-1589-B

T-1589-B

P-215-B

T-1724-B

T-1592-B

STT

19

20

21

22

23

24


258

Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên)

SiO2

54,25

53,51

53,18

52,80

53,19

52,18

TiO2

0,11

0,20

1,24

0,25

0,26

0,18

Al2O3

0,64

1,09

1,21

1,32

0,88

1,30

FeO

3,85

2,86

4,66

4,86

4,83

5,82

MnO

0,14

-

-

0,15

0,15

0,17

MgO

18,74

17,45

16,23

16,67

16,91

16,22

CaO

20,89

23,25

23,21

22,39

22,28

23,39

Na2O

0,30

0,34

0,30

0,38

0,37

0,56

Cr2O3

0,21

0,98

0,19

0,26

0,25

0,09

T�ng

99,15

99,68

99,22

99,08

99,13

99,91

KHM

T-1592-M

T1735-B

P-66B

P-179-B

P-193-B

STT

25

26

27

28

29

SiO2

52,88

50,64

46,98

52,44

52,79

TiO2

0,27

0,72

1,22

0,25

0,18

Al2O3

1,38

4,05

5,35

1,40

2,34

FeO

6,17

5,38

10,84

5,11

3,32

MnO

-

0,11

0,10

0,15

0,09

MgO

15,87

15,76

10,68

16,15

17,35

CaO

23,18

21,01

22,55

22,94

22,47

Na2O

0,50

0,98

0,74

0,34

0,31

Cr2O3

0,05

0,57

0,07

0,08

0,14

T�ng

99,80

99,23

98,53

98,87

98,98

Chú gi1i: Lamproit Ol-Cpx và Cpx-Phl: 1-7: N�m Hon, 8-9: C�c Pia, 10-11: Si Mang
Khang, 12-16: Sin Cao; 17-19: Pìn H�; tuf – lava thành ph�n absarokit: 20-21: Sin Cao;
22-23: Pìn H�; tuf h�n t�p: 24-25: Sin Cao; Lamprophyr: 26: minet N�m C�y, 27:
monchikit C�c Pia; trachyt: 28-29: Pìn H�. B: Ban tinh; M: các tinh th� nh� trong n�n; K:
tinh th� bao th� trong: 3-6: phlogopit, 14: olivin; T- trung tâm; R: ngồi rìa.

Phlogopit ph� bi�n trong t�t c� các nhóm �á, ��c bi�t là trong lamproit
Cpx-Phl, absarokit, minet và camtonit; chúng bi�u hi�n dư�i d�ng ban tinh và
tinh th� nh� � n�n. Trong lamproit Ol-Cpx, Phl ch� có trong thành ph�n
khống v�t n�n. M�t �i�m �áng chú ý là Phl trong lamproit và absarokit
thư�ng có màu nâu �� ph�t l�c, trong khi Phl trong minet, camtonit c�ng như
trong trachyt và syenit ��c trưng màu nâu l�c ��m. Trong Phl t� lamproit và
absarokit thư�ng có các tinh th� kh�m cromspinel và magnetit; r�t ph� bi�n
hi�n tư�ng thay th� Phl b�i magnetit tương t� như quá trình opaxit hóa

thư�ng th�y trong các �á núi l�a. �ơi ch�, Phl b� thay th� b�i fuxit màu xanh
da tr�i, m�t bi�u hi�n khá ��c trưng ��i v�i Phl cao Cr c�a kimberlit và
lamproit. R�t ��c trưng c�u t�o phân ��i. Nét ��c trưng v� thành ph�n hóa
h�c c�a Phl trong nhóm các �á mafic là hàm lư�ng Al2O3 th�p, dao ��ng


Ph n III. Ch

259

ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali …

trong kho�ng 12,5-14,0%, hàm lư�ng TiO2 (2,4-6,9%) và MgO cao (16-24%)
(BCng 3.1.3). Trên bi�u �� phân lo�i theo các tương quan AlIV–(Fe/Fe+Mg)
(không th� hi�n � �ây), h�u h�t các �i�m thành ph�n c�a Phl trong lamproit
��u ph�n ánh ��c trưng giàu h�p ph�n phlogopit, còn trong minet và
absarokit l�i giàu annit và siderophylit hơn. Biotit trong syenit c�ng thu�c lo�i
cao titan (TiO2 ��n 3%), th�p nhôm (Al2O3=11,5%), song nghèo Mg
(MgO=7%) và cao Fe (FeO*=28%) [Tr n Tr ng Hòa (cb), 1995], còn
phlogopit trong trachyt ��c trưng cao titan (TiO2=2,46-4,46%), khá cao nhôm
(Al2O3=13,2-14,6%) và tương ��i th�p magnesi (MgO=14,3-17,7%) [Tran
Tuan Anh, 2001a]. Xem xét tương quan hàm lư�ng c�a Mg, Fe, Ti, Cr trong
Phl c�a lamproit và lamprophyr có th� th�y có hai khuynh hư�ng khác nhau:
nh�ng Phl giàu Ti thư�ng nghèo Cr và ngư�c l�i. Phl trong minet và camtonit
c�ng thu�c lo�i có hàm lư�ng Ti cao (3-6%) và Cr th�p (0,06-0,19%), song
so v�i Phl trong lamproit, chúng có �� magnesi th�p hơn, hàm lư�ng s�t cao
hơn. Theo [Tran Tuan Anh, 2001a], thành ph�n c�a phlogopit trong glimerit
(th� tù trong tuf lava absarokit) ��c trưng r�t giàu magne (Mg# - 0,89-0,92),
th�p titan (TiO2=0,72-0,84%), cao crom (Cr2O3=1,71-2,40%) ch�ng t� �ư�c
hình thành trong �i�u ki�n sâu. Thành ph�n hóa h�c c�a phlogopit khu v�c

nghiên c�u trong ��i sánh v�i phlogopit trong lamproit t� các khu v�c khác
nhau trên th� gi�i �ư�c th� hi�n trên hình 3.1.4.

Hình 3.1.4. Thành ph�n c�a phlogopit trong lamproit Paleogen
khu v�c Pu Sam Cáp trên bi�u �� Al2O3 - TiO2.
[Mitchell and Bergman, 1991].
B ng 3.1.3. Thành ph�n hóa h�c (%tl) ��i di�n c�a phlogopit
trong các �á mafic và felsic ki�m kali và siêu ki�m kali Paleogen.
[Tr n Tr ng Hòa (cb),1997].
KHM

V108-B

V101-B

H101-M

P55-B

H81-B

STT

1

2

3

4

5

H81-B
6

SiO2

38,13

36,00

39,41

38,82

40,14

36,42

TiO2

5,87

7,46

4,31

0,97

0,80

2,72


260

Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên)
Al2O3

12,94

13,46

12,71

13,06

12,90

12,68

FeO

9,56

9,90

8,36

9,73

4,43

12,89

MgO

18,71

16,87

20,93

20,46

24,88

18,29

CaO

0,02

0,01

0,00

0,00

0,04

0,06

Na2O

0,28

0,36

0,31

0,36

0,30

0,58

K2O

10,18

8,72

9,86

9,50

10,17

9,67

Cr2O3

0,10

0,16

0,09

1,23

0,89

0,05

BaO

0,51

2,57

0,03

0,11

0,11

0,49

KHM

P73a-B

P63-B

P263-B

P245-B

H763-B

T1588-B

STT

7

8

9

10

11

12

SiO2

37,46

37,44

40,67

38,63

38,87

38,13

TiO2

4,09

6,77

0,93

1,55

1,42

4,76

Al2O3

13,54

13,07

13,21

13,18

13,19

13,28

FeO

10,23

8,39

4,81

8,33

9,75

10,24

MgO

18,56

18,57

23,68

21,16

20,63

18,67

CaO

0,00

0,08

0,00

0,00

0,05

0,04

Na2O

0,41

0,58

0,62

0,40

0,46

0,51

K2O

9,55

9,50

9,39

9,47

9,13

9,88

Cr2O3

0,05

0,04

0,90

0,05

0,07

0,07

BaO

0,57

-

0,16

0,25

-

0,19

KHM

T1588-M

T1588-K

P184-B

P195-B

P188-B

T1589-B

STT

13

14

15

16

17

18

SiO2

37,05

35,20

40,45

38,98

38,04

37,53

TiO2

6,07

5,33

0,92

1,93

2,86

3,44

Al2O3

13,32

13,55

13,60

13,65

14,02

14,23

FeO

10,35

11,23

4,34

8,82

11,87

8,48

MgO

16,59

18,99

23,96

21,28

18,15

19,99

CaO

0,73

0,01

0,00

0,00

0,00

0,03

Na2O

0,56

0,50

0,53

0,31

0,59

0,42

K2O

9,08

9,43

9,31

8,69

9,18

9,30

Cr2O3

-

0,66

1,63

0,14

0,16

0,30

BaO

0,22

0,04

0,19

0,19

0,62

0,51

KHM

T1589-M

P215-B

T1722-B

T1724-B

T1592-B

T1592-B

STT

19

20

21

22

23

24

SiO2

37,55

38,14

40,47

40,20

38,05

39,23

TiO2

3,55

2,36

7,73

0,82

2,18

2,14

Al2O3

14,18

13,54

11,98

13,45

14,34

14,00

FeO

8,33

8,94

5,37

4,14

8,86

8,18

MgO

20,37

21,04

20,70

23,90

19,88

21,57


Ph n III. Ch

261

ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali …

CaO

0,02

0,00

0,00

0,00

0,00

0,03

Na2O

0,44

0,47

0,99

0,41

0,57

0,61

K2O

9,37

9,57

8,69

9,67

9,25

9,40

Cr2O3

0,24

0,19

0,02

2,14

0,02

0,26

BaO

0,51

0,31

0,36

0,05

-

-

KHM

T1735-B

V124-B

P66-B

P179-B

P193-B

STT

25

26

27

28

29

SiO2

37,36

36,36

37,30

39,64

37,46

TiO2

6,06

3,07

6,13

0,75

3,81

Al2O3

12,94

14,07

13,16

12,78

12,90

FeO

12,66

15,39

14,09

8,98

14,28

MgO

16,06

15,32

14,25

20,89

15,34

CaO

0,00

0,02

0,08

0,00

0,00

Na2O

0,57

0,11

0,45

0,52

0,55

K2O

8,83

9,97

9,35

9,29

8,35

Cr2O3

0,06

0,19

0,07

0,70

0,01

BaO

0,51

-

-

0,08

0,65

Chú gi1i: lamproit Ol-Cpx và Cpx-Phl: 1-6: N�m Hon; 7-8: C�c Pia; 9-10: Si Mang
Khang; 11-14: Sin Cao; 15: Pìn H�; tuf – lava thành ph�n absarokit: 18-19: Sin Cao; 2022: Pìn H�; tuf h�n t�p: 23-24: Sin Cao. 25: minet N�m C�y; 26: camtonit Phong Th�; 27:
monchikit Sin Cao; trachyt: 28-29: Pìn H�. B: fenocryst; M: các tinh th� nh� trong n�n; K:
bao th� trong magnetit; T: trung tâm; R: ngoài rìa.

Chromspinel (Crm) trong lamproit thư�ng g�p dư�i d�ng các tinh
th� nh� n�m kh�m trong Ol và Phl. K�t qu� phân tích cho th�y, thành
ph�n hóa h�c c�a Crm thay ��i t� chromit ��n ferialumochromit và
chrom-magnetit (B�ng 3.1.4). Các bi�n lo�i Crm có hàm lư�ng Cr, Mg,
Al cao nh�t thư�ng là nh�ng tinh th� n�m kh�m trong olivin d�ng ban
tinh, còn Crm là các tinh th� trong n�n có hàm lư�ng các nguyên t�
này th�p hơn. Nhìn chung, xét theo thành ph�n hóa h�c thì Crm trong
lamproit TBVN khá g�n g�i v�i Crm trong lamproit c�a nhi�u khu v�c
trên th� gi�i, tuy nhiên s� khác bi�t cơ b�n là Crm trong lamproit
TBVN khơng có b� m�t tinh th� b� g�m mịn magma ch�ng t� ngu�n
g�c manti sâu.
Magnetit (Mt) thư�ng g�p trong ph�n n�n c�a lamproit ho�c
dư�i d�ng tinh th� kh�m trong Phl và Cpx, ��c trưng có hàm lư�ng
Ti t� 2 ��n 8% (BCng 3.1.4). Nh�ng bi�n lo�i magnetit th�p Ti
thư�ng có hàm lư�ng Cr 2 O 3 cao hơn (��n 5%). �ơi khi g�p nh�ng
bi�n lo�i có hàm lư�ng V 2 O 5 ��n 0,6%, MnO ��n 1%.


262

Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên)
B ng 3.1. 4. Thành ph�n hóa h�c (%tl, EPMA) ��i di�n
c�a chromspinel và magnetit trong lamproit.
[Tr n Tr ng Hòa (cb), 1997].

KHM

H101-M

B10-B

P69-B

T1588-B

T1588-M

STT

H101-B
1

2

3

4

P77-B
5

6

7

T1592-M
8

TiO2

0,82

1,91

0,44

0,3

0,34

0,54

6,7

5,94

Al2O3

4,05

0,19

8

7,56

8,7

4,92

2,88

0,93

Cr2O3

43

5,1

53,86

53,71

54,93

51,08

0,75

0,15

FeO

42,3

84,5

27,05

29,74

24,56

35,97

84,85

81,27

MnO

0,55

0,68

0,25

0,29

0,2

0,65

0,95

0,48

MgO

5,4

0,61

9,2

7,22

9,81

4,8

0,71

2,56

T�ng

96,12

92,99

98,8

98,82

98,54

97,96

96,84

91,33

Ti

0,02

0,06

0,01

0,01

0,01

0,01

0,18

0,16

Al

0,17

0,01

0,32

0,3

0,34

0,2

0,12

0,04

Cr

1,44

1,47

1,46

1,44

0,02

0

1,22

0,15

3+

Fe

0,56

1,72

0,22

0,22

0,18

0,33

1,48

1,52

Fe2+

0,72

1

0,54

0,62

0,51

0,74

1,12

1,11

Mn

0,02

0,02

0,01

0,01

0,01

0,02

0,03

0,02

Mg

0,29

0,04

0,46

0,37

0,49

0,26

0,05

0,15

Ghi chú: 1-3: lamproit Ol-Cpx khu v�c N�m Hon; 4: lamproit Ol-Cpx khu v�c C�c
Pia; 5: monchikit C�c Pia; 6-7: lamproit Ol-Cpx khu v�c Sin Cao; 8: tuf thành ph�n ph�c
t�p. B: tinh th� d�ng bao th� trong olivin; M: tinh th� trong ph�n n�n c�a �á.

Ilmenit trong lamproit có thành ph�n tương �ng v�i ilmenit c�a các �á
mafic song có hàm lư�ng MnO cao (��n 1,6%) và khơng có các d�u hi�u
��c trưng c�a picroilmenit ��c trưng cho các lamproit có ngu�n g�c manti
sâu.
Trong m�u giã �ãi lamproit khu v�c �ng n� Pìn H� còn g�p s�t t�
sinh và vàng t� sinh (Au=78-84%, Ag=16%, Hg=0,1-0,38%) [Tr n Tr ng
Hịa (cb), 1997].

1.3. $,a hóa và (>ng v,
Thành ph�n hóa h�c trung bình c�a các nhóm �á nghiên c�u �ư�c tính
tốn th�ng kê và trình bày trong bCng 3.1.5 trên cơ s� m�t kh�i lư�ng l�n
m�u �ư�c phân tích ��ng b� v� hàm lư�ng các h�p ph�n chính và nguyên
t� hi�m-v�t [Tr n Tr ng Hịa (cb), 1997; Tran Tuan Anh et al, 2001b]. Có
th� nêu m�t s� nh�n ��nh sau:

V� cơ b�n, các �á mafic ki�m kali và siêu ki�m kali rift Sông �à ��u
thu�c nhóm �á cao magnesi, cao ki�m và th�p titan. Tuy nhiên, gi�a
lamproit, absarokit và minet có nh�ng �i�m khác bi�t khá rõ r�t thông qua
các giá tr� th�ng kê.


Ph n III. Ch

263

ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali …

Các �á lamproit ��c trưng có hàm lư�ng MgO cao (Mg# 85-95),
thư�ng là cao nh�t trong nhóm �á mafic ki�m và siêu ki�m kali, trong �ó
lamproit Ol-Cpx có hàm lư�ng MgO (11-12%) cao hơn so v�i lamproit
Cpx-Phl (MgO=8-9%). C� 2 ki�u lamproit này h�u như không khác nhau
v� hàm lư�ng c�a Ti, Al, Fe và Ca (BCng 3.1.5). Hàm lư�ng t�ng ki�m
(K2O+Na2O) trong lamproit thư�ng >7% và xét theo tương quan
K2O/Na2O (> 2), h�u h�t các m�u thu�c lo�t siêu ki�m kali (Hình 3.1.5).
B ng 3.1.5. Thành ph�n hóa h�c (%tl) trung bình c�a các �á ki�m kali và siêu ki�m kali
khu v�c Pu Sam Cap [Tr n Tr ng Hòa (cb), 1997].
STT

1

2
S

X

52,67

0,99

TiO2

0,66

0,04

Al2O3

11,81

0,18

SiO2

X

3
S

X

52,81

0,71

0,63

0,04

11,28

1,18

4
S

X

48,46

0,97

0,66

0,09

11,84

0,71

5
S

X

S

55,07

0,69

54,76

2,73

0,83

0,03

0,86

0,30

16,14

0,40

13,89

1,72

Fe2O3

8,01

0,12

7,90

0,39

6,78

0,32

6,75

0,24

7,45

0,81

MnO

0,15

0,01

0,14

0,01

0,30

0,35

0,15

0,01

0,17

0,04

MgO

11,34

0,87

11,92

1,18

11,46

1,51

5,17

0,50

7,80

2,11

CaO

7,48

0,63

7,56

0,68

17,14

1,56

6,08

0,76

7,79

0,95

Na2O

2,20

0,31

1,97

0,39

0,81

0,32

2,52

0,41

3,06

0,94

K2O

5,23

1,29

5,26

0,50

2,25

0,98

6,72

0,42

3,74

1,71

P2O5

0,45

0,02

0,52

0,07

0,30

0,18

0,58

0,03

0,47

0,07

n

6

17
6

STT

3
7

6
8

2
9

10

X

S

X

S

X

S

X

S

X

S

SiO2

67,2

4,2

53,6

1,37

52,02

1,44

62,23

2,33

54,59

2,29

TiO2

0,36

0,13

0,69

0,06

0,65

0,13

0,44

0,05

0,71

0,06

Al2O3

15,56

0,89

12,20

0,71

11,67

0,70

16,23

0,24

12,38

0,86

Fe2O3

3,44

1,28

7,24

0,39

7,27

0,97

4,43

0,47

7,33

0,92

MnO

0,08

0,04

0,14

0,02

0,15

0,03

0,11

0,03

0,17

0,02

MgO

1,10

1,17

9,73

1,49

1,84

1,97

1,24

1,22

7,66

1,56

CaO

1,75

1,54

8,40

1,61

8,68

2,32

4,74

1,18

9,00

3,24

Na2O

3,01

1,27

2,22

0,39

1,71

0,60

1,86

1,68

1,86

0,40

K2O

7,37

2,26

5,14

0,59

5,50

0,49

8,49

3,68

5,78

0,35

P2O5

0,15

0,10

0,66

0,73

0,53

0,10

0,22

0,07

0,52

0,05

n

13

33

30

3

11

264

Tr�n Tr�ng Hoà (Ch� biên)

BCng 3.1.5 (tiLp)
11

STT

12

13

14

15

X

S

X

S

X

S

X

S

X

S

SiO2

53,5

1,56

53,42

0,33

70,78

2,87

63,69

4,24

55,31

2,33

TiO2

0,66

0,04

0,62

0,01

0,32

0,23

0,90

0,15

0,69

0,07

Al2O3

11,75

0,81

10,81

0,97

14,74

0,60

16,14

3,31

12,22

1,20

Fe2O3

7,29

0,41

7,87

0,51

3,11

1,81

6,59

1,70

6,74

0,62

MnO

0,16

0,02

0,20

0,06

0,11

0,06

0,17

0,05

0,17

0,04

MgO

11,26

3,32

11,00

1,12

1,30

0,76

2,85

2,47

7,47

1,59

CaO

7,98

1,40

10,30

2,58

0,89

0,22

0,94

0,86

9,67

2,98

Na2O

1,89

0,47

2,14

0,74

2,68

0,97

2,03

1,58

1,59

0,40

K2O

5,04

0,50

3,11

0,71

5,96

0,57

6,32

1,25

5,65

0,79

P2O5

0,52

0,03

0,53

0,06

0,13

0,04

0,39

0,17

0,49

0,06

n

10

5
16

STT

6
17

3
18

23
19

20

X

S

X

S

X

S

X

S

X

S

SiO2

51,38

1,25

52,95

1,77

52,66

1,21

55,74

3,49

57,46

2,30

TiO2

0,61

0,03

0,70

0,06

0,70

0,07

0,67

0,05

0,63

0,06

Al2O3

11,18

0,33

12,53

0,90

12,15

0,97

12,27

0,98

10,69

0,05

Fe2O3

7,82

0,40

8,03

0,73

7,82

0,44

6,79

2,06

6,26

0,22

MnO

0,16

0,01

0,14

0,02

0,14

0,02

0,15

0,02

0,17

0,06

MgO

12,16

1,10

10,30

2,04

10,94

2,53

7,85

1,46

7,34

0,17

CaO

8,79

0,98

7,78

0,81

7,90

0,88

8,64

1,29

11,05

2,05

Na2O

1,75

0,26

2,57

0,84

2,03

0,42

1,63

0,79

1,64

0,45

K2O

5,67

0,58

4,46

0,74

5,12

0,66

5,72

1,21

4,37

0,12

P2O5

0,47

0,03

0,52

0,06

0,53

0,05

0,53

0,10

0,39

0,08

n

13

13

16

13

2

Chú gi1i: 1-3: khu v�c C�c Pia (1- lamproit Cpx-Phl-(Ol), 2- lamproit Ol-Cpx-(Phl),
3-pyroxenit; 4: minet N�m C�y; 5-9: khu v�c N�m Hon (5-camtonit, 6-syenit và granosyenit,
7- lamproit Cpx-Ph-(Ol), 8- lamproit Ol-Cpx-(Phl), 9-trachyt; 10-15: khu v�c Pìn H�:
10- lamproit Cpx-Phl-(Ol), 11- lamproit Ol-Cpx-(Phl), 12- monchikit, 13-trachyryolit,
14- trachyt, 15- tuf-lava absarokit; 16- lamproit Ol-Cpx-(Phl) Si Mang Khang; 17-20: khu v�c
Sin Cao: 17- lamproit Cpx-Phl-(Ol), 18- lamproit Ol-Cpx-(Phl), 19- tuf-lava absarokit,
20- tuf h�n t�p; n - s� lư�ng phân tích; X: giá tr� trung bình; S: �� l�ch bình phương.

Các �á núi l�a có thành ph�n absarokit khác m�t cách cơ b�n v�i

lamproit mô t� trên là nghèo magnesi hơn, song giàu nhôm và calci hơn.
Hàm lư�ng MgO trung bình trong absarokit dao ��ng trong kho�ng 6,7-


Ph n III. Ch

ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali …

265

8,9%, hàm lư�ng Al2O3: 12-13%. So v�i lamproit, absarokit giàu t�ng
ki�m hơn (7,5-8,1%) và c�ng thu�c lo�t siêu ki�m kali (Hình 3.1.5).

Hình 3.1. 5. Thành ph�n c�a các �á ki�m kali và siêu ki�m kali
khu v�c Pu Sam Cáp trên bi�u �� tương quan K2O – Na2O.
1- lamproit Ol-Cpx-(Phl); 2- lamproit Cpx-Phl-(Ol); 3- tuf thành ph�n h�n t�p; 4- lava và
tuf-lava absarokit; 5- minet; 6- camtonit; 7- monchikit; 8- trachyt; 9- syenit và granosyenit.

Minet có thành ph�n hóa h�c khá ��ng nh�t, r�t giàu kali, giàu nhôm,
silic và nghèo magnesi: hàm lư�ng K2O trung bình ��t 6,7%, Al2O3 trung
bình - 16,14%, SiO2 trung bình - 55,07%, cịn hàm lư�ng MgO trung bình
ch� 5,17%. Xét theo tương quan K2O/Na2O, minet c�ng thu�c lo�t siêu
ki�m kali (Hình 3.1.5). Camtonit g�n g�i v�i minet � hàm lư�ng Si, Al,
Ca song khác � ch� có hàm lư�ng Mg, Na cao hơn, K th�p hơn, thu�c lo�t
shoshonit (1- SiO2 và (K2O+Na2O)/Al2O3 chúng tương t� như absarokit. Monchikit có
thành ph�n hóa h�c g�n g�i v�i lamproit � hàm lư�ng Mg, Ti, Al song
khác là có hàm lư�ng Ca cao và r�t cao, trong khi �� ki�m r�t th�p
(Hình 3.1.6a,b,c).

266

Tr�n Tr�ng Hồ (Ch� biên)

Hình 3.1.6a. Thành ph�n c�a các �á ki�m kali và siêu ki�m kali
trên bi�u �� SiO2-KMg. Ký hi�u như trên hình 3.1.5.


Ph n III. Ch

ng 1. Các t� h�p núi l�a - Pluton ki�m kali và siêu ki�m kali …

Hình 3.1.6b. Thành ph�n c�a các �á ki�m kali và siêu ki�m kali
trên bi�u �� SiO2-CaO. Ký hi�u như trên hình 3.1.5.

267


268

Tr�n Tr�ng Hồ (Ch� biên)

Hình 3.1.6c. Thành ph�n c�a các �á ki�m kali và siêu ki�m kali
trên bi�u �� và SiO2-(K2O+Na2O)/Al2O3 (mol).
Ký hi�u như trên hình 3.1.5.

Thành ph�n hóa h�c ��i di�n và hàm lư�ng các nguyên t� hi�m-v�t
trong lamproit thu�c các khu v�c khác nhau, absarokit, montikit, minet
c�ng như trachyt và syenit �ư�c trình bày � bCng 3.1.6. ��c �i�m phân

b� nguyên t� hi�m - v�t trong các m�u ��i di�n �ư�c th� hi�n trên các
bi�u �� giá tr� chu�n hóa theo thành ph�n c�a Chondrit và Manti nguyên
th�y (Hình 3.1.7). Cơ s� d� li�u ��y �� �� xây d�ng các bi�u �� này có
th� tham kh�o trong [Tr n Tr ng Hòa (cb), 1997]. Xem xét giá tr� hàm
lư�ng và ��c �i�m �ư�ng cong phân b� ��t hi�m và nguyên t� hi�m có
th� nêu m�t s� nh�n ��nh cơ b�n sau: