Thạc Sỹ Phân tích thời cơ tổng khởi nghĩa trong cách mạng tháng 8 năm 1945

Đề tài:
Phân tích thời cơ tổng khởi nghĩa trong cách mạng tháng 8 năm 1945.
Cuộc tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945 diễn ra và giành thắng lợi
trên phạm vi cả nước trong vŨNG HAI TUẦN (TỪ 14-8 đến ngày 28-81945).
THỰC tế, do đây là một cuộc cách mạng có quá trỠNH CHUẨN BỊ
TRONG MỘT THỜI GIAN DàI, DIỄN RA TRONG MỘT KHỤNG GIAN
RỘNG, TRONG BỐI CẢNH TỠNH HỠNH TRONG Nước và quốc tế có
nhiều biến động lớn. Cuộc Tổng khởi nghĩa nổ ra vào thời điểm rất đặc biệt:
Pháp chạy, Nhật hàng, chính phủ thân Nhật tê liệt, triều đỠNH PHONG
KIẾN NHà NGUYỄN BẤT LỰC, TRONG KHI đó quân đồng minh chưa
vào. Có thể nói đây là thời điểm vô cùng thuận lợi cho cuộc tổng khởi giành
chính quyền trên phạm vi cả nước. VỠ VẬY các lực lượng vũ trang và quân
dân Việt nam, dưới sự lÓNH đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương, đÓ TẬN
DỤNG THỜI Cơ “có một không hai” đưa lại để giành chính quyền, và
chúng ta đÓ NHANH CHÚNG BẮT TAY VàO CỤNG CUỘC CHUẨN BỊ
CHO CUỘC TỔNG KHỞI NGHĨA.
THỎNG 9 – 1939, CHIẾN TRANH THẾ GIới lần 2 nổ ra. Tháng 6-1940,
nước Pháp bị phát-xit Đức chiếm đóng. Trước tỠNH HỠNH NàY, LÓNH
TỤ NGUYỄN ÁI QUỐC đang hoạt động ở nước ngoài, đÓ NHẬN định:
“Việc Pháp mất nước là một cơ hội rất thuận tiện cho cách mạng Việt Nam.
TA PHẢI TỠM CỎCH VỀ Nước ngay để tranh thủ thời cơ. Là người có tầm
nhỠN CHIẾN LượC, CÚ DỰ CẢM THIỜN TàI, LÓNH TỤ Nguyễn Ái
Quốc cho rằng, thời cơ giành độc lập đÓ đến với vận mệnh dân tộc. Người
quyết định trở về nước đầu năm 1941, sau gần 30 năm bôn ba hoạt động ở
nước ngoài.

-1-


Tháng 5 – 1941, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 8, do
lÓNH TỤ HỒ CHỚ MINH CHỦ TRỠ, đÓ KHẲNG định: “Trong lúc này

nếu không giải quyết được vấn đề dân tộc giải phóng, không đŨI được độc
lập tự do cho toàn thể dân tộc, thỠ CHẲNG NHỮNG TOàN THỂ QUỐC
GIA DÕN TỘC CŨN CHỊU MÓI KIẾP NGỰA TRÕU, Mà QUYỀN LỢI
CỦA BỘ PHẬN, GIAI CẤP đến vạn năm cũng không đŨI LẠI được. “HỘI
NGHỊ CŨN XỎC định những vấn đề cụ thể của cuộc khởi nghĩa; dự kiến
những điều kiện để khởi nghĩa nổ ra và thắng lợi, trong đó có điều kiện phe
dân chủ đại thắng ở Thái BỠNH Dương, Liên Xô đại thắng, cách mạng Pháp
hay cách mạng Nhật nổi dậy, quân Anh - Mỹ tràn vào Đông Dương,..
Hội nghị Trung ương 8 đÓ HOàN CHỈNH VIỆC CHUYỂN Hướng chỉ
đạo chiến lược nhằm mục đích giành độc lập dân tộc. tại Hội nghị này, Đảng
ta đÓ đề ra những chính sách và biện pháp cụ thể xây dựng chính trị, lực
lượng vũ trang cơ sở quần chúng và căn cứ địa cách mạng, coi đó là điều
kiện chủ yếu, quyết định tạo tiền đề cách mạng, để khi có thời cơ thuận lợi từ
bên ngoài đưa lại, Tiến hành Tổng khởi nghĩa giành chính quyền.
Ngày 7-5- 1944, Tổng bộ Việt Minh ra Chỉ thị sửa đổi khởi nghĩa, trong
đó nhận định thời cơ thuận lợi cho nhấn dân ta giành chính quyền sắp tới,
“Song thời cơ không phải tự nó đến, một phẦN LỚN DO ta sửa soạn nó,
thúc đẩy nó”.
THỎNG 10-1944, LÓNH TỤ NGUYỄN ÁI QUỐC GỬI THư kêu gọi
đồng bào toàn quốc. Trong thư, Người chỉ rỪ: “PHE XÕM Lược gần đến
ngày bị tiêu diệt. Các Đồng Minh quốc sắp tranh được sự thắng lợi cuối
cùng. Cơ hội cho dân tộc ta giải phóng chỉ ở trong một năm hoặc năm rưỡi
nữa. Thời giaN RẤT GẤP. TA PHẢI LàM NHANH”.
Ngày 9-3 -1945, phát- xit Nhật đảo chính thực dân Pháp, độc chiếm Việt
Nam và Đông Dương. Ngày 12-3, Ban thường vụ Trung ương Đảng ra Chỉ
thị Nhật – Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta. Về vấn đề thời cơ, Chỉ
thị cho rằng, “Mặc dù tỠNH HỠNH CHỚNH TRỊ KHỦNG HOẢNG SÕU
SẮC, NHưng điều kiện khởi nghĩa ở Đông Dương hiện nay chưa được chín
-2-

muồi.” VỠ THẾ, PHẢI PHỎT động một cao trào kháng Nhật, cứu nước
mạnh mẽ để làm tiền đề cho cuộc Tổng khởi nghĩa. Cao trào ấy có thể bao
gồm từ hỠNH THỨC BẤT HỢP TỎC, BÓI CỤNG, BÓI THỊ, PHỎ
PHỎCH, CHO đến những hỠNH THỨC CAO NHư biểu tỠNH, THỊ UY
VỪ TRANG, DU KỚCH, SẴN SàNG CHUYỂN QUA HỠNH THỨC
TỔNG KHỞI nghĩa một khi đÓ đủ điều kiện. CHỈ THỊ CŨN XỎC
định:”ngay bây giờ phát động du kích, chiếm căn ứ địa, duy trỠ Và MỞ
RỘNG đấu tranh du kích, phải là phương pháp duy nhất của dân tộc ta để
đóng vai chủ động trong việc đánh đuổi quân ăn cướp Nhật Bản ra khỏi
nước, chuẩn bị hưởng ứng quân Đồng Minh một cách tích cực”. “Song dù
sao ta không thể đem việc quân Đồng Minh đổ bộ vào Đông Dương làm điều
kiện tất yếu cho cuộc Tổng khởi nghĩa của ta; vỠ NHư thế là ỷ vào người và
tự bó tay trong khi tỠNH THẾ BIẾN CHUYỂN THUẬN TIỆN…. NẾu giặc
Nhật mất nước như Pháp năm 1940, và quân đội viễn chinh của Nhật mất
tinh thần,thỠ KHI ẤY DỰ QUÕN Đồng Minh chưa đổ bộ, cuộc Tổng khởi
nghĩa của ta vẫn CÚ THỂ BỰNG NỔ Và THẮNG LỢI”.
Chủ trương của Đảng đÓ được các lực lượng vũ trang và quần chúng
nhân dân quán triệt trong việc tổ chức các đội vũ trang, gây cơ sở chính trị,
mở rộng căn cứ địa, lập khu giải phóng, thực hành khởi nghĩa từng phần,
giành chính quyền ở một số địa phương. Những kết quả đạt được trong quá
trỠNH VẬN động cách mạng, chuẩn bị lực lượng, đÓ CHỦ động góp phần
tạo ra thời cơ, tỠNH TIẾT CỎCH MẠNG TRỰC TIẾP, CHỨ KHỤNG DO
đIỀU KIỆN KHỎCH QUAN quyết định.
Tháng 5-1945, phát-xit Đức đầu hàng Đồng Minh. Đầu tháng 8-1945,
đạo quân chủ lực Quan Đông của Nhật, bị Liên Xô đánh cho tơi tả, khiến
Nhật phải tính chuyện đầu hàng. Chớp thời cơ đó, ngày 13-8-1945, Hội nghị
toàn quốc của Đảng, họp TẠI TÕN TRàO (TUYỜN QUang), quyết định
phát động Tổng khởi nghĩa trong cả nước trước khi quân Đồng Minh vào
Đông Dương. Hội nghị nhấn mạnh: TÌNH THẾ VỤ CỰNG KHẨN CẤP.

TẤT CẢ MỌI NGười đều phải nhằm vào những việc chính. Thống nhất -3-


thống nhất về mọi phương tiện quân sự, chính trị, hành động, không bỏ lỡ cơ
hội. Ngay trong đêm 13-8, Uỷ ban khởi nghĩa ra Quân lệnh số 1: “Giờ tổng
khởi nghĩa đÓ đánh! cơ hội có một cho quân dân Việt Nam vùng dậy giành
lấy quyền độc lập của nước nhà!... Chúng ta phải hành động cho nhanh, với
một tinH THẦN VỤ CỰNG QUẢ CẢM, VỤ CỰNG THẬN TRỌNG!...
CUỘC THẮNG LỢI Hoàn toàn nhất định sẽ về ta”!.
Trong giờ phút khẩn trương và quyết định này, khi thời cơ lớn đÓ XUẤT
HIỆN, LÓNH TỤ HỒ CHỚ MINH khẳng định quyết tâm: “Lúc này thời cơ
thuận lợi đÓ TỚI, DỰ HY SINh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dÓY TRường
Sơn cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập”.
Quốc dân đại hội họp tại Tân Trào trong hai ngày 16 đến 17-8-1945, sau
khi tán thành và thông qua quyết định Tổng khởi nghĩa, cũng nhấn mạnh: ”
KHỤNG PHẢI NHật bại là nước ta tự nhiên được độc lập”. Nhiều sự gay
go, trở ngại sẽ xảy ra. Chúng ta phải luôn khéo và kiên quyết. “Khôn khéo”
để tránh những sự không lợi cho ta. ”Kiên quyết để giành được nền độc lập.
Một dân tộc quyết tâm và nhất trí đŨI QUYỀN độc lập THỠ NHẤT định
được độc lập”. Trong thư kêu gọi đồng bào sau khi Uỷ ban dân tộc giải
phóng việt Nam được thành lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rỪ: “GIỜ
QUYẾT định cho vận mệnh đất nước đÓ đến. Toàn quốc đồng bào hÓY
đứng dậy đem sức mỠNH Mà TỰ GIẢI PHÚNG CHO TA …CHỲNG TA
KHỤNG THỂ CHẬM TRỄ”.
PHẦN NỜU KHỎI QUỎT TRỜN CHO THẤY, QUỎ TRỠNH LÓNH
đạo, chỉ đạo và chuẩn bị Tổng khởi nghĩa của Đàng, lÓNH TỤ HỒ CHỚ
MINH Và TOàN DÕN TA đÓ DIỄN RA TRONG NHIỀU Năm, luôn quán
triệt phương châm “đem sức ta mà tự giải phóng cho ta”. Đây là một phương
châm đúng đắn, sáng suốt, coi nội lực, nhân tố chủ quan là quyết định, hoàn
toàn không dựa vào sự “ăn may” từ nhân tố khách quan (bên ngoài) đưa lại.

Thời điểm phát động Tổng khởi nghĩa mà Đảng ta và lÓNH TỤ HỒ
CHỚ Minh đưa ra là thời điểm có một không hai về nghệ thuật tạo dựng và
đoán thời cơ ở cả nước và quốc tế.Trước TỠNH HỠNH CỎC Nước Đồng
-4-


Minh như MỸ, ANH Và CHỚNH PHỦ LÕM THỜI PHỎP điều thừa hiểu,
sớm, muộn Nhật cũng lật Pháp để độc chiếm Đông Dương, để PHŨNG Trừ
hậu họa. Mặc dù biết như vậy, nhưng Mỹ và Anh đều không thể ngăn chặn
được do không đủ khả năng đánh bại Nhật tại khu vực này vào thới điểm đầu
năm 1945, và do cŨN CÚ NHỮNG MỤC TIỜU KHỎC QUan trọng, cần
kíp hơn. VỠ VẬY, SAU Này Nhật đảo chính Pháp, lựC lượng Pháp ở Việt
Nam hoàn toàn BỊ TỜ LIỆT, PHẦN LỚN BỊ BẮT GIAM, MỘT SỐ ỚT
CHẠY THOỎT SANG LàO, TRUNG QUỐC, SỐ CŨN LẠI TỔ CHỨC
“KHỎNG CHIẾN” CHỐNG LẠI QUÕN NHẬT, SONG KHỤNG CÚ KẾT
QUẢ. CHỚNH PHỦ Đờ Gôn chỉ đưa ra một bản tuyên bố ngày 14-3-1945,
nhắc lại chủ quyền của Pháp ở Đông Dương và tổ chức được vài đơn vị ở
Xrilanca, Ấn Độ, Trung Quốc để chuẩn bị đưa sang Đông Dương. Cho đến
mÓI NGàY 17-8, TỨC Là KHI CUỘC TỔNG KHỞI NGHĨA CỦA NHÕN
DÕN VIỆT NAM đÓ Và đang diễn ra, Chính phủ Pháp mới có quyết định
bổ nhiệm tướng Lơcléc làm Tổng chỉ huy đạo quân viễn chinh và Đô đốc
Đácgiăngliơ làm Cao uỷ, để chuẩn bị sang Đông Dương. Thêm nữa, đến tận
ngày 12-9-1945, nửa tháng sau ngày cuộc Tổng khởi nghĩa thắng lợi, đại hội
đầu tiên của quân Pháp mới theo chân quân Anh TỚI SàI GŨN. THỰC
CHẤT, VàO THỜI điểm cuộc Tổng khởi nghĩa nổ ra, thực dân Pháp không
có vai trŨ đáng kể nào ở Việt Nam. Đối tượng của cuộc Tổng khởi nghĩa là
phát-xít Nhật và Chính phủ Trần Trọng Kim do Nhật hậu thuẫn. Điều này
đÓ được Chủ Tịch Hồ Chí Minh khẳng định trong tuyên ngôn độc lập: sự
thực, nhân dân ta giành chính quyền từ tay Nhật chứ không phải từ tay Pháp.
VỠ VẬY CÚ THỂ NÚI, cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945

của nhân dân ta được tiến hành và diễn ra trong bối cảnh thật đặc biệt. Điều
cần nhấn mạnh là, bối cảnh quốc tế lúc đó không phải chỉ thuận lợi đối với
riêng Việt Nam mà cŨN THUẬN LỢI đối với một số nước trong khu vực
Đông Á- Nam Á. Tuy nhiên, chỉ có cuộc Tổng khởi nghĩa ở Việt Nam giành
được thắng lợi nhanh chóng và triệt để. Điểm mấu chốt để lý giải vỠ SAO
NHÕN TA được thắng lợi là gỠ? Đó chính là do thực lực của chúng ta, do
-5-


Đảng và lÓNH TỤ HỒ CHỚ MINH sớm đề ra đường lối đấu tranh giải
phóng dân tộc một cách đúng đắn, sáng tạo, tạo dựng được cơ sở, nền tảng
cách mạng vững chắc (nhân tố chủ quan) và sớm nắm bắt thời cơ khách quan
thuận lợi để phát động toàn dân khởi nghĩa giành chính quyền. Nếu không
xây dựng được lực lượng chính trị, lực lượng vũ trang, căn cứ địa cách
mạng, không tập dượt cho các lực lượng này trong thực tế đấu tranh từ thấp
đến cao, thỠ KHI điều kiện khách quan thuận lợi xuất hiện, khi thời cơ tới,
cũng không thể tận dụng được để tiếN HàNH KHỞI NGHĨA THẮNG LỢI.

-6-