TÌM HIỂU MÔ HÌNH CRF VÀ ỨNG DỤNG TRONG TRÍCH CHỌN THÔNG TIN TRONG TIẾNG VIỆT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ
Nguyễn Thị Loan
TÌM HIỂU MÔ HÌNH CRF VÀ ỨNG DỤNG TRONG
TRÍCH CHỌN THÔNG TIN TRONG TIẾNG VIỆT
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC HỆ CHÍNH QUY
Ngành: Công nghệ thông tin
HÀ NỘI -2009
i
TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ
Nguyễn Thị Loan
TÌM HIỂU MÔ HÌNH CRF
VÀ ỨNG DỤNG TRONG TRÍCH CHỌN THÔNG TIN
TRONG TIẾNG VIỆT
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC HỆ CHÍNH QUY
Ngành: Công nghệ thông tin
Cán bộ hướng dẫn : Tiến Sĩ Nguyễn Trí Thành
HÀ NỘI – 2009
ii
LỜI CẢM ƠN
Trước tiên, em muốn gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Tiến Sĩ Nguyễn Trí Thành, người
đã tận tình hướng dẫn em trong suốt quá trình thực hiện khóa luận.
Em xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc tới các thầy, cô tại trường Đại học
Công Nghệ đã dạy dỗ và tận tình chỉ bảo cho tôi trong suốt quá trình học tập tại trường.
Những kiến thức mà thầy cô truyền đạt sẽ là vốn quý báu cho chúng em bước vào tương
lai.
Mình xin cảm ơn tập thể sinh viên K50C Trường Đại học Công Nghệ đã ủng hộ và
khuyến khích tôi trong quá trình nghiên cứu và thực hiện khóa luận này.
Cuối cùng, con xin cảm ơn chân thành và biết ơn vô hạn tới gia đình, những người
có công sinh thành, nuôi dưỡng, những người luôn kịp thời động viên và giúp đỡ vượt qua

những khó khăn trong cuộc sống.
Mặc dù đã cố gắng hoàn thành luận văn trong phạm vi và khả năng cho phép nhưng
chắc chắn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót. Chúng em kính mong nhận được sự thông
cảm của quý Thầy Cô và các bạn
Hà Nội, ngày 12 tháng 5 năm 2009
Sinh viên
Nguyễn Thị Loan
iii
TÓM TẮT
Nội dung của khóa luận là tìm hiểu mô hình CRF, và ứng dụng của mô hình này trong
trích chọn thông tin trong tiếng Việt. Trước hết khóa luận trình bày những khái niệm chung
về trích chọn thông thông tin. Đồng thời nêu đến hai hướng tiếp cận để xây dựng một hệ
thống trích chọn thông tin cũng như ưu nhược điểm của từng hướng tiếp cận, Đồng thời
cũng nêu ra được ứng dụng của trích chọn thông tin trong tiếng Việt như thế nào. Cụ thể ở
đây là bài toán trích chọn thông tin nhà đất.
Để ứng dụng trích chọn trong tiếng Việt luận văn đã nêu ra được ba mô hình học máy
trong đó tập trung chủ yếu vào mô hình Conditional Random Field –CRF. Bất kỳ mô hình
nào cũng có ưu nhược điểm trong luận văn này trình bày hai vấn đề lớn của mô hình CRF
đó là vấn đề gán nhãn và ước lượng tham số. Đồng thời cũng trình bày về công cụ hữu ích
CRF++.
Luận văn cũng trình bày được việc ứng dụng mô hình CRF làm nền tảng lý thuyết và
cơ sở thực hành là công cụ CRF vào bài toán trích chọn thông tin nhà đất. Một bài toán nhỏ
trong bài toán xử lý ngôn ngữ tự nhiên.
iv
MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN.....................................................................................................................iii
TÓM TẮT............................................................................................................................iv
MỤC LỤC............................................................................................................................v
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ............................................................................................vii
BẢNG CÁC KÍ HIỆU VIẾT TẮT......................................................................................ix

LỜI MỞ ĐẦU......................................................................................................................1
Hình 1. Một hệ thống trích chọn thông tin..........................................................................4
1.2.1. Hướng tiếp cận dựa trên tri thức................................................................................4
Hình 2. Mô hình xây dựng IE theo hướng tiếp cận dựa trên tri thức.............................5
1.2.2. Hướng tiếp cận xây dựng các mô hình học máy.........................................................5
Hình 3. Mô hình xây dựng IE theo mô hình học máy.........................................................6
Hình 4. Modules chính của hệ thống IE .............................................................................7
1.4. BÀI TOÁN TRÍCH CHỌN THÔNG TIN NHÀ ĐẤT..................................................7
Hình 5. HMM.....................................................................................................................12
Hình 6. Đồ thị vô hướng HMM..........................................................................................12
Hình 7. Đồ thị có hướng mô tả cho mô hinh MEMM........................................................13
Hình 8. label alias..............................................................................................................14
2.3.1. Việc gán nhãn cho dữ liệu tuần tự ..........................................................................15
2.3.2. Định nghĩa CRF........................................................................................................16
Hình 9. Một trường ngẫu nhiên..........................................................................................16
Hình 10. Đồ thị vô hướng mô tả cho CRF..........................................................................17
Hình 11. Mô tả các hàm tiềm năng....................................................................................18
2.3.3. Nguyên lý cực đại hóa Entropy................................................................................18
2.3.3.1. Độ đo Entropy điều kiện..........................................................................................18
2.3.3.2. Các ràng buộc đối với phân phối mô hình...............................................................18
2.3.3.3. Nguyên lý cực đại hóa Entropy................................................................................19
2.3.4. Hàm tiềm năng của các mô hình CRF......................................................................20
2.3.5. Conditional Random Fields......................................................................................20
2.3.6. So sánh với các mô hình khác...................................................................................22
Hình 12. Tỷ lệ lỗi của CRF so với các mô hình học máy khác.........................................22
3.3.1. Thuật toán S..............................................................................................................27
3.3.2. Thuật toán T..............................................................................................................28
v
3.4.1. Giới thiệu..................................................................................................................29
Hình 13. Mô hình hoạt động của CRF++...........................................................................30

3.4.2. Tính năng..................................................................................................................31
3.4.3. Cài đặt và cách sử dụng............................................................................................31
3.4.3.1 Cài đặt........................................................................................................................31
3.4.3.2. File định dạng huấn luyện và test.............................................................................31
3.4.3.3. Template type............................................................................................................32
3.4.4. Huấn luyện và kiểm tra.............................................................................................33
Bảng 2. Bảng các tham số huấn luyện .............................................................................34
........................................................................................................................................35
Bảng 3. Bảng các tham số của lệnh crf_test ....................................................................35
Bảng 4. Bảng các thông tin cần trích chọn.........................................................................36
4.1.1. Xử lý dữ liệu đầu vào...............................................................................................37
Hình 14. Mô hình xử lý dữ liệu của bài toán trích chọn nhà đất........................................37
4.2.1. Phần cứng.................................................................................................................39
4.2.2. Phần Mềm.................................................................................................................39
4.2.3. Dữ liệu thực nghiệm.................................................................................................39
4.2.3.1. Lần thử nghiệm thứ nhất..........................................................................................39
4.2.3.2. Lần thử nghiệm thứ hai............................................................................................39
4.2.3.3. Kết quả và đánh giá..................................................................................................41
Bảng 4. Bảng kết quả lần test thứ nhất...............................................................................42
Bảng 5. Bảng kết quả lần test thứ hai.................................................................................42
Hình 15. Biểu đồ thể hiện sự tương quan giữa hai lần kiểm tra.........................................43
KẾT LUẬN........................................................................................................................46
TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................................46
vi
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ
LỜI CẢM ƠN.....................................................................................................................iii
TÓM TẮT............................................................................................................................iv
MỤC LỤC............................................................................................................................v
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ............................................................................................vii
BẢNG CÁC KÍ HIỆU VIẾT TẮT......................................................................................ix

LỜI MỞ ĐẦU......................................................................................................................1
Hình 1. Một hệ thống trích chọn thông tin..........................................................................4
1.2.1. Hướng tiếp cận dựa trên tri thức................................................................................4
Hình 2. Mô hình xây dựng IE theo hướng tiếp cận dựa trên tri thức.............................5
1.2.2. Hướng tiếp cận xây dựng các mô hình học máy.........................................................5
Hình 3. Mô hình xây dựng IE theo mô hình học máy.........................................................6
Hình 4. Modules chính của hệ thống IE .............................................................................7
1.4. BÀI TOÁN TRÍCH CHỌN THÔNG TIN NHÀ ĐẤT..................................................7
Hình 5. HMM.....................................................................................................................12
Hình 6. Đồ thị vô hướng HMM..........................................................................................12
Hình 7. Đồ thị có hướng mô tả cho mô hinh MEMM........................................................13
Hình 8. label alias..............................................................................................................14
2.3.1. Việc gán nhãn cho dữ liệu tuần tự ..........................................................................15
2.3.2. Định nghĩa CRF........................................................................................................16
Hình 9. Một trường ngẫu nhiên..........................................................................................16
Hình 10. Đồ thị vô hướng mô tả cho CRF..........................................................................17
Hình 11. Mô tả các hàm tiềm năng....................................................................................18
2.3.3. Nguyên lý cực đại hóa Entropy................................................................................18
2.3.4. Hàm tiềm năng của các mô hình CRF......................................................................20
2.3.5. Conditional Random Fields......................................................................................20
2.3.6. So sánh với các mô hình khác...................................................................................22
Hình 12. Tỷ lệ lỗi của CRF so với các mô hình học máy khác.........................................22
3.3.1. Thuật toán S..............................................................................................................27
3.3.2. Thuật toán T..............................................................................................................28
3.4.1. Giới thiệu..................................................................................................................29
vii
Hình 13. Mô hình hoạt động của CRF++...........................................................................30
3.4.2. Tính năng..................................................................................................................31
3.4.3. Cài đặt và cách sử dụng............................................................................................31
3.4.4. Huấn luyện và kiểm tra.............................................................................................33

Bảng 2. Bảng các tham số huấn luyện .............................................................................34
........................................................................................................................................35
Bảng 3. Bảng các tham số của lệnh crf_test ....................................................................35
Bảng 4. Bảng các thông tin cần trích chọn.........................................................................36
4.1.1. Xử lý dữ liệu đầu vào...............................................................................................37
Hình 14. Mô hình xử lý dữ liệu của bài toán trích chọn nhà đất........................................37
4.2.1. Phần cứng.................................................................................................................39
4.2.2. Phần Mềm.................................................................................................................39
4.2.3. Dữ liệu thực nghiệm.................................................................................................39
Bảng 4. Bảng kết quả lần test thứ nhất...............................................................................42
Bảng 5. Bảng kết quả lần test thứ hai.................................................................................42
Hình 15. Biểu đồ thể hiện sự tương quan giữa hai lần kiểm tra.........................................43
KẾT LUẬN........................................................................................................................46
TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................................46
viii
BẢNG CÁC KÍ HIỆU VIẾT TẮT
STT Kí hiệu Chú giải cho kí hiệu sử dụng
1 IE Trích chọn thông tin
2 HMM Mô hình Markov ẩn
3 MEMM Mô hình cực đại hóa Entropy
4 CRF Trường ngẫu nhiên có điều kiện
5 IR Tìm kiếm thông tin
ix
LỜI MỞ ĐẦU
Trong thời đại bùng nổ công nghệ thông tin như hiện nay thì việc ứng dụng công
nghệ thông tin trong các lĩnh vực của đời sống ngày càng đa dạng và phong phú. Toàn
bộ các ứng dụng đều thực hiện trên các thông tin đầu vào từ dạng đơn giản đến phức
tạp. Từ dạng văn bản dạng ký tự thông thường cho đến những thông tin đầu vào phức
tạp như hình ảnh, âm thanh.
Việc ứng dụng công nghệ xử lý ngôn ngữ cũng hết sức phong phú. Có thể kể tới

trong những năm gần đây có một số công nghệ rất nổi tiếng như [1]: Hãng SAMSUNG
đưa ra thị trường điện thoại di động P207 có thể nhận biết được các câu nói đơn giản ví
dụ “tôi sẽ gọi lại” rồi chuyển chúng về dạng tin nhắn. Bên cạnh đó có rất nhiều những
công nghệ dịch tự động trên web như Language Tool dịch nhiều thứ tiếng trong google.
Có thể phân loại các bài toán như xử lý tiếng nói hay xử lý hình ảnh (speech and image
processing), xử lý văn bản (text processing), khai phá văn bản hoặc web (text and web
mining). Tất cả các bài toán đều được thực hiện bằng máy, tuy nhiên vấn đề đặt ra là
làm thế là để máy có thể xử lý một cách tự động lại là một bài toán khó. Cái khó ở chỗ
làm sao cho máy hiểu được ngôn ngữ đa dạng của con người.
Đối với tiếng Việt đã có một số các sản phẩm liên quan đến tiếng Việt như: Bộ gõ
chữ tiếng Việt, chương trình nhận dạng chữ tiếng Việt như VnDOCR của viện Công
Nghệ Thông Tin, các phần mềm như EVTRAN, gần đây tiêu biểu là kết quả của việc
Việt hóa Windows và Office.
Là người đi sau trong lĩnh vực xử lí ngôn ngữ tự nhiên, việc hiểu các công nghệ
ngôn ngữ là rất cần thiết. Trong luận văn này đề cập tới ứng dụng của CNTT trong việc
trích chọn thông tin trong tiếng Việt. Có rất nhiều phương pháp, trong luận văn này giới
thiệu mô hình Conditional Random Field là cơ sở lý thuyết để thực hiện công việc và
công cụ CRF++ để thực hành trích chọn thông tin trong tiếng Việt và cụ thể là bài toán
trích chọn thông tin nhà đất.
Trong khuôn khổ của khóa luận tốt nghiệp với đề tài “Tìm hiểu mô hình CRF và
ứng dụng trong trích chọn thông tin trong tiếng Việt” em xin trình bày một công nghệ
ứng dụng trong việc xử lý ngôn ngữ tiếng Việt. Nội dung khóa luận gồm 4 chương:
 Chương 1: Tổng quan: Giới thiệu tổng quan về trích chọn thông tin, và các
cách tiếp cận để xây dựng hệ thống trích chọn thông tin những ứng dụng
của trích chọn thông tin, và ứng dụng trong xử lý tiếng Việt, đồng thời cũng
mô hình hóa và nêu được ý nghĩa của bài toán trích chọn thông tin nhà đất.
1
 Chương 2: Conditional Random Fields: Chương này giới thiệu một số
mô hình học máy như HMM, MEMM và tập trung vào mô hình Conditional
Random Field – CRF. Đưa ra được khái niệm trường ngẫu nhiên, trường

ngẫu nhiên có điều kiện. Đồng thời cũng chỉ ra được rằng mô hình CRF
hiệu quả hơn so với các mô hình học máy khác.
 Chương 3: Thuật toán gán nhãn và ước lượng tham số cho mô hình CRF
và công cụ CRF++: Chương này đưa ra hai vấn đề cơ bản của mô hình
CRF và hướng giải quyết hiệu quả nhất. Ở đây thuật toán gán nhãn sử dụng
thuật toán Viterbi một thuật toán trong quy hoạch động. Và hai thuật toán T
và thuật toán S giải quyết vấn đề ước lượng tham số cho mô hình CRF.
Đồng thời cũng giới thiệu được công cụ CRF++ toolkit, một công cụ cài đặt
mô hình CRF được sử dụng trong bài toán trích chọn thông tin nhà đất.
 Chương 4: Ứng dụng CRF vào bài toán trích chọn thông tin nhà đất:
Chương này nói về việc ứng dụng của mô hình CRF đã nói ở các chương
trước vào bài toán trích chọn thông tin nhà đất. Một hướng đi mới trong bài
toán xử lý ngôn ngữ tự nhiên.

Chương 1.
TỔNG QUAN
2
Chủ đề chính của khóa luận là tìm hiểu mô hình Conditional Random Field và ứng
dụng trong trích chọn thông tin trong tiếng Việt. Chương này sẽ giới thiệu tổng quan về
trích chọn thông tin và các hướng tiếp cận trích chọn thông tin. Đồng thời cũng nêu
được ý nghĩa của việc trích chọn thông tin trong tiếng Việt.
1.1. TRÍCH CHỌN THÔNG TIN
Khi tìm kiếm một thư mục có chứa rất nhiều thư mục con hoặc rất nhiều file với
nhiều định dạng khác nhau. Thực chất là chúng ta đang làm việc với các ký tự [10] [11].
Do vậy có rất nhiều hướng để xử lý như:
 Lọc, đếm từ: Tập tin như một chuỗi các ký tự ASCII. Ví dụ trong Linux có thể
tìm kiếm file hoặc các ký tự bằng lệnh grep với điều kiện là đưa ra một chuỗi mô
ta cho nó.
 Tìm kiếm thông tin hoặc tài liệu: Tệp tin là những từ có thể là một chuỗi các đơn
vị từ mang một ý nghĩa nào đó.

 Trích chọn thông tin: Cũng như “tìm thông tin tài liệu” nhưng nó có thể là một từ
hoặc một cụm từ có nghĩa và liên quan đến một chủ đề cụ thể nào đó.
 Hiểu toàn văn bản (text understanding). Tệp tin như câu truyện, tiểu thuyết. Với
dữ liệu đầu vào rất lớn. Và nhiệm vụ của mình phải “hiểu toàn văn bản” mới đưa
ra được nội dung cần quan tâm.
Không giống như việc hiểu toàn văn bản (tất cả các câu chữ đều liên quan đến
nhau), các hệ thống trích chọn thông tin chỉ cố gắng nhận biết một số nội dung thông tin
đáng quan tâm. Có thể kể tới các mức độ trích chọn thông tin từ văn bản sau: Trích chọn
các thực thể (Entity Extraction), trích chọn quan hệ giữa các thực thể (Relation
Extraction), xác định đồng tham chiếu (Co-reference Resolution). Cũng phải lưu ý rằng
trích chọn không đơn thuần là trích chọn trong một văn bản với các ký tự ASCII hoặc
Unicode. Trích chọn ở đây có thể là trích chọn âm thanh, trích chọn hình ảnh. Tuy nhiên
trong luận văn này chỉ tập chung giới thiệu trích chọn thông tin liên quan tới văn bản.
Các kỹ thuật sử dụng trong trích chọn thông tin gồm: Phân đoạn, phân lớp, kết hợp
và phân cụm.
3
Hình 1. Một hệ thống trích chọn thông tin
Trích chọn thông tin như một nhiệm vụ lấp đầy các trường (slots) trong cơ sở dữ
liệu bằng những đoạn text nhỏ hơn (hay nói cách khác kết quả của một hệ thống trích
chọn thông tin thường là các mẫu chứa một số lượng xác định các trường đã được điền
thông tin). Ví dụ như ở hình 1 ta có một hệ thống trích chọn những tên riêng xuất hiện
trong văn bản, trích chọn các tổ chức liên quan, tìm các sự liên kết giữa các tổ chức và
tên người, vị trí của người đó trong tổ chức và cuối cùng là đưa vào trong cơ sở dữ liệu.
1.2. CÁC CÁCH TIẾP CẬN TRÍCH CHỌN THÔNG TIN
1.2.1. Hướng tiếp cận dựa trên tri thức
Đặc điểm của việc xây dựng hệ thống trích chọn thông tin theo hướng này là hệ
thống luật được xây dựng bằng tay hoàn toàn phụ thuộc vào kinh nghiệm riêng của từng
người trong từng lĩnh vực của IE, các mẫu hay các luật được tạo ra và được kiểm duyệt
4
một cách kỹ lưỡng có quy mô bởi các “knowlegde engineer” [10]. Những quy tắc luôn

được kiểm định nhiều lần. Có thể mô hình hóa việc xây dựng này theo hình 2 như sau:
Hình 2. Mô hình xây dựng IE theo hướng tiếp cận dựa trên tri thức
Với cách tiếp cận này thì hệ thống hoạt động theo một chu trình. Để xây dựng một
hệ thống hoạt động tốt phải luôn luôn có sự tương tác giữa người viết luật và hệ thống
cùng với kho ngữ liệu huấn luyện (hình 2) và tập luật luôn luôn được cập nhật để cho hệ
thống có thể hoạt động tốt nhất.
1.2.2. Hướng tiếp cận xây dựng các mô hình học máy
Với hệ thống IE được xây dựng theo hướng tiếp cận dựa trên tri thức thì chu trình
kiểm tra và sửa lỗi gặp rất nhiều khó khăn và phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: Loại
ngôn ngữ, thời gian và khả năng viết luật. Chỉ một vài thay đổi trong đặc tả cũng gây
khó khăn trong sự điều chỉnh.
Câu trả lời cho các giới hạn này là phải xây dựng một mô hình bằng cách nào đó
có thể “tự học”. Điều này sẽ giúp làm giảm bớt sự tham gia của các chuyên gia ngôn
ngữ và làm tăng tính linh hoạt cho hệ thống. Có rất nhiều phương pháp học máy như mô
hình markov ẩn (Hidden Markov Models-HMM), các mô hình Markov cực đại hóa
Entropy (Maximum Markov Models – MEMM) và mô hình các trường ngẫu nhiên có
điều kiện ( Conditional Random Fields – CRF)… Các mô hình này sẽ được đề cập chi
tiết trong chương sau.
Các đặc điểm phải kể đến của việc xây dựng hệ thống IE theo hướng hệ thống có
thể tự đào tạo (automatic training approach) là không cần một người nào đó hiểu biết về
cách hoạt động của hệ thống IE và viết luật cho nó như thế nào [10]. Điều cần thiết ở
đây là một người nào đó biết được miền ứng dụng của nó và hiểu được những thông tin
5
Kho tài
liệu
Luật cũ
Kiểm duyệt
Sửa chữa
Luật mới
Cập nhật

knowlegde
engineer
cần rút trích. Một khi dữ liệu huấn luyện được chú thích, thuật toán huấn luyện chạy và
sinh ra những thông tin học được hay còn gọi là model để phục vụ cho quá trình trích
chọn tự động sau này. Mô hình với hướng tiếp cận này được mô tả qua hình 3 như sau:
Các thuật học sẽ dựa trên dữ liệu để tự học và thu được một model, dựa trên model này
nó sẽ trích chọn các thông tin trên dữ liệu mới.

Hình 3. Mô hình xây dựng IE theo mô hình học máy
Khi xây dựng hệ thống IE theo hướng này phải tập trung vào việc tạo ra dữ liệu
huấn luyện. Hệ thống có thể tự học mà không cần sự can thiệp của bất kỳ các chuyên
viên nào. Tuy vậy việc xây dựng và lưu trữ tập dữ liệu huấn luyện rất khó và đắt vì để
hệ thống có thể thực hiện tốt thì yêu cầu dữ liệu phải nhiều đó cũng là hệ quả dẫn đến
việc khó sửa đổi. Vì chỉ cần thêm hoặc xóa các thuộc tính thì cần phải thay đổi trên toàn
tập huấn luyện của nó.
Tùy vào công việc và những điều kiện đã có mà ta có thể xây dựng hệ thống IE
theo hướng các mô hình học máy hoặc theo hướng tiếp cận dựa tri thức. Ví dụ như khi
nguồn văn bản và người viết luật đáp ứng được yêu cầu thì nên xây dựng hệ thống IE
theo hướng tiếp cận dựa tri thức, hoặc khi các mô tả về thông tin trích chọn luôn có sự
thay đổi thì cũng lên làm theo hướng thứ nhất. Còn với dữ liệu lớn thì nên xây dựng hệ
thống IE theo mô hình học máy.
1.3. KIẾN TRÚC HỆ THỐNG IE
Mặc dù hệ thống IE được xây dựng theo các ứng dụng và công việc khác nhau,
theo những cách khác nhau. Nhưng về cơ bản thì một hệ thống IE nói chung có những
phần tử chính được mô tả trong hình sau:
6
Dữ liệu
Huấn
luyện
Thuật toán học

Model
file
Hình 4. Modules chính của hệ thống IE
Với mô hình trên thì tùy thuộc vào từng ngôn ngữ mà có các bài toán cụ thể và có
những phương pháp xử lý cho phù hợp. Với rất nhiều ngôn ngữ đa dạng do vậy hệ
thống từ tố của mỗi quốc gia sẽ khác nhau: Ví dụ như ngôn ngữ Trung Quốc và Nhật
Bản khác hẳn so với chuẩn ngôn ngữ European. Nhưng chúng ta quan tâm là đối với
tiếng Việt thì có những khó khăn gì trong quá trình xử lý. Về mặt ngữ pháp và ngữ
nghĩa gặp rất nhiều khó khăn. Vì các công cụ để xử lý trong các bước trên là hầu như
chưa có sẵn, hơn nữa đối với tiếng Việt là một ngôn ngữ đơn âm và đa âm phức tạp do
vậy việc xử lý cũng gặp khó khăn.
1.4. BÀI TOÁN TRÍCH CHỌN THÔNG TIN NHÀ ĐẤT
Các bài toán điển hình trong xử lý tiếng Việt đó là: nhận biết các loại thực thể,
phân nhóm các cụm từ tiếng Việt, phân loại văn bản tiếng Việt. Đây là những bài toán
cơ bản nhưng đóng vai trò quan trọng để giúp xử lý các bài toàn phức tạp trong lĩnh vực
này. Trong luận văn này trình bày bài toán trích chọn thông tin nhà đất.
7
Phân đoạn từ
Gán nhãn từ loại
Phân tích cú pháp
hoàn chỉnh
Đồng tham chiếu
Trộn các kết quả
Phân tích từ tố
Xử lý hình thái, và từ
vựng
Phân tích cú pháp
Phân tích miền
Ở đây chúng ta phải phân biệt rõ giữa tìm kiếm thông tin (Information Retrival
-IR) và trích chọn thông tin (Information Extraction -IE). IR có thể hiểu đơn giản là từ

một nguồn rất nhiều tệp văn bản hay tiếng nói tìm ra những tệp có nội dung liên quan
đến một câu hỏi hay một điều cần biết. Điển hình của công nghệ này là Google, một hệ
tìm kiếm trên web. Cần nói thêm rằng mặc dù rất hữu hiệu, nhưng google chỉ cho chúng
ta tìm theo những từ khóa và đôi khi tìm những kết quả không hề liên quan, hoặc tìm ra
những văn bản vốn đã tồn tại trên Web.
Với Information Extraction từ một nguồn rất nhiều tệp văn bản hay lời nói tìm ra
những đoạn bên trong một số tệp liên quan đến một vấn đề cần quan tâm. Ví dụ xét một
bản tin nhà đất sau:
“Cần bán chung cư TT9 Văn Phú mặt đường Lê Trọng Tốn, diện tích 90m2, mặt
tiền 4,5m. Giá bán: 1 tỷ Liên hệ: 0988830999”
Với bản tin nhà đất trên ta chỉ cần quan tâm đến địa chỉ, diện tích, giá bán, loại nhà
và điện thoại liên hệ. Do vậy không nhất thiết phải hiểu toàn văn bản, mục đích của bài
toán trích chọn thông tin nhà đất là làm sao đưa ra được các thông tin liên quan đến địa
chỉ, diện tích, giá bán, loại nhà… từ một khối dữ liệu rất lớn. Với mục đích đó văn bản
trên có thể được mô phỏng bằng cách gán nhãn như sau:
Cần bán chung<B-LN> cư<I-LN> TT9<B-DC> Văn <I-DC> Phú<I-DC> mặt
đường Lê <B-DC> Trọng <I-DC>Tốn <I-DC>, diện tích 90m2<I-DT>, mặt tiền 4,5m.
Giá bán: 1<B-GB> tỷ <I-GB>. Liên hệ: 0988830999 <B-DD>.
Với các quy ước các nhãn cho các từ tố trong đoạn tin trên như sau:
 DC: Địa chỉ trong đó B-DC là từ bắt đầu của địa chỉ và I-DC là các từ tiếp
theo của địa chỉ
 GB: Giá bán trong đó B-GB là từ bắt đầu của giá bán và I-GB là các từ tiếp
theo của giá bán
 DT: Diện tích trong đó B-DT là từ bắt đầu của diện tích và I-DT từ tiếp
theo của diện tích
 DD:Di động trong đó B-DD là từ bắt đầu của số di động và I-DD là các từ
tiếp theo của số di động
 LN: loại nhà có thể là chung cư hoặc căn hộ, trong đó B-LN là từ bắt đầu
loại nhà, I-LN là từ tiếp theo của loại nhà.
8

Cũng như các bài toán trích chọn khác như: trích chọn thực thể, nhận dạng tên,
trích chọn thông tin nhà đất cũng có các hướng tiếp cận khác nhau, trong luận văn này
tập trung vào bài toán trích chọn thông tin nhà đất theo phương pháp học máy bằng cách
sử dụng mô hình CRF. Một mô hình được đánh giá là có chất lượng cao đối với bài toán
trích chọn thông tin.
1.5. Ý NGHĨA CỦA BÀI TOÁN TRÍCH CHỌN THÔNG TIN NHÀ ĐẤT
Trong bất cứ một ngôn ngữ nào thì việc thì việc tìm ra những thông tin liên quan là
điều rất quan trọng mà không cần phải đọc hiểu toàn bộ văn bản. Chính vì vậy việc trích
chọn thông tin có một nghĩa rất lớn trong việc xử lý ngôn ngữ tự nhiên.
 Tiết kiệm thời gian. Như chúng ta đã biết thì mỗi một bản tin đăng trên những
website khác nhau thì có những định dạng rất khác nhau: Có thể là định dạng văn
bản thông thường, cũng có thể là dạng bảng biểu, hoặc các đường liên kết… Với
những cách thể hiện văn bản như vậy thì việc tìm ra những thông tin như diện
tích của ngôi nhà, địa chỉ… Là một việc tương đối khó khăn. Với bài toán trích
chọn thông tin nhà đất thì sẽ tiết kiệm thời gian rất nhiều cho người bán và người
mua.
 Có thể tìm kiếm thông tin chính xác hơn rất nhiều. Vấn đề ở đây là trong một bản
tin có sự nhập nhằng giữa thông tin địa chỉ của mảnh đất và địa chỉ của người
chủ. Việc trích chọn có thể giảm bớt sự nhập nhằng trong thông tin này.
Nói rộng hơn nữa bài toán trích chọn thông tin nhà đất chỉ là bài toán nhỏ. Từ bài
toán này ta cũng thấy được ý nghĩa của việc trích chọn thông tin trong tiếng Việt.
 Giúp cho việc tóm tắt văn bản chính xác nếu như chủ đề của văn bản được chỉ rõ
 Tự tạo ra các trường liên quan một cách tự động trong cơ sở dữ liệu được lấy từ
văn bản.
 Một số ứng dụng điển hình của trích chọn thông tin: sử dụng trích chọn thông tin
trong thư viện số- DL (Digital Libraries) - thư viện số có thể hiểu là các văn bản
hoặc hình ảnh…. Rút trích thông tin từ thư điện tử. Trích chọn tiểu sử người (có
thể là chân dung, vị trí, email, địa chỉ, số điện thoại, số fax…)
1.6. TỔNG KẾT CHƯƠNG
Chương này giới thiệu tổng quan về trích chọn thông tin. Với hai hướng tiếp cận

của xây dựng hệ thống trích chọn thông tin theo hướng máy tri thức và theo hướng hệ
9
thống tự đào tạo giúp mọi người có thể hình dung ra được các cách tiếp cận với trích
chọn thông tin. Đồng thời cũng nêu ra được nhiệm vụ của khóa luận.
Chương 2.
CONDITIONAL RANDOM FIELDS
Như giới thiệu trong chương trước, chương này giới thiệu vào một số mô hình học
máy, trong đó tập trung vào mô hình Conditional Random Fields (CRF) [11] [13] [8]
10
[17], phần đầu nêu lên hai mô hình học máy HMM, và MEMM và những vấn đề gặp
phải từ đó nêu lên mô hình học máy CRF có thể giải quyết được các vấn đề đó như thế
nào. Đồng thời cũng giới thiệu được chi tiết về mô hình CRF như: Đưa ra được định
nghĩa CRF, xác định các hàm tiềm năng của CRF thông qua nguyên lý cực đại hóa
Entropy, xác định được các ràng buộc của mô hình.
Một số qui ước ký hiệu:
 Chữ viết hoa X, Y, Z.. kí hiệu cho các biến ngẫu nhiên.
 Chữ đậm
x
r
ví dụ: x = (x
1
,...,x
n
), y, t .. ký hiệu các vector vector
biểu diễn chuỗi dữ liệu quan sát , vector biểu diễn chuỗi các nhãn.
 x
i ,
y
i
biểu diễn các thành phần trong một vector.

 chữ viết thường x, y, z…. là ký hiệu cho một giá trị đơn như một
dữ liệu quan sát hay một trạng thái.
 S là tập các hữu hạn trạng thái.
 O là tập dữ liệu quan sát được.
2.1. MÔ HÌNH MARKOV ẨN- HMM
Mô hình Markov được giới thiệu vào cuối những năm 1960 [12]. Cho đến hiện
nay nó có một ứng dụng khá rộng như trong nhận dạng giọng nói, tính toán sinh học
(Computational Biology ), và xử lý ngôn ngữ tự nhiên.
HMM là mô hình máy hữu hạn trạng thái với các tham số biểu diễn xác suất
chuyển trạng thái và xác suất sinh dữ liệu quan sát tại mỗi trạng thái.
Mô hình Markov ẩn là mô hình thống kê trong đó hệ thống được mô hình hóa
được cho là một quá trình Markov với các tham số không biết trước, nhiệm vụ là xác
định các tham số ẩn từ các tham số quan sát được. Các tham số của mô hình được rút ra
sau đó có thể sử dụng để thực hiện các phân tích kế tiếp. Trong bài toán trích chọn
thông tin nhà đất thì các tham số quan sát được đó chính là các từ trong câu, còn các
trạng thái chính là các nhãn B-DC, I-DC, B-DT, I-DT..
Trong một mô hình Markov điển hình, trạng thái được quan sát trực tiếp bởi người
quan sát [21], và vì vậy các xác suất chuyển tiếp trạng thái là các tham số duy nhất (hình
5 có thể mô tả rõ cho điều này).
11
Hình 5. HMM
- x
i
— Các trạng thái trong mô hình Markov
- a
ij
— Các xác suất chuyển tiếp
- b
ij
— Các xác suất đầu ra

- y
i
— Các dữ liệu quan sát
Mô hình Markov ẩn thêm vào các đầu ra: mỗi trạng thái có xác suất phân bố trên
các biểu hiện đầu ra có thể. Vì vậy, nhìn vào dãy của các biểu hiện được sinh ra bởi
HMM không trực tiếp chỉ ra dãy các trạng thái. Ta có tìm ra được chuỗi các trạng thái
mô tả tốt nhất cho chuỗi dữ liệu quan sát được bằng cách tính.

)(/)|()|( XPXYPXYP
=
(2.1)

Hình 6. Đồ thị vô hướng HMM
Ở đó Y
n
là trạng thái tại thời điểm thứ t=n trong chuỗi trạng thái Y, X
n
là dữ liệu
quan sát được tại thời điểm thứ t=n trong chuỗi X. Do trạng thái hiện tại chỉ phụ thuộc
vào trạng thái ngay trước đó với giả thiết rằng dữ liệu quan sát được tại thời điểm t chỉ
phụ thuộc và trạng thái t. Ta có thể tính P(Y, X).
∏
−
−
=
n
t
tttt
YXPYYPYXPYPXYP
2

1111
)|(*)|()|()(),(
(2.2)
Một số hạn chế của mô hình Markov để tính được xác suất P(Y,X) thông thường ta
phải liệt kê hết các trường hợp có thể của chuỗi Y và chuỗi X. Thực tế thì chuỗi Y là hữu
hạn có thể liệt kê được, còn X (các dữ liệu quan sát) là rất phong phú. Để giải quyết các
12
Y
1
Y
2
… … …
Y
n
X
1
X
2
… … …
X
n
vấn đề này HMM đưa ra giả thiết về sự độc lập giữa các dữ liệu quan sát: Dữ liệu quan
sát được tại thời điểm t chỉ phụ thuộc vào trạng thái tại thời điểm đó. Hạn chế thứ hai
gặp phải là việc sử dụng xác suất đồng thời P(Y, X) đôi khi không chính xác vì với một
số bài toán thì việc sử dụng xác suất điều kiện P(Y | X) cho kết quả tốt hơn rất nhiều.
2.2. MÔ HÌNH CỰC ĐẠI HÓA ENTROPY-MEMM
Mô hình MEMM [4] thay thế các xác suất chuyển trạng thái và các xác suất sinh
quan sát trong HMM bởi một hàm xác suất duy nhất P(S
i
| S

i-1
, O
i
) (xác suất dịch chuyển
từ trạng thái hiện tại là S
i-1
tới trạng thái trước đó là Si với dữ liệu quan sát hiện tại là
O
i
) thay vì sử dụng P(S
i
| S
i-1
) và P(O
i
| S
i
). Mô hình MEMM quan niệm rằng các quan sát
đã được cho trước và chúng ta không cần quan tâm đến xác suất sinh ra chúng mà chỉ
quan tâm vào xác suất chuyển trạng thái.
Dưới đây là đồ thị có hướng mô tả cho mô hình MEMM.


Hình 7. Đồ thị có hướng mô tả cho mô hinh MEMM
Qua đồ thị ta nhận thấy rằng quan sát hiện tại không chỉ phụ thuộc vào trạng thái
hiện tại mà còn có thể phụ thuộc vào trạng thái trước đó.
Xác suất P(S | O) có thể tính như sau:
∏
=
−

=
n
t
ttt
OSSPOSPOSP
1
1
),|(*),()|(
(2.3)
MEMM coi dữ liệu quan sát là các điều kiện cho trước thay vì coi chúng là các
thành phần được sinh bởi mô hình như trong HMM vì thế xác suất chuyển trạng thái có
thể phụ thuộc vào các thuộc tính đa dạng của chuỗi dữ liệu quan sát.
Với mô hình này ta chia
),|(
1 ttt
OSSP
−
thành các hàm dịch chuyển được huấn
luyện một cách riêng biệt trong |S| - tập hợp trạng thái. Như sau:
),|()|(
1
1t
tttttS
OSSPOSP
−
=
−
13
S
1

S
2
… … …
S
n
S
1:n
McCallum xác định phân phối cho xác suất chuyển trạng thái có dạng hàm mũ sau:







=
∑
−
−
),(exp
),(
1
)|(
1
1
tta
a
a
tt
ttS

SOf
SOZ
OSP
t
λ
(2.4)
Ở đây
a
λ
là các tham số cần được huấn luyện; Z(O
t
, S
t
) là thừa số chuẩn hóa để
tổng xác suất chuyển từ trạng S
t-1
sang S
t
kề với nó đều bằng 1; f
a
(O
t
, S
t
) là hàm thuộc
tính tại vị trí thứ i trong chuỗi dữ liệu quan sát và trong chuỗi trạng thái. Ở đây ta định
nghĩa mỗi một thuộc tính f
a
có hai đối số: Dữ liệu quan sát hiện tại và trạng thái hiện tại.
McCallum cũng đinh nghĩa a=<b, S

t
> trong đó b chỉ phụ thuộc vào dữ liệu quan sát hiện
tại.
1 nếu dữ liệu quan sát hiện tại là “1tỷ”
b(O
t
)=
0 nếu ngược lại
Hàm thuộc tính f
a
xác định nếu b(O
t
) nhận một giá trị xác định:
1 nếu b(O
t
)=1 và S
t
=S
t-1
f<b,S
t
>(O
t
,S
t
)=
0 nếu ngược lại
Vấn đề “label alias” gặp phải trong mô hình MEMM
Vấn đề gặp phải ở mô hình MEMM [14] “lable alias”. Xét một ví dụ đơn giản
sau:

Hình 8. label alias
Giả sử ta cần xác định chuỗi trạng thái khi xuất hiện chuỗi quan sát là “rob” do
vậy chuỗi trạng thái đúng là 0345 vì vậy ta mong đợi xác suất.
P( 0345|rob ) > P( 0125|rob)
Lại có P(0125|rob) = P(0)*P(1|0, r)*P(2|1,o )*P(5|2, b).
14
Do xác suất chuyển trạng thái của 2 trạng thái kề nhau là l. Do vậy:
P(0125 | rob)=P(0)*P(1 | 0, r).
Tương tự ta cũng có P(0345 | rob)=P(0)*P(3 | 0, r). Nếu trong tập huấn luyện
“rib”xuất hiện nhiều hơn “rob” thì chuỗi trạng thái S=0125 luôn được chọn dù chuỗi
quan sát là rib hay rob. Đây là hạn chế gặp phải trong mô hình MEMM, hạn chế này ảnh
hưởng rất lớn đến quá trình gán nhãn của MEMM.
Để giải quyết vấn đề alias Léon Bottou (1991) [4] đưa ra một số cách sau: Thứ
nhất như mô hình ở trên ta có thể gộp trạng thái 1 và 4 và trì hoãn việc phân nhánh cho
đến khi gặp một quan sát xác định ( Discriminating Observation ). Nhưng đối với máy
hữu hạn trạng thái thì điều này không thể vì xảy ra sự bùng nổ tổ hợp. giải pháp thứ hai
là ta có thể luôn thay đổi cấu trúc trạng thái của mô hình điều này có nghĩa xác suất của
toàn bộ chuỗi trạng thái sẽ không được bảo tồn mà có thể bị thay đổi trong một vài bước
chuyển tùy thuộc vào quan sát đó.
Trên đây là những vấn đề hạn chế của HMM và MEMM từ đó cho thấy nhu cầu
cần thiết của mô hình CRF có thể giải quyết những hạn chế trên.
2.3. MÔ HÌNH CONDITIONAL RANDOM FIELDS
CRF được giới thiệu vào những năm 2001 bởi Lafferty và các đồng nghiệp [14]
[11]. CRF là mô hình dựa trên xác xuất điều kiện, thường được sử dụng trong gán nhãn
và phân tích dữ liệu tuần tự ví dụ ký tự, ngôn ngữ tự nhiên. Khác với mô hình MEMM,
CRF là mô hình đồ thị vô hướng. Điều này cho phép CRF có thể định nghĩa phân phối
xác suất của toàn bộ chuỗi trạng thái với điều kiện biết chuỗi quan sát cho trước thay vì
phân phối trên mỗi trạng thái với điều kiện biết trạng thái trước đó và quan sát hiện tại
như trong mô hình MEMM. Chính những tính chất này của CRF mà mô hình này giải
quyết được vấn đề “label bias”.

2.3.1. Việc gán nhãn cho dữ liệu tuần tự
Nhiệm vụ của gán nhãn tuần tự [13] để thiết lập chuỗi quan sát được xuất hiện
trong nhiều trường. Một trong những phương thức phổ biến để thực hiện gán nhãn và
phân đoạn là sử dụng quy tắc HMM hoặc mô hình máy hữu hạn trạng thái để định nghĩa
chuỗi các nhãn có thể xảy ra nhất cho những từ của bất cứ câu nào.
Theo những nghiên cứu về mô hình Markov ẩn và mô hình cực đại hóa Entropy ở
trên. Thì CRF đã giải quyết được toàn bộ những vấn đề mà hai mô hình trên mắc phải
như “ label alias ”[11].
15
Conditional random fields là một probabilistic framework (theo xác suất) cho việc
gán nhãn và phân đoạn dữ liệu tuần tự. Thay vì sử dụng xác suất độc lập trên chuỗi nhãn
và chuỗi quan sát, ta sử dụng xác suất có điều kiện P(Y | X) trên toàn bộ chuỗi nhãn
được đưa bởi chuỗi mỗi chuỗi quan sát X. CRF là một mô hình đồ thị vô hướng định
nghĩa một phân bố tuyến tính đơn trên các chuỗi nhãn (trình tự nhãn) được đưa ra bởi
các chuỗi quan sát được. CRFs thuận lợi hơn các mô hình Markov và MEMM. Nó làm
tốt hơn cả của MEMM và HMM trên số lượng chuỗi gán nhãn lớn.Ví dụ: xét ngôn ngữ
tự nhiên, việc gán nhãn cho các từ trong câu sẽ tương ứng với loại từ vựng. Ở đây các
câu sẽ là dữ liệu tuần tự còn nhãn cần gán chính là các từ loại
[NP He ] [VP reckons ] [NP the current account deficit ] [VP will narrow ] [PP to ]
[NP only # 1.8 billion ] [PP in ] [NP September ]
Trong đó ý nghĩa của các nhãn là: NP: nounse phrase, VP: verb phrase…
Trong bài toán trích chọn thông tin nhà đất của mình thì dữ liệu tuần tự ở đây
chính là các bản tin nhà đất, còn các nhãn cần gán đó là các thông tin về địa chỉ (B-DC,
I-DC) hoặc diện tích (B-DT,I-DT)…
2.3.2. Định nghĩa CRF
Trước khi xem định nghĩa trường ngẫu nhiên điều kiện ta xem định nghĩa thế nào
là một trường ngẫu nhiên [9]
Cho một đồ thị vô hướng không có chu trình G(V,E), ở đây V là tập các đỉnh của
đồ thị và E là tập các cạnh vô hướng nối các đỉnh của đồ thị nếu thỏa mãn:
 

),|(),|(
i
kkijiji
vvvvPvvvvP
≈=≠
thì V gọi là trường ngẫu nhiên (2.5)
Hình 9. Một trường ngẫu nhiên
16
Y
5
Y
1
Y
4
Y
3
Y
2
Y
6