TăV Nă
ă
B nh ph i t c ngh n m n tính (BPTNMT) là tình tr ng b nh lý đ
h n ch lu ng khí không h i ph c hoàn toàn. S
và liên quan v i ph n ng viêm b t th
h n ch lu ng khí này th
c đ c tr ng b i s
ng ti n tri n t t
ng c a ph i v i các phân t nh và khí đ c h i
[48],[49]
BPTNMT đư th c s tr thành gánh n ng b nh t t trên toàn c u vì tính ch t ph bi n,
ti n tri n kéo dài, chi phí đi u tr cao và h u qu gây tàn ph [20],[49] [84]. B nh đang tr
thành m t thách th c l n đ i v i s c kho toàn c u.
Theo T ch c Y t Th gi i (WHO) n m 1990 BPTNMT là nguyên nhân gây t vong
đ ng th
6 và là nguyên nhân gây tàn ph đ ng th 12 trên toàn th gi i[85]. Trong n m 2000
kho ng 2,7 tri u ng i ch t vì BPTNMT, m t n a trong s đó
x y ra
Tây thái bình d ng mà ph n l n
Trung qu c. M i n m kho ng 400.000 ng i ch t vì BPTNMT
kho ng 650.000 ng i ch t
ông nam châu Á , ph n l n
các n
c công nghi p,
n đ . [82] D đoán đ n n m 2020
t l t vong do COPD s t ng lên đ ng th 3 và là nguyên nhân th 5 trong các b nh gây nên
tàn ph trên toàn th gi i [82].
Y u t nguy c hàng đ u là hút thu c lá, ngoài ra môi tr
ng không khí b ô nhi m
n ng, y u t ph i nhi m ngh nghi p cao làm t ng t l m c b nh và t l t vong c a các
b nh đ
ng hô h p đ c bi t là BPTNMT [33],[35],[38],[41],[45].
V i tính ch t ngày m t gia t ng v c t l t
BPTNMT đang đ
c nhi u n
vong c ng nh
m c đ tàn ph ,
c trên th gi i quan tâm đ phòng tránh và đi u tr b nh này.
N m 1997 Vi n Huy t h c, Tim, Ph i qu c gia Hoa K ph i h p v iT ch c Y t th gi i
(WHO) đ ra ch
ng trình kh i đ ng toàn c u v phòng ch ng BPTNMT vi t t t là GOLD.
T 2003 GOLD đư đ a b n h
ng d n ch n đoán và đi u tr BPTNMT[49] v i m c tiêu nh m
t ng c ng s quan tâm c a các chính ph , các nhà ho ch đ nh chính sách và nhân viên y t c a các
n c t i BPTNMT.
Vi t Nam, theo m t s nghiên c u cho th y BPTNMT c ng có chi u h
theo xu h
ng chung c a th gi i. Nguy n ình H
nh t trong s các b nh ph i m n tính
ng
ng t ng
ng (1994) th y VPQMT là b nh hay g p
i l n, v i t l m c t 4-5% [3]. BPTNMT là c n
nguyên hàng đ u, chi m 25%- 26 % t ng s các b nh nhân đi u tr n i trú t i khoa Hô h p
B nh vi n B ch mai t n m 1996 đ n nay [2]. ư có m t s nghiên c u v đ c đi m lâm sàng,
x-quang ph i, ch c n ng thông khí
th
ng
các b nh nhân đi u tr n i trú cho th y các b nh nhân
giai đo n mu n [72], [73], vi c đi u tr tr lên t n kém và ít hi u qu h n. Có m t
s nghiên c u d ch t lâm sàng BPTNMT nh
Kh
nghiên c u d ch t BPTNMT
ph
ng
ng Mai qu n Thanh Xuân Hà N i n m 2002, t l m c BPTNMT trong c ng đ ng dân
c là 1,53% [8]. Các b nh nhân đ
c phát hi n BPTNMT
c ng đ ng th
ng
giai đo n nh
h n. Vi c nghiên c u d ch t và các y u t nguy c c a BPTNMT trong c ng đ ng là h
ng
nghiên c u c n thi t đ góp ph n đ xu t các bi n pháp phòng tránh, đi u tr k p th i nh m
làm gi m t l t vong, m c đ tàn ph c ng nh chi phí đi u tr cao do BPTNMTgây nên.
Hi n
Vi t nam ch a có nghiên c u nào v tình hình BPTNMT t i các t nh mi n núi, trung
du. Thành ph B c Giang thu c m t t nh mi n núi, trung du c a B c b . Trong s phát tri n
kinh t , xư h i, B c Giang có ti m n ng và th m nh c a m t vùng công nghi p m i. Nh ng
n m g n đây t c đ công nghi p hoá t ng nhanh, nh ng làng ngh s n xu t c ng phát tri n, do
v y v n đ ô nhi m môi tr
ng c ng t ng nhanh.Bên c nh đó thói quen hút thu c lá trong
c ng đ ng là khá ph bi n.
i u này đ t ra v n đ c n có các nghiên c u v d ch t c a
BPTNMT và các y u t nguy c t i đây, đ t đó ngành Y t đ xu t đ
c các bi n pháp phát
hi n s m, phòng ng a nh m làm gi m c n b nh nguy hi m này.
Xu t phát t th c ti n trên chúng tôi ti n hành đ tài này nh m m c đích :
1.
Xácăđ nhăt năxu tăm căBPTNMT ăđ iăăt
ngă≥ă40ătu i vƠăm tăs ăy uăt ănguyăc
t iăăc ngăđ ngădơnăc ăthƠnhăph ăB căgiang.
2.
Môă t ă đ că đi mă lơmă sƠng,ă ch că n ngă thôngă khíă ph iă ă nhómă đ iă t
BPTNMTătrên.
ngă m că
Ch
ngăI
T NGăQUAN
1.1.ă
1.1.1.ă
NHăNGH AăậD CHăT ăH CăBPTNMTă
nhăngh a:
ả i L ng ng c ảoa K (ATS - 1995)
nh ngh a: BPTNMT là tình tr ng b nh lý c a VPQM và / ho c KPT có t c ngh n
l ul
ng khí trong các đ
ng hô h p. S t c ngh n này x y ra t t và có khi kèm theo
ph n ng ph qu n, có th không h i ph c ho c h i ph c m t ph n [18].
Ch nh ng tr
ng h p HPQ n ng, có co th t ph qu n không h i ph c m i đ
cx p
vào BPTNMT.
Viêm ph qu n m n
Khí ph th ng
1
2
11
5
3
4
8
6
7
T c ngh n
l u l ng
khí th
9
10
Hen ph qu n
Ải n đ Venn (theo ATS 1995)
Chú thích:
3,4,5, 7,8: là BPTNMT, trong đó 6 là hen ph qu n + viêm ph qu n m n tính còn g i
là BPTNMT th hen, hay viêm ph qu n m n tính th hen.
9 : t c ngh n l u l
ng khí th h i ph c (hen ph qu n) do đó không ph i là BPTNMT
1,2,11: VPQM và KPT không có t c ngh n l u l
ng khí th nên không g i là
BPTNMT.
10. Các b nh t c ngh n l u l
ng khí th do nguyên nhân x hoá kén, ho c viêm ph
qu n bít t c không ph i là BPTNMT.
ả i hô h p Châu Âu (ERS - 1995)
nh ngh a: BPTNMT là tình tr ng b nh lý có đ c đi m chung là gi m l u l
ng khí
th ra t i đa và s tháo r ng khí trong ph i x y ra ch m. B nh ti n tri n ch m và không h i
ph c mà nguyên nhân th
ng do s ph i h p gi a các b nh lý đ
ng hô h p nh VPQM v i
KPT [].
Theo GOLD
nh ngh a: BPTNMT là tình tr ng b nh lý đ
c đ c tr ng b i s h n ch lu ng khí không
h i ph c hoàn toàn. S h n ch lu ng khí này ti n tri n t t và liên quan đ n ph n ng viêm b t
th ng c a ph i - ph qu n gây nên b i các khí hay các phân t đ c h i [48], [49].
Theo GOLD 2006 b xung thêm: BPTNMT là b nh có th phòng ng a và đi u tr đ
c [].
1.1.2.ăD chăt ăh căBPTNMT
1.1.2.1. Vài nét v l ch s BPTNMT
N m 1964, thu t ng "b nh ph i t c ngh n m n tính" l n đ u tiên đ
tình tr ng t c ngh n đ
c s d ng đ mô t
ng th không h i ph c hoàn toàn. Thu t ng BPTNMT đư d n
d n thay th cho c m t "VPQM và KPT".
Trong H i ngh l n th 10 - 1992 c a T ch c Y t Th gi i bàn v s a đ i phân lo i b nh
t t đư nh t trí dùng thu t ng BPTNMT trong ch n đoán và th ng kê b nh t t.
N m 1995 dùng thu t ng BPTNMT, H i L ng ng c Hoa K (ATS), H i Hô h p Châu
Âu (ERS), các H i L ng ng c khác đ ng lo t đ a ra các h
ng d n ch n đoán và đi u tr
BPTNMT [18].
N m 1997 Vi n Huy t h c, Tim m ch, Hô h p Hoa K (NHLBI) ph i h p v i T ch c Y
t Th gi i (WHO) đ ra ch
ng trình kh i đ ng toàn c u v BPTNMT vi t t t là GOLD
(Global Initative for Chronic Obstructive Pulmonary Disease) [48], [49]. T n m 2001
GOLD đ a ra b n khu n cáo v đi u tr và qu n lý BPTNMT. T đó đ n nay hàng n m
GOLD đ a ra b n c p nh t v ch n đoán, đi u tr và qu n lý BPTNMT.
1.1.2.2.
D ch t h c BPTNMT
Theo T ch c Y t Th gi i (WHO) trong n m 1990 BPTNMT là nguyên nhân gây t vong
x p hàng th
6 v i 2,2 tri u ng i ch t. Tính đ n n m 1997 có kho ng 600 tri u ng i m c
BPTNMT và là nguyên nhân t vong th 4. Theo d đoán c a WHO s ng i m c b nh s t ng 3-4
l n trong th p k này, gây ra 2,9 tri u ng i ch t m i n m và
c tính đ n n m 2020 BPTNMT s
là nguyên nhân gây t vong đ ng hàng th 3 trên toàn th gi i. Tu theo t ng n
c t l t vong t
10 - 500/100.000 dân v i kho ng 6% nam và 2- 4% n vì BPTNMT [19], [20],[42],[54].
Theo WHO v i s li u nghiên c u ch ra t l m c b nh khác nhau gi a các khu v c
trên th gi i. T l m c BPTNMT cao nh t
trong lúc đó t l th p
nh ng qu c gia mà hút thu c v n còn ph bi n,
qu c gia có m c tiêu th thu c lá th p. T l b nh th p nh t trong
nam gi i là 2,96/1000 dân
B c Phi và Trung
1,79/1000 dân các qu c gia và vùng đ o
ông và t l b nh th p nh t
n gi i là
Châu Á [27], [34],[54].
Theo Chapman K.R (2005), t l m c b nh chung cho t t c các l a tu i kho ng 1%, tuy
nhiên t l này t ng lên đ n kho ng 10% các đ i t ng tu i ≥ 40 [77].
M t l t vong do BPTNMT t ng đ u đ n trong vài th p k qua. Trong giai đo n
t n m 1965 - 1998 trong khi t l t vong do b nh m ch vành
nam gi i gi m 59%, b nh
đ t qu gi m 64%, các b nh tim m ch khác gi m 35% thì ng
c l i t l t
BPTNMT t ng g n 163%. Trong n m 2000 t l t vong do BPTNMT
nam gi i c ng nh m t s n
vong do
n t ng nhi u h n
c Nauy, Thu đi n, Niu di lân[77].Theo Mannino.DM và c ng
s , t i M m t kh o sát có tính qu c gia trên m u đ i di n
nh ng ng
i > 25 tu i, d a vào
d u hi u r i lo n thông khí t c ngh n cho th y t l m c là 8,8% [78].
Châu Âu: nh ng nghiên c u hi n nay cho th y t l m c BPTNMT là kho ng 9%
ng
i tr
ng thành, ch y u
4.1% nam và 2.4% n
1980- 1990 trong các n
ng
i hút thu c lá [78]. Theo WHO BPTNMT gây nên t vong
châu Âu trong n m 1997 và t l t vong
n đư t ng lên t n m
c vùng B c Âu.[ Q24 12].
Anh:15-20% nam trên 40 tu i và 10% n trên 45 tu i có ho và kh c đ m m n tính,
và kho ng 4% nam và 3% n đ
x p th 5
c ch n đoán BPTNMT. BPTNMT là nguyên nhân t vong
Anh và x Wales [36],[43]
các n
c khu v c ông Nam Châu Á, t n xu t m c BPTNMT
c tính t 6- 8% dân s .
T i Nh t b n, theo B Y t t l m c c a BPTNMT n m 1996 là 0.3% th p h n nhi u
so v i nghiên c u v d ch t có tính ch t qu c gia (NICE), Fukuchi Y. và c ng s (2004) s
d ng tiêu chu n GOLD 2003 nghiên c u trên 2343 ng i ≥ 40 tu i, nh n th y t l các đ i t ng có
r i lo n thông khí t c ngh n là 8,6% trong đó nam: 16,4% và n : 5,0% [74].
Trung Qu c: Thông báo m t t l đáng k s ng
i m c BPTNMT so v i các n
c
khác cùng khu v c 26,2/1000 nam và 23,7/1000 n [64]. Theo Ran PX và c ng s (2005), t l
m c BPTNMT
Trung Qu c là 8,2%, t l m c b nh nam: 12,4% và t l m c b nh
n : 5,1%
[75].
Theo đánh giá c a h i l ng ng c ài Loan thì có t i 16% dân s
ài Loan l a tu i > 40 tu i
m c b nh này. N m 1994, t l t vong do BPTNMT là 16,16/100.000 dân và là nguyên nhân t
vong đ ng hàng th 6 .[76].
n
c ta ch a có th ng kê chung v t l m c b nh và t l t vong c a BPTNMT
c ng đ ng, nh ng theo Nguy n Qu nh Loan (2002) nghiên c u trên 2001 dân c ph
ng
Kh
ng Mai, qu n Thanh Xuân, thành ph Hà N i nh n th y t l m c BPTNMT
nh ng
ng
i ≥ 35 tu i là 1,57%, nam: 2,37% và n : 0,36%. T l viêm ph qu n m n tính đ n thu n
(không có r i lo n thông khí t c ngh n) là 3,9%. Y u t nguy c gây BPTNMT rõ r t là hút
thu c lá (p< 0,001) [8].
Ngô Quý Châu và c ng s (2005) nghiên c u d ch t h c BPTNMT
N i trên 2583 ng
thành ph Hà
i tu i ≥ 40 thu c n i thành Hà N i. K t qu cho th y: t l m c BPTNMT
chung cho 2 gi i là: 2,0%, nam là 3,4% và n là 0,7%.
it
ng hút thu c có t l m c b nh
ph i t c ngh n m n tính cao h n h n, t l hút thu c lá trong nhóm m c b nh là 66,7%. [79].
Ngô Quí Châu và c ng s nghiên c u trên 2976 đ i t
ng dân c tu i ≥ 40 thu c
ngo i thành thành ph H i Phòng nh n th y t l m c BPTNMT chung cho 2 gi i là 5,65%,
trong đó, nam là 7,91% và n là 3,63%. T l m c VPQMT đ n thu n (không có r i lo n
thông khí t c ngh n): 14,4%.
it
ng hút thu c có t l m c b nh ph i t c ngh n m n tính
cao h n h n (OR = 4,28), t l hút thu c lá trong nhóm m c b nh là 72,7% [79].
M t s th ng kê
khu v c lâm sàng cho th y t i B nh vi n B ch Mai t n m 1981 -
1984 VPQM chi m t l 12,1% t ng s b nh nhân nh p Khoa Hô h p. T n m 1996 - 2000
t l các b nh nhân m c BPTNMT vào đi u tr là 25,1%, đ ng đ u b nh lý v ph i [2]. Trong 2
n m t 2001-2002, có 438 b nh nhân BPTNMT đi u tr , trong đó BPTNMT giai đo n n ng
(FEV1: 50-30%): 27,1% và giai đo n r t n ng (FEV1< 30%): 36,3%' [73].
1.2.ăCỄCăY UăT ăNGUYăC ăGỂYăBPTNMT
1.2.1.ăNh ngăy uăt ăliênăquanăđ nămôiătr
ngă
* Khói thu c lá
ảút thu c ch đ ng
Khói thu c là m t y u t nguy c quan tr ng gây ra nh ng b nh đ
Kho ng 20% nh ng ng
i hút thu c có gi m đáng k ch c n ng ph i
ng hô h p.
giai đo n s m và có t
l cao đáng k các tri u ch ng ho, kh c đ m [28], [34].
Khói thu c lá nh h
ng x u đ n chuy n đ ng lông chuy n c a bi u mô hô h p, c
ch ch c n ng đ i th c bào ph nang và t ng sinh các tuy n ch nh y. Thu c lá gây t ng
kháng l c đ
ng hô h p, gi m ho t tính Antiprotease và kích thích b ch c u phóng thích men
tiêu protein [28].
T c ngh n đ
toàn sau b thu c.
ng th đ
i v i ng
c th y
nh ng ng
i tr hút thu c và có th bi n m t hoàn
i có th i gian hút thu c lâu h n m c dù b thu c lá nh ng v n
không làm h i ph c hoàn toàn s t c ngh n đư ghi nh n, tuy v y có s làm ch m đáng k s
gi m ch c n ng ph i [37], [41].
B thu c lá có ý ngh a đ c bi t quan tr ng đ i v i b nh nhân BPTNMT đ c bi t là
nhóm m c BPTNMT giai đo n s m. Nó làm thay đ i t c đ gi m FEV1, sau khi b thu c lá
t c đ gi m FEV1 s quay v b ng v i t c đ gi m c a ng
i bình th
ng theo tu i. B thu c
lá đ i v i t t c b nh nhân đ u làm h n ch s gi m c a FEV1 m t cách rõ r t.
Nhóm
thu c
FEV1 (S lý thuy t)
1
không
hút
Nhóm hút thu c không nh y
c m v i đ c tính khói thu c lá
Nhóm hút thu c
nh y c m v i đ c
tính khói thu c lá
B hút thu c
đ tu i 50
Tàn ph
B hút thu c
T vong
7
Tu i
đ tu i 65
ng bi u di n t c đ gi m FEV1 (% so v i lý thuy t)
ng
i hút thu c nh y c m v i đ c
tính c a khói thu c lá và hi u qu c a vi c b thu c lá (Theo Barnes P.J và c ng s 1997).
Trong m t nghiên c u thu n t p > 25 n m t i Copenhagen Danmark t 1976- 2004
cho th y nh ng ng
i đư b hút thu c không ng
hút > 25 n m và s ng
i nào b BPTNMT n ng h n, th m chí đư
i ch t vì BPTNMT trên nh ng ng
i đư b thu c th p h n ng
i còn
hút (0.6% so v i 2.0%)[85].
Theo Craig A.P và c ng s (2000) th y r ng, nh ng ng
BPTNMT cao h n so v i nh ng ng
hút thu c l n h n ng
i hút thu c có t l m c
i không hút thu c. T c đ gi m FEV1
nh ng ng
i
i không hút thu c [28].
Theo Barnes và c ng s (1997) 85% b nh nhân BPTNMT nghi n thu c lá th
ti n s hút thu c lá > 20 bao - n m, nh ng ng
i này th
ng có b t th
ng có
ng ch c n ng hô h p,
t c đ gi m FEV1 hàng n m nhanh h n, t l t vong do BPTNMT nhi u h n so v i ng
i
không hút thu c [20].
Theo ATS (1995) 15% ng
i hút thu c có tri u ch ng BPTNMT và 80 - 90% b nh
nhân BPTNMT nghi n thu c lá [18].
Khói thu c đóng vai trò là y u t nguy c
80 - 90% s các b nh nhân m c BPTNMT [28].
ảút thu c th đ ng
Ti p xúc th
ng xuyên v i khói thu c c a nh ng ng
i hút thu c trong cùng phòng (nhà
ho c n i làm vi c) làm t ng t l m c BPTNMT [28].
Con c a nh ng ng
h n con nh ng ng
i nghi n thu c lá b nhi m trùng đ
i không hút thu c lá, sau này chúng th
ng hô h p nhi u h n và n ng
ng có bi n ch ng m n tính v hô
h p [28], [33].
M ts đ it
ng không hút thu c đ
c cho r ng đư ph i nhi m đ n m c đ cao c a
khói thu c lá: ch ng hút thu c lá n ng, v không bao gi hút thu c, d u hi u t c ngh n tìm
th y c hai [63].
* B i và hoá ch t ngh nghi p
Ô nhi m ngh nghi p làm gia t ng t n su t m c b nh đ
đ
ng hô h p, làm t c ngh n
ng d n khí, gi m FEV1 nhanh h n. B i và hoá ch t ngh nghi p (h i, ch t kích thích,
khói) gây BPTNMT khi ph i nhi m v i tác đ ng m nh và kéo dài. Các tác nhân b i và hoá
ch t khi xâm nh p đ
ng th , l ng đ ng
bi u mô niêm m c ph qu n, lòng ph nang t đó
gây viêm niêm m c bi u mô ph qu n, xâm nh p b ch c u đa nhân và đ i th c bào. Gi i
phóng các ch t trung gian hoá h c gây nên tình tr ng phù n , t ng ti t và co th t c tr n ph
qu n. Ti n trình này l p đi, l p l i gây phù n , phì đ i c tr n và th t h p đ
Nh ng th nghi m cho th y r ng nh ng ng
b nh ph i t c ngh n. T l VPQM cao h n
i làm vi c trong môi tr
ng th [30].
ng này có th b
nh ng công nhân làm vi c trong môi tr
ng có
nhi u b i và ch t kích thích hoá h c ngay c khi h không bao gi hút thu c [13], [66].
Trong nh ng nghiên c u g n đây Mastrangelo G. (2003) ch ra r ng: môi tr
ng ngh
nghi p xem nh là y u t nguy c BPTNMT, nh ng có hi u l c tác đ ng ít h n thu c lá.
Nh ng ng
i tr ph i nhi m m c đ cao b i sinh h c có liên quan đ n gi m FEV1, tuy
nhiên m i liên quan này không đáng k [45].
* Ô nhi m không khí
M c d u không rõ ràng là y u t đ c bi t nào c a ô nhi m không khí là th c s gây
h i, nh ng có vài b ng ch ng cho r ng các ti u ph n ô nhi m không khí s làm thêm gánh
n ng
l
ng khí hít vào. M i liên quan gi a vi c ph i nhi m trong kho ng th i gian ng n,
ph i nhi m
m c đ cao nh ng không kéo dài, v i ph i nhi m
dài, v n ch a đ
m c đ th p nh ng kéo
c gi i đáp rõ ràng [39],[55].
M i liên quan gi a ô nhi m không khí và phát tri n BPTNMT v n ch a đ
c hi u đ y
đ , h u h t các nghiên c u t p trung vào ch c n ng ph i và viêm ph qu n m n v i b ng
ch ng nh ng ng
i s ng trong nh ng khu v c có m c đ ô nhi m không khí cao thì có ch c
n ng ph i gi m [34], [39].
Ô nhi m không khí
m c đ cao gây nguy h i đ n nh ng ng
i m c b nh tim và
ph i, vai trò c a nó gây ra BPTNMT không rõ ràng. Tác đ ng c a ô nhi m không khí t i s
xu t hi n BPTNMT th p h n so v i thu c lá. Ng
t ng lên
i ta nh n th y t l m c VPQM và KPT
nh ng vùng công nghi p hoá, các ch t đ c h i đ
Nh ng đ t b i nhi m n ng
c bi t là SO2, SO3, NO3.
các b nh nhânVPQM có liên quan đ n th i k b ô nhi m
không khí b i các tác nhân này [30].
* Nhi m trùng đ
ng hô h p
B nh nhân b VPQM d m c các đ t nhi m trùng c p h n so v i ng
i bình th
ng.
Nhi m trùng có liên quan đ n nguyên nhân c ng nh ti n tri n c a BPTNMT [21]. Nh ng
ng
i hút thu c có th b viêm t c đ
ng th ngay khi ch nhi m trùng đ
Nhi u nghiên c u đư làm rõ quan h gi a các b nh đ
nhi m vi khu n.
ng hô h p nh .
ng hô h p v i nhi m virus, n m,
Ti n s có nhi m trùng hô h p khi còn nh có liên quan đ n gi m ch c n ng ph i và
t ng các tri u ch ng
tu i tr
ng thành. Viêm ph i n ng do virus x y ra khi còn nh có th
d n đ n t c ngh n mưn tính các đ
y u t khác nh là tr ng l
ng th sau này. Nhi m virus có th liên quan đ n các
ng khi sinh th p và b n thân đi u này c ng là y u t nguy c
c a BPTNMT [34],[52].
* Tình tr ng kinh t xã h i
Nguy c xu t hi n BPTNMT không hoàn toàn liên quan đ n tình tr ng kinh t xư h i.
Tuy nhiên, nh ng c dân có tình tr ng kinh t xư h i th p th
nghèo nàn, c ng nh môi tr
ng có tình tr ng dinh d
ng
ng s ng m th p và b ô nhi m, do v y t o đi u ki n thu n l i
h n cho nhi m khu n hô h p và xu t hi n BPTNMT [34],[55]
1.2.2.ăCácăy uăt ăliênăquanăđ năc ăđ a
* Y u t gen
Nhi u nghiên c u cho th y BPTNMT t ng lên trong nh ng gia đình có ti n s m c
b nh, y u t nguy c gen đ
glycogen đ
c bi t rõ nh t là thi u h t di truy n 1 - antitrypsin, đó là m t
c t ng h p t i gan.
ây là ch t c ch ch y u các proteaza, nó b o v nhu mô
ph i ch ng l i các men phân hu protein. Thi u men 1-antitrypsin s gây KPT toàn ti u thu
ng
th
i tr ,
ng
i s t ng h p 1-antitrypsin
các gen n m trên 20 c p alen. Gen bình
ng c a h th ng Pi (Proteaze Inhibitor) là M, đa s ng
i bình th
ng có gen này và
không b KPT nguyên phát. Gen hi m h n là P1S làm gi m t ng h p 1 antitrypsin. 5% dân s
có d ng d h p t MZ gây ra gi m 1 antitrypsin đ n 50%, nh ng nh ng ng
i này c ng ít b
r i lo n ch c n ng hô h p. D ng đ ng h p t ZZ gây thi u h t n ng 1 antitrypsin, h u h t
th
ng g p là ng
i da tr ng
y u t nguy c cho s
B c Âu[30], [34]. Nghiên c u cho th y r ng hút thu c là đ ng
phát tri n c a b nh
nh ng đ i t
ng thi u hay gi m n ng 1
antitrypsin.
M c đ gi m FEV1 ng
i không hút thu c có gi m 1 antitrypsin là 50 - 80ml/n m.
M c đ gi m FEV1
i hút thu c có gi m 1 antitrypsin là 100 - 120 ml/n m.
ng
M c dù thi u 1 antitrypsin là y u t nguy c l n cho BPTNMT nh ng ch có < 1%
dân s có thi u h t y u t này [30],[56],[60].
* T ng đáp ng đ
ng th
Hen và t ng đáp ng đ
[34].
nh ng ng
ng th c ng đ
c xác đ nh là y u t nguy c cho BPTNMT
i hút thu c có BPTNMT, t ng ph n ng đ
ng th d báo m t t l gia
t ng trong s gi m FEV1.
T ng ph n ng đ
ph n ng đ
ng th không đ c hi u th
ng th d n đ n BPTNMT còn đang đ
t ng ph n ng đ
ng th y
n > nam. C ch c a t ng
c nghiên c u nh ng các tác gi cho r ng
ng th là h u qu r i lo n thông khí trong BPTNMT [27], [30],[35].
* S phát tri n c a ph i
S phát tri n c a ph i có liên quan đ n quá trình phát tri n bào thai, tr ng l
ng khi sinh
và các ph i nhi m trong th i niên thi u. N u ch c n ng ph i c a m t cá th khi tr
không đ t đ
c m c bình th
ng thành
ng thì nh ng cá th này có nguy c sau này d b BPTNMT [34].
* Ải i tính
Ng
i ta th y r ng t l m c BPTNMT c a nam gi i cao h n n gi i liên quan t i hút
thu c lá. Nh ng nh ng n m tr l i đây t l m c BPTNMT n ngày càng t ng. S khác nhau v
gi i trong BPTNMT là k t qu c a s t
ng tác v gen gi i tính và s khác bi t gi i tính v v n
hoá xư h i trong th i k niên thi u, d y thì và tr
ng thành. S khác bi t v gi i tính trong ch c
n ng sinh lý c a ph i và đáp ng c a h mi n d ch nh h
ng đ n các b nh ph i t c ngh n. Ngày
càng có nhi u b ng ch ng r ng nh ng hormon gi i tính nh h
ng đ n s ph n ng c a đ
th trong su t c cu c đ i. Ngoài ra s khác bi t này còn liên quan đ n s khác nhau
ng
m cđ
ph i nhi m và các lo i y u t ph i nhi m khác nh khói thu c lá, ngh nghi p và ô nhi m môi
tr
ng v.v...và th
ng gi i n có nhi u r i ro h n nên c n l u ý h n nh t là ô nhi m trong nhà
[78]
1.3.ăC ăch ăb nhăsinhăvƠăsinhăb nhăh căc aăBPTNMT
1.3.1.ăC ăch ăb nhăsinh
C ch b nh sinh c a BPTNMT là r t ph c t p. ư xu t hi n m t s gi thuy t nh sau:
T ng đáp ng viêm c a đ
M t cân b ng gi a Protease và kháng Protease.
S m t cân b ng gi a h th ng kháng oxy hoá và ch t oxy hoá.
S bi n đ i ch t gian bào
ng th .
ngo i bào.
T ng đáp ng viêm c a đ
ng th
BPTNMT đ c tr ng b i viêm m n tính toàn b đ
ng d n khí, nhu mô và m ch máu ph i.
T p trung các đ i th c bào, b ch c u lympho (ch y u là CD8) và b ch c u đa nhân trung tính
niêm m c đ
ng th . Các t bào viêm ho t hoá gi i phóng nhi u hoá ch t trung gian g m:
Leucotrien B4 (LTB4) Interleukin 8 (IL8), y u t ho i t kh i u (TNF) và các y u t khác
có kh n ng phá hu c u trúc c a nhu mô ph i ho c duy trì tình tr ng viêm t ng b ch c u đa
nhân trung tính.
Ch t trung gian hoá h c viêm này bao g m m t ph r ng các proteinase có tác d ng m nh,
các g c oxy hoá, các peptid đ c. Các ch t trung gian hoá h c đ
c xem là quan tr ng đ i v i
BPTNMT, đáng chú ý là LTB4, IL8, TNF- có kh n ng hu ho i c u trúc ph i và/ho c duy
trì tình tr ng viêm t ng đáp ng b ch c u trung tính.
áp ng viêm
ph i b nh nhân BPTNMT còn liên quan đ n m t s các ch t trung gian
hoá h c khác nh TGF (transforming growth factor) hay EGF (epidermal growth factor) bi u
hi n b ng s t ng tr
ng c a các t bào bi u mô và các t bào ti t nh y. Các ch t trung gian
hoá h c này có th đóng vai trò quan tr ng trong s thay đ i c u trúc đ
h p l i)
BPTNMT [32],[52].
Nh ng h u qu c a t n th
ng nhu mô ph i và t ng bài ti t nh y, h p, x đ
phá hu nhu mô ph i và nh ng thay đ i
d n đ n gi m l u l
ng th ,
n n mao m ch ph i. Nh ng bi n đ i gi i ph u s
ng th và các thay đ i b nh lý khác đ c tr ng cho BPTNMT [21],[30].
M t cân b ng Proteinase - kháng Proteinase
ng th (x hoá và
Theo Barnes P.J (1997) và CS. trong BPTNMT s cân b ng b nghiêng v h
ng t ng ly
gi i protein ho c do t ng protease g m: các neutrophil elastase (NE), neutrophil proteinase
cathepsins và matrix metallo proteinase (MMPs)
ngo i bào ho c do thi u antiprotease g m:
1 Protease Inhibitor (1 Pi), ch t c ch ti t leukoprotease (SLPI) và ch t c ch metallo
proteinase gian bào c a mô (TIMPs) [20],[56].
M t cân b ng gi a Proteinase và kháng Proteinase là c ch b nh sinh quan tr ng nh t
làm phát tri n khí th ng ph i và m t đ đàn h i ph i.
C ch m t cân b ng oxy hoá - kháng oxy hoá.
Ch ng c v s m t cân b ng này x y ra trong BPTNMT ngày càng nhi u. Nh ng d u n
c a kích ho t oxy hoá đ
trong n
c ti u c a ng
tr c ti p gây t n th
c tìm th y trong d ch trên b m t c a bi u mô, trong h i th và
i hút thu c lá và b nh nhân BPTNMT. Các g c oxy hoá này có th
ng t ch c ho c c ch 1-PI nh đư mô t ph n trên.
Kích ho t oxy hoá không nh ng làm t n th
ng t ch c ph i mà còn tham gia làm m t
cân b ng protease - kháng protease. Các ch t oxy hoá còn h tr cho quá trình viêm nh thúc
đ y ho t đ ng c a các gen s n xu t các ch t trung gian hoá h c gây viêm nh IL-8, TNF- và
đóng góp vào vi c làm h p đ
th t c tr n đ
ng th . Trên th c nghi m th y H2O2, ti n ch t F2 - III làm co
ng th [30],[49],[52].
Các h t và khí đ c h i
Nh ng y u t c đ a
VIểMă ăPH I
Anti-oxydants
Anti-proteinase
Kích ho t oxy hoá
Proteinase
C ch tu b
T n th
ng mô b nh đ c
tr ng c a BPTNMT
C ch b nh sinh c a BPTNMT theo NảLBI và WảO (2001)
1.3.2.ăSinhăb nhăh că[6], [11], [34].
1.3.2.1. Ngh n t c đ
Ngh n t c đ
ng d n khí trong BPTNMT
ng d n khí trong BPTNMT làm gi m th tích th ra t i đa trong giây
đ u tiên c a (FEV1), x y ra do s hu ho i nhu mô ph i và s bi n đ i c a đ
ng d n khí
trong BPTNMT.
S hu ho i nhu mô ph i
S hu ho i nhu mô ph i gây ra ngh n t c đ
ng d n khí, gi m l u l
ng lu ng khí
th g ng s c qua hai c ch .
Làm gi m s c kéo c ng tròn đ
t ng đ
ng d n khí c a nhu mô ph i, v n có kh n ng làm
ng kính d n khí.
Làm gi m l c đàn h i v n là l c quy t đ nh áp l c đ y lu ng khí đi v phía mi ng
đ
ng d n khí. Khi nhu mô ph i b phá hu , l c đàn h i gi m, th tích th ra t i đa trong
giây đ u tiên gi m.
S bi n đ i c a đ
Bao g m các hi n t
gia t ng l p mô d
ng d n khí
ng c a viêm m n tính: phù, tích t proteoglycan và collagen làm
i niêm m c và gia t ng t bào ti t ch t nh y, phì đ i và quá s n l p c
tr n đ
ng d n khí.
ng kính c a đ
ng d n khi b thu h p do:
+ L p niêm m c dày lên làm gia t ng tác d ng c a s co th t c tr n c a ng d n khí,
làm kháng l c đ
ng d n khí gia t ng r t nhi u.
+ B n thân vi c phì đ i và quá s n c a l p c tr n c ng làm gia t ng l c co th t và t ng
kháng l c nhi u h n bình th
ng.
+ H u qu th ba là gia t ng b dày c a l p áo ngoài làm co th t ng d n khí m nh h n, tr c
khi l c đàn h i c a ph i có th t o th cân b ng.
1.3.2.2. S gia t ng ho t đ ng c a trung tâm hô h p trong BPTNMT
Do các bi n đ i b t l i v m t c h c, trung tâm hô h p ph i gia t ng ho t đ ng đ gi
đ
c m t m c thông khí ph nang c n thi t.
Theo quan ni m c , ch
b nh nhân BPTNMT có PaCO2 bình th
ho t đ ng c a trung tâm hô h p. Ngày nay ng
t ng ho t đ ng
i ta đư ch ng minh r ng: trung tâm hô h p gia
t t c các b nh nhân BPTNMT dù có
1.3.2.3. Các b t th
ng c hô h p
ng thì m i có t ng
đ ng CO2 hay không.
b nh nhân BPTNMT g m
S gia t ng kích thích th
ng xuyên t trung tâm hô h p
Các c hô h p ch u s gia t ng kích thích th
ng xuyên trung tâm hô h p. Trong
nh ng c n suy hô h p c p, P0.1 (áp l c đóng khi hít vào) t ng đ n 8cm H2O, ngh a là g p 4 l n
bình th
th
ng. S gia t ng kích thích này giúp cho b nh nhân duy trì m t thông khí phút bình
ng, nh ng t
ng đ
ng v i m t m c thông khí phút r t l n 80 lít/phút.
S thay đ i v m t hình h c c a c hô h p
Do đ
ng d n khí b ngh n t c nh t là khi th ra, khí b b y và b nh t l i trong ph i, làm
ph i sau khi th ra v n còn c ng ph ng h n bình th
Do khí b nh t l i, ph i không tr v đ
ph i th ng áp l c n i sinh này tr
lu ng khí hít vào. Trong tr
c th tích c n ch c n ng tr
c đó, các c hô h p
c khi đ a áp l c ph nang xu ng d
i 0 đ t o nên m t
ng h p m n tính nh BPTNMT, c hít vào thích nghi v i
vi c ph i c ng ph ng này b ng cách gi m s l
m it
ng.
ng t bào c và nh v y thay đ i đ
c
ng quan gi a chi u dài và l c c a c . Tuy nhiên, trong nh ng c n suy hô h p c p,
th tích ph i t ng đ t ng t, c hô h p ho t đ ng kém hi u qu làm b nh nhân c m th y
khó th .
nh h
ng c a chuy n hoá
Toan hoá: Toan chuy n hoá làm gi m l c phát sinh co c khi đ
c kích thích.
Thi u phospho máu: Thi u phospho trong máu làm l c co th t c hoành gi m. Khi cho đ
phospho, áp l c xuyên c hoành t ng đ
c 70%.
Thi u magnésium: thi u magnésium làm gi m l c co c a c
hoành. Khi cho đ
magnésium, áp l c xuyên c hoành t ng rõ r t.
Tình tr ng m t c
Do t ng l u l
ng hít vào, t ng kích thích c hô h p t trung
ng, l ng ng c c ng
ph ng cùng v i các y u t chuy n hoá b t l i làm c hô h p ho t đ ng không t t, đ a đ n tình
tr ng m t c , nh t là c hoành. Khi n ng l
c s x y ra. Trong BPTNMT n ng l
ng tiêu hao l n h n n ng l
ng tiêu hao gia t ng, n ng l
ng cung c p, s m t
ng cung c p l i gi m
sút.
1.3.2.4. B t th
Dùng ph
ng gi a thông khí và t
ng pháp đ ng v phóng x cho th y
m ch do ngh n t c đ
(VA/Q t ng).
i máu ( VA/Q)
b nh nhân BPTNMT có c shunt mao
ng d n khí (VA/Q gi m) và kho ng ch t ph nang do khí ph th ng
1.4.ăLỂMăSẨNGă- C NăLỂMăSẨNGăă- CH Nă OỄNă- PHỂNăLO IăBPTNMT
1.4.1.ăLơmăsƠngă- C nălơmăsƠngă[11], [19],[52].
* Tri u ch ng c n ng
a s b nh nhân BPTNMT trên 40 tu i, tri u ch ng hay g p là ho, kh c đ m, khó th
(đ c bi t khi g ng s c)
Ho m n tính: Tri u ch ng ho m n tính là m t trong nh ng ch đi m chính đ xem xét ch n
đoán BPTNMT
Kh c đ m m n tính: Ban đ u b nh nhân th
ng ho, kh c đ m vào bu i sáng, sau đó ho, kh c
đ m c ngày, đ m nhày s l ng ít (d i 60 ml/24 gi ).
Khó th :
+ Ti n tri n n ng d n theo th i gian cho đ n khi xu t hi n liên t c c ngày, ph i g ng
s c đ th , th n ng, c m giác thi u không khí ho c th h n h n.
+ T ng lên khi g ng s c, khi có ti p xúc v i các y u t nguy c đ c bi t thu c lá.
* Tri u ch ng th c th [11],[18].
Nh p th lúc ngh th
ng l n h n 20 l n/phút.
L ng ng c hình thùng, các x
ng s
n n m ngang, kho ng gian s
n giưn. Ph n d
i
l ng ng c co vào trong thì hít vào,
Rì rào ph nang gi m, có th có ran rít , ran ngáy, ran n .
Có th th y m ch ngh ch đ o: chênh l ch huy t áp tâm thu gi a th ra và hít vào 10
mmHg.
Có th th y d u hi u suy tim ph i (phù, gan to, t nh m ch c n i).
giai đo n cu i c a BPTNMT th
ng hay có bi n ch ng
+ Viêm ph i
+ Suy hô h p m n tính
+ Tâm ph m n
+ B nh nhân th
ng t vong do suy hô h p c p tính trong đ t bùng phát c a
BPTNMT
* C n lâm sàng
o ch c n ng thông khí
o ch c n ng thông khí đ
đ ch n đoán BPTNMT.
c coi là cách đánh giá khách quan t c ngh n l u l
o ch c n ng hô h p đ
c th c hi n nh ph dung k .
ng th
giúp phát
hi n b nh trong giai đo n s m c a b nh, c n đo ch c n ng thông khí cho t t c b nh nhân có
ho và kh c đ m m n tính ho c ngay c khi không có tri u ch ng nh ng có hút thu c ho c ti p
xúc v i các y u t nguy c khác.
ây là ph
ng pháp t t nh t đ phát hi n và theo dõi b nh
d a vào ch s FEV1 và FEV1/FVC [7],[42], [48],[49].
Trong BPTNMT, đo thông khí ph i có th th y nh ng thay đ i sau:
+ M c đ gi m FEV1 tu theo m c đ b nh.
+ Dung tích s ng th m nh: FVC giai đo n đ u có th bình th
ng nh ng s gi m khi
b nh ti n tri n n ng.
+ Dung tích s ng th ch m: VC chính xác h n FVC vì không b h n ch b i áp l c đ ng
c ađ
ng hô h p.
+ T s FEV1/FVC th
ng < 70% nh ng
giai đo n n ng c a b nh FEV1 và FVC cùng
gi m, lúc này t s này s không ph n ánh đúng m c đ b nh nên t s th
ng đ
c
dùng là FEV1/VC, t s này chính xác h n [7].
o thành ph n khí máu
R i lo n trao đ i khí thay đ i theo týp và theo m c đ thi u oxy máu. thi u oxy máu
ch xu t hi n khi b nh đư ti n tri n lâu ngày.
+
giai đo n s m không th y b t th
+
giai đo n BPTNMT n ng th
ng khi đo khí máu đ ng m ch.
ng có PaCO2 t ng m n tính, SaO2 gi m không
song song v i PaCO2.
+
giai đo n cu i c a b nh, thông khí ph nang s gi m toàn b do đó PaCO2 t ng
lên nhi u [14],[57].
o th tích khí c n
Trong BPTNMT nhi u b nh nhân dung tích ph i toàn ph n t ng do RV (th tích khí
c n) t ng lên [9],[25].
Ch n đoán hình nh [11].
X-quang ph i chu n
Có giá tr trong ch n đoán phân bi t BPTNMT v i các b nh t
ng t , đ theo dõi và
ch n đoán các bi n ch ng c a BPTNMT
+ Hình nh dày thành ph qu n t o thành các sáng hình ng hay hình tròn
t o thành các hình nh đ
ng ray ho c gi i ruban.
+ Hình nét toàn ph i t ng đ m lên: th
ng g i là ph i b n,
vùng c nh tim,
+ D u hi u c ng giưn ph i
+ Hình nh bóng khí
+
ng m ch ph i ngo i vi th a th t t o nên vùng gi m đ ng m ch k t h p v i hình nh
c ng giưn ph i.
+ Hình nh đ ng m ch ph i t ng nét đ m: m ch máu nhìn r t rõ, b không đ u khó xác đ nh
mà đ
c ta g i là ph i b n.
+ Hình nh r n ph i r t to và v ng ra khi có t ng áp l c đ ng m ch ph i, trong khi các m ch
máu ngo i vi th a th t.
Ch p c t l p vi tính
Ch p c t l p vi tính đ phân gi i cao có giá tr đ ch n đoán KPT, xác đ nh v trí, đ
r ng, và m c đ n ng - nh c a KPT mà phim Xquang ph i chu n c ng nh các ch tiêu ph
dung k v n còn bình th
ng. H n n a k thu t ch p này còn có th phát hi n đ
c giưn ph
qu n k t h p v i BPTNMT.
Các xét nghi m khác:
+ 1 antitrypsin: đ
+
c đ nh l
ng n u BPTNMT đ
c ch n đoán tr
c tu i 45.
i n tâm đ có th g p nh p nhanh xoang, bloc nhánh ph i, tr c ph i, dày nh ph i, dày
th t ph i .
+
Xét nghi m máu: t ng h ng c u th phát và hematocrit t ng > 50% hay g p
BPTNMT.
1.4.2.ăCh năđoánăxácăđ nhă
Theo khuy n cáo c a NHLBI/WHO (2003) thì g i ý ch n đoán BPTNMT
b tk
b nh nhân nào có ho, khó th và/ho c có tri u ch ng khác c a BPTNMT c ng v i ti n s có
ti p xúc v i y u t nguy c c a b nh. Test h i ph c ph qu n là m t ch đ nh b t bu c ngoài
vi c đ nh danh ki u t c ngh n còn giúp ch n đoán phân bi t v i hen [48], [49].
Ch n đoán xác đ nh BPTNMT khi:
FEV1/VC ho c FEV1/FVC <70% sau test h i
ph c ph qu n.
1.4.3.ăPhơnălo iăBPTNMT
Theo ả i l ng ng c ảoa K (ATS - 1995) chiaă3ăgiaiăđo nă[13]ă
+ Giai đo n 1:
FEV1 50%
+ Giai đo n 2:
35% FEV1 < 50%
+ Giai đo n 3:
FEV1 < 35%
so v i tr s lý thuy t
so v i tr s lý thuy t
so v i tr s lý thuy t
Theo ả i hô h p Châu Âu (ERS - 1995) chia 3 m c đ
+ M c đ nh :
FEV1 70%
+ M c đ trung bình :
+ M c đ n ng:
so v i tr s lý thuy t
50% FEV1< 70% so v i tr s lý thuy t
FEV1 < 50%
so v i tr s lý thuy t
Theo GOLD - 2003 (Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease):
Giai đo n 0: còn g i là giai đo n nguy c m c BPTNMT, đ c tr ng b i ho, kh c đ m
m n tính nh ng ch c n ng hô h p còn bình th
ng.
Giai đo n I (m c đ nh ):
FEV1/FVC < 70%
FEV1 80%
Có ho c không có ho và kh c đ m m n tính
(so v i tr s lý thuy t)
Giai đo n II (m c đ trung bình):
FEV1/FVC < 70%
50% FEV1 < 80%
Có ho c không có tri u ch ng (ho, kh c đ m)
(so v i tr s lý thuy t)
Giai đo n III (m c đ n ng):
FEV1/FVC < 70%
30% FEV1 < 50%
Th
(so v i tr s lý thuy t)
ng có tri u ch ng (ho, kh c đ m)
Giai đo n IV (m c đ r t n ng):
FEV1/FVC < 70%
FEV1 < 30% (so v i tr s lý thuy t)
Ho c FEV1 < 50%
(so v i tr s lý thuy t)
kèm theo tri u ch ng c a suy hô h p m n ho c tâm ph m n.
1.5.ăCỄCăPH
NGăPHỄPăNGHIểNăC UăD CHăT ăH CăBPTNMTă
1.5.1.ăCácănguyênăt căc aănghiênăc uăd chăt ăh căhôăh pă[10], [16].
Xác đ nh qu n th : ch n qu n th có nguy c , qu n th m c tiêu g m nh ng ng
và ng
i có b nh, đ
i kho
c l a ch n m t cách ng u nhiên đ có tính đ i di n cho qu n th nh :
tu i, gi i, dân t c, đ a lý, ti p xúc v i môi tr ng.
N m v ng thông tin v môi tr
giám đ nh môi tr
ng khi đi u tra v các b nh ngh nghi p, c ng nh ph i
ng s n xu t.
Các xét nghi m th m dò: ph i th ng nh t n i dung khám xét và ph
ng pháp th c hi n.
S d ng các câu h i in s n đ đi u tra b nh t t nh ng ph i đ n gi n d hi u, không ch ng
chéo, có th th c hi n khám lâm sàng, th m dò ch c n ng hô h p, m t s xét nghi m c n
lâm sàng. Th ng nh t các ch tiêu đo l
ng và chu n b t t nhân viên k thu t. Vì ph i
khám t i th c đ a không có nhi u th i gian do đó các xét nghi m th m dò đòi h i đ n
gi n, có th làm l i đ
c và đ
c b nh nhân ch p nh n.
Th ng nh t cách theo dõi qu n th theo đi u tra d ch t : xác đ nh th i đi m đ u và th i
đi m cu i c a m t nghiên c u đi u tra b nh t t.
Phân tích k t qu : các k t qu nghiên c u đ u ph i đ
c phân tích, so sánh theo ph
ng
pháp th ng kê d ch t đ xác đ nh các ch tiêu d ch t c n nghiên c u.
1.5.2.ăNghiênăc uăc tăngangătrongăđi uătraăd chăt ăBPTNMT [10], [16].
M t m u nghiên c u đ u là đ i t
ng th m dò ng n h n đ n m b t các hi n t
ng có
m t khi đi u tra
+ L i ích c a ph
ng pháp này h n ch vì ch có th tìm đ
trong qu n th
c đ l u hành c a m t b nh
th i gian nh t đ nh nh ng không phát hi n đ
c nh ng tr
ng h p
m i m c, b nh c p tính ...
+ Có th kh i đ u cho ph
+ Có th tìm đ
ng pháp d c hay ph
ng pháp b nh -ch ng.
c các m i liên quan v i m t nguyên nhân hay tìm gi i thuy t v nguyên
nhân gây b nh.
Ph i tiêu chu n hoá các khám xét và k thu t th m dò
+ So n th o b câu h i: đ y đ , đ n gi n, d hi u
+ Khám th c th b máy hô h p: ph i có trình t và tiêu chu n rõ ràng.
+ Các test v thông khí ph i: ph dung k đ xác đ nh.
B ng câu h i
Qua tóm t t
trên cho ta th y c s và n n t ng c a nghiên c u d ch t h c BPTNMT
là b ng câu h i đ ph ng v n hay ng
iđ
c ph ng v n t đi n. Các b ng câu h i có s n chú
tr ng mô t các tri u ch ng hô h p nh : ho, kh c đ m, khó th và ti ng cò c . H u h t các
b ng câu h i đ u ch a đ ng các câu h i đ c bi t v s xu t hi n th
và nh ng thông tin v hút thu c. Lo i b ng câu h i kinh đi n và th
ng g p v b nh hô h p
ng hay đ
c s d ng
nh t g m có b ng câu h i c a ATS (1978) và b ng câu h i c a c ng đ ng Than - Thép châu
Âu (European Community for Coal and Steel - ECSC). B ng câu h i g n đây nh t c a ECSC
đ
c s a đ i n m 1987 [17], [46].
Ph dung k
S d ng ph dung k đ đánh giá m c đ t c ngh n đ
t
ng th v i b t k m t đ i
ng nào có d u hi u g i ý nh kh c đ m m n tính, ngay c khi h không khó th .
ây là
cách đánh giá chu n nh t, có kh n ng phát hi n s m BPTNMT, ch n đoán và theo dõi ti n
tri n c a b nh [24],[42],[71].
Ch
IăT
2.1.ă
IăT
it
NGăVẨăPH
ngăII
NGăPHỄPăNGHIểNăC Uă
NGăNGHIểNăC Uă
ng ph ng v n là ng
Các đ i t
i ≥ 40 tu i đang sinh s ng t i thành ph B c Giang.
ng có nguy c BPTNMT s đ
c ch n vào nghiên c u v bi u hi n lâm sàng,
ch c n ng thông khí và các y u t nguy c .
2.2.
aăđi mănghiênăc uăvƠănh ngăng
iăth căhi n
Bác s Lê Th Vân Anh và các bác s , k thu t viên khoa hô h p B nh vi n B ch Mai
khám và đo ch c n ng thông khí cho các đ i t
ng nghiên c u t i c s y t xư, ph
ng t i
thành ph B c giang.
Các c ng tác viên tham gia ph ng v n là các bác s c a trung tâm y t d phòng thành
ph B c giang.
Máy đo ch c n ng thông khí c a khoa hô h p B nh vi n B ch mai s đ
đ đo t i các c s khám b nh t i đ a ph
c mang theo
ng. Ch p XQ ph i t i B nh vi n t nh B c giang.
2.3.ăTH IăGIANăNGHIểNăC U
Trong n m 2005 và n m 2006
2.4.ăPH
NGăPHỄPăNGHIểNăC U
2.4.1.ăThi tăk ănghiênăc u
ây là nghiên c u mô t c t ngang
2.4.2. C ăm u
C m uđ
c xác đ nh qua công th c tính c m u đi u tra, s d ng thi t k Cluster
Sampling ( m u chùm )
n 1 m 1 n
n = Z21-á/2
m = Kích th
p (1 – p)
d2
c trung bình c a chùm.
p = H s Rho, bi n đ ng gi a các chùm.
p = 0,05 (p là t l m c BPTNMT
c đoán trong c ng đ ng d a theo
c a các nghiên c u khu v c châu Á Thái Bình D
ph
ng Kh
2
Z
c tính
ng và k t qu s b đi u tra t i
ng Mai qu n Thanh xuân Hà N i).
1-á/2 :
H s tin c y
d = m c đ tin c y ch n.
ng cong phân b c m u nghiên c u đ
c xây d ng theo các m c đ tin c y d
đi t 10% đ n 35% (v i Alpha=0.05)
Ph©n bè Cì mÉu theo Cluster Sampling
(p = 0.05, = 0,05)
D©n sè >=40 tuæi
12,000
10,000
8,000
6,000
4,000
2,000
0.1
0.15
0.2
0.25
0.3
0.35
T l %c ap
- T công th c tính c m u , n u ch n d = 25 % c a p == n' = 1752 ng
i.
D phòng t l t ch i không tham gia là 20% == c m u cho nghiên c u kho ng 2100
ng
i
2.4.3.ăCh năm u
S đ it
ng nghiên c u 2100 ng
v i t / thôn ) c a 11 ph
L p danh sách các ph
iđ
c ch n ra t 30 c m (m i c m t
ng đ
ng
ng xư c a thành ph B c Giang theo thi t k m u nh sau:
ng xư c a thành ph B c Giang, chi ti t đ n t ng t dân ph , s h
gia đình và t ng dân s cho t ng t .
Xác đ nh h gia đình c n đi u tra (đ t đó tìm ra đ i t
ng nghiên c u > 40 tu i) đi theo
trình t :
+ Tính s h c n đi u tra đ có đ c m u 2100 ng
vào t l ng
i > 40 tu i/h ( chi ti t xem ph l c 1).
i > 40 tu i là kho ng 2500 h d a
+ Xác đ nh h đ
b ng
c đi u tra thông qua xác đ nh 30 c m (t / thôn) đ
c đi u tra (xem
ph l c 2).
+ M i c m s đi u tra 84 h theo qui lu t "c ng ti n c ng" đ t đó tìm ra 70 đ i
t
ng c n ph ng v n.
Tiêuăchu năch năđ iăt
it
ngăcóănguyăc ăBPTNMT
ng có nguy c BPTNMT trong nghiên c u là ng
i có m t trong các d u hi u
sau:
Có các tri u ch ng lâm sàng: ho, kh c đ m, khó th trên 2 n m.
Có ti n s hút thu c lá, thu c lào h n 15 bao - n m.(s bao hút/ ngày x s n m hút = s
bao- n m )
i v i thu c lá: 1bao = 20 đi u
1đi u = 1gr
i v i thu c lào: 5đi u = 1gr = 1 đi u thu c lá
un b p c i + b p than >30 n m
Ti p xúc b i >30 n m (công nhân m , công nhân hoá ch t, công nhân d t...) .
c ch n đoán là hen ph qu n nh ng không ph i t các bác s chuyên khoa.
Tiêuăchu năxácăđ nhăm căBPTNMTă
K t qu đo thông khí ph i có bi u hi n r i lo n thông khí t c ngh n không h i ph c hoàn
toàn: ch s Tiffeneau (FEV1/VC) < 70% và/ho c ch s Gaensler (FEV1/ FVC) < 70%
sau test HPPQ .
Các tr
ng h p có bi u hi n lâm sàng là ho, kh c đ m kéo dài trên 3 tháng m i n m và
trong 2 n m liên ti p, có ti p xúc v i các y u t nguy c k t qu đo thông khí ph i bình
th
ngđ
c ch n là VPQMT (theo tiêu chu n c a WHO), đ
c đánh giá là giai đo n 0
c a BPTNMT.
Phơnăchiaăcácăgiaiăđo năc aănhómăBPTNMTătheoăGOLDă- 2003)
Giai đo n 0: còn g i là giai đo n nguy c m c BPTNMT, đ c tr ng b i ho, kh c đ m m n
tính nh ng ch c n ng hô h p còn bình th
ng.
Giai đo n I (m c đ nh ):
FEV1/FVC < 70%
FEV1 80%
Giai đo n II (m c đ trung bình):
(so v i tr s lý thuy t)
FEV1/FVC < 70%
50% FEV1 < 80%
(so v i tr s lý thuy t)
Giai đo n III (m c đ n ng):
FEV1/FVC < 70%
30% FEV1 < 50%
(so v i tr s lý thuy t)
Giai đo n IV (m c đ r t n ng):
FEV1/FVC < 70%
FEV1 < 30% (so v i tr s lý thuy t)
Ho c FEV1 < 50%
(so v i tr s lý thuy t)
kèm theo tri u ch ng c a suy hô h p m n ho c tâm ph m n.
Lo iătr ăcácătr
ngăh p:
R i lo n tâm th n, các b nh nh h
th
ng đ n k t qu đo ch c n ng thông khí nh ch n
ng l ng ng c n ng ho c m i ph u thu t l ng ng c, các b nh n ng khác v.v…
2.4.4.ăPh
ngăti năvƠăcácăk ăthu tăthuăth păthôngătin
2.4.4.1.ăPh
ngăti n
* Thi t k b câu h i
-
Chúng tôi đư tham kh o m t s b câu h i qu c t dùng trong đi u tra d ch t b nh hô
h p nh sau:
B ng câu h i v các tri u ch ng hô h p c a c ng đ ng than thép Châu Âu (ECSC –
1978).
B ng câu h i v b nh hô h p s d ng cho ng
i tr
ng thành c a h i l ng ng c M
(ATS – 1987).
-
Chúng tôi đư xây d ng b câu h i đ ph ng v n tr c ti p b ng ti ng Vi t. Toàn b b ng
câu h i này đ
c in trong ph n ph l c. Trong b câu h i này khai thác các y u t nguy c
BPTNMT.
* Máy đo ch c n ng thông khí ph i (Spiroanalyzer - ST300) cu Nh t B n và Jager (
chúng tôi chu n hoá hai máy này.
* Các d ng c khám lâm sàng: ng nghe, huy t áp, b khám tai m i h ng....
* Ch p x - quang ph i đ
c th c hi n t i B nh vi n t nh B c giang.
2.4.4.2. K thu t thu th p thông tin
* Ph ng v n t i h gia đình
c), đư đ
c