Nghiên cứu bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính tại việt nam

TăV Nă

ă

B nh ph i t c ngh n m n tính (BPTNMT) là tình tr ng b nh lý đ
h n ch lu ng khí không h i ph c hoàn toàn. S
và liên quan v i ph n ng viêm b t th

h n ch lu ng khí này th

c đ c tr ng b i s
ng ti n tri n t t

ng c a ph i v i các phân t nh và khí đ c h i

[48],[49]
BPTNMT đư th c s tr thành gánh n ng b nh t t trên toàn c u vì tính ch t ph bi n,
ti n tri n kéo dài, chi phí đi u tr cao và h u qu gây tàn ph [20],[49] [84]. B nh đang tr
thành m t thách th c l n đ i v i s c kho toàn c u.
Theo T ch c Y t Th gi i (WHO) n m 1990 BPTNMT là nguyên nhân gây t vong
đ ng th

6 và là nguyên nhân gây tàn ph đ ng th 12 trên toàn th gi i[85]. Trong n m 2000

kho ng 2,7 tri u ng i ch t vì BPTNMT, m t n a trong s đó
x y ra

Tây thái bình d ng mà ph n l n

Trung qu c. M i n m kho ng 400.000 ng i ch t vì BPTNMT

kho ng 650.000 ng i ch t

ông nam châu Á , ph n l n

các n

c công nghi p,

n đ . [82] D đoán đ n n m 2020

t l t vong do COPD s t ng lên đ ng th 3 và là nguyên nhân th 5 trong các b nh gây nên
tàn ph trên toàn th gi i [82].
Y u t nguy c hàng đ u là hút thu c lá, ngoài ra môi tr

ng không khí b ô nhi m

n ng, y u t ph i nhi m ngh nghi p cao làm t ng t l m c b nh và t l t vong c a các
b nh đ

ng hô h p đ c bi t là BPTNMT [33],[35],[38],[41],[45].
V i tính ch t ngày m t gia t ng v c t l t

BPTNMT đang đ

c nhi u n

vong c ng nh

m c đ tàn ph ,

c trên th gi i quan tâm đ phòng tránh và đi u tr b nh này.

N m 1997 Vi n Huy t h c, Tim, Ph i qu c gia Hoa K ph i h p v iT ch c Y t th gi i
(WHO) đ ra ch

ng trình kh i đ ng toàn c u v phòng ch ng BPTNMT vi t t t là GOLD.

T 2003 GOLD đư đ a b n h

ng d n ch n đoán và đi u tr BPTNMT[49] v i m c tiêu nh m

t ng c ng s quan tâm c a các chính ph , các nhà ho ch đ nh chính sách và nhân viên y t c a các
n c t i BPTNMT.
Vi t Nam, theo m t s nghiên c u cho th y BPTNMT c ng có chi u h
theo xu h

ng chung c a th gi i. Nguy n ình H

nh t trong s các b nh ph i m n tính

ng

ng t ng

ng (1994) th y VPQMT là b nh hay g p

i l n, v i t l m c t 4-5% [3]. BPTNMT là c n

nguyên hàng đ u, chi m 25%- 26 % t ng s các b nh nhân đi u tr n i trú t i khoa Hô h p
B nh vi n B ch mai t n m 1996 đ n nay [2]. ư có m t s nghiên c u v đ c đi m lâm sàng,

x-quang ph i, ch c n ng thông khí
th

ng

các b nh nhân đi u tr n i trú cho th y các b nh nhân

giai đo n mu n [72], [73], vi c đi u tr tr lên t n kém và ít hi u qu h n. Có m t

s nghiên c u d ch t lâm sàng BPTNMT nh
Kh

nghiên c u d ch t BPTNMT

ph

ng

ng Mai qu n Thanh Xuân Hà N i n m 2002, t l m c BPTNMT trong c ng đ ng dân

c là 1,53% [8]. Các b nh nhân đ

c phát hi n BPTNMT

c ng đ ng th

ng

giai đo n nh

h n. Vi c nghiên c u d ch t và các y u t nguy c c a BPTNMT trong c ng đ ng là h

ng

nghiên c u c n thi t đ góp ph n đ xu t các bi n pháp phòng tránh, đi u tr k p th i nh m
làm gi m t l t vong, m c đ tàn ph c ng nh chi phí đi u tr cao do BPTNMTgây nên.
Hi n

Vi t nam ch a có nghiên c u nào v tình hình BPTNMT t i các t nh mi n núi, trung

du. Thành ph B c Giang thu c m t t nh mi n núi, trung du c a B c b . Trong s phát tri n
kinh t , xư h i, B c Giang có ti m n ng và th m nh c a m t vùng công nghi p m i. Nh ng
n m g n đây t c đ công nghi p hoá t ng nhanh, nh ng làng ngh s n xu t c ng phát tri n, do
v y v n đ ô nhi m môi tr

ng c ng t ng nhanh.Bên c nh đó thói quen hút thu c lá trong

c ng đ ng là khá ph bi n.

i u này đ t ra v n đ c n có các nghiên c u v d ch t c a

BPTNMT và các y u t nguy c t i đây, đ t đó ngành Y t đ xu t đ

c các bi n pháp phát

hi n s m, phòng ng a nh m làm gi m c n b nh nguy hi m này.
Xu t phát t th c ti n trên chúng tôi ti n hành đ tài này nh m m c đích :
1.

Xácăđ nhăt năxu tăm căBPTNMT ăđ iăăt

ngă≥ă40ătu i vƠăm tăs ăy uăt ănguyăc

t iăăc ngăđ ngădơnăc ăthƠnhăph ăB căgiang.
2.

Môă t ă đ că đi mă lơmă sƠng,ă ch că n ngă thôngă khíă ph iă ă nhómă đ iă t
BPTNMTătrên.

ngă m că


Ch

ngăI

T NGăQUAN
1.1.ă
1.1.1.ă

NHăNGH AăậD CHăT ăH CăBPTNMTă
nhăngh a:

 ả i L ng ng c ảoa K (ATS - 1995)
nh ngh a: BPTNMT là tình tr ng b nh lý c a VPQM và / ho c KPT có t c ngh n
l ul

ng khí trong các đ

ng hô h p. S t c ngh n này x y ra t t và có khi kèm theo

ph n ng ph qu n, có th không h i ph c ho c h i ph c m t ph n [18].
Ch nh ng tr

ng h p HPQ n ng, có co th t ph qu n không h i ph c m i đ

cx p

vào BPTNMT.

Viêm ph qu n m n

Khí ph th ng
1

2

11
5

3

4

8

6

7

T c ngh n
l u l ng
khí th

9

10

Hen ph qu n
Ải n đ Venn (theo ATS 1995)
Chú thích:
3,4,5, 7,8: là BPTNMT, trong đó 6 là hen ph qu n + viêm ph qu n m n tính còn g i
là BPTNMT th hen, hay viêm ph qu n m n tính th hen.
9 : t c ngh n l u l

ng khí th h i ph c (hen ph qu n) do đó không ph i là BPTNMT


1,2,11: VPQM và KPT không có t c ngh n l u l

ng khí th nên không g i là

BPTNMT.
10. Các b nh t c ngh n l u l

ng khí th do nguyên nhân x hoá kén, ho c viêm ph

qu n bít t c không ph i là BPTNMT.

 ả i hô h p Châu Âu (ERS - 1995)
nh ngh a: BPTNMT là tình tr ng b nh lý có đ c đi m chung là gi m l u l

ng khí

th ra t i đa và s tháo r ng khí trong ph i x y ra ch m. B nh ti n tri n ch m và không h i
ph c mà nguyên nhân th

ng do s ph i h p gi a các b nh lý đ

ng hô h p nh VPQM v i

KPT [].
 Theo GOLD
nh ngh a: BPTNMT là tình tr ng b nh lý đ

c đ c tr ng b i s h n ch lu ng khí không

h i ph c hoàn toàn. S h n ch lu ng khí này ti n tri n t t và liên quan đ n ph n ng viêm b t
th ng c a ph i - ph qu n gây nên b i các khí hay các phân t đ c h i [48], [49].
Theo GOLD 2006 b xung thêm: BPTNMT là b nh có th phòng ng a và đi u tr đ

c [].

1.1.2.ăD chăt ăh căBPTNMT
1.1.2.1. Vài nét v l ch s BPTNMT
 N m 1964, thu t ng "b nh ph i t c ngh n m n tính" l n đ u tiên đ
tình tr ng t c ngh n đ

c s d ng đ mô t

ng th không h i ph c hoàn toàn. Thu t ng BPTNMT đư d n

d n thay th cho c m t "VPQM và KPT".
 Trong H i ngh l n th 10 - 1992 c a T ch c Y t Th gi i bàn v s a đ i phân lo i b nh
t t đư nh t trí dùng thu t ng BPTNMT trong ch n đoán và th ng kê b nh t t.
 N m 1995 dùng thu t ng BPTNMT, H i L ng ng c Hoa K (ATS), H i Hô h p Châu
Âu (ERS), các H i L ng ng c khác đ ng lo t đ a ra các h

ng d n ch n đoán và đi u tr

BPTNMT [18].
 N m 1997 Vi n Huy t h c, Tim m ch, Hô h p Hoa K (NHLBI) ph i h p v i T ch c Y
t Th gi i (WHO) đ ra ch

ng trình kh i đ ng toàn c u v BPTNMT vi t t t là GOLD

(Global Initative for Chronic Obstructive Pulmonary Disease) [48], [49]. T n m 2001
GOLD đ a ra b n khu n cáo v đi u tr và qu n lý BPTNMT. T đó đ n nay hàng n m
GOLD đ a ra b n c p nh t v ch n đoán, đi u tr và qu n lý BPTNMT.
1.1.2.2.

D ch t h c BPTNMT


Theo T ch c Y t Th gi i (WHO) trong n m 1990 BPTNMT là nguyên nhân gây t vong
x p hàng th

6 v i 2,2 tri u ng i ch t. Tính đ n n m 1997 có kho ng 600 tri u ng i m c

BPTNMT và là nguyên nhân t vong th 4. Theo d đoán c a WHO s ng i m c b nh s t ng 3-4
l n trong th p k này, gây ra 2,9 tri u ng i ch t m i n m và

c tính đ n n m 2020 BPTNMT s

là nguyên nhân gây t vong đ ng hàng th 3 trên toàn th gi i. Tu theo t ng n

c t l t vong t

10 - 500/100.000 dân v i kho ng 6% nam và 2- 4% n vì BPTNMT [19], [20],[42],[54].
Theo WHO v i s li u nghiên c u ch ra t l m c b nh khác nhau gi a các khu v c
trên th gi i. T l m c BPTNMT cao nh t
trong lúc đó t l th p

nh ng qu c gia mà hút thu c v n còn ph bi n,

qu c gia có m c tiêu th thu c lá th p. T l b nh th p nh t trong

nam gi i là 2,96/1000 dân

B c Phi và Trung

1,79/1000 dân các qu c gia và vùng đ o

ông và t l b nh th p nh t

n gi i là

Châu Á [27], [34],[54].

Theo Chapman K.R (2005), t l m c b nh chung cho t t c các l a tu i kho ng 1%, tuy
nhiên t l này t ng lên đ n kho ng 10% các đ i t ng tu i ≥ 40 [77].
M t l t vong do BPTNMT t ng đ u đ n trong vài th p k qua. Trong giai đo n
t n m 1965 - 1998 trong khi t l t vong do b nh m ch vành

nam gi i gi m 59%, b nh

đ t qu gi m 64%, các b nh tim m ch khác gi m 35% thì ng

c l i t l t

BPTNMT t ng g n 163%. Trong n m 2000 t l t vong do BPTNMT
nam gi i c ng nh m t s n

vong do

n t ng nhi u h n

c Nauy, Thu đi n, Niu di lân[77].Theo Mannino.DM và c ng

s , t i M m t kh o sát có tính qu c gia trên m u đ i di n

nh ng ng

i > 25 tu i, d a vào

d u hi u r i lo n thông khí t c ngh n cho th y t l m c là 8,8% [78].
Châu Âu: nh ng nghiên c u hi n nay cho th y t l m c BPTNMT là kho ng 9%
ng

i tr

ng thành, ch y u

4.1% nam và 2.4% n
1980- 1990 trong các n

ng

i hút thu c lá [78]. Theo WHO BPTNMT gây nên t vong

châu Âu trong n m 1997 và t l t vong

n đư t ng lên t n m

c vùng B c Âu.[ Q24 12].

Anh:15-20% nam trên 40 tu i và 10% n trên 45 tu i có ho và kh c đ m m n tính,
và kho ng 4% nam và 3% n đ
x p th 5

c ch n đoán BPTNMT. BPTNMT là nguyên nhân t vong

Anh và x Wales [36],[43]
các n

c khu v c ông Nam Châu Á, t n xu t m c BPTNMT

c tính t 6- 8% dân s .

T i Nh t b n, theo B Y t t l m c c a BPTNMT n m 1996 là 0.3% th p h n nhi u
so v i nghiên c u v d ch t có tính ch t qu c gia (NICE), Fukuchi Y. và c ng s (2004) s


d ng tiêu chu n GOLD 2003 nghiên c u trên 2343 ng i ≥ 40 tu i, nh n th y t l các đ i t ng có
r i lo n thông khí t c ngh n là 8,6% trong đó nam: 16,4% và n : 5,0% [74].
Trung Qu c: Thông báo m t t l đáng k s ng

i m c BPTNMT so v i các n

c

khác cùng khu v c 26,2/1000 nam và 23,7/1000 n [64]. Theo Ran PX và c ng s (2005), t l
m c BPTNMT

Trung Qu c là 8,2%, t l m c b nh nam: 12,4% và t l m c b nh

n : 5,1%

[75].
Theo đánh giá c a h i l ng ng c ài Loan thì có t i 16% dân s

ài Loan l a tu i > 40 tu i

m c b nh này. N m 1994, t l t vong do BPTNMT là 16,16/100.000 dân và là nguyên nhân t
vong đ ng hàng th 6 .[76].
n

c ta ch a có th ng kê chung v t l m c b nh và t l t vong c a BPTNMT

c ng đ ng, nh ng theo Nguy n Qu nh Loan (2002) nghiên c u trên 2001 dân c ph

ng

Kh

ng Mai, qu n Thanh Xuân, thành ph Hà N i nh n th y t l m c BPTNMT

nh ng

ng

i ≥ 35 tu i là 1,57%, nam: 2,37% và n : 0,36%. T l viêm ph qu n m n tính đ n thu n

(không có r i lo n thông khí t c ngh n) là 3,9%. Y u t nguy c gây BPTNMT rõ r t là hút
thu c lá (p< 0,001) [8].
Ngô Quý Châu và c ng s (2005) nghiên c u d ch t h c BPTNMT
N i trên 2583 ng

thành ph Hà

i tu i ≥ 40 thu c n i thành Hà N i. K t qu cho th y: t l m c BPTNMT

chung cho 2 gi i là: 2,0%, nam là 3,4% và n là 0,7%.

it

ng hút thu c có t l m c b nh

ph i t c ngh n m n tính cao h n h n, t l hút thu c lá trong nhóm m c b nh là 66,7%. [79].

Ngô Quí Châu và c ng s nghiên c u trên 2976 đ i t

ng dân c tu i ≥ 40 thu c

ngo i thành thành ph H i Phòng nh n th y t l m c BPTNMT chung cho 2 gi i là 5,65%,
trong đó, nam là 7,91% và n là 3,63%. T l m c VPQMT đ n thu n (không có r i lo n
thông khí t c ngh n): 14,4%.

it

ng hút thu c có t l m c b nh ph i t c ngh n m n tính

cao h n h n (OR = 4,28), t l hút thu c lá trong nhóm m c b nh là 72,7% [79].
M t s th ng kê

khu v c lâm sàng cho th y t i B nh vi n B ch Mai t n m 1981 -

1984 VPQM chi m t l 12,1% t ng s b nh nhân nh p Khoa Hô h p. T n m 1996 - 2000
t l các b nh nhân m c BPTNMT vào đi u tr là 25,1%, đ ng đ u b nh lý v ph i [2]. Trong 2
n m t 2001-2002, có 438 b nh nhân BPTNMT đi u tr , trong đó BPTNMT giai đo n n ng
(FEV1: 50-30%): 27,1% và giai đo n r t n ng (FEV1< 30%): 36,3%' [73].
1.2.ăCỄCăY UăT ăNGUYăC ăGỂYăBPTNMT
1.2.1.ăNh ngăy uăt ăliênăquanăđ nămôiătr

ngă


* Khói thu c lá
 ảút thu c ch đ ng
Khói thu c là m t y u t nguy c quan tr ng gây ra nh ng b nh đ

Kho ng 20% nh ng ng

i hút thu c có gi m đáng k ch c n ng ph i

ng hô h p.

giai đo n s m và có t

l cao đáng k các tri u ch ng ho, kh c đ m [28], [34].
Khói thu c lá nh h

ng x u đ n chuy n đ ng lông chuy n c a bi u mô hô h p, c

ch ch c n ng đ i th c bào ph nang và t ng sinh các tuy n ch nh y. Thu c lá gây t ng
kháng l c đ

ng hô h p, gi m ho t tính Antiprotease và kích thích b ch c u phóng thích men

tiêu protein [28].
T c ngh n đ
toàn sau b thu c.

ng th đ
i v i ng

c th y

nh ng ng

i tr hút thu c và có th bi n m t hoàn

i có th i gian hút thu c lâu h n m c dù b thu c lá nh ng v n

không làm h i ph c hoàn toàn s t c ngh n đư ghi nh n, tuy v y có s làm ch m đáng k s
gi m ch c n ng ph i [37], [41].
B thu c lá có ý ngh a đ c bi t quan tr ng đ i v i b nh nhân BPTNMT đ c bi t là
nhóm m c BPTNMT giai đo n s m. Nó làm thay đ i t c đ gi m FEV1, sau khi b thu c lá
t c đ gi m FEV1 s quay v b ng v i t c đ gi m c a ng

i bình th

ng theo tu i. B thu c

lá đ i v i t t c b nh nhân đ u làm h n ch s gi m c a FEV1 m t cách rõ r t.

Nhóm
thu c

FEV1 (S lý thuy t)

1

không

hút

Nhóm hút thu c không nh y
c m v i đ c tính khói thu c lá

Nhóm hút thu c

nh y c m v i đ c
tính khói thu c lá
B hút thu c

đ tu i 50

Tàn ph
B hút thu c
T vong

7

Tu i

đ tu i 65


ng bi u di n t c đ gi m FEV1 (% so v i lý thuy t)

ng

i hút thu c nh y c m v i đ c

tính c a khói thu c lá và hi u qu c a vi c b thu c lá (Theo Barnes P.J và c ng s 1997).
Trong m t nghiên c u thu n t p > 25 n m t i Copenhagen Danmark t 1976- 2004
cho th y nh ng ng

i đư b hút thu c không ng

hút > 25 n m và s ng

i nào b BPTNMT n ng h n, th m chí đư

i ch t vì BPTNMT trên nh ng ng

i đư b thu c th p h n ng

i còn

hút (0.6% so v i 2.0%)[85].
Theo Craig A.P và c ng s (2000) th y r ng, nh ng ng
BPTNMT cao h n so v i nh ng ng
hút thu c l n h n ng

i hút thu c có t l m c

i không hút thu c. T c đ gi m FEV1

nh ng ng

i

i không hút thu c [28].

Theo Barnes và c ng s (1997) 85% b nh nhân BPTNMT nghi n thu c lá th
ti n s hút thu c lá > 20 bao - n m, nh ng ng

i này th

ng có b t th

ng có

ng ch c n ng hô h p,

t c đ gi m FEV1 hàng n m nhanh h n, t l t vong do BPTNMT nhi u h n so v i ng

i

không hút thu c [20].
Theo ATS (1995) 15% ng

i hút thu c có tri u ch ng BPTNMT và 80 - 90% b nh

nhân BPTNMT nghi n thu c lá [18].
Khói thu c đóng vai trò là y u t nguy c

80 - 90% s các b nh nhân m c BPTNMT [28].

 ảút thu c th đ ng
Ti p xúc th

ng xuyên v i khói thu c c a nh ng ng

i hút thu c trong cùng phòng (nhà

ho c n i làm vi c) làm t ng t l m c BPTNMT [28].
Con c a nh ng ng
h n con nh ng ng

i nghi n thu c lá b nhi m trùng đ

i không hút thu c lá, sau này chúng th

ng hô h p nhi u h n và n ng

ng có bi n ch ng m n tính v hô

h p [28], [33].
M ts đ it

ng không hút thu c đ

c cho r ng đư ph i nhi m đ n m c đ cao c a

khói thu c lá: ch ng hút thu c lá n ng, v không bao gi hút thu c, d u hi u t c ngh n tìm
th y c hai [63].
* B i và hoá ch t ngh nghi p
Ô nhi m ngh nghi p làm gia t ng t n su t m c b nh đ
đ

ng hô h p, làm t c ngh n

ng d n khí, gi m FEV1 nhanh h n. B i và hoá ch t ngh nghi p (h i, ch t kích thích,

khói) gây BPTNMT khi ph i nhi m v i tác đ ng m nh và kéo dài. Các tác nhân b i và hoá
ch t khi xâm nh p đ

ng th , l ng đ ng

bi u mô niêm m c ph qu n, lòng ph nang t đó

gây viêm niêm m c bi u mô ph qu n, xâm nh p b ch c u đa nhân và đ i th c bào. Gi i


phóng các ch t trung gian hoá h c gây nên tình tr ng phù n , t ng ti t và co th t c tr n ph
qu n. Ti n trình này l p đi, l p l i gây phù n , phì đ i c tr n và th t h p đ
Nh ng th nghi m cho th y r ng nh ng ng
b nh ph i t c ngh n. T l VPQM cao h n

i làm vi c trong môi tr

ng th [30].
ng này có th b

nh ng công nhân làm vi c trong môi tr

ng có

nhi u b i và ch t kích thích hoá h c ngay c khi h không bao gi hút thu c [13], [66].
Trong nh ng nghiên c u g n đây Mastrangelo G. (2003) ch ra r ng: môi tr

ng ngh

nghi p xem nh là y u t nguy c BPTNMT, nh ng có hi u l c tác đ ng ít h n thu c lá.
Nh ng ng

i tr ph i nhi m m c đ cao b i sinh h c có liên quan đ n gi m FEV1, tuy

nhiên m i liên quan này không đáng k [45].

* Ô nhi m không khí
M c d u không rõ ràng là y u t đ c bi t nào c a ô nhi m không khí là th c s gây
h i, nh ng có vài b ng ch ng cho r ng các ti u ph n ô nhi m không khí s làm thêm gánh
n ng

l

ng khí hít vào. M i liên quan gi a vi c ph i nhi m trong kho ng th i gian ng n,

ph i nhi m

m c đ cao nh ng không kéo dài, v i ph i nhi m

dài, v n ch a đ

m c đ th p nh ng kéo

c gi i đáp rõ ràng [39],[55].

M i liên quan gi a ô nhi m không khí và phát tri n BPTNMT v n ch a đ

c hi u đ y

đ , h u h t các nghiên c u t p trung vào ch c n ng ph i và viêm ph qu n m n v i b ng
ch ng nh ng ng

i s ng trong nh ng khu v c có m c đ ô nhi m không khí cao thì có ch c

n ng ph i gi m [34], [39].
Ô nhi m không khí

m c đ cao gây nguy h i đ n nh ng ng

i m c b nh tim và

ph i, vai trò c a nó gây ra BPTNMT không rõ ràng. Tác đ ng c a ô nhi m không khí t i s
xu t hi n BPTNMT th p h n so v i thu c lá. Ng
t ng lên

i ta nh n th y t l m c VPQM và KPT

nh ng vùng công nghi p hoá, các ch t đ c h i đ

Nh ng đ t b i nhi m n ng

c bi t là SO2, SO3, NO3.

các b nh nhânVPQM có liên quan đ n th i k b ô nhi m

không khí b i các tác nhân này [30].
* Nhi m trùng đ

ng hô h p

B nh nhân b VPQM d m c các đ t nhi m trùng c p h n so v i ng

i bình th

ng.

Nhi m trùng có liên quan đ n nguyên nhân c ng nh ti n tri n c a BPTNMT [21]. Nh ng
ng

i hút thu c có th b viêm t c đ

ng th ngay khi ch nhi m trùng đ

Nhi u nghiên c u đư làm rõ quan h gi a các b nh đ
nhi m vi khu n.

ng hô h p nh .

ng hô h p v i nhi m virus, n m,


Ti n s có nhi m trùng hô h p khi còn nh có liên quan đ n gi m ch c n ng ph i và
t ng các tri u ch ng

tu i tr

ng thành. Viêm ph i n ng do virus x y ra khi còn nh có th

d n đ n t c ngh n mưn tính các đ
y u t khác nh là tr ng l

ng th sau này. Nhi m virus có th liên quan đ n các

ng khi sinh th p và b n thân đi u này c ng là y u t nguy c

c a BPTNMT [34],[52].

* Tình tr ng kinh t xã h i
Nguy c xu t hi n BPTNMT không hoàn toàn liên quan đ n tình tr ng kinh t xư h i.
Tuy nhiên, nh ng c dân có tình tr ng kinh t xư h i th p th
nghèo nàn, c ng nh môi tr

ng có tình tr ng dinh d

ng

ng s ng m th p và b ô nhi m, do v y t o đi u ki n thu n l i

h n cho nhi m khu n hô h p và xu t hi n BPTNMT [34],[55]
1.2.2.ăCácăy uăt ăliênăquanăđ năc ăđ a
* Y u t gen
Nhi u nghiên c u cho th y BPTNMT t ng lên trong nh ng gia đình có ti n s m c
b nh, y u t nguy c gen đ
glycogen đ

c bi t rõ nh t là thi u h t di truy n 1 - antitrypsin, đó là m t

c t ng h p t i gan.

ây là ch t c ch ch y u các proteaza, nó b o v nhu mô

ph i ch ng l i các men phân hu protein. Thi u men 1-antitrypsin s gây KPT toàn ti u thu
ng
th

i tr ,

ng

i s t ng h p 1-antitrypsin

các gen n m trên 20 c p alen. Gen bình

ng c a h th ng Pi (Proteaze Inhibitor) là M, đa s ng

i bình th

ng có gen này và

không b KPT nguyên phát. Gen hi m h n là P1S làm gi m t ng h p 1 antitrypsin. 5% dân s
có d ng d h p t MZ gây ra gi m 1 antitrypsin đ n 50%, nh ng nh ng ng

i này c ng ít b

r i lo n ch c n ng hô h p. D ng đ ng h p t ZZ gây thi u h t n ng 1 antitrypsin, h u h t
th

ng g p là ng

i da tr ng

y u t nguy c cho s

B c Âu[30], [34]. Nghiên c u cho th y r ng hút thu c là đ ng

phát tri n c a b nh

nh ng đ i t

ng thi u hay gi m n ng 1

antitrypsin.
 M c đ gi m FEV1 ng

i không hút thu c có gi m 1 antitrypsin là 50 - 80ml/n m.

 M c đ gi m FEV1

i hút thu c có gi m 1 antitrypsin là 100 - 120 ml/n m.

ng

M c dù thi u 1 antitrypsin là y u t nguy c l n cho BPTNMT nh ng ch có < 1%
dân s có thi u h t y u t này [30],[56],[60].
* T ng đáp ng đ

ng th


Hen và t ng đáp ng đ
[34].

nh ng ng

ng th c ng đ

c xác đ nh là y u t nguy c cho BPTNMT

i hút thu c có BPTNMT, t ng ph n ng đ

ng th d báo m t t l gia

t ng trong s gi m FEV1.
T ng ph n ng đ
ph n ng đ

ng th không đ c hi u th

ng th d n đ n BPTNMT còn đang đ

t ng ph n ng đ

ng th y

n > nam. C ch c a t ng

c nghiên c u nh ng các tác gi cho r ng

ng th là h u qu r i lo n thông khí trong BPTNMT [27], [30],[35].

* S phát tri n c a ph i
S phát tri n c a ph i có liên quan đ n quá trình phát tri n bào thai, tr ng l

ng khi sinh

và các ph i nhi m trong th i niên thi u. N u ch c n ng ph i c a m t cá th khi tr
không đ t đ

c m c bình th

ng thành

ng thì nh ng cá th này có nguy c sau này d b BPTNMT [34].

* Ải i tính
Ng

i ta th y r ng t l m c BPTNMT c a nam gi i cao h n n gi i liên quan t i hút

thu c lá. Nh ng nh ng n m tr l i đây t l m c BPTNMT n ngày càng t ng. S khác nhau v
gi i trong BPTNMT là k t qu c a s t

ng tác v gen gi i tính và s khác bi t gi i tính v v n

hoá xư h i trong th i k niên thi u, d y thì và tr

ng thành. S khác bi t v gi i tính trong ch c

n ng sinh lý c a ph i và đáp ng c a h mi n d ch nh h

ng đ n các b nh ph i t c ngh n. Ngày

càng có nhi u b ng ch ng r ng nh ng hormon gi i tính nh h

ng đ n s ph n ng c a đ

th trong su t c cu c đ i. Ngoài ra s khác bi t này còn liên quan đ n s khác nhau

ng

m cđ

ph i nhi m và các lo i y u t ph i nhi m khác nh khói thu c lá, ngh nghi p và ô nhi m môi
tr

ng v.v...và th

ng gi i n có nhi u r i ro h n nên c n l u ý h n nh t là ô nhi m trong nhà

[78]
1.3.ăC ăch ăb nhăsinhăvƠăsinhăb nhăh căc aăBPTNMT
1.3.1.ăC ăch ăb nhăsinh
C ch b nh sinh c a BPTNMT là r t ph c t p. ư xu t hi n m t s gi thuy t nh sau:


T ng đáp ng viêm c a đ



M t cân b ng gi a Protease và kháng Protease.



S m t cân b ng gi a h th ng kháng oxy hoá và ch t oxy hoá.



S bi n đ i ch t gian bào




ng th .

ngo i bào.

T ng đáp ng viêm c a đ

ng th

BPTNMT đ c tr ng b i viêm m n tính toàn b đ

ng d n khí, nhu mô và m ch máu ph i.

T p trung các đ i th c bào, b ch c u lympho (ch y u là CD8) và b ch c u đa nhân trung tính


niêm m c đ

ng th . Các t bào viêm ho t hoá gi i phóng nhi u hoá ch t trung gian g m:

Leucotrien B4 (LTB4) Interleukin 8 (IL8), y u t ho i t kh i u  (TNF) và các y u t khác
có kh n ng phá hu c u trúc c a nhu mô ph i ho c duy trì tình tr ng viêm t ng b ch c u đa
nhân trung tính.


Ch t trung gian hoá h c viêm này bao g m m t ph r ng các proteinase có tác d ng m nh,

các g c oxy hoá, các peptid đ c. Các ch t trung gian hoá h c đ

c xem là quan tr ng đ i v i

BPTNMT, đáng chú ý là LTB4, IL8, TNF- có kh n ng hu ho i c u trúc ph i và/ho c duy
trì tình tr ng viêm t ng đáp ng b ch c u trung tính.


áp ng viêm

ph i b nh nhân BPTNMT còn liên quan đ n m t s các ch t trung gian

hoá h c khác nh TGF (transforming growth factor) hay EGF (epidermal growth factor) bi u
hi n b ng s t ng tr

ng c a các t bào bi u mô và các t bào ti t nh y. Các ch t trung gian

hoá h c này có th đóng vai trò quan tr ng trong s thay đ i c u trúc đ
h p l i)

BPTNMT [32],[52].

Nh ng h u qu c a t n th

ng nhu mô ph i và t ng bài ti t nh y, h p, x đ

phá hu nhu mô ph i và nh ng thay đ i
d n đ n gi m l u l

ng th ,

n n mao m ch ph i. Nh ng bi n đ i gi i ph u s

ng th và các thay đ i b nh lý khác đ c tr ng cho BPTNMT [21],[30].

M t cân b ng Proteinase - kháng Proteinase




ng th (x hoá và

Theo Barnes P.J (1997) và CS. trong BPTNMT s cân b ng b nghiêng v h

ng t ng ly

gi i protein ho c do t ng protease g m: các neutrophil elastase (NE), neutrophil proteinase
cathepsins và matrix metallo proteinase (MMPs)

ngo i bào ho c do thi u antiprotease g m:

1 Protease Inhibitor (1 Pi), ch t c ch ti t leukoprotease (SLPI) và ch t c ch metallo
proteinase gian bào c a mô (TIMPs) [20],[56].


M t cân b ng gi a Proteinase và kháng Proteinase là c ch b nh sinh quan tr ng nh t

làm phát tri n khí th ng ph i và m t đ đàn h i ph i.
C ch m t cân b ng oxy hoá - kháng oxy hoá.




Ch ng c v s m t cân b ng này x y ra trong BPTNMT ngày càng nhi u. Nh ng d u n

c a kích ho t oxy hoá đ
trong n

c ti u c a ng

tr c ti p gây t n th


c tìm th y trong d ch trên b m t c a bi u mô, trong h i th và
i hút thu c lá và b nh nhân BPTNMT. Các g c oxy hoá này có th

ng t ch c ho c c ch 1-PI nh đư mô t ph n trên.

Kích ho t oxy hoá không nh ng làm t n th

ng t ch c ph i mà còn tham gia làm m t

cân b ng protease - kháng protease. Các ch t oxy hoá còn h tr cho quá trình viêm nh thúc
đ y ho t đ ng c a các gen s n xu t các ch t trung gian hoá h c gây viêm nh IL-8, TNF- và


đóng góp vào vi c làm h p đ
th t c tr n đ

ng th . Trên th c nghi m th y H2O2, ti n ch t F2 - III làm co

ng th [30],[49],[52].

Các h t và khí đ c h i

Nh ng y u t c đ a

VIểMă ăPH I

Anti-oxydants

Anti-proteinase

Kích ho t oxy hoá

Proteinase

C ch tu b

T n th

ng mô b nh đ c

tr ng c a BPTNMT

C ch b nh sinh c a BPTNMT theo NảLBI và WảO (2001)


1.3.2.ăSinhăb nhăh că[6], [11], [34].

1.3.2.1. Ngh n t c đ
Ngh n t c đ

ng d n khí trong BPTNMT
ng d n khí trong BPTNMT làm gi m th tích th ra t i đa trong giây

đ u tiên c a (FEV1), x y ra do s hu ho i nhu mô ph i và s bi n đ i c a đ

ng d n khí

trong BPTNMT.
S hu ho i nhu mô ph i



S hu ho i nhu mô ph i gây ra ngh n t c đ

ng d n khí, gi m l u l

ng lu ng khí

th g ng s c qua hai c ch .
 Làm gi m s c kéo c ng tròn đ
t ng đ

ng d n khí c a nhu mô ph i, v n có kh n ng làm

ng kính d n khí.

 Làm gi m l c đàn h i v n là l c quy t đ nh áp l c đ y lu ng khí đi v phía mi ng

đ

ng d n khí. Khi nhu mô ph i b phá hu , l c đàn h i gi m, th tích th ra t i đa trong

giây đ u tiên gi m.
S bi n đ i c a đ



 Bao g m các hi n t
gia t ng l p mô d

ng d n khí
ng c a viêm m n tính: phù, tích t proteoglycan và collagen làm

i niêm m c và gia t ng t bào ti t ch t nh y, phì đ i và quá s n l p c

tr n đ

ng d n khí.



ng kính c a đ

ng d n khi b thu h p do:

+ L p niêm m c dày lên làm gia t ng tác d ng c a s co th t c tr n c a ng d n khí,
làm kháng l c đ

ng d n khí gia t ng r t nhi u.

+ B n thân vi c phì đ i và quá s n c a l p c tr n c ng làm gia t ng l c co th t và t ng
kháng l c nhi u h n bình th

ng.

+ H u qu th ba là gia t ng b dày c a l p áo ngoài làm co th t ng d n khí m nh h n, tr c
khi l c đàn h i c a ph i có th t o th cân b ng.
1.3.2.2. S gia t ng ho t đ ng c a trung tâm hô h p trong BPTNMT
Do các bi n đ i b t l i v m t c h c, trung tâm hô h p ph i gia t ng ho t đ ng đ gi
đ

c m t m c thông khí ph nang c n thi t.
Theo quan ni m c , ch

b nh nhân BPTNMT có PaCO2 bình th

ho t đ ng c a trung tâm hô h p. Ngày nay ng
t ng ho t đ ng

i ta đư ch ng minh r ng: trung tâm hô h p gia

t t c các b nh nhân BPTNMT dù có

1.3.2.3. Các b t th

ng c hô h p

ng thì m i có t ng

đ ng CO2 hay không.

b nh nhân BPTNMT g m


S gia t ng kích thích th

ng xuyên t trung tâm hô h p

Các c hô h p ch u s gia t ng kích thích th

ng xuyên trung tâm hô h p. Trong

nh ng c n suy hô h p c p, P0.1 (áp l c đóng khi hít vào) t ng đ n 8cm H2O, ngh a là g p 4 l n
bình th
th

ng. S gia t ng kích thích này giúp cho b nh nhân duy trì m t thông khí phút bình

ng, nh ng t

ng đ

ng v i m t m c thông khí phút r t l n 80 lít/phút.

S thay đ i v m t hình h c c a c hô h p
 Do đ

ng d n khí b ngh n t c nh t là khi th ra, khí b b y và b nh t l i trong ph i, làm

ph i sau khi th ra v n còn c ng ph ng h n bình th
 Do khí b nh t l i, ph i không tr v đ
ph i th ng áp l c n i sinh này tr
lu ng khí hít vào. Trong tr

c th tích c n ch c n ng tr

c đó, các c hô h p

c khi đ a áp l c ph nang xu ng d

i 0 đ t o nên m t

ng h p m n tính nh BPTNMT, c hít vào thích nghi v i

vi c ph i c ng ph ng này b ng cách gi m s l
m it

ng.

ng t bào c và nh v y thay đ i đ

c

ng quan gi a chi u dài và l c c a c . Tuy nhiên, trong nh ng c n suy hô h p c p,

th tích ph i t ng đ t ng t, c hô h p ho t đ ng kém hi u qu làm b nh nhân c m th y
khó th .
nh h

ng c a chuy n hoá

 Toan hoá: Toan chuy n hoá làm gi m l c phát sinh co c khi đ

c kích thích.

 Thi u phospho máu: Thi u phospho trong máu làm l c co th t c hoành gi m. Khi cho đ
phospho, áp l c xuyên c hoành t ng đ

c 70%.

 Thi u magnésium: thi u magnésium làm gi m l c co c a c

hoành. Khi cho đ

magnésium, áp l c xuyên c hoành t ng rõ r t.
Tình tr ng m t c
Do t ng l u l

ng hít vào, t ng kích thích c hô h p t trung

ng, l ng ng c c ng

ph ng cùng v i các y u t chuy n hoá b t l i làm c hô h p ho t đ ng không t t, đ a đ n tình
tr ng m t c , nh t là c hoành. Khi n ng l
c s x y ra. Trong BPTNMT n ng l

ng tiêu hao l n h n n ng l

ng tiêu hao gia t ng, n ng l

ng cung c p, s m t
ng cung c p l i gi m

sút.
1.3.2.4. B t th
Dùng ph

ng gi a thông khí và t

ng pháp đ ng v phóng x cho th y

m ch do ngh n t c đ
(VA/Q t ng).

i máu ( VA/Q)
b nh nhân BPTNMT có c shunt mao

ng d n khí (VA/Q gi m) và kho ng ch t ph nang do khí ph th ng


1.4.ăLỂMăSẨNGă- C NăLỂMăSẨNGăă- CH Nă OỄNă- PHỂNăLO IăBPTNMT
1.4.1.ăLơmăsƠngă- C nălơmăsƠngă[11], [19],[52].
* Tri u ch ng c n ng
a s b nh nhân BPTNMT trên 40 tu i, tri u ch ng hay g p là ho, kh c đ m, khó th
(đ c bi t khi g ng s c)
 Ho m n tính: Tri u ch ng ho m n tính là m t trong nh ng ch đi m chính đ xem xét ch n
đoán BPTNMT
 Kh c đ m m n tính: Ban đ u b nh nhân th

ng ho, kh c đ m vào bu i sáng, sau đó ho, kh c

đ m c ngày, đ m nhày s l ng ít (d i 60 ml/24 gi ).
 Khó th :
+ Ti n tri n n ng d n theo th i gian cho đ n khi xu t hi n liên t c c ngày, ph i g ng
s c đ th , th n ng, c m giác thi u không khí ho c th h n h n.
+ T ng lên khi g ng s c, khi có ti p xúc v i các y u t nguy c đ c bi t thu c lá.
* Tri u ch ng th c th [11],[18].
 Nh p th lúc ngh th

ng l n h n 20 l n/phút.

 L ng ng c hình thùng, các x

ng s

n n m ngang, kho ng gian s

n giưn. Ph n d

i

l ng ng c co vào trong thì hít vào,
 Rì rào ph nang gi m, có th có ran rít , ran ngáy, ran n .
 Có th th y m ch ngh ch đ o: chênh l ch huy t áp tâm thu gi a th ra và hít vào  10
mmHg.
 Có th th y d u hi u suy tim ph i (phù, gan to, t nh m ch c n i).


giai đo n cu i c a BPTNMT th

ng hay có bi n ch ng

+ Viêm ph i
+ Suy hô h p m n tính
+ Tâm ph m n
+ B nh nhân th

ng t vong do suy hô h p c p tính trong đ t bùng phát c a

BPTNMT
* C n lâm sàng


o ch c n ng thông khí
o ch c n ng thông khí đ

đ ch n đoán BPTNMT.

c coi là cách đánh giá khách quan t c ngh n l u l

o ch c n ng hô h p đ

c th c hi n nh ph dung k .

ng th

giúp phát

hi n b nh trong giai đo n s m c a b nh, c n đo ch c n ng thông khí cho t t c b nh nhân có
ho và kh c đ m m n tính ho c ngay c khi không có tri u ch ng nh ng có hút thu c ho c ti p
xúc v i các y u t nguy c khác.

ây là ph

ng pháp t t nh t đ phát hi n và theo dõi b nh

d a vào ch s FEV1 và FEV1/FVC [7],[42], [48],[49].
Trong BPTNMT, đo thông khí ph i có th th y nh ng thay đ i sau:
+ M c đ gi m FEV1 tu theo m c đ b nh.
+ Dung tích s ng th m nh: FVC giai đo n đ u có th bình th

ng nh ng s gi m khi

b nh ti n tri n n ng.
+ Dung tích s ng th ch m: VC chính xác h n FVC vì không b h n ch b i áp l c đ ng
c ađ

ng hô h p.

+ T s FEV1/FVC th

ng < 70% nh ng

giai đo n n ng c a b nh FEV1 và FVC cùng

gi m, lúc này t s này s không ph n ánh đúng m c đ b nh nên t s th

ng đ

c

dùng là FEV1/VC, t s này chính xác h n [7].


o thành ph n khí máu
R i lo n trao đ i khí thay đ i theo týp và theo m c đ thi u oxy máu. thi u oxy máu

ch xu t hi n khi b nh đư ti n tri n lâu ngày.
+

giai đo n s m không th y b t th

+

giai đo n BPTNMT n ng th

ng khi đo khí máu đ ng m ch.
ng có PaCO2 t ng m n tính, SaO2 gi m không

song song v i PaCO2.
+

giai đo n cu i c a b nh, thông khí ph nang s gi m toàn b do đó PaCO2 t ng
lên nhi u [14],[57].



o th tích khí c n
Trong BPTNMT nhi u b nh nhân dung tích ph i toàn ph n t ng do RV (th tích khí

c n) t ng lên [9],[25].
 Ch n đoán hình nh [11].
X-quang ph i chu n
Có giá tr trong ch n đoán phân bi t BPTNMT v i các b nh t

ng t , đ theo dõi và

ch n đoán các bi n ch ng c a BPTNMT
+ Hình nh dày thành ph qu n t o thành các sáng hình ng hay hình tròn
t o thành các hình nh đ

ng ray ho c gi i ruban.

+ Hình nét toàn ph i t ng đ m lên: th

ng g i là ph i b n,

vùng c nh tim,


+ D u hi u c ng giưn ph i
+ Hình nh bóng khí
+

ng m ch ph i ngo i vi th a th t t o nên vùng gi m đ ng m ch k t h p v i hình nh
c ng giưn ph i.

+ Hình nh đ ng m ch ph i t ng nét đ m: m ch máu nhìn r t rõ, b không đ u khó xác đ nh
mà đ

c ta g i là ph i b n.

+ Hình nh r n ph i r t to và v ng ra khi có t ng áp l c đ ng m ch ph i, trong khi các m ch
máu ngo i vi th a th t.
Ch p c t l p vi tính
Ch p c t l p vi tính đ phân gi i cao có giá tr đ ch n đoán KPT, xác đ nh v trí, đ
r ng, và m c đ n ng - nh c a KPT mà phim Xquang ph i chu n c ng nh các ch tiêu ph
dung k v n còn bình th

ng. H n n a k thu t ch p này còn có th phát hi n đ

c giưn ph

qu n k t h p v i BPTNMT.
Các xét nghi m khác:
+ 1 antitrypsin: đ
+

c đ nh l

ng n u BPTNMT đ

c ch n đoán tr

c tu i 45.

i n tâm đ có th g p nh p nhanh xoang, bloc nhánh ph i, tr c ph i, dày nh ph i, dày

th t ph i .

+

Xét nghi m máu: t ng h ng c u th phát và hematocrit t ng > 50% hay g p

BPTNMT.

1.4.2.ăCh năđoánăxácăđ nhă
Theo khuy n cáo c a NHLBI/WHO (2003) thì g i ý ch n đoán BPTNMT

b tk

b nh nhân nào có ho, khó th và/ho c có tri u ch ng khác c a BPTNMT c ng v i ti n s có
ti p xúc v i y u t nguy c c a b nh. Test h i ph c ph qu n là m t ch đ nh b t bu c ngoài
vi c đ nh danh ki u t c ngh n còn giúp ch n đoán phân bi t v i hen [48], [49].
Ch n đoán xác đ nh BPTNMT khi:

FEV1/VC ho c FEV1/FVC <70% sau test h i

ph c ph qu n.
1.4.3.ăPhơnălo iăBPTNMT
Theo ả i l ng ng c ảoa K (ATS - 1995) chiaă3ăgiaiăđo nă[13]ă
+ Giai đo n 1:

FEV1  50%

+ Giai đo n 2:

35%  FEV1 < 50%

+ Giai đo n 3:

FEV1 < 35%

so v i tr s lý thuy t
so v i tr s lý thuy t
so v i tr s lý thuy t

Theo ả i hô h p Châu Âu (ERS - 1995) chia 3 m c đ


+ M c đ nh :

FEV1  70%

+ M c đ trung bình :
+ M c đ n ng:

so v i tr s lý thuy t

50%  FEV1< 70% so v i tr s lý thuy t
FEV1 < 50%

so v i tr s lý thuy t

Theo GOLD - 2003 (Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease):
 Giai đo n 0: còn g i là giai đo n nguy c m c BPTNMT, đ c tr ng b i ho, kh c đ m
m n tính nh ng ch c n ng hô h p còn bình th

ng.

 Giai đo n I (m c đ nh ):


FEV1/FVC < 70%



FEV1  80%



Có ho c không có ho và kh c đ m m n tính

(so v i tr s lý thuy t)

 Giai đo n II (m c đ trung bình):


FEV1/FVC < 70%



50%  FEV1 < 80%



Có ho c không có tri u ch ng (ho, kh c đ m)

(so v i tr s lý thuy t)

 Giai đo n III (m c đ n ng):


FEV1/FVC < 70%



30%  FEV1 < 50%



Th

(so v i tr s lý thuy t)

ng có tri u ch ng (ho, kh c đ m)

 Giai đo n IV (m c đ r t n ng):


FEV1/FVC < 70%



FEV1 < 30% (so v i tr s lý thuy t)



Ho c FEV1 < 50%

(so v i tr s lý thuy t)

kèm theo tri u ch ng c a suy hô h p m n ho c tâm ph m n.

1.5.ăCỄCăPH

NGăPHỄPăNGHIểNăC UăD CHăT ăH CăBPTNMTă

1.5.1.ăCácănguyênăt căc aănghiênăc uăd chăt ăh căhôăh pă[10], [16].
 Xác đ nh qu n th : ch n qu n th có nguy c , qu n th m c tiêu g m nh ng ng
và ng

i có b nh, đ

i kho

c l a ch n m t cách ng u nhiên đ có tính đ i di n cho qu n th nh :

tu i, gi i, dân t c, đ a lý, ti p xúc v i môi tr ng.


 N m v ng thông tin v môi tr
giám đ nh môi tr

ng khi đi u tra v các b nh ngh nghi p, c ng nh ph i

ng s n xu t.

 Các xét nghi m th m dò: ph i th ng nh t n i dung khám xét và ph

ng pháp th c hi n.

S d ng các câu h i in s n đ đi u tra b nh t t nh ng ph i đ n gi n d hi u, không ch ng
chéo, có th th c hi n khám lâm sàng, th m dò ch c n ng hô h p, m t s xét nghi m c n
lâm sàng. Th ng nh t các ch tiêu đo l

ng và chu n b t t nhân viên k thu t. Vì ph i

khám t i th c đ a không có nhi u th i gian do đó các xét nghi m th m dò đòi h i đ n
gi n, có th làm l i đ

c và đ

c b nh nhân ch p nh n.

 Th ng nh t cách theo dõi qu n th theo đi u tra d ch t : xác đ nh th i đi m đ u và th i
đi m cu i c a m t nghiên c u đi u tra b nh t t.
 Phân tích k t qu : các k t qu nghiên c u đ u ph i đ

c phân tích, so sánh theo ph

ng

pháp th ng kê d ch t đ xác đ nh các ch tiêu d ch t c n nghiên c u.
1.5.2.ăNghiênăc uăc tăngangătrongăđi uătraăd chăt ăBPTNMT [10], [16].
 M t m u nghiên c u đ u là đ i t

ng th m dò ng n h n đ n m b t các hi n t

ng có

m t khi đi u tra
+ L i ích c a ph

ng pháp này h n ch vì ch có th tìm đ

trong qu n th

c đ l u hành c a m t b nh

th i gian nh t đ nh nh ng không phát hi n đ

c nh ng tr

ng h p

m i m c, b nh c p tính ...
+ Có th kh i đ u cho ph
+ Có th tìm đ

ng pháp d c hay ph

ng pháp b nh -ch ng.

c các m i liên quan v i m t nguyên nhân hay tìm gi i thuy t v nguyên

nhân gây b nh.
 Ph i tiêu chu n hoá các khám xét và k thu t th m dò

+ So n th o b câu h i: đ y đ , đ n gi n, d hi u
+ Khám th c th b máy hô h p: ph i có trình t và tiêu chu n rõ ràng.
+ Các test v thông khí ph i: ph dung k đ xác đ nh.
 B ng câu h i
Qua tóm t t

trên cho ta th y c s và n n t ng c a nghiên c u d ch t h c BPTNMT

là b ng câu h i đ ph ng v n hay ng

iđ

c ph ng v n t đi n. Các b ng câu h i có s n chú

tr ng mô t các tri u ch ng hô h p nh : ho, kh c đ m, khó th và ti ng cò c . H u h t các
b ng câu h i đ u ch a đ ng các câu h i đ c bi t v s xu t hi n th
và nh ng thông tin v hút thu c. Lo i b ng câu h i kinh đi n và th

ng g p v b nh hô h p
ng hay đ

c s d ng


nh t g m có b ng câu h i c a ATS (1978) và b ng câu h i c a c ng đ ng Than - Thép châu
Âu (European Community for Coal and Steel - ECSC). B ng câu h i g n đây nh t c a ECSC
đ

c s a đ i n m 1987 [17], [46].

 Ph dung k
S d ng ph dung k đ đánh giá m c đ t c ngh n đ
t

ng th v i b t k m t đ i

ng nào có d u hi u g i ý nh kh c đ m m n tính, ngay c khi h không khó th .

ây là

cách đánh giá chu n nh t, có kh n ng phát hi n s m BPTNMT, ch n đoán và theo dõi ti n
tri n c a b nh [24],[42],[71].


Ch
IăT
2.1.ă

IăT
it



NGăVẨăPH

ngăII
NGăPHỄPăNGHIểNăC Uă

NGăNGHIểNăC Uă
ng ph ng v n là ng

 Các đ i t

i ≥ 40 tu i đang sinh s ng t i thành ph B c Giang.

ng có nguy c BPTNMT s đ

c ch n vào nghiên c u v bi u hi n lâm sàng,

ch c n ng thông khí và các y u t nguy c .
2.2.

aăđi mănghiênăc uăvƠănh ngăng

iăth căhi n

Bác s Lê Th Vân Anh và các bác s , k thu t viên khoa hô h p B nh vi n B ch Mai
khám và đo ch c n ng thông khí cho các đ i t

ng nghiên c u t i c s y t xư, ph

ng t i

thành ph B c giang.
Các c ng tác viên tham gia ph ng v n là các bác s c a trung tâm y t d phòng thành
ph B c giang.
Máy đo ch c n ng thông khí c a khoa hô h p B nh vi n B ch mai s đ
đ đo t i các c s khám b nh t i đ a ph

c mang theo

ng. Ch p XQ ph i t i B nh vi n t nh B c giang.

2.3.ăTH IăGIANăNGHIểNăC U
Trong n m 2005 và n m 2006
2.4.ăPH

NGăPHỄPăNGHIểNăC U

2.4.1.ăThi tăk ănghiênăc u
ây là nghiên c u mô t c t ngang
2.4.2. C ăm u
C m uđ

c xác đ nh qua công th c tính c m u đi u tra, s d ng thi t k Cluster

Sampling ( m u chùm )

n  1  m  1 n
n = Z21-á/2

m = Kích th

p (1 – p)
d2

c trung bình c a chùm.

p = H s Rho, bi n đ ng gi a các chùm.

p = 0,05 (p là t l m c BPTNMT

c đoán trong c ng đ ng d a theo

c a các nghiên c u khu v c châu Á Thái Bình D
ph

ng Kh
2

Z

c tính

ng và k t qu s b đi u tra t i

ng Mai qu n Thanh xuân Hà N i).
1-á/2 :

H s tin c y

d = m c đ tin c y ch n.
ng cong phân b c m u nghiên c u đ

c xây d ng theo các m c đ tin c y d

đi t 10% đ n 35% (v i Alpha=0.05)
Ph©n bè Cì mÉu theo Cluster Sampling
(p = 0.05,  = 0,05)

D©n sè >=40 tuæi

12,000
10,000
8,000
6,000
4,000
2,000
0.1

0.15

0.2

0.25

0.3

0.35

T l %c ap

- T công th c tính c m u , n u ch n d = 25 % c a p == n' = 1752 ng

i.

D phòng t l t ch i không tham gia là 20% == c m u cho nghiên c u kho ng 2100
ng

i

2.4.3.ăCh năm u
S đ it

ng nghiên c u 2100 ng

v i t / thôn ) c a 11 ph
 L p danh sách các ph

iđ

c ch n ra t 30 c m (m i c m t

ng đ

ng

ng xư c a thành ph B c Giang theo thi t k m u nh sau:
ng xư c a thành ph B c Giang, chi ti t đ n t ng t dân ph , s h

gia đình và t ng dân s cho t ng t .
 Xác đ nh h gia đình c n đi u tra (đ t đó tìm ra đ i t

ng nghiên c u > 40 tu i) đi theo

trình t :
+ Tính s h c n đi u tra đ có đ c m u  2100 ng
vào t l ng

i > 40 tu i/h ( chi ti t xem ph l c 1).

i > 40 tu i là kho ng 2500 h d a


+ Xác đ nh h đ
b ng

c đi u tra thông qua xác đ nh 30 c m (t / thôn) đ

c đi u tra (xem

ph l c 2).

+ M i c m s đi u tra  84 h theo qui lu t "c ng ti n c ng" đ t đó tìm ra 70 đ i
t

ng c n ph ng v n.

Tiêuăchu năch năđ iăt
it

ngăcóănguyăc ăBPTNMT

ng có nguy c BPTNMT trong nghiên c u là ng

i có m t trong các d u hi u

sau:
 Có các tri u ch ng lâm sàng: ho, kh c đ m, khó th trên 2 n m.

 Có ti n s hút thu c lá, thu c lào h n 15 bao - n m.(s bao hút/ ngày x s n m hút = s
bao- n m )
i v i thu c lá: 1bao = 20 đi u
1đi u = 1gr
i v i thu c lào: 5đi u = 1gr = 1 đi u thu c lá


un b p c i + b p than >30 n m

 Ti p xúc b i >30 n m (công nhân m , công nhân hoá ch t, công nhân d t...) .
c ch n đoán là hen ph qu n nh ng không ph i t các bác s chuyên khoa.



Tiêuăchu năxácăđ nhăm căBPTNMTă
 K t qu đo thông khí ph i có bi u hi n r i lo n thông khí t c ngh n không h i ph c hoàn
toàn: ch s Tiffeneau (FEV1/VC) < 70% và/ho c ch s Gaensler (FEV1/ FVC) < 70%
sau test HPPQ .
 Các tr

ng h p có bi u hi n lâm sàng là ho, kh c đ m kéo dài trên 3 tháng m i n m và

trong 2 n m liên ti p, có ti p xúc v i các y u t nguy c k t qu đo thông khí ph i bình
th

ngđ

c ch n là VPQMT (theo tiêu chu n c a WHO), đ

c đánh giá là giai đo n 0

c a BPTNMT.
Phơnăchiaăcácăgiaiăđo năc aănhómăBPTNMTătheoăGOLDă- 2003)
 Giai đo n 0: còn g i là giai đo n nguy c m c BPTNMT, đ c tr ng b i ho, kh c đ m m n
tính nh ng ch c n ng hô h p còn bình th

ng.

 Giai đo n I (m c đ nh ):


FEV1/FVC < 70%



FEV1  80%

 Giai đo n II (m c đ trung bình):

(so v i tr s lý thuy t)




FEV1/FVC < 70%



50%  FEV1 < 80%

(so v i tr s lý thuy t)

 Giai đo n III (m c đ n ng):


FEV1/FVC < 70%



30%  FEV1 < 50%

(so v i tr s lý thuy t)

 Giai đo n IV (m c đ r t n ng):


FEV1/FVC < 70%



FEV1 < 30% (so v i tr s lý thuy t)



Ho c FEV1 < 50%

(so v i tr s lý thuy t)

kèm theo tri u ch ng c a suy hô h p m n ho c tâm ph m n.
Lo iătr ăcácătr

ngăh p:

R i lo n tâm th n, các b nh nh h
th

ng đ n k t qu đo ch c n ng thông khí nh ch n

ng l ng ng c n ng ho c m i ph u thu t l ng ng c, các b nh n ng khác v.v…

2.4.4.ăPh

ngăti năvƠăcácăk ăthu tăthuăth păthôngătin

2.4.4.1.ăPh

ngăti n

* Thi t k b câu h i
-

Chúng tôi đư tham kh o m t s b câu h i qu c t dùng trong đi u tra d ch t b nh hô

h p nh sau:
 B ng câu h i v các tri u ch ng hô h p c a c ng đ ng than thép Châu Âu (ECSC –
1978).
 B ng câu h i v b nh hô h p s d ng cho ng

i tr

ng thành c a h i l ng ng c M

(ATS – 1987).
-

Chúng tôi đư xây d ng b câu h i đ ph ng v n tr c ti p b ng ti ng Vi t. Toàn b b ng

câu h i này đ

c in trong ph n ph l c. Trong b câu h i này khai thác các y u t nguy c

BPTNMT.
* Máy đo ch c n ng thông khí ph i (Spiroanalyzer - ST300) cu Nh t B n và Jager (
chúng tôi chu n hoá hai máy này.
* Các d ng c khám lâm sàng: ng nghe, huy t áp, b khám tai m i h ng....
* Ch p x - quang ph i đ

c th c hi n t i B nh vi n t nh B c giang.

2.4.4.2. K thu t thu th p thông tin
* Ph ng v n t i h gia đình

c), đư đ

c