Về các thiết chế hiến định độc lập trong hiến pháp 2013 (TS nguyễn văn thuận)

VỀ CÁC THIẾT CHẾ HIẾN ĐỊNH ĐỘC LẬP
TRONG HIẾN PHÁP 2013
TS Nguyễn Văn Thuận
Nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội
Hiến pháp năm 1992 đã được sửa đổi, bổ sung và được QH khóa XIII thông qua tại kỳ
họp thứ 6, ngày 28 tháng 11 năm 2013 (Hiến pháp 2013). Bên cạnh nhiều nội dung quan
trọng khác, tại chương X đã được bổ sung một nội dung hoàn toàn mới quy định về Hội đồng
bầu cử quốc gia và Kiểm toán nhà nước. Có thể khẳng định rằng, việc bổ sung hai thiết chế
này là bước phát triển mới trong tư duy lý luận về tổ chức bộ máy nhà nước trong điều kiện
xây dựng nhà nước pháp quyền xhcn ở nước ta, tiệm cận dần với xu thế tiến bộ, dân chủ trong
điều kiện hội nhập quốc tế theo đường lối, chủ chương đổi mới của Đảng. Có thể thấy rằng,
trong tiến trình tổ chức và quản trị xã hội, ngày nay ở các nước dân chủ trên thế giới, bên cạnh
các thiết chế truyền thống như nghị viện (cơ quan lập pháp), tổng thống hoặc chính phủ (cơ
quan hành pháp), tòa án (cơ quan tư pháp), ngày càng xuất hiện nhiều loại hình cơ quan
chuyên biệt độc lập được quy định trong Hiến pháp và hoạt động theo luật do nghị viện đặt ra.
Chẳng hạn, cơ quan bầu cử quốc gia, cơ quan bảo vệ hiến pháp, cơ quan kiểm toán, ngân
hàng trung ương, cơ quan chống tham nhũng…số lượng, tên gọi và mô hình cụ thể tùy thuộc
vào nhận thức, mức độ dân chủ và hoàn cảnh cụ thể của mỗi quốc gia.
Việc tổ chức ra nhiều loại hình thiết chế hiến định độc lập bên cạnh các thiết chế thực
hiên các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp, mà bản chất là các cơ quan chuyên môn hoạt
động độc lập, là xuất phát từ nguyên tắc tất cả quyền lực thuộc về nhân dân, nguyên tắc chủ
quyền nhân dân. Nhân dân đặt ra hiến pháp và trao quyền cho các thiết chế nhà nước để tổ
chức và quản trị xã hội. Theo đó, quyền lực nhà nước trên các phương diện lập pháp, hành
pháp, tư pháp được trao cho các thiết chế tương ứng đảm nhiệm. Tuy nhiên, thực tế cho thấy,
luôn có xu hướng lạm quyền, tha hóa và tham nhũng quyền lực, cho dù, giữa các thiết chế này
được tổ chức theo nguyên tắc phân quyền, kiềm chế và đối tượng với những cơ chế kiểm soát
quyền lực cụ thể. Đồng thời, với xu thế dân chủ hóa xã hội, yêu cầu công khai, minh bạch
trong hoạt động của mỗi thiết chế cũng như trong việc tổ chức và quản trị xã hội trên các lĩnh
vực của đời sống xã hội. Vì vậy, chính nhân dân và xã hội đặt ra yêu cầu, đòi hỏi cần đa dạng
hóa các loại hình cơ quan, thiết chế bên cạnh các thiết chế truyền thống để thực hiện tốt hơn
chủ quyền nhân dân trong việc kiểm soát hoạt động của bộ máy nhà nước, kiểm soát quyền

lực, cũng như thực hiện chủ quyền của mình.
Ở Việt Nam, trong nhiều chục năm qua, từ khi nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra
đời (nay là Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam), mô hình bộ máy nhà nước qua 4 bản Hiến
pháp (1946, 1959, 1980, 1992), trừ Hiến pháp 1946 chưa được tổ chức thực hiện, tuy có
những khác biệt về tên gọi, hình thức tổ chức, nhưng nhìn chung được tổ chức theo mô hình
Xô Viết, với các cơ quan thực hiện ba nhóm quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp, trong đó
Quốc hội là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất. Các hoạt động như bầu cử, ngân hàng,
kiểm toán, phòng chống tham nhũng,cơ chế bảo vệ Hiến pháp,,, thì được giao cho các cơ
113
Sponsored by Rosa Luxemburg Stiftung Hanoi


quan, tổ chức hữu quan mà chủ yếu là chính phủ hoặc gắn với hoạt động của các cơ quan này,
hoặc chưa hoàn thiện kể cả về tổ chức bộ máy cũng như chức năng, nhiệm vụ. Lý giải cho
tình hình này có thể có nhiều lý do. Thứ nhất, sau khi nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra
đời, nước ta bị cuốn vào cuộc chiến đấu giành độc lập, giải phóng đất nước. Vì thế, trong tổ
chức và quản trị xã hội không đặt ra nhiều vấn đề, kể cả hoạt động lập pháp. Thứ hai, trong
một thời gian dài, với mô hình nhà nước chuyên chính vô sản, chức năng cai trị thường được
chú trọng hơn nhiệm vụ tổ chức và quản trị xã hội. Ngay cả khi bắt tay xây dựng nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân thì những tư tưởng, thói
quen của nhà nước chuyên chính vô sản vẫn còn chi phối nhiều hoạt động của bộ máy nhà
nước. Những nguyên nhân trên dẫn đến tình trạng hạn chế nhận thức của chúng ta trong việc
tổ chức và quản trị xã hội, mà biểu hiện của nó chính là trong hệ thống chính trị nước ta, với
tư cách là một bộ phận, bộ máy nhà nước vẫn chỉ gồm những cơ quan truyền thống thực hiện
các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp.
Cùng với chủ trương đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới đất nước cả về kinh tế và
chính trị, trong điều kiện dân chủ hóa xã hội cũng như hội nhập quốc tế, rõ ràng rằng, bộ máy
nhà nước với tư cách là một bộ phận của kiến trúc thượng tầng bị chi phối và quy định bởi hạ
tầng cơ sở kinh tế với đa thành phần sở hữu về tư liệu sản xuất, cũng cần được tổ chức, hoàn
thiện, kể cả đa dạng hóa các loại hình cơ quan chuyên biệt hoạt động độc lập. Điều quan trọng

là cần phải hiến định những cơ quan đó làm cơ sở cho việc tổ chức và hoạt động sau này.
Qua nghiên cứu kinh nghiệm thế giới , trong lần sửa đổi, bổ sung Hiến pháp 1992 này
đã bổ sung một số thiết chế chuyên biệt như Hội đồng bầu cử quốc gia, kiểm toán nhà nước là
một bước tiến về nhận thức của Đảng và Nhà nước trong việc tổ chức bộ máy nhà nước và
phù hợp với yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền của nhân dân, do nhân dân và vì nhân
dân, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ tổ quốc trong tình hình mới.
1. Về Hội đồng bầu cử quốc gia: Theo quy định tại Điều 117, Hiến pháp năm 2013,
Hội đồng bầu cử quốc gia là cơ quan do Quốc hội thành lập, có nhiệm vụ tổ chức bầu cử đại
biểu Quốc hội; chỉ đao và hướng dẫn công tác bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp.
Hội đồng bầu cử quốc gia gồm có Chủ tịch, các Phó chủ tịch và các Ủy viên. Theo quy định
tại khoản 7 Điều 70 Hiến pháp 2013, Chủ tịch Hội đồng bầu cử quốc gia do Quốc hội bầu,
miễn nhiệm, bãi nhiệm; các Phó chủ tịch và những thành viên khác của Hội đồng bầu cử
Quốc gia do Quốc hội phê chuẩn.
Từ những quy định nói trên của Hiến pháp cho thấy, từ một thiết chế phụ trách công
tác bầu cử, tồn tại dưới hình thức một tổ chức phụ trách bầu cử do luật định và hoạt động
mang tính lâm thời, nay thiết chế này đã được nâng lên thành một cơ quan chuyên trách, tồn
tại thường xuyên và lần đâu tiên trong lịch sử lập hiến được nâng lên ở tầm hiến định. Đây là
một điểm mới quan trọng và là bước phát triển về chất trong hoạt động lập hiến cũng như
trong nhận thức của chúng ta trong việc thực hiện chủ quyền nhân dân, trong việc bảo đảm
quyền bầu cử, một quyền dân chủ trực tiếp quan trọng của nhân dân. Bởi vì, thực tiễn hoạt
động bầu cử của chúng ta trong nhiều chục năm qua cho thấy, Hội đồng bầu cử ở trung ương
114
Sponsored by Rosa Luxemburg Stiftung Hanoi


và các tỏ chức phụ trách bầu cử khác ở địa phương thường chỉ được thành lập khi cơ quan dân
cử (Quốc hội, HĐND) khóa cũ hết nhiệm kỳ và chuẩn bị cho việc bầu cơ quan dân cử khóa
mới; tổ chức này tự giải thể khi toàn bộ hồ sơ bầu cử được bàn giao cho Quốc hội khóa
mới.(1) Nay với quy định này của Hiến pháp, công tác bầu cử của chúng ta đã được môt cơ
quan chuyên trách, hoạt động thường xuyên chăm lo, bảo đảm thực hiện.

Việc thành lập Hội đồng bầu cử quốc gia như quy định của Hiến pháp nhằm khắc
phục những hạn chế của công tác bầu cử hiện nay. Đó là, thứ nhất, thành viên của Hội đồng
bầu cử phần đông cũng là người ứng cử; thứ hai, Quốc hôi, Hội đồng nhân dân vừa được bầu
lại biểu quyết xác nhận tư cách đại biểu của chính mình; thứ ba, thiếu tính chuyên nghiệp
trong hoạt động và vì thế thiếu một cơ quan chuyên trách chăm lo công tác bầu cử trong cả
nhiệm kỳ, chẳng hạn việc bảo đảm quyền có người đại diện của cử tri ở mỗi đơn vị bầu cử khi
đơn vị đó khuyết đại biểu….
Về tổ chức, nhiệm vu. quyền hạn cụ thể của Hội đồng bầu cử quốc gia thì theo quy
định của Điều 117 (khoản 3) Hiến pháp năm 2013 do luật định. Như vậy, căn cứ vào quy định
tại Điêu 117 và các quy định có liên quan khác trong Hiến pháp năm 2013, các cơ quan hữu
quan rồi đây cần tổ chức nghiên cứu để xây dựng và trình QH thông qua luật tổ chức Hội
đồng bầu cử quốc gia. Đây là một công việc rất quan trọng và cũng không đơn giản, bởi vì,
trước hết Hội đồng bầu cử quốc gia là một thiết chế mới, chưa tồn tại ở nước ta. Bên cạnh đó,
để vượt qua được những thói quen, cách nghĩ, cách làm đã tồn tai hàng nhiều chục năm thì để
trình ra Quốc hội một dự luật theo đúng tinh thần của Hiến pháp và phù hợp với thực tiễn Việt
nam là rất quan trọng. Vì vậy, bên cạnh những kinh nghiệm của chúng ta về công tác bầu cử
cũng rất nên nghiên cứu, tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm của thế giới. Về mô hình tổ
chức, kinh nghiệm thế giới cho thấy hiện nay có ba mô hình; đó là: Mô hình cơ quan bầu cử
độc lập (Independent Electoral Management Body), mô hình chinh phủ (Governmental
Electoral Management Body) và mô hình hỗn hợp có thành phần độc lập và thành phần chính
phủ (Mixed Model)(2). Mỗi loại mô hình đều có những ưu việt và hạn chế riêng, nhưng trong
điều kiện hiện nay của Việt nam có thể lựa chọn một trong hai mô hình; đó là, mô hình hỗn
hợp hoặc mô hình chính phủ. Về nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể, kinh nghiệm thế giới cho thấy,
dù cơ quan bầu cử quốc gia được tổ chức theo mô hình nào thi, về cơ bản đều có những
nhiệm vụ chung. Đó là: xác lập đơn vị bầu cử, đăng ký và cập nhật danh sách cử tri, hướng
dẫn bầu cử, giáo dục cử tri, tổ chức cuộc bấu cử (lập danh sách cử tri, danh sách ứng cử viên,
bỏ phiếu, kiểm phiếu, công bố kết quả bầu cử), xử lý khiếu nại bầu cử, tuyên truyền về luật
bầu cử…Cùng với việc xác định cụ thể về cơ cấu tổ chức, nhiệm vụ quyền hạn, cũng cần xây
dựng những cơ chế phối hợp, mối quan hệ công tác giữa Hội đồng bầu cử quốc gia với QH,
UBTVQH, CP (Bộ nội vụ), MTTQVN và với chính quyền địa phương không chỉ trong tổ

chức và hoạt động mà còn cả trong công tác bầu cử. Đồng thời, cần xây dựng đươc những
điều kiện bảo đảm cả về bộ máy giúp việc và kinh phí để Hội đồng bầu cử quốc gia hoạt động
có hiệu quả.

115
Sponsored by Rosa Luxemburg Stiftung Hanoi


2. Về Kiểm toán nhà nước: Theo quy định tại Điều 118 Hiến pháp năm 2013 thì Kiểm
toán nhà nước là cơ quan do Quốc hội thành lập, hoạt động độc lập và chỉ tuân theo pháp luật,
thực hiện kiểm toán việc quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công. Tổng kiểm toán nhà nước là
người đứng đầu Kiểm toán nhà nươc, do Quốc hội bầu. Nhiệm kỳ của Tổng kiểm toán nhà
nước do luật định. Tổng kiểm toán nhà nước chịu trách nhiệm và báo cáo kết quả kiểm toán,
báo cáo công tác trước Quốc hội. Trong thời gian Quốc hội không họp, chịu trách nhiệm và
báo cáo công tác trước Ủy ban thường vụ Quốc hội. Tổ chức, nhiệm vụ quyền hạn cụ thể của
Kiểm toán nhà nước do luật định. Khoản 7 Điều 70 Hiến pháp 2013 quy định: Tông kiểm
toán nhà nước do Quốc hội bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm.
Với các quy định này, sau hàng chục năm được tổ chức và hoạt động theo luật, địa vị
pháp lý và vai trò của Kiểm toán nhà nước đã được xác lập trong Hiến pháp, đạo luật cơ bản
của nhà nước. Việc xác định Kiểm toán nhà nước do Quốc hội thành lập, hoạt động độc lập,
chỉ tuân theo pháp luật, chúng ta đã chính thức hiến định về mô hính cơ quan kiểm toán, về vị
trí độc lập của Kiểm toán nhà nước theo những giá trị phổ quát của thế giới về vị trí, vai trò
của cơ quan kiểm toán tối cao đã được thể hiện trong Tuyên bố Lima, Tuyên bố Mexico của
INTOSAI, Nghị quyết A/66/209 của Liên hợp quốc phù hợp với điều kiện Việt nam.
Đồng thời các quy định nêu trên cũng thể hiện nhất quán quan điểm xây dựng và phát
triển Kiểm toán nhà nước thực sự trở thành công cụ quan trọng và đủ mạnh của Nhà nước để
kiểm toán các nguồn thu và khoản chi ngân sách thông qua các bản quyết toán ngân sách và
kiểm soát, theo dõi hoạt động tài chính công mà cụ thể là kiểm tra, đánh giá hiệu quả kinh tế,
tính chính xác, công bằng của việc điều hành ngân sách và tính bền vững của nền tài chính
quốc gia, góp phần quan trọng vào việc hỗ trợ các hoạt động giám sát, kiểm tra, kiểm kê,

kiểm sóat việc huy động, phân phối, quản lý và sử dụng nguồn lực tài chính và tài sản công

_________________________________________________________
(1) Xem Luật bầu cử ĐBQH năm 1997, Luật bầu cử ĐBHĐND năm 2003 và Luật số 63/2010/QHXII sửa đổi bổ
sung một số điều của Luật bầu cử ĐBQH và Luật bầu cử ĐBHDND.

116
Sponsored by Rosa Luxemburg Stiftung Hanoi


(2) TS Vũ công Giao, IPL, Cơ quan bầu cử quốc gia trên thế giới và việc hiến định cơ quan này trong HP 1992
sửa đổi năm 2013 của Việt nam, Các thiết chế hiến định độc lập: Kinh nghiệm quốc tế và triển vọng ở Việt nam
(Sách chuyên khảo), Nhà xuất bản Đại học quốc gia Hà nội, năm 2013

117
Sponsored by Rosa Luxemburg Stiftung Hanoi


Kho Ebook miễ n phí
ebookfree247.blogspot.com
Cơ sở Dữ liệ u Hội t hảo/Tham luận
t huvie nhoit hao.blogspot.com
t huvie nt hamluan.blogspot.com

CHIA SẺ TRI THỨC