Ứng dụng công nghệ thông tin vào tổ chức dạy học ngoại khoá chương dòng điện trong các môi trường lớp 11trung học ph

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
------------------------

PHẠM VĨNH THỦY

ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN
VÀO TỔ CHỨC DẠY HỌC NGOẠI KHOÁ
CHƯƠNG “DÒNG ĐIỆN TRONG CÁC MÔI TRƯỜNG”
LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

VINH – 2008


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
------------------------

PHẠM VĨNH THỦY

ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN
VÀO TỔ CHỨC DẠY HỌC NGOẠI KHOÁ
CHƯƠNG “DÒNG ĐIỆN TRONG CÁC MÔI TRƯỜNG”

LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Chuyên ngành: Lý luận và PPGD Vật lí

Mã số: 60.14.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

VINH – 2008


LỜI CẢM ƠN
Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tôi xin chân thành cảm ơn:
PGS. TS Mai Văn Trinh người trực tiếp giao đề tài, tận tình hướng
dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn.
PGS. TS Nguyễn Quang Lạc, PGS. TS Phạm Thị Phú, PGS. TS Hà
Hùng, TS Nguyễn Đình Thước đã quan tâm đóng góp nhiều ý kiến quý báu
cho luận văn.
Tôi cũng xin tỏ lòng biết ơn Ban giám đốc, các thầy giáo, cô giáo và
bạn bè đồng nghiệp ở TTGD Thường xuyên, một số trường THPT trên địa
bàn huyện Cẩm Thủy - tỉnh Thanh hóa, các thầy giáo, cô giáo khoa đào tạo
sau đại học, khoa Vật lý trường Đại học Vinh đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi
trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn.
Nhân dịp này tôi tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với gia đình, bạn bè, cùng các
bạn học viên lớp cao học 14 vật lý đã động viên, tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong
quá trình học tập và hoàn thành luận văn.
Vinh, ngày 10 tháng 12 năm 2008

Phạm Vĩnh Thủy


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
CNTT
CA

GD-ĐT
GV
HĐNK
HĐNT
HS
KHKT
MTĐT
MVT
PMDH
PP
PPDH
PPDHVL
PTDH
QTDH
SGK
TBDH
THCS
THPT
TN
TNSP
TTGDTX

:
:
:
:
:
:
:
:

:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:

Công nghệ thông tin
Cơ bản khối A
Giáo dục - Đào tạo
Giáo viên
Hoạt động ngoại khóa
Hoạt động nhận thức
Học sinh
Khoa học kỹ thuật
Máy tính điện tử
Máy vi tính
Phần mềm dạy học
Phương pháp
Phương pháp dạy học
Phương pháp dạy học vật lý

Phương tiện dạy học
Quá trình dạy học
Sách giáo khoa
Thiết bị dạy học
Trung học cơ sở
Trung học phổ thông
Thực nghiệm
Thực nghiệm sư phạm
Trung tâm giáo dục thường xuyên

MỤC LỤC
Trang
Mở đầu ................................................................................................ 1


1.
Lý do chọn đề tài .....................................................................
2.
Mục đích nghiên cứu................................................................
3.
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................
4.
Giả thuyết khoa học.................................................................
5.
Nhiệm vụ nghiên cứu...............................................................
6.
Phương pháp nghiên cứu..........................................................
7.
Đóng góp của luận văn.............................................................
8.

Cấu trúc của luận văn...............................................................
Chương 1: CƠ SỞ CỦA VIỆC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI

1
3
3
4
4
4
5
5

KHOÁ VỀ VẬT LÝ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG
1.1.
Hoạt động ngoại khóa trong hệ thống các hình thức tổ chức
1.1.1.
1.1.2.
1.1.3.
1.1.4.
1.2.

dạy học ở trường THPT ...........................................................
Khái niệm ................................................................................
Tác dụng của hoạt động ngoại khóa vật lý...............................
Nguyên tắc của hoạt động ngoại khóa vật lý............................
Đặc điểm của giờ học ngoại khóa vật lý...................................
Nội dung, hình thức tổ chức và phương pháp hướng dẫn hoạt

động ngoại khóa vật lý .............................................................
1.2.1. Nội dung ngoại khóa về vật lý .................................................

1.2.2. Các hình thức hoạt động ngoại khóa vật lý .............................
1.2.3. Phương pháp hướng dẫn hoạt động ngoại khóa vật lý …........
1.2.4. Thực hiện hoạt động ngoại khóa ……………………….........
1.2.5. Lập kế hoạch tổ chức hoạt động ngoại khóa …………...........
1.3.
Đánh giá kết quả hoạt động ngoại khóa vật lý.........................
1.3.1. Nhận thức chung về tổ chức hoạt động ngoại khóa vật lý........
1.3.2. Mục tiêu đánh giá ………………………………………........
1.3.3. Tiêu chí đánh giá …………………………………………….
1.4.
Tổ chức hoạt động ngoại khóa với sự trợ giúp của CNTT …….........
1.4.1. Đổi mới PPDH với sự trợ giúp của CNTT và truyền thông ....
1.4.2. Vai trò của CNTT với hoạt động ngoại khóa ........................................
1.5.
Kết luận chương 1 ………………………………………….
Chương 2: ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN VÀO DẠY

6
6
7
7
8
9
9
9
17
19
20
20
20

20
21
21
21
22
25

HỌC NGOẠI KHOÁ CHƯƠNG “DÒNG ĐIỆN TRONG CÁC
MÔI TRƯỜNG”
2.1.
Phân tích mục tiêu, nội dung chương “Dòng điện trong các
môi trường” lớp 11 THPT ……………................................... 27
2.1.1. Yêu cầu về nội dung kiến thức, kỹ năng HS cần nắm được


khi học chương “Dòng điện trong các môi trường” lớp 11
2.2.

THPT .......................................................................................
Thực trạng dạy học chương “Dòng điện trong các môi

28

trường” lớp11 THPT ở TTGDTX Cẩm Thủy ......................... 31
2.2.1. Về đội ngũ GV và phương pháp dạy ....................................... 34
2.2.2. Tình hình học sinh và phương pháp học ................................. 36
2.2.3. Những khó khăn, hạn chế của HS khi học chương “Dòng
điện trong các môi trường” và hướng khắc phục ....................
Ứng dụng công nghệ thông tin xây dựng một số bài dạy

37

ngoại khóa cho HS lớp 11 THPT ............................................
2.3.1. Ý tưởng của việc xây dựng bài ngoại khóa với sự trợ giúp

40

2.3

của CNTT ................................................................................ 40
2.3.2. Phương pháp tổ chức dạy học ngoại khóa chương “Dòng
điện trong các môi trường” lớp 11THPT.................................. 42
2.3.3. Chuẩn bị dữ liệu để xây dựng bài ngoại khóa ......................... 44
2.4.
Xây dựng một số bài ngoại khóa chương “Dòng điện trong
2.5.

các môi trường” lớp 11 THPT ................................................
Xây dựng bài giảng điện tử tổng kết nội dung của chương

44

“Dòng điện trong các môi trường” thông qua trò chơi “Hái
hoa” .........................................................................................
2.6.
Kết luận chương 2 …………………………………………...
Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
3.1.
Đối tượng của thực nghiệm sư phạm .......................................
3.2.

Mục đích của thực nghiệm sư phạm ........................................
3.3.
Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm .......................................
3.4.
Phương pháp thực nghiệm sư phạm ........................................
3.5.
Phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ..................
3.6.
Đánh giá chung qua đợt thực nghiệm sư phạm .......................
3.7.
Kết luận chương 3 …………………………………………
Kết luận chung …………………………………………………........
Tài liệu tham khảo …………………………………………………

55
61
62
62
62
63
63
67
68
71
73


Mở đầu
1. Lý do chọn đề tài
Ngày nay khoa học công nghệ (KHCN) đang phát triển rất nhanh

chóng đã tác động và làm thay đổi hầu hết các lĩnh vực: chính trị, kinh tế,
văn hóa, giáo dục khoa học xã hội .v.v. Trên thế giới. Đối với Việt Nam,
năm 2000 Bộ chính trị đã ra chỉ thị 58 – CT/TW về đẩy mạnh và phát triển
công nghệ thông tin (CNTT) nhằm phục vụ công nghiệp hóa - hiện đại hóa
đất nước. Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X đã khẳng định: “Giáo
dục đào tạo cùng với KHCN là quốc sách hàng đầu, là nền tảng và động lực
thúc đẩy CNH- HĐH đất nước”. Mục tiêu của giáo dục là đào tạo những con
người có đạo đức trong sáng, có ý chí kiên cường xây dựng và bảo vệ Tổ
quốc… Có tri thức khoa học hiện đại, có tư duy sáng tạo, có kỹ năng thực
hành giỏi, là người thừa kế xây dựng CNXH vừa hồng vừa chuyên như lời
dạy của Bác Hồ.
Chiến lược phát triển giáo dục 2001 – 2010, ở mục 5.2 ghi rõ: “Đổi
mới và hiện đại hóa phương pháp giáo dục. Chuyển từ việc truyền thụ tri
thức thụ động thầy giảng, trò ghi sang hướng dẫn người học chủ động tư duy
trong quá trình tiếp cận tri thức; dạy cho người học phương pháp tự học, tự
thu nhận thông tin một cách có hệ thống và có tư duy logic, phân tích tổng
hợp, phát triển năng lực của mỗi cá nhân, tăng cường tính chủ động, tính tự
chủ của HS trong quá trình học tập…” [19].


Điều 28 mục 2 của luật giáo dục năm 2005 cũng quy định: “Phương
pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng
tạo của HS, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dưỡng
phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác
động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS”.
Để đáp ứng nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực cho xã hội, một yêu cầu
cấp bách đòi hỏi ngành giáo dục phải kế thừa những thành tựu của phương
pháp dạy học truyền thống, đồng thời phát huy những thế mạnh của phương
pháp dạy học (PPDH) hiện đại, đặc biệt là ứng dụng PTDH hiện đại. Việc
đưa CNTT vào trường học đã và đang từng bước được thực hiện ngày càng

có hiệu quả. Từ năm 1993 Bộ giáo dục đã có chủ trương đưa máy vi tính
(MVT) vào trường học để dạy tin học nhằm hỗ trợ giảng dạy các môn học
và quản lý trong nhà trường.
Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp có vị trí và ý nghĩa đặc biệt quan
trọng đối với hoạt động tự giáo dục, tự rèn luyện của học sinh vì nó có nội
dung phong phú, hình thức giáo dục đa dạng, hấp dẫn, phạm vi tiến hành
rộng rãi hơn. Do đó hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp rèn luyện cho HS
những kỹ năng, những năng lực giao tiếp chuẩn bị cho các em có điều kiện
tự khẳng định vai trò chủ thể trong học tập, lao động và hoạt động giao lưu,
hoạt động xã hội trong thời gian học tập ở trường phổ thông cũng như ở các
môi trường làm việc sau này.
Lý luận dạy học đã khẳng định tổ chức học tập trên lớp và tổ chức học
tập ngoài giờ lên lớp là hai bộ phận hợp thành thể thống nhất trong quá trình
giáo dục HS, nhằm thực hiện mục tiêu đào tạo của nhà trường, những đặc
điểm của hai hình thức này có ý nghĩa quan trọng làm cơ sở để tổ chức thực
hiện các hoạt động nhận thức cho HS. Do vậy các biện pháp tổ chức học tập


ngoài giờ lên lớp phải được đặt trong mối quan hệ biện chứng thống nhất
giữa hai hoạt động, học tập chính khóa và học tập ngoại khóa.
Gần đây công tác ngoại khóa, ở các trường phổ thông ngày càng được
chú trọng, được đưa vào kế hoạch giảng dạy giáo dục của nhà trường. Tuy
nhiên, khi thực hiện còn mang tính tự phát, lúng túng trong soạn thảo nội
dung và cách tổ chức. Việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa nói chung và
vật lý nói riêng là rất cần thiết. Trong chương trình vật lý phổ thông chương
“Dòng điện trong các môi trường” có nội dung trừu tượng nhưng có nhiều
ứng dụng thực tế trong đời sống hằng ngày, đồng thời nó làm cơ sở cho việc
nghiên cứu các nội dung tiếp theo của chương trình vật lý. Qua tìm hiểu thực
tế dạy học chương “Dòng điện trong các môi trường” ở các trường THPT
hiện nay, chúng ta nhận thấy với điều kiện cơ sở vật chất hiện nay trang thiết

bị thí nghiệm còn thiếu thốn, hầu hết các GV chỉ sử dụng phương pháp
thuyết trình, HS tiếp thu một cách thụ động, ít có điều kiện thực hiện các
thao tác chân tay, không khơi được tính năng động sáng tạo, tự chủ trong
học tập … Trong đó vật lý là môn “Khoa học thực nghiệm” kiến thức vật lý
gắn liền với cuộc sống và kỹ thuật.
Ngày nay CNTT phát triển đã trở thành gần gũi với đông đảo GV và
HS, đặc biệt là Internet là kho chứa thông tin, dữ liệu phong phú GV có thể
khai thác kho dữ liệu này vào đổi mới PPDH là môi trường thuận lợi để GV
và HS mở rộng kiến thức.
Xuất phát từ những lý do trên tôi chọn đề tài: Ứng dụng công nghệ
thông tin vào tổ chức dạy học ngoại khóa chương “Dòng điện trong các
môi trường” ở lớp 11 THPT.
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lý luận về việc ứng dụng (CNTT) tổ chức dạy học
ngoại khóa. Xây dựng một số bài ngoại khóa cho chương “Dòng điện trong


các môi trường” với sự hỗ trợ của CNTT nhằm: Kích thích hứng thú của HS,
phát huy tính tích cực khả năng sáng tạo của các em trong quá trình dạy học
vật lý.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng:
- Nội dung chương trình và PPDH vật lý ở trường THPT.
- Hoạt động dạy và học của GV và HS trong tiến trình tổ chức dạy
học ngoại khóa.
- MVT và các phần mềm ứng dụng hỗ trợ quá trình dạy học.
* Phạm vi:
Nghiên cứu sử dụng MVT và các thiết bị đa phương tiện để hỗ trợ xây
dựng bài ngoại khóa và sử dụng chúng vào dạy học chương “Dòng điện
trong các môi trường” vật lý lớp 11 THPT ban cơ bản.

4. Giả thuyết khoa học
Bằng việc xây dựng các bài ngoại khóa với sự trợ giúp của CNTT đáp
ứng những yêu cầu và sử dụng chúng một cách hợp lý trong dạy học sẽ góp
phần nâng cao chất lượng dạy học chương “Dòng điện trong các môi
trường” lớp 11 THPT.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận, cơ sở thực tiễn về hoạt động ngoại khóa
(HĐNK) Vật lý ở trường THPT.
- Nghiên cứu chương trình sách giáo khoa vật lý 11 THPT.
- Tìm hiểu thực tế triển khai dạy học ngoại khóa ở TTGDTX và một
số trường THPT trên địa bàn huyện Cẩm Thủy, tỉnh Thanh hóa.
- Đề xuất tổ chức dạy học ngoại khóa, để thực hiện giảng dạy có hiệu
quả nội dung chương “Dòng điện trong các môi trường”.


- Đánh giá tác dụng phát huy năng lực tư duy, hình thành các kỹ năng
của HS.
6. Phương pháp nghiên cứu
* Nghiên cứu lý thuyết:
- Nghiên cứu các văn kiện của Đảng và nhà nước, của Bộ GD&ĐT về
đổi mới PPDH.
- Nghiên cứu SGK Vật lý lớp 11 và các tài liệu tham khảo.
- Nghiên cứu về tâm lý học, giáo dục học và lý luận dạy học Vật lý,
đặc biệt về hướng dẫn ngoại khóa, các chương trình giải trí truyền hình,
mạng Internet. Qua đó lựa chọn nội dung, hình thức tổ chức, phương pháp
thực thi các bài học ngoại khóa, các tình huống dự kiến.
- Nghiên cứu các tài liệu về ứng dụng MVT và các thiết bị đa phương
tiện vào dạy học Vật lý để xây dựng bài học ngoại khóa.
* Nghiên cứu thực tiễn:
Dự giờ, phỏng vấn, để tìm hiểu các PPDH chương: “Dòng điện trong

các môi trường”. Từ đó đánh giá mức độ nhận thức của HS, nhu cầu nhận
thức từ cuộc sống xung quanh của các em.
* Thực nghiệm sư phạm:
Đánh giá hiệu quả sư phạm của việc tổ chức dạy học ngoại khóa đã
đề xuất, kiểm tra tính đúng đắn của giả thuyết nghiên cứu.
7. Đóng góp của luận văn
- Góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận của việc tổ hoạt động ngoại khóa
vật lý, đặc biệt là ứng dụng CNTT xây dựng nội dung, phương pháp tiến
hành các buổi ngoại khóa vật lý.
- Xây dựng một số bài thuộc chương “Dòng điện trong các môi
trường” và trình chiếu trên Powerpoint phục vụ cho hoạt động ngoại khóa,


góp phần kích thích hứng thú nhận thức của HS, phát huy tính tích cực tự
lực, khả năng sáng tạo của các em trong quá trình học tập môn vật lý.
8. Cấu trúc của luận văn
- Phần mở đầu.
- Phần nội dung.
Chương 1: Cơ sở lý luận của việc tổ chức hoạt động ngoại khóa về vật
lý ở trường phổ thông.
Chương 2: Ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học ngoại khóa vật
lý chương “Dòng điện trong các môi trường” cho HS lớp 11 THPT.
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.
- Kết luận.
- Tài liệu tham khảo.
- Phụ lục.


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI

KHÓA VỀ VẬT LÝ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG
1.1. Hoạt động ngoại khóa trong hệ thống các hình thức tổ chức dạy học
ở THPT
1.1.1. Khái niệm
Để đạt mục tiêu đổi mới của dạy học vật lý ở trường phổ thông,
phương pháp dạy học vật lý (PPDHVL) phải tiếp tục đổi mới, đa dạng hóa
các hình thức tổ chức dạy học (học trong các giờ chính khóa và trong các giờ
tự chọn, học trong lớp, học ngoài lớp…) kết hợp học tập cá nhân và học tập
hợp tác với các hình thức khác nhau (cặp, nhóm, lớp). Các hình thức dạy học
này không những tạo điều kiện để thực hiện dạy học phân hóa nội tại, mà
còn rèn luyện cho HS kĩ năng làm việc tập thể trong việc thực hiện nhiệm vụ
được giao.
Vật lý học là môn học giữa lý thuyết và thực hành có mối liên hệ chặt
chẽ với nhau, nếu chỉ dạy đơn thuần lý thuyết trên lớp HS sẽ nắm bắt tri thức
hết sức mơ hồ không nắm rõ bản chất của sự vật hiện tượng liên quan, bởi
vậy để HS tiếp nhận tri thức một cách có hệ thống thì HĐNK vật lý là một
trong những hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp cần được tổ chức có kế
hoạch. Được tiến hành theo nguyên tắc tự nguyện ở ngoài giờ học chính


khóa, góp phần bổ sung và mở rộng hiểu biết về kiến thức vật lý nhằm phát
triển tư duy cho HS khi học môn vật lý, tổ chức HĐNK về vật lý có tác dụng
lớn về mặt giáo dưỡng, giáo dục kỹ thuật tổng hợp.
Giáo dục ngoại khóa hàm chứa nhiều hoạt động rộng rãi bao gồm các
lĩnh vực: Chính trị, xã hội, văn hóa và khoa học công nghệ, nghệ thuật, thể
dục thể thao, công tác ngoại khóa nói chung và công tác ngoại khóa vật lý
nói riêng ở trường THPT thuộc lĩnh vực văn hóa và khoa học. Do đó hoạt
động giáo dục ngoại khóa (ngoài giờ lên lớp) thực hiện các nhiệm vụ sau:
+ Giúp HS nắm vững kiến thức và hoàn thiện những kiến thức trọng
tâm, khó hiểu và trừu tượng của một chương, một phần; Giúp HS biết vận

dụng những tri thức đã học tiếp cận với thực tế nhằm giải quyết các vấn đề
mà thực tiễn đặt ra, hiểu biết rõ hơn về khoa học, kỹ thuật
+ Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp tạo cho HS sự hứng thú và
lòng ham muốn hoạt động phù hợp với lứa tuổi, rèn luyện cho các em
phương pháp, kỹ năng giao tiếp ứng xử có văn hóa, bồi dưỡng tính năng
động tích cực, thói quen, ý chí tự học Mặt khác HĐNK rèn luyện cho HS
khả năng giải quyết tình huống, phân tích, năng lực thuyết trình một vấn đề.
1.1.2. Tác dụng của hoạt động ngoại khóa Vật lý
HĐNK nói chung, HĐNK về Vật lý nói riêng luôn đem lại nhiều tác
dụng, sau đây là một số tác dung cơ bản:
- HĐNK về vật lý góp phần củng cố, đào sâu, mở rộng chuẩn hóa hệ
thống kiến thức Vật lý đã học trên lớp và những kiến thức mới;
- Gây hứng thú học tập cho HS trong học môn vật lý (khơi dậy tính tò
mò, ham hiểu biết, lòng say mê nghiên cứu khoa học niềm vui thành công);
- Giúp HS hiểu sâu sắc hơn về vai trò của vật lý trong đời sống hằng
ngày, từ đó góp phần giáo dục tư tưởng, kỹ thuật tổng hợp cho HS;


- Do hoạt động chính khóa có thời gian hạn hẹp nên HĐNK làm tăng
tính vận dụng của kiến thức tạo điều kiện gắn lý thuyết với thực tiễn;
- Phát huy khả năng sáng tạo và tính tự lực của HS;
- Xây dựng cho các em phong cách làm việc tập thể, tạo cho các em
có thói quen phân công trao đổi bàn bạc và ý thức trách nhiệm với công
việc;
- Phát hiện, bồi dưỡng năng khiếu vật lý cho HS. [4].
1.1.3. Nguyên tắc của hoạt động ngoại khóa vật lý
- Để HĐNK đạt kết quả thì phải tuân theo các nguyên tắc sau:
- HĐNK vật lý phải xuất phát từ mục tiêu đào tạo đối với cấp học,
phù hợp với chương trình đổi mới giáo dục. Căn cứ hoàn cảnh cụ thể của
từng trường để xác định nội dung, chương trình, lựa chọn phương thức tổ

chức HĐNK một cách phù hợp;
- HĐNK vật lý yêu cầu nhà giáo dục phải biết thể hiện mình trong vai
trò là người cố vấn cho HS thiết kế thi công hoạt động và tự đánh giá hoạt
động của mình và tập thể;
- HĐNK vật lý phải đảm bảo nguyên tắc tự nguyện, tự chọn của học
sinh không ép buộc từ đó mới tạo sự lý thú, chủ động tính tích cực sáng tạo
của HS trong mọi hoạt động;
- HĐNK vật lý thể hiện tính khoa học rõ nét nên bắt đầu từ khâu
chuẩn bị đã phải tính đến tính khả thi của hoạt động;
- HĐNK vật lý phải bám sát thời sự kinh tế, chính trị xã hội của địa
phương, phải xuất phát từ điều kiện hoàn cảnh cụ thể của nhà trường, nói
một cách khái quát là mang tính thực tiễn và đáp ứng phần nào yêu cầu của
thực tiễn [12, 14].
1.1.4. Đặc điểm của giờ học ngoại khóa Vật lý
- HĐNK vật lý có các đặc điểm sau:


- GV hướng dẫn HS thực hiện công việc được giao;
- Dựa vào tính tự nguyện, tự giác không bắt buộc mà phát huy tính
tích cực, tự lực của HS, từ đó giúp các em bộc lộ được tài năng của mình;
- Nội dung luôn thể hiện tính mới mẻ.
- Hình thức tổ chức phong phú có sức cuốn hút các em;
- Thông qua buổi ngoại khóa động viên khích lệ kịp thời đối với HS;
- Không hạn chế số lượng HS tham gia HĐNK, có thể hoạt động theo
đơn vị lớp, theo nhóm có thể huy động cả trường tham gia;
- Không phân biệt HS giỏi, kém tham gia nhưng cần chú ý hạt nhân
nòng cốt của buổi ngoại khóa;
+ Hình thức tổ chức các buổi ngoại khóa phải phong phú đa dạng
tránh sự rườm rà [3].
1.2. Nội dung, hình thức tổ chức và phương pháp hướng dẫn hoạt động

ngoại khóa Vật lý
1.2.1. Nội dung ngoại khóa về vật lý
- Nội dung HĐNK vật lý cung cấp kiến thức nhằm bổ sung kiến thức
cho dạy học chính khóa, củng cố đào sâu mở rộng kiến thức trong chương
trình vật lý. Bổ sung về mặt lý thuyết mà HS còn thiếu, chưa nắm vững
hoặc còn mơ hồ, nâng cao lòng say mê. Thích tìm hiểu về thế giới vật lý và
kỹ thuật, phát triển tính độc lập sáng tạo rèn luyện kỹ năng kỹ xảo cho các
em.
Xây dựng nội dung ngoại khóa vật lý như sau:
- Nghiên cứu các lĩnh vực riêng biệt của vật lý học được áp dụng
trong kỹ thuật và trong đời sống hằng ngày như kỹ thuật điện, vô tuyến điện
các ứng dụng của nam châm điện….
- Đào sâu kiến thức vật lý và kỹ thuật;
- Thiết kế, chế tạo và lắp ráp các dụng cụ vật lý;


- Xây dựng bức tranh khái quát về vật lý [9].
1.2.2. Các hình thức hoạt động ngoại khóa vật lý
HĐNK vật lý ở trường phổ thông bao gồm nhiều hình thức như:
HĐNK có tính chất cá nhân, hoạt động theo các nhóm, hoạt động theo lớp
có cùng nội dung và chương trình, HĐNK có tính chất quần chúng rộng rãi.
Trên thực tế tùy vào không gian của lớp học, số lượng HS, và nội dung kiến
thức mà đưa ra hình thức hoạt động cụ thể.
1.2.2.1. Hoạt động ngoại khóa có tính chất cá nhân
HS tự đọc sách báo về vật lý và kỹ thuật, hoặc truy cập vào các
website có nội dung về vật lý và kỹ thuật, là hình thức HĐNK tự lập và dễ
thực hiện, qua việc đọc sách báo về vật lý và kỹ thuật ngoài việc góp phần
gây hứng thú, tăng hiểu biết về khoa học, nó là một trong những yếu tố
chuẩn bị cần thiết cho HĐNK. Hình thức này bổ sung rất nhiều cho các giờ
học chính khóa, là một nguồn cung cấp kiến thức quan trọng từ đó tập cho

HS hình thành thói quen đọc sách báo và nghiên cứu tài liệu.
- Nếu có điều kiện tổ chức một “Tủ sách ngoại khóa vật lý”, biện pháp
để xây dựng vận động các em yêu thích khoa học, thích khám phá thế giới
vật lý gửi tặng những cuốn sách phổ biến khoa học.
- Có thể tổ chức những buổi “Sinh hoạt khoa học” trong buổi sinh hoạt
đó HS có thể báo cáo về những vấn đề liên quan đến nội dung chương trình
đang học mà họ yêu thích, để làm được điều đó phải có sự chuẩn bị thật kỹ
lưỡng về mặt nội dung [3, 11].
1.2.2.2. Hoạt động ngoại khóa theo nhóm
Nhóm ngoại khóa vật lý là hình thức HĐNK cơ bản ở trường phổ thông,
đây là hình thức có tổ chức nhưng nó không phức tạp lắm, mỗi nhóm ngoại
khóa không quá 15 HS. Qua hoạt động theo nhóm theo một chương trình đã


định sẵn HS sẽ thu nhận được một số kiến thức bổ sung, đào sâu củng cố
những kiến thức và kỹ năng đã có. HĐNK theo nhóm tạo cho HS biết cách
áp dụng kiến thức hiểu biết của mình vào thực tiễn tạo điều kiện cho các em
tham gia trực tiếp vào quá trình sáng tạo.
Tổ chức ngoại khóa theo nhóm cần dựa vào tính tự nguyện, hứng thú của
HS trên cơ sở yêu thích công việc. Từ đó khả năng của các em sẽ được phát
triển, hình thức này là hình thức dạy học phát huy tính tập thể mà trong đó
HS dưới sự chỉ đạo của GV các em tự do trao đổi những ý tưởng, những
kiến thức, hình thành kỹ năng kỹ xảo nêu cao tính đồng đội các thành viên
trong nhóm không chỉ có trách nhiệm với việc học của mình mà còn có trách
nhiệm quan tâm đến việc học của các bạn khác trong nhóm.
Để duy trì hoạt động đều đặn của nhóm cần phải xây dựng hạt nhân của
nhóm, hạt nhân thường đóng vai trò là nhóm trưởng, HS được chọn làm hạt
nhân là những HS có hứng thú về vật lý, nhiệt tình cao đối với đề tài nhóm
đang làm có khả năng tổ chức và thu hút sự đoàn kết trong nhóm và có học
lực tốt, kiến thức vững vàng. Tuy nhiên, nhóm trưởng không nhất thiết phải

giỏi nhất trong nhóm.
Học tập theo nhóm có nhiều hình thức nhưng thông thường có hai dạng:
- Học tập theo nhóm thống nhất: Theo hình thức này thì tất cả HS đều
thực hiện nhiệm vụ như nhau.
- Học tập theo nhóm phân hóa: Những nhóm khác nhau thực hiện các
nhiệm vụ khác nhau trong khuôn khổ đề tài chung của cả lớp.
Tổ chức học tập theo nhóm để đạt kết quả tốt thì một nguyên tắc bất di
bất dịch là phải bảo đảm tính nghiêm túc, nhẹ nhàng, tránh sự nặng nề,
không tùy tiện.


Nội dung HĐNK vật lý có thể thành lập ra những nhóm có chức năng
khác nhau, nhóm “vật lý lý thuyết”, nhóm “vật lý kỹ thuật”, nhóm chế tạo
dụng cụ thí nghiệm vật lý.
* Nhóm nghiên cứu lý thuyết
Nhiệm vụ của nhóm là sưu tầm tài liệu vật lý liên quan đến vấn đề
đang học, từ đó giúp các em hiểu bài một cách sâu sắc hơn nghiên cứu giải
thích những hiện tượng mà do thời lượng trên lớp GV không thể đi sâu
được, sưu tầm những bài toán vật lý hay, thảo luận tìm tòi những phương
pháp giải tốt nhất, tối ưu nhất. Nhóm có thể tìm hiểu quá trình phát triển của
vật lý, kỹ thuật, tiểu sử các nhà vật lý. Nội dung hoạt động của nhóm ngoại
khóa “vật lý lý thuyết” phải mới lạ so với hoạt động chính khóa, không đơn
thuần chỉ là kiểm nghiệm hoặc áp dụng dưới dạng quá đơn giản các kiến
thức đã học.
Vật lý nói chung và chương “Dòng điện trong các môi trường” nói
riêng thường hấp dẫn đối với HS từ đó cần xác định nội dung phù hợp các
bước tổ chức hợp lý sao cho HS từng bước thu được kết quả cao. Kết quả
hoạt động của nhóm có thể được báo cáo theo từng các nhân hoặc cả nhóm.
Cần khuyến khích động viên kịp thời bằng những lời động viên, đánh
giá kịp thời của GV. Tuyên dương các em trước lớp hoặc đăng kết quả trên

bảng tin của nhà trường là hình thức mang tính chất giáo dục, giáo dưỡng có
ý nghĩa động viên, là động lực kích lệ gây niềm tin cho các em.
* Nhóm “Vật lý kỹ thuật”
Đây là HĐNK thu hút được đông đảo HS tham gia, bởi sản phẩm
phong phú đa dạng có tác dụng giáo dục kỹ thuật, hoạt động này cần được
đề cao và khuyến khích.
Nhóm ngoại khóa này mang nhiều tính chất thực hành, nên hoạt động
của nhóm phải gắn liền hai mặt lý thuyết và thực hành. Ngoài lý thuyết HS


được học trên lớp, những buổi sinh hoạt ngoại khóa phải tiến hành ôn tập và
bổ sung lý thuyết cho các nhóm viên, xen kẽ với các buổi thực hành. Để đạt
được kết quả theo ý muốn, GV cần chú ý phối hợp với những tổ chức
chuyên môn ở địa phương, qua đó nhóm ngoại khóa có thể dựa vào những
nhà chuyên môn có kinh nghiệm mà hoạt động có hiệu quả hơn. Ngoài ra
nên tổ chức những nhóm phục vụ yêu cầu nền sản xuất và sinh hoạt ở địa
phương. Chính các nhóm kỹ thuật này làm nòng cốt cho việc liên hệ giữa bài
học với thực tế kỹ thuật, GV chọn một phương diện kỹ thuật hẹp nào đó cho
nhóm như mạch điện đơn giản trong nhà, kỹ thuật vô tuyến.v.v. Hoạt động
của nhóm do GV vật lý lãnh đạo, được tập trung chủ yếu vào đề tài vật lý,
kỹ thuật thuộc diện rộng để có thể liên hệ tốt công tác HS trong nhóm với
việc dạy học vật lý. Đặc biệt hấp dẫn với HS là công tác ngoài lớp có ý
nghĩa xã hội công ích như: Việc đặt đường dây điện trong phòng thí nghiệm
vật lý, hoặc tự mình lắp đặt được đường dây điện trong gia đình, tự động hóa
chuông điện trong phòng thí nghiệm.
* Nhóm “Chế tạo dụng cụ thí nghiệm”
Hoạt động tích cực của nhóm này sẽ mang lại nhiều lợi ích vì dụng cụ
thí nghiệm vật lý đặc biệt là dụng cụ phục vụ cho thí nghiệm thực hành đồng
loạt cho HS có tầm quan trọng trong việc học tập môn vật lý. Để có nhiều
dụng cụ thí nghiệm cho HS thực hành thì phải tổ chức cho HS tham gia chế

tạo dụng cụ. Nội dung hoạt động chế tạo dụng cụ thí nghiệm đòi hỏi tính
sáng tạo, vừa nằm trong trọng tâm của chương trình vừa mang tính lý thú
đối với HS vừa phục vụ trực tiếp mục tiêu đào tạo. Những dụng cụ thí
nghiệm mà HS nghiên cứu, chế tạo thành công, do sáng kiến hoặc làm theo
mẫu có sẵn đều có tác dụng giúp nhà trường khắc phục khó khăn thiếu thốn
dụng cụ thí nghiệm vật lý. Trong trường hợp này cần giúp các em chế tạo
đẹp, dễ bảo quản và có thể để sử dụng lâu dài. Như vậy ý nghĩa giáo dục và


thực tiễn càng được phát huy mạnh mẽ. Tuy nhiên, bước đầu nhóm thí
nghiệm này chỉ chế tạo các thí nghiệm đơn giản, dễ làm nhất do GV chỉ định
hoặc hướng dẫn trong sách báo. Sau đó dần dần làm những dụng cụ để thực
hiện lại những thí nghiệm đã biểu diễn trên lớp hoặc nghe GV giới thiệu
nhưng chưa được làm vì thiếu các dụng cụ. Trong trường hợp này các thành
viên của nhóm cần hiểu rõ nguyên lý vật lý của các dụng cụ chứ không phải
máy móc sao chép lại nguyên mẫu có sẵn trong sách báo, mà không hiểu gì
về bản chất vật lý trong thiết bị và nguyên tắc hoạt động của các dụng cụ.
1.2.2.3. Hoạt động ngoại khóa Vật lý có tính chất quần chúng rộng rãi
Hoạt động này thường tốn nhiều thời gian công sức nhưng dễ thực
hiện, đạt hiệu quả cao. Hình thức này nếu được chuẩn bị chu đáo và tổ chức
hấp dẫn thì có tác dụng rất lớn trong việc gây hứng thú, lòng say mê nghiên
cứu vật lý và chế tạo dụng cụ thí nghiệm của HS. Đây là hình thức tổ chức
tốt để đào sâu, mở rộng kiến thức cho HS trong nhiều lĩnh vực vật lý và đòi
hỏi sự tham gia đông đảo của HS. Hình thức hoạt động có tính chất quần
chúng rộng rãi này làm cho HS yêu thích môn vật lý, kích thích trí tưởng
tượng sáng tạo. Phải tổ chức sao cho buổi sinh hoạt này thực sự là một ngày
hội là sự kiện đáng ghi nhớ của nhà trường. Để làm được điều này thì nội
dung của nó phải thật phong phú, súc tích trong đó có những thí nghiệm vui,
bài toán thực nghiệm và những nghịch lý của vật lý nên xen kẽ những tiết
mục văn nghệ hoặc những trò chơi giải trí có tính chất khoa học nhằm giúp

cho buổi sinh hoạt này thêm tưng bừng náo nhiệt, để đạt được các yêu cầu
đó đòi hỏi GV phải giúp các em soạn thảo chương trình sao cho phù hợp với
trình độ của HS.
HĐNK có tính chất quần chúng rộng rãi như: Hội vui vật lý, triển lãm vật lý,
báo tường vật lý.
* Hội vui vật lý


Hội vui vật lý là hình thức ngoại khóa dễ phổ biến, sôi động lôi cuốn
được đông đảo HS tham gia, tạo được khí thế trong hoạt động học tập và
nghiên cứu. Hội vui vật lý có thể được tổ chức theo khối lớp hoặc quy mô
toàn trường theo từng chuyên đề như: Hội vui cơ - nhiệt - điện - quang, sự
nghiệp các nhà bác học điều khiển tự động .v.v. Cũng có khi dạ hội vui về
vật lý nói chung gồm nhiều đề tài từ cơ học, cho đến bán dẫn và vật lý
nguyên tử thậm chí có thể tổ chức hội vui vật lý kết hợp với các bộ môn
khác như công nghệ, hóa học và sinh học, địa lý .v.v. Tổ chức hội vui vật lý
có thể làm hai phần: phần nghi lễ hết sức ngắn gọn sau đó chuyển sang phần
vui chơi, cả hai phần này không nên kéo dài quá hai giờ đồng hồ, tùy vào
tình hình cụ thể mà có thể kéo dài thêm một ít thời gian
Về các trò chơi trong hội vui vật lý có thể nên hướng vào các loại trò
chơi sau đây:
+ Hái hoa: Các câu đố vui, các câu hỏi bài tập định tính về vật lý được
viết vào mảnh giấy nhỏ sau đó gấp lại để đảm bảo sự bí mật và treo lên cành
hoa đã được trang trí trong phòng vui chơi, người chơi sẽ lên “hái hoa” có
các câu hỏi, câu đố vui đó, ai trả lời đúng sẽ nhận được giải thưởng. Để đảm
bảo trật tự và nghe người hái hoa trả lời chỉ nên cho một hoặc hai người lên
“hái hoa”.
+ Trò chơi đòi hỏi người chơi có sự khéo léo, khéo ước lượng dựa trên
các kiến thức về vật lý, người chơi phải ước lượng được khoảng cách, xác
định đúng tọa độ và sự điều khiển khéo léo các thiết bị.

+ Có một số trò chơi thông minh nhanh trí như: Tìm chỗ sai trong
đoạn viết về nội dung vật lý hay tìm chỗ sai trong các hình vẽ sơ đồ mạch
điện hoặc điền từ phù hợp vào câu hỏi còn thiếu. Những trò chơi này so với
những hoạt động nói trên không kém phần hấp dẫn. Để hội vui đem lại
không khí thoải mái, sôi động, ban tổ chức hội vui nên thống nhất cách gợi ý


đối với một số câu đố vui hoặc trò chơi khó giúp người hướng dẫn trò chơi
điều khiển linh hoạt và lôi cuốn người chơi đồng đều ở mọi trò chơi.
+ Thi mắc điện, sáng tạo mạch điện, lắp và biểu diễn một số thí
nghiệm nào đó cũng có thể được coi là một trò chơi trong hội vui vật lý.
Ví dụ: Trò chơi mắc điện theo thời gian quy định của ban tổ chức, đòi
hỏi người chơi phải có thao tác nhanh nhẹn theo kịp tiến độ của thời gian mà
ban tổ chức đưa ra.
Loại trò chơi này đòi hỏi người chơi không những tăng tốc độ thao tác
mà còn phải hợp lý hóa các thao tác và có những sáng kiến khác …
+ Hội vui vật lý cũng có thể là thi giải bài tập mỗi lần gồm 6 hoặc 7
người cùng giải một bài tập vật lý, nếu ai đưa ra đáp án đúng và nhanh nhất
thì được thưởng.
Vấn đề đặt ra ở đây là nội dung các đề thi vui phải chọn sao cho khi
đánh giá kết quả được nhanh gọn và chính xác phản ánh đúng nội dung đưa
ra. Như vậy không chỉ tiện cho việc đánh giá mà nó còn làm tăng thêm tính
chất hứng thú của trò chơi nhằm bảo đảm cho hội vui thành công:
- Chuẩn bị chu đáo và phong phú về nội dung, tổ chức chặt chẽ hình
thức phù hợp, trang trí đẹp mang màu sắc của buổi dạ hội vật lý.
- Lường trước được những tình huống có thể xảy ra hoặc ngoài sự kiến
nhằm cổ vũ động viên khuyến khích kịp thời, có phần thưởng cho người
thắng cuộc.
Do các trò trơi liên quan đến thí nghiệm, máy móc thiết bị nên cần lắp
và vận hành trước khi tổ chức đảm bảo đủ thời gian quy định. Dạ hội hay

hội vui vật lý phải gắn chặt với nội dung chính khóa nhưng nó vẫn mang
màu sắc vui chơi thoải mái, ngoài tính hấp dẫn của nội dung cần có những
hình thức động viên khích lệ.
* Triển lãm về vật lý


Triển lãm về vật lý là hình thức trưng bày những thành quả, những kết
quả hoạt động học tập của mỗi lớp, khối lớp hay toàn trường. Triển lãm vật
lý ở trường phổ thông có thể tổ chức nhân dịp các ngày lễ (thành lập trường,
ngày thành lập đoàn, ngày nhà giáo Việt nam, ngày sinh các nhà bác học vật
lý) hoặc sau khi học xong một phần nào đó trong nội dung chương trình vật
lý. Triển lãm vật lý chỉ đảm bảo thành công khi cuộc triển lãm đó phong phú
về nội dung, trình bày một cách gọn ngàng, đẹp đẽ và khoa học. Nội dung
triển lãm có thể là: các dụng cụ, mô hình mà HS chế tạo, vật mẫu sưu tầm
được, đồ dùng phục vụ dạy và học của thầy và trò chế tạo ra. Cũng có thể
lắp ráp và biểu diễn một số thí nghiệm mang tính hiện đại, khó thực hiện kể
cả những thí nghiệm chưa có điều kiện thực hiện ở trên lớp. Đối với một số
thí nghiệm hoặc vật mẫu nào đó nên có hình vẽ, bản hướng dẫn kèm theo.
Biểu đồ hình vẽ và tranh ảnh sẽ góp phần làm cho triển lãm thêm phong phú,
có thể kết hợp với các bộ môn khác như (công nghệ, hóa học, sinh học),
triển lãm có thể kết hợp với hội vui vật lý để đảm bảo tính chất của công tác
ngoại khóa, trong việc tổ chức triển lãm cần phát huy tốt vai trò của HS, đặc
biệt phát huy tính độc lập sáng tạo.
* Báo tường về vật lý
Báo tường về vật lý là một HĐNK hấp dẫn, nhẹ nhàng không phải giới
hạn thời gian có thể được tổ chức ở bất kỳ trường phổ thông nào, thường có
tác dụng thúc đẩy HS sưu tầm và đọc các sách báo về vật lý. Báo tường là nơi
khá tốt để các nhóm ngoại khóa thông báo về hoạt động và kết quả học tập
thu được qua tìm hiểu và nghiên cứu của mình, thúc đẩy phong trào thi đua
học tập chính khóa và ngoại khóa của HS [3,9,11,11].

1.2.2.4. Hoạt động ngoại khóa giảng dạy nội dung chính khóa
Lâu nay giảng dạy và học tập môn vật lý còn gặp nhiều khó khăn: một


số GV khi dạy chưa tạo được tình huống gây hứng thú cho HS, chưa phát huy
được tính tích cực, sáng tạo của HS trong quá trình học tập. Mặt khác lâu nay
HS thường chịu ảnh hưởng nặng nề của cách học thụ động thầy đọc trò ghi.
Những điều HS có được sau mỗi bài học không phải là kết quả của sự hoạt
động tích cực, tự lực để chiếm lĩnh kiến thức, do đó dẫn đến HS nắm kiến
thức không chắc chắn.
Để HS nắm vững kiến thức thì dạy học vật lý cần phải tiến hành làm thí
nghiệm chứng minh, với thời gian hạn hẹp của một giờ lên lớp mà phải
chuyển tải một khối lượng kiến thức lớn nên có thể không có đủ thời gian làm
thí nghiệm cho HS quan sát, hoặc thí nghiệm HS tự làm. Để khắc phục điều
này theo chúng tôi cần chọn ra những bài trọng tâm có nội dung bao quát, khó
để tổ chức dạy học ở các buổi ngoại khóa, bởi vì dạy học ngoại khóa chủ
động được thời gian, có điều kiện để làm thí nghiệm cho các em quan sát và
các em có điều kiện thực hành.
Đặc biệt hiện nay MVT, Internet ra đời được sử dụng như một phương
tiện để nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập. Bởi vậy tổ chức HĐNK với
sự hỗ trợ của MVT sẽ gây được hứng thú lớn đối với HS, giúp HS nắm vững
kiến thức vật lý một cách chắc chắn.
HĐNK sẽ giúp GV trong quá trình biểu diễn thí nghiệm và giúp HS
khả năng tự lực, sáng tạo trong vận dụng kỹ năng trong thực hành [14].
1.2.3. Phương pháp hướng dẫn hoạt động ngoại khóa vật lý
Có 3 kiểu định hướng hoạt động trong quá trình tổ chức HĐNK vật lý:
định hướng tái tạo, định hướng tìm tòi và định hướng khái quát chương trình
hóa.
* Định hướng tái tạo
Là kiểu định hướng trong đó người dạy hướng HS vào việc huy động

áp dụng những kiến thức, cách thức hoạt động mà HS đã nắm được hoặc đã