Nghiên cứu dạy học dự án trong chương các định luật bảo toàn vật lý lớp 10 nâng cao

BỘ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

NGUYỄN ĐÌNH HÀ

NGHIÊN CỨU DẠY HỌC DỰ ÁN TRONG CHƯƠNG
“CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN” VẬT LÍ LỚP 10
NÂNG CAO

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

Vinh 2010


LỜI CẢM ƠN
Trước tiên, tôi xin chân thành cảm ơn quý Thầy, Cô trong
khoa Vật lí – Trường Đại học Vinh đã trang bị cho tôi vốn kiến
thức quý báu để tôi có thể thực hiện thành công đề tài này, cũng
như đã trang bị cho tôi vốn kiến thức để tôi tiếp tục sự nghiệp giáo
dục sau này.
Trong suốt thời gian thực hiện đề tài, tôi luôn nhận được sự
giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi và động viên kịp thời của BGH, tổ
Vật lí – KTCN, các thầy cô trong hội đồng sư phạm trường THPT
DTNT Con Cuông, huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An, nơi tôi đang
công tác. Tôi xin chân thành cảm ơn quý Thầy, Cô giáo !
Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS
Nguyễn Quang Lạc, người đã tận tình hướng dẫn tôi thực hiện đề
tài. Trong suốt một thời gian dài, mặc dù Thầy đã tuổi cao, sức
yếu, công việc nghiên cứu và giảng dạy của thầy rất bận rộn,
nhưng Thầy vẫn dành cho tôi những khoảng thời gian quý giá để
chỉ bảo tần tình giúp tôi hoàn thành được đề tài. Sự giúp đỡ, động

viên kịp thời và những tình cảm thầy dành cho tôi đã giúp cho tôi


tự tin và vượt qua được những khó khăn trong quá trình thực hiện
luận văn. Đối với tôi Thầy là tấm gương sáng về sự cống hiến
không mệt mỏi cho khoa học và sự nghiệp giáo dục nước nhà.
Vinh, tháng 11
năm 2010
Tác giả: Nguyễn
Đình Hà

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của
riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu nêu trong luận
văn là trung thực, được các đồng tác giả cho phép sử dụng
và chưa từng được công bố trong bất kì một công trình nào
khác.


TÁC GIẢ
Nguyễn Đình Hà

MỤC LỤC
MỞ
ĐẦU...................................................................................................
.....1
1. Lí do chọn đề
tài.........................................................................................1
2. Mục đích nghiên
cứu..................................................................................2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên
cứu..............................................................2
4. Giả thiết khoa
học.......................................................................................3
5. Nhiệm vụ nghiên
cứu..................................................................................3
6. Phương pháp nghiên
cứu.............................................................................3
7.

Đóng

góp

của

luận

văn................................................................................3
8. Cấu trúc luận
văn.........................................................................................4
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA DẠY HỌC DỰ
ÁN............................5
1.1. Lịch sử nghiên cứu đề
tài ........................................................................5
1.2. Khái
niệm.................................................................................................7
1.3. Đặc điểm của dạy học dự

án....................................................................8
1.3.1. Định hướng thực
tiễn............................................................................9


1.3.2. Định hướng hứng
thú............................................................................9
1.3.3. Định hướng hành
động........................................................................10
1.3.4. Định hướng sản
phẩm.........................................................................10
1.3.5. Tính tự lực cao của học
sinh..............................................................10
1.3.6. Tính phức
hợp.....................................................................................11
1.3.7. Cộng tác trong làm
việc......................................................................11
1.4. Mục tiêu dạy học trong dạy học dự
án..................................................11
1.5. Nội dung dạy học trong dạy học dự
án..................................................12
1.6. Phương tiện dạy học trong dạy học dự
án..............................................12
1.7. Vai trò của giáo viên và học sinh trong dạy học dự
án..........................13
1.7.1. Vai trò của giáo
viên...........................................................................13


1.7.2. Vai trò của học

sinh.............................................................................14
1.8. Kiểm tra đánh giá trong dạy học dự
án..................................................14
1.9. Thiết lập các bước dạy học dự án có gắn với hoạt động của
một tổ chức
xã
hội .....................................................................................................
.....19
1.10. Các giai đoạn của dạy học dự
án..........................................................20
1.10.1. Giai đoạn 1: Chọn đề tài và xác định mục đích của dự
án................20
1.10.2. Giai đoạn 2: Xác định đề cương, kế hoạch thực
hiện........................20
1.10.3. Giai đoạn 3: Thực hiện dự án, chú ý đến sản
phẩm..........................20
1.10.4. Giai đoạn 4: Thu thập kết quả và công bố sản
phẩm........................20
1.10.5. Giai đoạn 5: Đánh giá dự
án..............................................................20
1.11. Phân loại dự án trong dạy
học .............................................................21


1.11.1. Phân loại theo môn
học.....................................................................21
1.11.2. Phân loại theo sự tham gia của người
học.........................................21
1.11.3. Phân loại theo sự tham gia của giáo
viên .........................................21

1.11.4. Phân loại theo quỹ thời
gian..............................................................21
1.11.5. Phân loại theo nhiệm
vụ....................................................................21
1.12. Ưu điểm và hạn chế của dạy học dự
án................................................22
1.12.1. Ưu
điểm.............................................................................................22
1.12.2. Hạn
chế..............................................................................................22
1.13. Kết luận chương
1................................................................................22
CHƯƠNG 2: VẬN DỤNG DẠY HỌC DỰ ÁN TRONG
CHƯƠNG “CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN” VẬT LÝ 10
NC...............................................24
2.1. Vị trí của chương “Các định luật bảo toàn” trong chương trình
vật lý 10 (Nâng


cao).....................................................................................................
24
2.2. Nội dung của chương “Các định luật bảo
toàn”.....................................26
2.2.1. Nội dung kiến thức và cấu trúc của
chương........................................26
2.2.2. Mục tiêu giáo dục của
chương............................................................28
2.2.2.1. Kiến
thức..........................................................................................28
2.2.2.2. Kĩ

năng.............................................................................................30
2.2.2.3. Thái
độ..............................................................................................31
2.3. Thực trạng dạy học chương “Các định luật bảo toàn” vật lý 10
NC......31
2.3.1. Thực trạng học chương các định luật bảo toàn của học sinh ở
chương

trình

THPT.................................................................................................
...31
2.3.2. Thực trạng dạy chương “Các định luật bảo toàn” của giáo
viên

ở

chương

trình

THPT.......................................................................................36


2.4. Ý tưởng sư phạm trong việc sử dụng dạy học theo dự án ở
chương “Các định luật bảo
toàn”........................................................................................37
2.4.1 Khắc phục nhược điểm về khả năng tổng hợp hệ thống kiến
thức......37
2.4.2. Khắc phục nhược điểm về khả năng ứng dụng kiến thức của

“Các định luật bảo toàn” trong cuộc
sống.....................................................................37
2.5. Các dự án phục vụ cho việc nâng cao chất lượng dạy học
chương “Các định luật bảo
toàn”........................................................................................38
2.5.1. Dự án 1: Xây dựng đề cương ôn tập tổng kết, hệ thống hoá
kiến thức chương “Các định luật bảo
toàn”..................................................................38
2.5.2. Dự án 2: Làm thí nghiệm chuyển động phản lực bằng
nước..............39
2.5.3 Dự án 3: Làm thí nghiệm chuyển động phản lực bằng
khí..................39
2.5.4 Dự án 4: Chuyển hoá năng
lượng.........................................................40
2.6 Tiến hành tổ chức hướng dẫn các nhóm triển khai dự án, xây
dựng giáo án, giới thiệu giáo
án.....................................................................................41


2.7. Tổng kết chương
2..................................................................................48
CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ
PHẠM..................................................51
3.1. Mục đích của thực nghiệm sư
phạm......................................................51
3.2. Nội dung của thực nghiệm sư
phạm.......................................................51
3.3. Tổ chức trình diễn kết quả thực hiện các dự
án.....................................54
3.4. Kết quả thực hiện các dự

án..............................................................................55
3.4.1. Kết quả thực hiện dự án
1...................................................................56
3.5.2. Kết quả thực hiện dự án
2...................................................................56
3.4.3. Kết quả thực hiện dự án
3...................................................................59
3.4.4 Kết quả thực hiện dự án
4....................................................................62
3.4.5. Đánh giá cho điểm các dự
án..............................................................65


3.5. Kết quả điều tra năng lực của HS sau khi thực hiện các dự
án..............65
3.7. Kết luận chương
3..................................................................................70
PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN
NGHỊ...........................................................72
TÀI LIỆU THAM
KHẢO.............................................................................74
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt
BT
GV
DA
PP

HS
THPT
DTNT
DHDA
CĐLBT
GA
KHTN
XD
HD
NC
SGK
ĐHSP
ĐH
ĐHQG

Viết đầy đủ
Bài tập
Giáo viên
Dự án
Phương pháp
Học sinh
Trung học phổ thông
Dân tộc nội trú
Dạy học dự án
Các định luật bảo toàn
Giáo án
Khoa học tự nhiên
Xây dựng
Hướng dẫn
Nâng cao

Sách giáo khoa
Đại học sư phạm
Đại học
Đại học quốc gia

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài.


Thế giới đang xẩy ra sự bùng nổ tri thức khoa học và công nghệ. Xã hội
mới phồn vinh ở thế kỉ XXI phải là một xã hội “dự vào tri thức”, vào tư duy
sáng tạo, vào tài năng sáng chế của con người. Để có thể vươn lên được,
chúng ta không những phải học hỏi kinh nghiệm của các nước tiên tiến mà
còn phải biết vận dụng những kinh nghiệm đó một cách sáng tạo, tìm ra con
đường phát triển riêng của đất nước. Tình hình đó đòi hỏi nền giáo dục của
nước ta phải đổi mới mạnh mẽ, sâu sắc và toàn diện. Nghị quyết hội nghị lần
thứ hai Ban chấp hành trung ương Đảng cộng sản Việt Nam khóa VIII đã
chỉ rõ: “Nhiệm vụ cơ bản của giáo dục là nhằm xây dựng con người và thế
hệ trẻ thiết tha, gắn bó với lí tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, có
đạo đức trong sáng, có ý chí kiên cường xây dựng và bảo vệ tổ quốc, công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước; giữ dìn và phát huy tiềm năng của dân tộc
và con người Việt Nam, có ý thức cộng đồng và phát huy tính tích cực, năng
lực cá nhân, làm chủ tri thức khoa học và công nghiệp hiện đại, có tư duy
sáng tạo, kỹ năng thực hành giỏi, có tác phong công nghiệp,có tính tổ chức
kỉ luật, có sức khỏe, là những người thừa kế xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa
hồng vừa chuyên như lời dặn của Bác Hồ”.
Để đạt được mục tiêu này, ngành giáo dục đã có nhiều đổi mới cả về cơ
sở vật chất lẫn phương pháp dạy học cho phù hợp với thời đại và hoàn cảnh
của đất nước ta. Một trong những nội dung quan trọng của việc đổi mới
phương pháp dạy học là đổi mới và đa dạng hóa các hình thức tổ chức hoạt

động học tập của học sinh, trong đó không thể thiếu dạy học dự án. Tổ chức
DHDA sẽ tạo cơ hội và điều kiện để HS làm việc một cách tự giác tích cực
vừa có tính tự lực vừa có tính cộng đồng cao. Học sịnh có thể tạo ra sản
phẩm trên cơ sở vận dụng những kiến thức đã học và phát triển năng lực
thực hành đã có.


Đối với bộ môn vật lý là một môn khoa học thực nghiệm, các khái niệm
vật lý, các định luật vật lý, các thuyết vật lý, các ứng dụng kỹ thuật của vật
lý đều phải qua thực nghiệm. Thông qua thí nghiệm, những biểu tượng cụ
thể về sự vật hiện tượng được hình thành ở học sinh mà không lời lẽ nào có
thể mô tả đầy đủ được. Trong thực hành, không những các kỹ năng thực
hành như quan sát, sử dụng cụ thí nghiệm, lắp ráp thí nghiệm, xử lí số liệu,
vẽ đồ thị, xác định sai số,... được rèn luyện, mà cả tư duy logic và nhất là tư
duy sáng tạo cũng được hình thành và phát triển mạnh. Bên cạnh đó trong
thực hành có sự phối hợp nhóm sẽ rèn luyện cho HS kĩ năng sống, tăng
cường sự giao lưu hợp tác, các mỗi quan hệ giữa HS với HS, giữa GV với
HS được cải thiện về: tình cảm, thái độ...qua đó sẽ phát triển, hoàn thiện
nhân cách của học sinh được tốt hơn. Trong chương trình vật lý phổ thông,
phần cơ học là một phần khó và trừu tượng, được ứng dụng nhiều trong
cuộc sống và kỹ thuật. Vì vậy để nâng cao kết quả học tập, phát huy tính tích
cực và năng lực sáng tạo của học sinh thì DHDA có thế mạnh cần được vận
dụng và khai thác.
Với lí do trên tôi nghiên cứu đề tài “Nghiên cứu dạy học dự án trong
chương “Các định luật bảo toàn” vật lý lớp 10 (NC)”.
2. Mục đích nghiên cứu
Vận dụng dạy học dự án vào chương “Các định luật bảo toàn” vật lý
lớp 10 (NC) THPT nhằm phát huy tính tích cực và phát triển năng lực sáng
tạo của học sinh, góp phần nâng cao chất lượng và tính bền vững của các
kiến thức lý thuyết, đồng thời đưa học sinh vào các hoạt động trí tuệ trong

việc tham gia các hoạt động thực nghiệm.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng
- Quá trình dạy học vật lí ở trường phổ thông.


- Sách giáo khoa và sách bài tập vật lí 10 (NC)
- Phương pháp DHDA.
3.2.

Phạm vi

Sử dụng dạy học dự án vào chương “Các định luật bảo toàn” ở vật lí
lớp 10 (NC)
4. Giả thiết khoa học
Nếu sử dụng hợp lí dạy học dự án để hướng dẫn học sinh tổng kết, hệ
thống hoá kiến thức và mở rộng các ứng dụng chương “Các định luật bảo
toàn” vào thực tiễn thì có thể nâng cao chất lượng dạy học chương và rèn
luyện kĩ năng sống, kĩ năng thực hành cho học sinh.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của dạy học dự án
5.2.

Nghiên cứu nội dung chương trình chương CĐLBT vật lí lớp 10
(NC)

5.3.

Nghiên cứu sử dụng dạy học dự án vào việc tổ chức dạy học
chương CĐLBT ở lớp 10 NC

5.4.

Thực nghiệm sư phạm để hoàn thiện việc vận dụng DHDA cho
chương “Các định luật bảo toàn”.

6. Phương pháp nghiên cứu
6.1.

Nghiên cứu lý luận:

- Nghiên cứu lý luận dạy học, chủ yếu là LL về DHDA.
- Nghiên cứu chương trình, SGK vật lý 10 (NC).
6.2. Nghiên cứu thực tiễn:
- Thiết kế dự án, thực hiện hướng dẫn HS làm dự án
6.3.

Thống kê toán học:

- Dùng phương pháp thống kê toán học để xử lý kết quả thực nghiệm.
7. Đóng góp của luận văn


- Luận văn góp phần đổi mới phương pháp dạy học, lấy học sinh làm
trung tâm, HS tự lực nghiên cứu chiếm lĩnh kiến thức, học đi đôi với
hành. Giáo viên đóng vai trò là người tổ chức, hướng dẫn và tham gia
vào các hoạt động học tập của học sinh.
- Luận văn khẳng định có thể áp dụng phương pháp DHDA vào chương
trình dạy – học ở trường THPT một cách hợp lí sẽ nâng cao chất
lượng dạy học, đưa HS vào các hoạt động thực nghiệm.

- Với thế mạnh của phương pháp DHDA học sinh sẽ tự lực nghiên cứu,
thiết kế, chế tạo các thiết bị kĩ thuật. Thông qua đó khẳng định giữa lí
thuyết gắn liền với thực nghiệm, HS sẽ rèn luyện được kĩ năng sống,
kĩ năng thực hành. Qua các hoạt động nhóm kĩ năng hợp tác, sinh hoạt
cộng đồng được tăng lên, thắt chặt tình cảm bạn bè, thầy cô, gia đình
và xã hội.
- Đã thiết kế, chế tạo được các thiết bị kĩ thuật như tên lửa phản lực
bằng chất lỏng, chất khí, máy phát điện bằng sức gió.
- Luận văn khẳng định việc áp dụng DHDA có thể áp dụng ở nhiều bộ
môn không chỉ là môn vật lí và không phải ở nơi có điều kiện kinh tế
mới thực hiện được mà ở vùng nông thôn, miền núi vẫn thực hiện tốt
PPDH này.
8. Cấu trúc luận văn
8.1.

Phần mở đầu

8.2.

Phần nội dung

Chương 1. Cơ sở lý luận của dạy học dự án.
Chương 2. Vận dụng dạy học dự án trong chương “Các định luật bảo
toàn” vật lí 10 nâng cao.
Chương 3. Thực nghiệm sư phạm
• Kết luận chung


• Tài liệu tham khảo
• Các phụ lục

CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA DẠY HỌC DỰ
ÁN
1.1. Lịch sử nghiên cứu đề tài.
Những ý tưởng về phương pháp dạy học theo dự án đã xuất hiện từ đầu
thế kỷ thứ XIX với những cách tiếp cận khác nhau.
Năm 1918, nhà tâm lí học William H. Kilpatric (1817-1965) đã viết một
bài báo với tiêu đề phương pháp dự án, gây một tiếng vang trong cơ sở đào
tạo giáo viên cũng như trong trường học. Ông và các nhà nghiên cứu của
trường đại học Columbia đã có đóng góp lớn để phổ biến phương pháp này
qua các giờ học, các hội nghị và các tác phẩm nghiên cứu của mình. Đối với
Kilpatric, một dự án là một hoạt động có mục đích cụ thể, có cam kết với tất
cả các người thực hiện và diễn ra trong một môi trường với những điều kiện
nhất định. Trong những giải thích mà ông và các đồng nghiệp đưa ra thì cái
quan trọng của dự án là tồn tại một mục đích.
Celestin Freinet (1896-1966) là người tiên phong ở Châu Âu trong việc
nghiên cứu và thực hiện phương pháp dạy học theo dự án, ảnh hưởng của


ông rất mạnh mẽ. Theo ông, lớp học trước hết là một nơi diễn ra các hoạt
động phức hợp: nghiên cứu, trao đổi, điều tra, cung cấp thông tin phản hồi
cho học sinh trình bày báo cáo…Trong môi trường như vây ông cho rằng sự
hợp tác giữa giáo viên và học sinh, giữa các nhóm học sinh là rất quan trọng
và phong phú. Khát vọng của Freinet là tạo nên những cá nhân học sinh có
đầu óc phát triển tốt hơn là đầu óc được rót đầy kiến thức.
Nhà sư phạm Macarenco (1888-1939) đã có nhiều nghiên cứu thể hiện
quan điểm của mình vào phương pháp dạy học theo dự án. Trong cách tiếp
cận của mình, ông cho rằng cần đặt trẻ trước một chân trời mới không ngừng
đòi hỏi nhưng không bao giờ là không đạt tới được. Phải luôn hướng dẫn,
giúp đỡ và tạo điều kiện cho trẻ tiếp cận được với những mục đích đặt ra.

Ông và những người cộng sự cho rằng: Một trong những nguyên tắc của
phương pháp dạy học dự án là niềm tin và gần như không giới hạn vào
quyền lực của giáo dục và khả năng phát triển của trẻ; sự cần thiết phải chịu
trách nhiệm với cá nhân với tập thê trong công việc…
Dạy học theo dự án cũng đã tạo nên một chuyển động xã hội – giáo dục
từ đầu thế kỉ XX ở Châu Âu và Bắc Mỹ, tạo ra sự thay đổi mạnh mẽ trong
dạy học nhà trường. Nền tảng của chuyển động này là đem lại ở mỗi học
sinh sự hứng thú tiếp nhận kiến thức, thay đổi phương pháp làm việc của
người học. Trong trào lưu này các nhà sư phạm nhấn mạnh đến sự tham gia
một cách có ý thức, tích cực nhất về phía học sinh vào việc học tập của họ.
Ở Việt Nam, khi nền kinh tế đất nước có những chuyển biến vượt bậc
theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá, đòi hỏi giáo dục phải phát triển,
hiện đại hoá phải gắn bó chặt chẽ với sự phát triển kinh tế - xã hội. Các
phương pháp có tính khả thi đã và đang được khai thác, phát triển hoàn thiện
về lí luận và từng bước được đưa vào thực hiện dạy học. Với xu hướng trên,


phương pháp dạy học theo dự án cũng được quan tâm nghiên cứu trong
nhiều góc độ tiếp cận khác nhau.
Tiếp cận từ góc độ lí luận TS.Nguyễn Văn Cường và ThS.Nguyễn Thị
Diệu Thảo (ĐHQG Hà Nội) đã có bài viết “Dạy học theo dự án - một
phương pháp chức năng kép trong đào tạo giáo viên” đăng trên tạp chí giáo
dục. Với bài viết này hai tác giả đề cập đến một mô hình dạy học theo dự án
với những tác dụng tích cực của nó sẽ tạo điều kiện cho những giáo viên
tương lai có phương pháp tốt khi bắt đầu dạy học. Hai tác giả cho rằng
phương pháp dạy học theo dự án cho giáo viên cả hai cơ hội: “Học tốt” để
“dạy tốt”.
Trong việc vận dụng phương pháp dạy hoc dự án vào chương trình THPT
hiện có một số đề tài nghiên cứu đáng chú ý như luận văn Thạc sỹ của Đào
Thị Thu Thuỷ (ĐHSP Hà Nội, 2006) “Tổ chức dạy học dự án của một nội

dung kiến thức chương “Cảm Ứng điện từ SGK Vật lí 11” nhằm phát triển
nhận thức tích cực, tự chủ của học sinh trong học tập”, luận văn Thạc sỹ của
Trần Thuý Hằng (ĐHSP Hà Nội, 2006) “Tổ chức dạy học dự án một số kiến
thức chương “Sự bảo toàn và chuyển hoá năng lượng” trong SGK vật lí 9
nhằm phát triển hoạt động nhận thức tích cực, tự chủ của học sinh trong học
tập”. Luận văn của Thạc sỹ Nguyễn Văn Phương (ĐH Vinh, 2009) “Vận
dụng dạy học dự án trong chương dòng điện không đổi vật lí 11 NC”
Những kết quả nghiên cứu của các tác giả đi trước sẽ là nguồn tài liệu
quý báu để chúng tôi phát triển tốt hơn đề tài của mình, nhất là trong việc tổ
chức, thiết kế, triển khai phương pháp dạy học theo dự án vào chương “Các
định luật bảo toàn” Vật lí 10 nâng cao.
1.2Khái niệm
Trong tiếng anh “Project” có nghĩa là dự án, đề án hay kế hoạch. Khái
niệm dự án được sử dụng phổ biến trong thực tiễn sản xuất, kinh tế, xã hội,


đặc trưng của nó về cơ bản là tính không lặp lại của các điều kiện thực hiện
dự án.
Khái niệm dự án ngày nay thường được hiểu là một dự định, một kế
hoạch, trong đó cần xác định rõ mục tiêu, phương tiện tài chính, vật chất
nhân lực … và cần được thực hiện trong những điều kiện xác định và có tính
phức hợp, liên quan đến nhiều yếu tố khác nhau.
Từ lĩnh vực kinh tế - xã hội, khái niệm dự án đã đi vào lĩnh vực giáo
dục và đào tạo với ý nghĩa là các dự án phát triển giáo dục và dần dần được
sử dụng như là phương pháp hay hình thức tổ chức dạy học.
Dạy học dự án là một mô hình dạy học khác với các hình thức dạy học
truyền thống với những bài giảng ngắn, thầy giáo làm trung tâm và học sinh
hết sức thụ động làm theo các công việc sắp đặt của thầy. Với dạy học theo
dự án các hoạt động học tập của học sinh được giáo viên thiết kế cẩn thận,
mang tính lâu dài và liên quan đến nhiều vấn đề khác nhau, để phục vụ cho

mục tiêu đề ra. Căn cứ vào nội dung môn học, giáo viên đưa ra được một
hoặc nhiều dự án hấp dẫn, thu hút được người học tham gia thực hiện. Dự án
là một bài tập phức hợp mà học sinh phải giải quyết bằng những kiến thức
theo nội dung môn học trên cơ sở làm việc nhóm. Khi học sinh nhận được
bài tập hoặc những thông tin chi tiết về dự án mình đảm nhận, các em sẽ
quyết định cách thức giải quyết vấn đề được đưa ra cùng với những hướng
dẫn của giáo viên. Học sinh trong quá trình thực hiện nhiệm vụ được giao
phải tìm hiểu những nội dung cần học thông qua các nguồn tài liệu và thông
qua quá trình trao đổi có định hướng các nhiệm vụ cần thực hiện.
Như vậy việc ứng dụng dự án vào giáo dục đã cho ra đời một phương
pháp mới – Phương pháp dạy học theo dự án. Theo cách tiếp cận này, dạy
học theo dự án được hiểu là cách thức giáo viên tổ chức cho học sinh thực
hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp có tính thực tiễn cao, gắn liền giữa lí


thuyết và thực hành. Trong đó học sinh là người tự lập kế hoạch, chủ động
thực hiện, sáng tạo ra các sản phẩm trên cơ sở nội dung môn học được giáo
viên hướng dẫn và đánh giá kết quả đạt được. Do vậy học tập dựa trên dự án
được hiểu là: Học trong hành động (Learning by doing) và học sinh là người
chủ động giành lấy kiến thức.
Từ những nghiên cứu lí luận và thực tiễn chúng tôi có thể tạm định nghĩa
về dạy học dự án (Project Based Learning – PBL) như sau: Dạy học dự án
(Project Based Learning – PBL) là một hình thức dạy học quan trọng để
thực hiện quan điểm dạy học định hướng vào người học, quan điểm dạy học
định hướng hoạt động và quan điểm dạy học tích hợp. DHDA góp phần gắn
lí thuyết với thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội, có ý
nghĩa tích cực vào việc đào tạo năng lực làm việc tự lực, năng lực sáng tạo,
năng lực giải quyết vấn đề phức hợp, tinh thần trách nhiệm và khả năng
cộng tác làm việc của người học.
1.3. Đặc điểm của dạy học dự án

Những đặc điểm cuả dạy học dự án có thể được biểu diễn như sơ đồ 1.1


Định hướng
sản phẩm
Định hướng
hứng thú
Định hướng
thực tiễn

DẠY HỌC
THEO DỰ ÁN

Định hướng
hành động

Tính tự lực
cao của học
sinh
Cộng tác
trong làm việc
Mang tính
phức hợp

Sơ đồ 1: Đặc điểm của dạy học dự án
1.3.1. Định hướng thực tiễn
Chủ đề của dự án gắn với thực tiễn và kết quả của dự án có ý nghĩa của
thực tiễn xã hội. Dạy học dự án tạo ra kinh nghiệm học tập cho học sinh và
kinh nghiệm dạy học đối với giáo viên, thu hút học sinh vào những hoạt
động phức tạp trong thế giới thực và học sinh sẽ dựa vào đó để phát triển và

ứng dụng các kỹ năng và kiến thức của mình vào cuộc sống.


1.3.2. Định hướng hứng thú
Chủ đề và nội dung của dự án phù hợp và thu hút được hứng thú của học
sinh, thú đẩy mong muốn học tập của học sinh, tăng cường năng lực hoàn
thành những công việc quan trọng và mong muốn được đánh giá. Khi đó, giá
trị của việc học đối với học sinh cũng tăng lên. Trong dạy học dự án, cơ hội
cộng tác làm việc với các bạn cùng lớp cũng làm tăng hứng thú học tập của
học sinh. Với mô hình dạy học theo dự án giáo viên sử dụng các phương
pháp giảng dạy mới và tạo sự tương tác giữa học sinh với nhau. Mục đích là
nhằm học sinh hỏi “Tại sao?”, “Làm thế nào?” và “Điều gì sẽ xẩy ra nếu
mình làm X, làm Y, làm Z ?”. Mục đích là giúp học sinh hứng thú và sau đó
suy nghĩ. Quan trọng nhất là “ tránh giáo viên nói quá nhiều”; điều mà
thường dẫn đến việc học sinh buồn chán và thụ động.
1.3.3. Định hướng hành động
Dạy học dự án thực hiện theo nguyên tắc kết hợp chặt chẽ giữa lí thuyết
và thực hành, huy động nhiều giác quan và khả năng của học sinh. Trong mô
hình dạy học theo dự án học sinh sẽ liên tục khám phá, giải thích, tổng hợp
thông tin một cách sát thực và có ý nghĩa. Các dự án hấp dẫn sẽ giúp học
sinh hiểu rằng các nhiệm vụ trong lớp là có giá trị. Học sinh sẽ có động cơ
tốt khi tin rằng các nhiệm vụ mà họ thực hiện phù hợp với nhu cầu quyền lợi
và mục đích cá nhân của họ. Song cần nhấn mạnh, giáo viên phải bảo đảm
rằng các nhiệm vụ phải phù hợp với khả năng của học sinh. Nếu như các
nhiệm vụ quá mức thì học sinh sẽ bực bội nhanh chóng và mất tự tin. Nếu
các nhiệm vụ quá dễ thì học chóng chán và mất hứng thú làm việc, các hoạt
động học sẽ không còn hiệu quả.
1.3.4. Định hướng sản phẩm
Trong dạy học dự án học sinh luôn phải tạo ra các sản phẩm theo kế hoạch
đã đề ra. Học sinh được đánh giá thông qua các sản phẩm này cùng với việc

công bố, giới thiệu sản phẩm và quy trình làm việc của mình. Do vậy khi
giới thiệu dự án luôn có định hướng sản phẩm rõ ràng.
1.3.5. Tính tự lực cao của học sinh
Trong dạy học dự án, học sinh tham gia tích cực và tự lực vào tất cả các
giai đoạn cuả quá trình dạy học: Đề xuất vấn đề, lập kế hoạch, giải quyết vấn
đề, báo cáo kết quả dự án… với cách làm việc như vậy học sinh thực sự trở
thành trung tâm của quá trình dạy học và chủ động chiếm lĩnh kiến thức.
1.3.6. Tính phức hợp
Nội dung dự án có sự kết hợp tri thức của nhiều lĩnh vực, nhiều nội dung
hoặc nhiều môn học khác nhau. Dạy học theo dự án yêu cầu học sinh sử
dụng thông tin nhiều môn học khác nhau để giải quyết nhiệm vụ học tập. Do
đó bên cạnh nội dung, các nhiệm vụ của học sinh và công việc của giáo viên
cũng mang tính phức hợp.
1.3.7. Cộng tác trong làm việc.
Thể hiện sự cộng tác chặt chẽ liên tục trên hai khía cạnh: giữa giáo viên
với học sinh và giữa học sinh với học sinh. Việc cộng tác giữa giáo viên với
học sinh thể hiện ở sự hướng dẫn và tư vẫn, cung cấp thông tin phản hồi của
giáo viên và học sinh. Học sinh sẽ nhận nhiệm vụ và liên tục thông qua tiến
trình thực hiện dự án với giáo viên. Đồng thời các dự án học tập thường
được thực hiện theo nhóm, môi trường học tập mang tính cộng đồng xã hội.
Bởi vậy các nhóm học sinh phải có sự cộng tác trong làm việc mới đảm bảo
được thành công cho dự án. Nhiều khi với dạy học theo dự án sự cộng tác
được mở rộng đến cộng đồng. Sự làm việc mang tính cộng tác của học sinh
có tầm quan trọng như phương tiện làm phong phú hơn và mở rộng sự hiểu
biết của học sinh về những điều họ đang học.
1.4. Mục tiêu dạy học trong dạy học dự án