Tết Đoan Ngọ có gốc tích từ đâu

NGUỒN GỐC TẾT ĐOAN NGỌ
Tết Đoan Ngọ còn được gọi bằng nhiều tên khác nhau là một trong những
ngày Tết truyền thống tại Việt Nam, Triều Tiên, Trung Quốc.
Tết Đoan Ngọ, ngày của sự tri ân
Theo phong tục cổ truyền Việt Nam, Tết Đoan Ngọ mồng 5 tháng Năm là một
trong những ngày lễ tưởng nhớ tới tổ tiên do đó trong số các vật phẩm dâng
cúng không thể thiếu bánh tổ (tổ tiên). Đặc biệt, đây còn là ngày lễ thiêng liêng
trong tâm thức người Việt Nam, đó là ngày giỗ Quốc mẫu Âu Cơ.

Ăn rượu nếp và các loại quả có vị chua, chát để cho
bệnh tật tiêu trừ, trùng độc, sâu bọ sẽ chết…
Nếu như mồng 7 tháng Giêng là ngày tế mẫu với câu ca: “Mồng Bảy trong tiết
tháng Giêng/Dân hiền tế lễ trống chiêng vang trời/ Anh em Bách Việt ta ơi/
Ngày xuân thong thả tới nơi xem tường/ Ấy ngày hội tế Mẫu Vương/ Người
sinh nòi giống Nam phương đó mà” thì cứ đến gần ngày mồng 5 tháng Năm dân
gian lại nhắc nhau bằng câu ca dao: “Tháng Năm nhớ Tết Đoan Dương/ Là
ngày giỗ Mẹ Việt Thường Văn Lang”.
Tết Đoan Ngọ còn là ngày lễ thể hiện tính nhân văn giữa người với người, sự
biết ơn của con cháu với ông bà, cha mẹ, người bệnh với thày thuốc, học trò với
thày giáo nên có tục học trò đi tết thày, con rể đi tết bố mẹ vợ… Trong dân gian
có câu ca dao rằng: “Mồng 5 ngày Tết không đáo đến cửa nhà thờ/ Còn hiếu
trung chi nữa mà chờ rể, con”.
Dân gian còn cho rằng vào ngày này, các loài rắn đều lẩn trốn đi hết nên mới có
câu thành ngữ “len lét như rắn mồng 5”.
Vì sao Tết Đoan Ngọ còn gọi là Tết giết sâu bọ?


Với người Việt, Tết Đoan Ngọ là thời điểm giữa năm, thời tiết chuyển mùa nên
dễ sinh bệnh dịch, do đó có các nghi thức trừ tà, tránh bệnh như tắm nước lá
mùi, treo cây ngải cứu trừ ma quỷ, đeo "bùa tui bùa túi", nhuộm móng tay,
móng chân rồi uống các nước giải độc (nấu từ lá ích mẫu, vối, cối xay, gừng…),

uống rượu xương bồ, ăn rượu nếp và các loại quả có vị chua, chát để cho bệnh
tật tiêu trừ, trùng độc, sâu bọ sẽ chết… Cho nên tết này còn gọi là Tết giết sâu
bọ, là một nghi thức nhằm cân bằng âm dương.
Một số nghi thức trong Tết Đoan Ngọ của người Việt cũng mang dấu ấn của
văn hóa nông nghiệp, có thể thấy qua một số tục lệ như tục khảo cây lấy quả
được tiến hành đúng giờ Ngọ (12 giờ trưa). Một người leo lên cây, một người
đứng dưới gốc cầm dao tra hỏi tại sao cây ra ít quả (hoặc không ra quả), nếu cứ
như vậy sẽ bị chặt hạ. Người trên cây giả giọng van xin, hứa trong mùa tới sẽ ra
thật nhiều quả. Sau đó người ở dưới hỏi số lượng quả mà cây sẽ sinh trưởng,
người phía trên đại diện cho cây trả lời nhiều hay ít tùy theo loại cây và ước
vọng của người trồng…
Đoan Ngọ là tết Ta hay Trung Quốc?
Cho đến nay nhiều người vẫn nhầm lẫn Tết Đoan Ngọ có nguồn gốc từ Trung
Quốc và xuất phát từ việc tưởng nhớ đến cái chết của Khuất Nguyên - một vị
quan của nước Sở cách đây hơn 2.000 năm. Chính vì thế mà nhà thơ trào phúng
Hồ Trọng Hiếu (Tú Mỡ) từng viết rằng: “Cái cụ Khuất bên Tàu/ Chết từ hồi tam
tổ/ Có quan hệ gì ta/ Mà sao phải ăn giỗ/ Mồng 5 khỏe ăn càn/ Mồng 6 ốm nhăn
nhó/ Có lỡ chết bỏ đời/ Thì lại cho tại số”.
Ngay người Trung Quốc đến nay vẫn chưa thống nhất trong việc giải thích
nguồn gốc của ngày tết này, có người cho rằng một số lễ tết của Trung Quốc
như mồng 2/2 âm lịch (Lễ Đầu Rồng), mồng 5/5 (Tết Đoan Ngọ)… liên quan
đến sự sùng bái thiên văn thời nguyên thủy. Cụ thể là chòm sao Thương long,
vào ngày hạ chí mọc ở chính nam (thuộc dương vị) nên có tục tế Thương long,
đây là phát khởi của Tết Đoan Ngọ.
Theo sách Các ngày lễ tết và sự bắt nguồn của các ngày lễ tết ở Trung Quốc
cho biết, trước thời Tần, Hán thì ngày Tết Đoan Ngọ không cố định vào ngày
mồng 5/5 mà vào ngày hạ chí, ngày dương khí cực thịnh nên còn được gọi là
Tết Đoan Dương…
Thực ra Tết Đoan Ngọ có từ trước khi xảy ra câu chuyện của Khuất Nguyên, và
xuất phát từ văn hóa của cộng đồng người Bách Việt cổ mà người Lạc Việt, tổ

tiên của chúng ta là một bộ phận cấu thành của cộng đồng đó.


Chúng ta có thể thấy được điều này từ chính tên gọi của Tết Đoan Ngọ. “Đoan”
nghĩa là “nhất”, “Ngọ” được hiểu giữa trưa vì thế Tết Đoan Ngọ thường được
cử hành vào giữa trưa. Nếu theo thuyết âm dương ngũ hành thì nước ta nằm ở
phương Nam, vùng đất nóng nên “Ngọ” được xếp vào quẻ Ly, thuộc hành Hỏa
và trong một ngày thì dương khí cao nhất là giờ Ngọ (thời điểm giữa ngày);
trong một tháng, dương khí cao nhất vào những ngày Ngọ, nhất là ngày Ngọ
thượng tuần (đầu tháng).
Trong một năm, dương khí cao nhất vào tháng Ngọ (tháng giữa năm, tức tháng
5). Như vậy, dương khí đạt cực điểm vào giờ Ngọ của ngày Ngọ đầu tiên trong
tháng Ngọ, đây chính là thời điểm giữa năm vì thế trong dân gian nó còn được
gọi là Tết giữa năm.
Điều thú vị là nếu xét theo âm lịch mà Việt Nam, Trung Quốc… vẫn đang sử
dụng như hiện nay thì giữa năm phải là một ngày của tháng 6 âm lịch chứ
không thể ngày là ngày mồng 5 tháng 5 được. Vì vậy nguồn gốc của ngày giữa
năm mồng 5 tháng Năm chính là theo một loại lịch cổ của người Bách Việt
được xây dựng trên cơ sở văn hóa nông nghiệp.
Điều này hiện vẫn để lại một số dấu tích như qua cách gọi tên tháng (Một,
Chạp, Giêng, Hai…), hay những từ chỉ ngày đầu tháng là “mồng” (mồng một,
mồng hai…), ngày giữa tháng là “rằm” (gần âm với ngôn ngữ một số dân tộc
như “ranam” (tiếng Chăm), “sạc klam” (Khmer), “Klam” (Bana)… đều chỉ
ngày có đêm trăng sáng nhất).
Lịch cổ của người Bách Việt còn thể hiện qua cách gọi bằng hệ đếm can chi.
Trái với những suy nghĩ quen thuộc cho rằng hệ can chi có nguồn gốc từ Trung
Quốc, nó lại có nguồn gốc từ phương nam nông nghiệp. Tên gọi các con vật (hệ
chi) trong tiếng Hán chỉ là từ phiên âm của những từ trong nền văn hóa phương
nam.
Ví dụ trong tiếng Chứt, tiếng Mường (những ngôn ngữ gần với tiếng Việt nhất)

“sửu” được gọi là “klưu”, “tlưu”… Nếu một ngày được bắt đầu từ giờ Tý (từ 23
giờ đêm đến 1 giờ sáng) là thời điểm lạnh nhất và đến giờ Ngọ (giữa ngày) là
thời điểm nóng nhất thì theo lịch cổ của người Bách Việt một năm bắt đầu từ
tháng Tý (tháng lạnh nhất) và đến giữa năm là tháng Ngọ (tháng nóng nhất).
Nóng là thuộc về dương nên Tết Đoan Ngọ được gọi là Đoan Dương (tết cực
nóng).
Tháng Tý được nhắc đến ở trên là ứng vào tháng 11 theo âm lịch mà chúng ta
hiện nay đang sử dụng. Nhưng nếu theo cách tính loại lịch của người Bách Việt
thì tháng này gọi là tháng Một, tháng 12 âm lịch gọi là tháng Chạp, tháng 1 âm
lịch gọi là tháng Giêng… Cách gọi này của người Việt cổ vẫn còn được sử dụng


trong dân gian và theo cách tính của loại lịch này thì ngày Tết Đoan Ngọ mồng
5/5 mới đúng là ngày giữa năm, ngày nóng nhất trong năm.
Nếu theo cách tính của âm lịch mà chúng ta và một số nước như Trung Quốc,
Hàn Quốc… đang dùng hiện nay thì tháng đầu năm là tháng Dần (tháng 1 âm
lịch). Như vậy đến giữa năm phải là tháng Mùi (tháng 6 âm lịch) chứ không
phải là tháng Ngọ như lịch của người Bách Việt. Do đó nói Tết Đoan Ngọ có
nguồn gốc từ văn minh Bách Việt mới chính xác.
Cách tính năm theo lịch cổ của người Bách Việt còn lưu lại dấu vết ít nhiều cho
đến thời kỳ sau này. Ví dụ theo sách Đại Nam nhất thống chí thì đến đầu thế kỷ
XIX người dân ở Bất Bạt (nay thuộc Ba Vì, Hà Nội), Mỹ Lương (nay thuộc
huyện Chương Mỹ, Hà Nội) “hàng năm lấy tháng 11 làm tháng đầu năm, hằng
tháng lấy ngày mồng 2 làm ngày đầu tháng, gọi là tháng lui, ngày tiến”.
Một số dân tộc ít người cũng theo cách tích lịch cổ xưa, như theo lịch của đồng
bào Khơ Mú, năm mới bắt đầu từ tháng 11 âm lịch, sớm hơn năm mới của
người Việt 2 tháng… Đó chính là những dấu vết còn lại của hệ thống lịch của
cộng đồng người Bách Việt.
Có theo cách tính này thì mới có thể thấy rõ được nguồn gốc của Tết Đoan Ngọ,
Tết giữa năm, Tết nóng nhất…

Theo Bee.net.vn