Mô hình phát triển của các nước bắc âu, một số vấn đề về tính phổ biến và tính đặc thù quốc gia

VI~N KHOA HQC xA HOI VI~T NAM

. VIEN
. NGHIEN coo cHAu Au

DE TAl

coo

NGHIEN
CAP BO
(Bao cao tom tat)

Ten

de tai

MO HiNH PHAT TRIEN eUA cAe Nuoe BAe Au:
MOT
SO VAN oE vE TlNH PHO BIEN
•
vA TiNH oAe
THO Quoe GIA
•

Chu nhi~m di tai: PGS.TS. Dinh Cong Tulin
Thu kj

di tai : CU nhlin Dinh Thj ng!JcLinh

Va mpt

sa can bp Viin Nghien ctCUChliu Au

HA NOI 2009


LOIMQBAu
CHUONG 1: TONG QUAN vE MO HiNH BAc

Au

1

1.1. KHAI NI.J;:MVE MO HINH BAc Au ......................•.........................................................
1.2 ~GU6~
96c,
MO HINH BAC AU
A

QuA

TRINH

HINH

THANH

vA

PHAT

TRIEN

1

CUA
2

1.2.1. Ngu6n g6c ra airi mo hinh Bdc Au •••.........•...........•.•••.•..•••..•.....................•................•...•..

2

1.2.2. Nhirng n(Ji dung cO'ban cua mo hinh Bdc Au ...•..•.....•.....•............•..•...••.....................•......

8

1.2.3. Nhirng aijc trung chinh cua mo hinh Bdc Au so vai cac mo hinh khac

a chdu Au .•............

1.2.4 Sl! phat tri~n cua mo hinh Bdc Au ..•....•..................................•...•.•.......•............••....•........

CHUONG 2:.MO HINH PHAT TRIEN CUA cAc Ntroc

BAc

Au BIEN

HINH

9
11

16

2.1. MO HINH THUy DIEN

16

2.1.1. Khai quat chung vd mo hinh Thuy' Di~n

16

2.1.2. Nhirng aijc trung cO'ban cua mo hinh nha nuac phuc lQ'iThuy' Di~n

17

2.1.3. Danh gia

18

2.2. MO HINH pHAN LAN

19

2.2.1. Khai quat chung vd mo hinh Phdn Lan.

19

2.2.2. Nhirng aijc trung cO'ban cua mo hinh Phdn Lan

21

2.2.3. Danh gia

22

2.3. MO HINH DAN ~CH

23

2.3.1. Khai quat chung vd mo hinh Dan Mgch

24

2.3.2. Nhirng aijc trung cO'ban cua mo hinh Dan Mgch

25

2.3. 3. Danh gia

26

2.4. MO HINH NA UY

27

2.4.1. Khai quat chung vd mo hinh Na Uy

27

2.4.2. Nhirng aijc trung cO'ban cua mo hinh nha nuac phuc lQ'iNa Uy

28

2.4.3. Danh gia

28

CHUONG 3: SO
MO HiNH BAc Au

sANH,

BANH

GIA

vA DV BAo

TRIEN

VQNG

CUA
31

3.1. ~o S~NH ~9
DI~M '!'V0NG DONG vA KHAc BI.J;:TTRaNG MO HINH pHAT
TRIEN CUA CAC NVOC BAC AU

31
3.1.1. Nhirng ai~m tUO'nga6ng ...........••....•...........•...•.•.••.........•......•...•••.....•.•............••.............

31

3.1.2. Nhirng ai~m khac bi¢t

32

3.2. DANH GIA MO HINH BAc Au

32

3.2.1. Thanh cong cua mo hinh Bdc Au

32

3.2.2. Hgn ch~ cua mo hinh Biic Au

33

3.3. Dl! BAa TRIEN VQNG CUA MO HINH BAc Au

33

KET LU~

35

.

DANH MUC VIET TAT

GDP

: T6ng~san phAm qu6c nQi

ED

: Lien minh Chau Au

EURa

: D6ng tiSn chung Chau Au

PPP

Chi s6 suc mua ngang gia

DSD

: D6ng dola

DANES

: Dan vi d6ng tiSn Dan M~ch

FmK

: Dan vi d6ng tiSn Ph~n Lan

SEK

:Dan vi d6ng tiSn Th\lY DiSn

Krone

: Dan vi d6ng tiSn Na Dy

GOO

: H~ s6 giam b~t binh d~ng xa hQi

aECD

: T6 chuc Hqp mc Kinh tS va Phat triSn

UNDP

: T6 chuc Phat triSn Lien hgp qu6c

XHCN

: Xa hQi chti nghia

HDI

: Chi s6 phat triSn ngu6n nhan l\lc

R&D

: Nghien CUu va triSn khai

XHDS

: Xa hQi dan

Tca

: Lien

SACa

: Lien doan cac Hi~p hQi chuyen nghi~p Th\lY DiSn

La

: Lien doan' cong doan Th\lY DiSn

SAF

: Nghi~p doan cac nha su d\lng lao dQng

SAP

: Dang Dan chti T\l do Th\lY DiSn

VF

: Hi~p hQi cac nha kinh doanh thep Th\lY DiSn

BCI

: Chi s6 c~

My

S\l

doan cong nhan c6 trfuIg Th\lY DiSn

tranh thuang m~i


.

DANH MUC BANG BIEU

Bang 1.1: Nam ap d\lng cac lu~t bao hiSm xa hQi chu ySu
Scandinavia

a cac

nu6c

Bang 1.2: M& rQng chi tieu xa hQi a cac nu6c Scandinavia
Bang 1.3: Mo hinh Nha nu6c phuc 19i B~c Au nhfrng nam gifra th~p ky
1990
Bang 1.4: Ty l~ bbi thuemg th~t nghi~p

a cac nu6c

B~c Au, 1996

BiSu db 1.1: Chi tieu cong cQng cho giao d\lc trong t6ng chi tieu giao
d\lc cua mQt s6 nu6c tren thS gi6i
Bang 1.5: Ty l~ bbi thucmg khi sinh de
Bang 1.6: So sanh cac mo hinh xa hQi a chau Au qua mQt s6 tieu chi
BiSu db 1.2: Chi phi xa hQi (%GDP) cua mQt s6 mo hinh xa hQi

Au
BiSu db 1.3: DAu tu cho tuong lai

a mQt s6 mo hinh

a chau

xa hQi chau Au

BiSu db 1.4: Th~ng du va tham h\lt ngan sach cua mQt s6 mo hinh xa hQi
achauAu
Bang 2.1: Bao hiSm tai n~n lao de>ng:thu va chi
Bang 2.2: Chi phi xa hQi a PhAn Lan giai do~n 1980 - 1985
Bang 2.3: Hinh thuc cham soc tre em
Bang 2.4: Danh gia

S\I

a PhAn Lan theo

dQ tu6i (%)

giau co thjnh vugng cua Ph&n Lan

Bang 2.5: Ty l~ tre em Dan M~ch tu 6 dSn 9 thang tu6i dugc cham soc
trong cac t6 chuc xa hQi, 1999
Bang 2.6: Chi phi dao t~o lao dQng nam 2002
BiSu db 2.1: T6c dQ tang GDP cua Dan M~ch giai do~n 1996 - 2006
BiSu db 2.2: Th~ng du tai khoan hi~n hanh va tai san ngo~i h6i cua
Nauy, giai do~n 1981 - 2006
Bang 2.7: T6c dQ tang truang GDP cua Nauy (2002 - 2007)
Bang 2.8: Chi s6 phat triSn ngubn nhan l\Ic cua mQt s6 nu6c B~c Au so
v6i trinh de>cua My giai do~n 1980 - 2006


BiSu db 2.3: Thu nh~p binh quan d~u nguai 1970 - 2006
M~ch, Nauy, Thuy, DiSn

a 3 nuac

Dan

Bang 3.1 : Thw~ thu nh~p cua cac nuac B~c Au (%2008)
BiSu dE>3.1: Ty 1~thAt nghi~p

a mQt sf>nuac

chau Au 2006

97
107
111

BiSu db 3.2: Tf>cdQ tang truang kinh t~ cua Thuy, DiSn (1996 - 2006)

112

Bang 3.2: X~p h~ng cua cac nuac B~c Au so vai cac nuac GEeD

113

Bang 3.3: Phan b6 chi tieu xa hQi a cac nuac B~c Au so vai cac khu vvc
khac (1980 - 2001)

114

Bang 3.4: Tang truang va ty 1~ thAt nghi~p
2008

a cac

nuac B~c Au 2006 -

116

BiSu db 3.3: Ty 1~tham gia Ivc luqng lao dQng cua nguai gia dQ tu6i 55
- 64 a mQt sf>nuac chau Au nam 2005

119

BiSu db 3.4: Ty 1~nguai gia

a Nauy va Ph~n Lan

1950 - 2060

Bang 3.5: Dv bao chi tieu cho suc khoe cQng dbng va cham sac suc
khoe lau dai a B~c Au 2005 - 2050

123
124


Cac nu6c 6 khu vvc B~c Au dii trai qua lich su phat triSn lfm dai, d~y
thang tr~m va co d~c diSm chung n6i b~t la dSu b~t ngu6n tu cac ho~t dQng
g~n liSn v6i biSn ca (Viking cu6p biSn th~ ky VIII - XI), chinh ph\lC, kham
pha va giao thuong ... Nghi'a la, cac qu6c gia B~c Au khang tach rai ma co
quan h~ g~n bo ch~t che v6i nhau b6i biSn ca! Tu sau chi~n tranh th~ gi6i
l~n thu Hai, cac nu6c B~c Au dii phat triSn khang ngung vS kinh t~, chinh
tri, xii hQi va duQ'c th~ gi6i ghi nh~n la con duang phat triSn d~y hi~u qua,
duQ'c gQi la "Ma hinh phat triSn B~c Au".
Noi d~n

ma

hinh B~c Au, nguai ta thuang hay sosanh v6i ba

khac cua chu nghi'a tu ban, do la
Saxon tv do va

ma

ma

hinh Chau Au l\lc dia,

hinh Dia Trung hai. M6i

diSm d~c thli cua no va vi~c phan lo~i 4
cho phep phan tich ro cac

ma

ma

ma

ma

ma

hinh

hinh Anglo-

hinh phat triSn dSu co d~c

hinh tren chi la tuong d6i. No

hinh kinh t~ - xii hQi, buc tranh chung vS m&u

hinh khac bi~t va nhfrng dQng thai thay d6i 6 tUng

ma

hinh theo tUng giai

do~n va trong b6i canh toan c~u hoa .
"Ma hinh phat triSn B~c Au" thuang dugc nh~c d~n v6i ten gQi khac la
Ma hinh Scandinavia hay

ma

hinh kinh t~ thi truang h6n hgp, ho~c

ma hinh

nha nu6c phuc IQ'idan chu xii hQi. Trong pham vi nghien cUu, dS tai se di
van nghien cUu ma hinh phat triSn cua 4 nu6c: Thuy, DiSn, Dan M~ch, Ph~
Lan va Na Uy. Nhfrng nu6c nay co nhfrng d~c diSm chung, vS kinh t~ - xay
dVng nSn kinh t~ thi twang xii hQi, vS chinh tri dii xay d\Illg theo ch~ dQ Dan
chu - Xii hQi, vS xii hQi dii xay d\Illg nha nu6c phuc 19i, dugc d~c trung b6i
nguyen t~c ph6 quat va binh d~ng. Trong qua trinh tim toi phat triSn, ca 4
nu6c ngoai nhfrng d~c diSm ph6 quat chung, dSu co nhfrng d~c diSm d~c thli
rieng. Vi d\l, Dan M~ch la dao qu6c (ban dao) chu y~u la nu6c nang nghi~p,


nSn kinh tS ph\l thuQc nhiSu vao thuy san. Con Phfin Lan, Thuy, DiSn d6u la
nhfrng qu6c gia gifiu co vS lam nghi~p: Thuy, DiSn co ngu6n khoang san

phong phu. Na Uy dva vao dfiu khi, lam nghi~p, khoang san va nuoi tr6ng
thuy san ... Sv da d~ng, khac nhau nay da t~o ra nhung khac bi~t dang kS
trong cAu truc va ban chAt cua mo hinh phat triSn, anh huemg dSn thj truemg
lao dQng, chinh sach giao d\lc dao t~o va cac chinh sach an sinh xa hQi.
Do mQt vai ly do khac nhau, dS tai khong dua Ha Lan vao nhom nuac
B~c Au cfin nghien cUu b6i Ha Lan n~m 6 phia Tay B~c chau Au va co mQt
s6 chinh sach phat triSn tuong d6ng vai mo hinh B~c Au nhung khong hoan
toan mang d~c trung rieng co cua mo hinh B~c Au. DS tai cling khong xSp
Iceland la d6i tUQ'Ilgnghien cUu chu ySu b6i theo phan lo~i cua nhiSu tai li~u
nghien cUu Iceland thuQc nhom nuac theo mo hinh Anglo - Saxon. Chinh vi
v~y, d6i tUQ'Ilgnghien cUu cua dS tai se bao g6m 4 nuac: Thuy, DiSn, Phfin
Lan, Na Uy, Dan M~ch. Ph~m vi nghien cUu chu ySu la nhfrng chinh sach va
d~c trung cua mo hinh phat triSn cua cac nuac B~c Au kS tir sau chiSn tranh
thS giai lfin thu hai dSn nay.
M\lC tieu cua dS tai nh~m tim hiSu qua trinh hinh thanh va phcit triSn cua
mo hinh nha nuac phuc IQ'iB~c Au, phan tich tinh ph6 quat va tinh d~c thu
cua mo hinh phcit triSn, danh gia nhfrng thanh cong, h~n chS, xu huang cai
cach, diSu chinh cua mo hinh nha nuac phuc IQ'iB~c Au va bu6c dfiu tim ra
nhfrng bai hQCkinh nghi~m cho Vi~t Nam.
Trong qua trinh phan tich, nghien cUu, dS tai se Slr d\lng cac phuong
phap nghien cUu duy v~t bi~n chUng, duy v~t ljch Slr va cac phuong phap
nghien cUu khoa hQc xa hQi d~c thu nhu phan tich, t6ng hQ'P, h~ th6ng hoa
va so sanh, dV bao vai cach tiSp c~n da nganh va lien nganh dS lam sang to
cac vAn dS nghien CUutrong ph~m vi dS tai. Trong khi dua ra nhfrng phan


CHUONG 1: TONG QUAN VE

MO HtNH

BA.C AU

1.1. KHA.I NI~M VE MO HtNH BAc AU
M6 hinh B~c Au (Nordic Model) hl m6 hinh kinh t6 xa hQi cua cac nu6c vung
B~c Au (g6m Dan M;;tch, Ph~n Lan, Thuy' Dien, Nauy, Iceland) Ngoai thu~t ngfr
Nordic Model, m6 hinh B~c Au can duQ'c bi6t d6n. v6i ten gQi khac la M6 hinh
Scandinavia 1 (Scandinavia Model). M6 hinh nay mang d?c trung cua mQt n~n kinh
t6 thi truang h6n h9'P trong do cac nha nu6c phuc lQ'i dong vai tro r~t quan trQng
trong n~n kinh t6 nh~m dam bao cho nhu c~u cua tung ca nhan trong xa hQi, cung
c~p d~y du nhfrng quy~n co ban cua con nguai va 6n dinh n~n kinh t6. M6 hinh
nay nh~n m;;tnh d6n Sl,1'tham gia t6i da cua ll,1'clUQ'llglao dQng trong n~n kinh t6,
thuc dAy binh d~ng gi6i, coi trQng vi~c thl,1'chi~n cac chinh sach trQ' cftp, ap d\mg
cac chinh sach Uti chinh ma rQng. Ba ml;lc tieu chu y6u cua m6 hinh B~c Au la:

+ Muc dQph6 quat cao: T~t ca c6ng dan d~u dl,1'ocdam bao cac lQ'iich va
dich Vl;lan sinh xa hQi co ban.

+ Muc dQ binh acing cao: Phan ph6i thu nh~p tuang d6i c6ng b~ng (th6ng qua
vi~c ap d\mg muc dQ danh thu6 cao), giao dl;lCmi~n phi va co hQi binh d~ng trong
ti6p c~n vi~c lam.

+ Chinh phu dam bao vi¢c lam ad;; au th6ng qua vi~c thl,1'chi~n cac chinh
sach thi truOng lao dQng tich Cl,1'C.
V6i ba m\lC tieu nhu tren, m6 hinh B~c Au chu y6u duQ'c dl,1'atren ba tfl;l CQt
chinh: an sinh xii h(Ji, cham soc suc khoe va giao d1jc miin phi. An sinh xa hQi va
cham soc suc khoe la nh~m dam bao muc s6ng cao cho t~t ca nguai dan trong
nu6c b~t ke tinh tr;;tng kinh t6 cua hQ t6t hay x~u. Giao d\lc mi~n phi la nh~m m\lC
dich dem l;;tin~n giao dl;lCt6t han cho nguai dan b~ng cach huy dQng t6i da cac ll,1'c
lUQ'llgxa hQi va kh6ng dl,1'avan Sl,1'h6 trQ'kinh t6 ill gia dinh hQc sinh.
V6i nhfrng lQ'i ich kh6ng 16 mang l;;ticho c6ng dan trong nu6c, m6 hinh B~c

Au can duQ'c gQi v6i ten khac la M6 hinh dan chu xa hQi (Social Democratic
Model) hay M6 hinh the ch6 (Institutional Model). M6 hinh nay mang l;;tinhi~u lQ'i
ich cho nguai dan han m6 'hinh Beveridge cua Anh (sir dl;lng h~ th6ng thu6 de t;;tO
nen sl,1'tai phan ph6i 16n hOll) hay m6 hinh Bismark cua Duc (sir dl;lng h~ th6ng
bao hiem tren co So'hQ'p d6ng gifra cac th6 h~, co nghia la cac th6 h~ c6ng nhan tre
cung cftp mQt Sl,1'bao lanh tai chinh cho tu6i gia cua cha my va 6ng ba,,2. Cac nha
kinh t6 hQc cho r~ng m6 hinh B~c Au mang tinh dOll gian han nhung toan di~n han
cac m6 hinh khac a chau Au. T;;ticac nu6c B~c Au, h~u h6t phuc lQ'ixa hQi d~u do
I Scandinavia la kMi ni¢m chi mQt khu Vl!C van haa, Ijch Slr va ngon ngG:.No baa g6m Dan M~ch, Nauy, Thuy' Di~n
, PhAnLan 6 vung B~c Au.
2 Thea Dinh Cong Tu~n, H¢ th6ng an sinh xii h9i cua EU va bai h9C kinh nghi¢m cho Vi¢t Nam, NXB Khaa hQc Xii
hQi, 2008, trang 23.


tich dinh tinh dS tai cling se sir d\lng cac phuang phap phan tich dinh lUQ'ng
trong chUng m\fc co thS dS lam sau s~c them cac v<1ndS c~n nghien Clm.
VS nQi dung nghien Clm, ngoai ph~n

ma d~u, kSt lu~n va tai

li~u tham

khao, dS tai g6m ba chuang:
Chuang 1: T6ng quan vS mo hinh B~c Au
Chuang 2: Mo hinh phat triSn cua cac nu6'c B~c Au diSn hinh
Chuang 3: So sanh, danh gia va d\f bao triSn v<;mgcua mo hinh B~c Au
Nhom tac gia da r<1tc6 g~ng trong vi~c thu th~p tai li~u tham khao, triSn
khai nghien Clm, tuy v~y day la dS tai nghien Clm rQng va phuc t~p, dang
trong qua trinh v~n dQng, phat triSn, d?c bi~t trong giai do~ thS gi6'i dang
rai van cUQckhung hoang kinh tS nghiem tn;mg hi~n nay, nen ch~c ch~n nQi

dung dS tai se co nhiSu thiSu sot. Chung toi rnong cac d6ng nghi~p thong
carn va co

y kiSn dong gop xay d\fllg, xin trfm tn;mg cam an.
Chu nhi~m dS tai
PGS.TS. Dinh Cong Tu<1n


nha nu&c va chinh quy~n dia phuong mang l~i cho tUng ca nhan, gia dinh. Ma hinh
nay dam bao m9t h~ th6ng h~ t~ng vfrng m~nh cac dich vv xa h9i v&i kha nang dap
ung nhu c~u t6t va chAt 1uQTIgcao. M<;>ica nhan d~u duqc huemg phuc 1qi nha nu&c
khang phv thu9C vao vi~c nguai do dong gop nhu the nao va ma hinh nay dam bao
muc thAt nghi~p C\fCthAp cling v&i nhfrng khoan trq cAp thAt nghi~p C\fCcao. Ma
hinh Bfic Au duang nhu t~y chay quan ni~m cho r~ng thi truang 1a tAt ca, xay d\fng
m9t S\f doan k€t toan di~n c~n thi€t nhAt cho nha nu&c phuc 1qi. TAt ca 1qi ich d~u
mang tinh phv thu9C va d~u mang tinh thanh toan bfit bU9C. Nha nu&c co trach
nhi~m cham 10 den m6i gia dinh (rn tre em den nguai gia), khuy€n khich S\f d9C
l?p ca nhan, d~c bi~t 1a khuy€n khich phV nfr l\fa ch<;>ncac co h9i vi~c lam. Vi~c
lam d~y du 1a y€u t6 tr<;>ngtam cua ma hinh Bfic Au va no duqc nha nu&c h6 trq ca
v~ thu nh?p Ian thanh toan cac chi phi phuc 1qi.
1.2 NGUON GOC, QuA TRINH HiNH THANH vA PHAT TRIEN

CUA MO HiNH BAc AU
1.2.1. Ngu8n g8e ra dm.

IDO

binb Bile Au

Xet v~ m~t lich si'r, cac nu&c BAc Au co m6i quan h~ truy~n th6ng 1au dai,

cling chung m9t n~n tang van hoa va ngan ngfr va cling co nhfrng di€m tuong d6ng
v~ con duang phat tri€n xa h9i. Chinh vi V?y, cac nu&c Scandinavia ngay nay 1a
m9t khu V\fCth6ng nhAt co chung m9t n~n tang ngan ngfr, van hoa va co nhfrng
chuc nang xa h9i khac nhau d\fa tren n~n tang truy~n th6ng 1au dai.
Duc 1a nu&c d~u tien tren the gi&i ap dvng m6 hinh nha nu&c phuc 1qi b~ng
vi~c dua ra nhfrng co ch€ bao hi€m cho cang dan cua minh, cv th€ 1a vi~c ban hanh
co ch€ bao hi€m y t€ c6ng c9ng vao nam 1883. Trong thai gian nay, cac nu&c Bfic
Au da khang huang ung ma hinh tren cua Duc. Tuy nhien, S\f thanh cang cua ma
hinh Duc da khi~n nhi~u nu&c Bfic Au rut kinh nghi~m va ti€n t&i nhfrng sAp d~t
thoa thu?n cho vi~c bao hi€m cang dan nu&c h<;>trong cac vAn d~ tai n~n ngh~
nghi~p, 6m dau, nguai gia va thAt nghi~p, va day duqc coi 1a nhfrng y€u t6 co ban
hinh thanh nen nha nu&c phuc 1qi Bfic Au sau nay.

v~nguyen

tAc, nhu c~u duqc h<;>ct?P va yeu c~u bfit bU9Cphai h<;>ct?P nay dff
duqc t~o ra
the" ki XVI, vao giai do~n cai cach nha thO' La ma (khi hai vuong
qu6c BAc Au 1a Dan M~ch- Na Uy -Iceland va Thuy' Di€n - Ph~n Lan, tuan theo tu
tuemg h<;>cthuy€t dong thanh Tin 1anh Evangen1ica1 Luther va coi do 1a qu6c giao).
Dong Luther 1en ti€ng phan d6i S\f xa hoa, xa cach cua giao h9i, phu nh?n vai tro
1inh mvc- nhu c~u n6i chinh gifra ThuQTIgd€ v&i tin d6 ... va d~ cao hon vai tro giao
dvc, t\f giao dvc, tV' nh?n thuc, kh~ng dinh vai tro th\fc thv cua m6i ca nhan con
nguai .... Bu&c d~u tien cua dan chu hoa va ph6 C?P hoa giao dvc 1a yeu c~u phai
bi€t d<;>c,viet chung cho m<;>ica nhan con nguai, nam cung nhu nfr. Nha thO' Tan
giao th€ hi~n S\f qui phvc nha nu&c quan chu, lien k€t v&i giai cAp th6ng tri (quan

a

vuang va giao hQi), va tro thanh cong cv cua nha nu6c nh~n tr<.mgtrach chinh la
phai d~y cho mQi ngmJi dan bi~t dQc, bi~t vi~t va th\lc hi9n them cac nhi9m vv m6i
la cham soc cho nguai ngheo va nguai 6m.
D~n th~ ki XIX, do anh hUOng m~nh me cua tu tuemg cUQc cach m~ng Phap
va My, a B~c Au da mo rQng ap dVng h9 th6ng giao dvc ti~u hQc ph6 c~p b~t buQc.
Theo qui dinh, chinh quy€n dia phuang chiu trach nhi9m phat tri~n cac twang ti~u
hQc va mQi cong dan d€u co quy€n hQc ti~u hQc (v6i thai gian, nQi dung mo rQng
han so v6i twang dong). Nu6c B~c Au dfru tien la Dan M~ch dii thong qua Lu~t
giao dvc cong cQng vao nam 1814, sau khi ap dVng giao dvc ph6 c~p 7 nam va
bUQCcac chinh quy€n do thi thi~t l~p nha twang ti~u hQc. Sau do, Thuy, Di~n thong
qua Lu~t v€ giao dvc ti~u hQc b~t bUQc v6i thai gian khong xac dinh vao nam
1842. Ti~p d~n la Nauy- th\lc hi9n Lu~t ph6 c~p ti~u hQc cho tre 7-14 tu6i (nam
1848), va cu6i cung la Phfrn Lan- Lu~t giao dvc ti~u hQc b~t bUQc(nam 1866).
V€ bao hi~m y t~, Vi9C ap dVng cac bi9n phap bao hi~m y t~ g~n v6i quan
di~m chu nghIa vi lQ'i(Mercantilism), theo do doi h6i phai co S\l can thi9P cua nha
nu6c trong IInh V\lCy t~ cong cQng vi cac "1Q'iich qu6c gia". MQi dan cu duQ'c sinh
s6ng kh6e m~nh, duQ'c coi la bi~u trung t6t dttp cho S\l hung thinh va suc m~nh cua
qu6c gia. Y t~ cong cQng la IInh V\lCdfru tien ma nha nu6c b~t dfru dong vai tro can
thi9P tich C\lC, vi dV, trong vi9C xu Ii, chfra tri nhfrng dich b9nh nguy hi~m nhu ta,
thuang han, d~u mua ..., va khong phan bi9t d6i xu trong chfra tri cho nguai giau va
ngheo trong xii hQi.

o B~c Au, Lu~t Y t~ duQ'c thong

qua va ap dvng mUQn han so v6i cac nu6c
Chau Au khac. Cv th~, ngay vao nua dfru th~ ki XIX, a Phap dii thong qua Lu~t y
t~ cong cQng dfru tien (nam 1832) va a Anh (nam 1848).
Chi vao nua cu6i th~ ki XIX, Na Dy va Thuy, Di~n la nhfrng nu6c dfru tien a
B~c Au dii thu hut, khuy~n khich cac bac sI, y ta tham gia cung cAp dich vv y t~
(mi~n phi ho~c v6i muc phi chi tra thAp) cho nguai ngheo va h6 trQ' cac chuang

trinh y t~ cong cQng.Tren cO' sa do, cac nu6c nay ma rQng va th\lC hi9n ph6 quat
hoa vi9C cham soc y t~ cong cQng. Cv th~, cac Lu~t y t~ va dich vv y t~ Ifrn luqt ra
dai a Dan M~ch (nam 1858), Nauy (nam 1860), Thuy, Di~n (nam 1874) va Phfrn
Lan (nam 1897). Nha nu6c giam sat va di€u ti~t cong tac y t~ v9 sinh cong cQng va
phan cAp cho cac chinh quy€n dia phuang th\lc hi9n.
V€ bao hi~m xii hQi, ngay tu th~ ki XVI, cling nhu hfru h~t cac nu6c Chau Au
khac, a B~c Au nha nu6c (quan chu) va chinh phu co trach nhi9m va vai tro chinh
la xay dvng va duy tri cac chuang trinh h6 trQ' phuc lQ'iva giam ngheo.Vao th~ ki
XVII, cac nu6c nay dii thi~t l~p mQt s6 lo~i chuang trinh phuc lQ'icong cQng.

o B~c Au,

vi~c ap dVng Lu~t Bao hi~m xii hQi chinh la S\l th~ hi~n r5 rang
thai dQ trach nhi~m cua khu V\lCcong cQng (nha nu6c) d6i v6i mQt s6 rlii ro ho~c


hoan canh khong may m~n cua cac ca nhful trong xii h9i. Lu~t Clm trg nguai ngheo
ra dai a Dan M~ch nam 1831.

d B~c Au, giai do~n k~ ill sau nam 1850, sau khi qua trinh cong nghi~p hoa
n6i len va tang truang kinh t~, nhi€u "v~n d€ xii h9i" dii thuang xuyen dugc thao
lu~n, va ban ciii t~i cac Nghi vi~n Dan M~ch, Na Uy va Thuy' Di~n.
Tuy nhien, sv khai dftu cua cac nha nu&c phuc 19i B~c Au chi dugc chinh
thuc tinh d~n tu nhfrng th~p ki cu6i th~ ki 19, khi vai tro an sinh xii h9i cua nha
nu&c dii dugc ban thao r9ng kh~p trong chuang trinh nghi sv a toan Chau Au.
Trong thai gian ba nam 1891-1894, a cac nu&c B~c Au nhu Dan M~ch, Nauy
va Thuy' Di~n, cac b9 Lu~t bao hi~m xii h9i co ban dftu tien dii dugc thong qua.
Cac lu~t bao hi~m nay phvc vv nhi€u mvc tieu khac nhau va cac giai phap th~ ch~
dugc tri~n khai la khong gi6ng nhau.
Tru&c thai di~m chuy~n giao sang th~ ki 20, m9t s6 b9 lu~t bao hi~m xii h9i

ho?c ch~ d9 dam bao trg c~p xii h9i t6i thi~u dii dugc ap dVng a Dan M~ch, Na Uy
va Thuy' Di~n.
Bang 1.1: Nam ap d\mg cac lu~t bao hi~m xii hQi cua y~u
Scandinavia
DanM~ch

(y

cac mr6'c

Nam 1891- Lu~t huu tri tu6i gia- dva tren thAm dinh thu nh~p cho
nguai tren 60 tu6i, do nha nu&c va chinh quy€n co sa cung c~p tai
chinh, thong qua ap dVng co ch~ thu~ chung.
Nam 1892- Lu~t bao hi~m 6m dau: Trg c~p cua nha nu&c cho cac
quI bao hi~m tv nguy~n dugc cong nh~n chinh thuc
Nam 1898- Lu~t Trach nhi~m cua chu Slr dVng lao d9ng dam bao
b6i thuang cho cong nhan khi bi tai n~n lao d9ng cong nghi~p

NaUy

Nam 1894-Lu~t Bao hi~m tai n~- cac cong nhful dugc bao hi~m
b~t bU9c bai chu Slr dVng lao d9ng va chu Slr dl;mgphai chi tra cho
ch~ d9 19iich nay.

Thuy'Di€n

Nam 1891- Lu~t Bao hi€m 6m dau- trg c~p khu vvc cong cho cac
quI bao hi~m tv nguy~n dugc cong nh~n chinh thuc.

NguJn: Xem TLTK

••

s6 29

Trong su6t hai th~p ki ti~p thea, a ThVYDi~n thong qua m9t s6 d~o lu~t Lu~t Tdch nhi~m cua chu sir dVng lao d9ng (nam 1901) va Lu~t Bao hi~m huu tri
va thuang t~t (nam 1913), Lu~t elm trg nguai ngheo (1913); a Nauy, Lu~t Bao
hi~m th~t nghi~p (nam 1906) v&i vi~c bao c~p cho cac quI bao hi~m tv nguy~n
(dva tren co sa cong doan) va bao hi~m 6m dau b~t bU9Ccho cac ca nhful thu nh~p


thfip va gia dinh h9 (nam 1909) va & Dan M~ch - Lu~t Bao hi~m thfit nghi~p, nha
nu6c bao cfip cho cac qui tl,rnguy~n (nam 1907).
Nhu v~y, co th~ khai quat, v~ tu tuang, nguyen t~c phuc Iqi ph6 quat B~c Au
da duqc xay d\l'ng, ti€p thu va phat tri~n d\l'a tren kinh nghi~m cua cac ch€ dQ phue
Iqi khae, ban dAu ti€p thu mQt phAn cua ch€ dQ phue Iqi Bismark (Due va sau
chi€n tranh th€ gi6i thu hai, ti€p nh~n va chiu anh huang mQt ph~n tu tuang cua
mo hinh Beveridge4 (nu6c Anh, nam 1942) va ch€ dQ Bao hi~m y t€ qu6e gia cua
Anh (Dang Lao dQng Anh, nam 1948).

i

Co nghia la, & B~c Au dinh hinh r5 rang ch€ dQ, mo hinh nha nu6c phuc Iqi
theo ki~u pha trQn quan di~m tu tuang Keyn- Beveridge va Keynes- Bismark. Cac
n~n tang cO'ban cua nha nu6c phuc Iqi hi~n d~i da duqc hoan tfit vao thai ki h~u
th€ chi€n th€ gi6i thu 2, trong do mo hinh da kh~c ph\lc duqc nhfrng di~m khac bi~t
v6i xu huOOg chung cua qU6c t€, va cling chinh giai do~n phat tri~n m6i nay da
thuc d~y m~nh me phat tri~n mo hinh nha nu6c phuc Iqi ScandinavO' dQc dao
(Esping-Andersen va Korpi 1987).
Mo hinh nay n6i b~t b&i S\l' hQi tv, chia se nhi€u di~m tuang d6ng dang k~

trong nQi kh6i cac nu6c B~c Au. Theo do, cac chinh phu B~c Au da tim cach quan
Ii va phat tri~n n€n kinh t€ nh~m t~o ra ch€ dQ vi~c lam toan d\lng, d~y du va t6
chuc cac dich V\l xa hQi co chfit Iuqng nh~m dap lIng cac nhu c~u ca nhan, ma thi
twang va gia dinh khong th~ dap ung duqc va nh~m ph\lc V\l cac gia tri xa hQi, d~t
duqc cac m\lc tieu chinh tri mong mu6n.
Cac hinh thuc biw hi~m & B~c Au hAu h€t ra dai trong thai ky tru6c khi chi€n
tranh th€ gi6i IAnthu nhfit k€t thuc (1933). Day Ia thai ky n€n kinh t€ cac nu6c B~c
Au d\l'a chu y€u vao phat tri~n nong nghi~p va nong nghi~p chi€m ph~n 100 I\l'C
Iuqng Iao dQng cua cae nu6c nay. N€n cong nghi~p va dich V\l cling b~t d~u duqc
chinh phu cac nu6c chu tn;mg phat tri~n, tuy nhien trong th~p ky 1920 va 1930 n€n
kinh t€ cac nu6c B~c Au ph\l thuQc ph~n 100 vao thi twang Anh va Duc. Ca 4
M6 hinh Bismark (Duc)- la tu tUOng ung hQ m1;1nhme vi~c ap dVng baa hi~m b~t bUQccha c6ng nhan laa dQng va
duqc tai trq b6i ngu6n ngan sach nha nuac. Dl,Ia tren phan tich thl,Ic ti~nThien chtia giaa va chu nghia baa trq ki~u
Baa thu, T~p daan, Otto Van Bismark cha r~ng, d~ cai cach xii hQi, nha nuac dn co trach nhi~m Ian hcm trang vi~c
baa v~ giai dp c6ng nhan laa dQng.Thea do, vi~c thl,Ichi~n b<'10hi~m b~t bUQcla d.n thi~t, vi d~ cha c6ng nhan phai
tl,I.chi tra baa hi~m ban than v@bm dau, thuang t~t, kh6ng du nang Il,Iclam vi~c ltic tu6i gia... Ia kh6ng thl,Ic t~ va
vien v6ng.
3

4

M6 hinh Beveridge (Anh) khai xuang, ap d\mg chuang trinh an sinh xii hQi vai cac nguyen t~c ph6 quat

(theo tinh th~n binh d~ng cua chu nghia ph6 quat Beveridge), song qui djnh ti I~ mlrc d9 huang cac Iqi fch
t6i thi~u, co ban r~t th~p va cho phep thj trtrang co them khong gian hO;;1td9ng va tham gia m;;1nhme hon
VaG cac linh VIlC an sinh xii hQi (linh VI,l'Cbao hi~m). Tuy nhien, tren th\fc t~, khi thu nh~p cua giai cfrp
cong nhan tang len va s6 luqng giai dp trung Iuu tang len, vi~c thl,l'c hi~n nguyen t~c phuc Iqi ph6 quat dii
t;;1ora "tinh tr;;1ng phan doi"- do nhom nguai kha gia hon se tham gia them VaG cac hinh thuc bao hi~m tu'
nhan, va di@u nay lam giam d~n di nhiing Iqi ich theo chu~n m\fc cua phuc Iqi nh~m d;;1tduqc ml,lc tieu
binh dkg t6i thi~u nhl1 ban d~u d\f ki~n.Va dfrn d~n tinh tr;;1ngnguai ngheo thi se dl,l'a VaG ngu6n Illc nha

nuac va nguai kha hon thi se d\fa VaGthj trtrang (Esping Andersen, 1990).


nu&c B&c Au d~u co muc d9 da d~ng hoa r~t cao v~ hang hoa xu~t khAu va d~t
duqc t6c d9 tang tru6ng kinh t~ nhanh trong thai ky nay. Tuy nhien day cung la
giai do~n xii h9i B&c Au g~p phai nhfing v~n d~ nan giai cAn phai thoa hi~p giua lqi
ich cua nguai dan trong lInh vvc nang nghi~p va cang nghi~p, giua lqi ich cua
nhfing nguai lao d9ng co t6 chuc (cang doan) va cac chu doanh nghi~p. Hang lo~t
cac v~n d~ nghiem trQng cua vung nang than va a cac thanh ph6 B&c Au doi h6i
phai duqc giai quy~t d€ tranh nhung tac d9ng tieu cvc cua chu nghla tu ban cang
nghi~p. CO'ch~ thuang luqng, thoa thu~n ba ben giua cang doan, chu doanh nghi~p
va nguai lao d9ng vi v~y dii duqc khai xu&ng va thanh l~p a cac nu&c B&c Au.
Bay duqc coi la khai dAu cho ma hinh nha nu&c phuc lqi B&c Au nh~m huang t&i
m9t sv d6ng thu~n chinh tri r9ng riii v~ con duang phat tri€n cua chu nghla tu ban
co sv di~u tiet m~nh me cua nha nu&c. Cho d~n nhfrng nam dAu th~p ky 1930, ma
hinh B&c Au b&t dAu duqc hinh thanh ra net han. T~i Thuy' Bi€n, ma hinh nay
duqc xay dVng dva tren ly thuy~t "Ngai nha chung cho mQi nguai" cua phai xii h9i
dan chu, ma d~i di~n la C\fUthu tu&ng Thuy' Bi€n P .A.Hanson. V&i khAu hi~u
"binh d~ng, dam bao xii h9i, hqp tac va s~n sang giup do'" ma hinh Thuy' BI€n dii
d~t duqc nhfing thanh cang nh~t dinh, dua Thuy' Bi€n ill m9t trong nhfing nu&c
ngheo nh~t chau Au tra thanh m9t trong nhfing qu6c gia giau nh~t khu vvc nay.
Con t~i cac nu&c B&c Au khac, nha nu&c phuc lqi duqc phan b6 ngu6n lvc dva chu
y~u vao cac CU9Cthuang luqng d€ tim ti~ng noi chung gifra cang doan, chu doanh
nghi~p va nguai lao d9ng. Sv thuang luqng chinh la cang c\l d€ tim ki~m cac giai
phap trong phan b6 ngu6n lvc va trong phat tri€n. Cac CU9Cthuang luqng chu y~u
duqc dva vao trach nhi~m rang bU9C v~ chinh tri, d~o duc nhi~u han la cac hinh
ph~t ho~c cac quy ch~ phap lu~t, vi v~y dii gop phAn thuc dAy tang truang kinh t~,
thuc d~y thay d6i cO'c~u kinh t~, can d6i l~m phat, dam bao ch~ d9 vi~c lam toan
d\lng, nang cao muc s6ng va thvc hi~n cO'ch~ tai phan b6 ngu6n lvc, chia se cang
b~ng han cho cac nhom b~t lqi trong xii h9i.

H~ th6ng bao hi€m duqc ap d\lng r9ng riii a cac nu&c B&c Au cho d~n khi
chi~n tranh th~ gi&i IAn thu hai k~t thuc. Sau chi~n tranh th~ gi&i IAn thu hai, cac
nu&c B&c Au b&t dAu hinh thanh nhfing nha nu&c phuc lqi hoan thi~n, trong do
nh~n m~nh d~n hai y~u t6: 6n dinh xii h9i va ti~n b9 xii h9i. Nha nu&c phuc lqi ti~p
t\lC ma r9ng cac hinh thuc bao hi€m tren, d6ng thai nh~n m~nh han d~n vi~c nang
cao sV ph6n thinh va cham 10 cho vi~c phan ph6i sv ph6n thinh do saD cho cang
b~ng. Nha nu&c phuc lqi cling doi h6i phai co sv can thi~p sau cua nha nu&c vao
cac chuc nang xii h9i. Trong nhfing nam dAu sau chi~n tranh th~ gi&i thu hai, cac
nha nu&c phuc lqi xii h9i b&t dAu manh nha duqc hinh thanh a B&c Au (Na Dy nam
1946, Thuy' di€n nam 1947, PHAn Lan 1948). Tuy nhien, d~n miii th~p ky 1950 cac
nha nu&c phuc lqi a B&c Au m&i hoan thi~n cO'ch~ phuc lqi cua minh, dam bao lqi
ich cho toan dan. Thai iJidm hinh thcmh nha nuac phuc !la vao nam 1955, Na Uy nam 1956, Ai Len nam 1956, Dan M(Jch nam 1960 va
6


Phdn Lan nam 1965. Th~p ky 1950 va th~p ky 1960 dugc the gi6'i dimh gia la
"th~p ky vang phat trien chu nghla tu ban" cua cac nu6'c B~c Au. Day la giai do~n
cac nu6'c B~c Au tra thanh khu V\lC giau c6 nhAt tren the gi6'i va nha nu6'c phuc 19i
tom di~n dugc the che hoa mQt cach chinh thuc. Tu mQt khu V\lC c6 trinh dQ phat
trien thAp han My va Anh trong su6t the ky XIX va luon dUng d&ng sau cac nu6'c
chau Au lang gi~ng trong nhung th~p ky dAu cua the ky xx, cac nu6'c B~c Au da
c6 S\l phat trien kinh te vuqt b~c nha ap dVng mo hinh nha nu6'c phuc 19i dan chu
xa hQi. Trong cong trinh nghien Clru phan lo~i cac mo hinh phat trien xa hQi a chau
Au, Esping - Andersen cho r&ng "Trong su6t giai aoc;msau chidn tranh, nha nuac
phuc l(li hi?n ac;liaii agt aU(lc n~n m6ng vung chaco Trong s6 cac nha nuac phuc
hli hi?n agi, cac nuac Scandinavia aii ai theo xu huang khac hlin vai nhfmg xu
huang qu6c d, tgo ra m(Jt M6 hinh Scandinavia a(Jc nh6t v6 nhj tren thd giai. M6
hinh nay mang a(ic trung rieng bi?t cho cac nuac vimg Bac Au"s.
Mo hinh B~c Au thai ky sau chien tranh the gi6'i IAnthu hai dugc chia lam hai

giai do~n chinh: Giai do~n thu nhAt, hinh thanh nha nu6'c phuc 19i kieu B~c Au
hoan thi~n, thiet l~p h~ th6ng phuc 19i c6 dinh (flat-rate benefit system) danh cho
tom dan. Giai do~n thu hai b~t dAu ill th~p ky 1960 dugc danh dAu b&ng vi~c ap
dVng h~ th6ng phuc 19i toan di~n va lien quan den thu nh~p (earnings - related and
adequate benefit system) nh&m d~t dugc vi~c lam dAy duo Tu th~p ky 1960, cac
dich vv cham s6c xa hQi da dugc ma rQng ra toan cAp dQ tu trung uang den cac dia
phuang a tAt ca cac nu6'c Scadinavia. Cac dich vv xa hQi c6 m~t a mQi noi, ill cac
t6 chuc, den cac ca nhan, cac gia dinh, tu nguai gia den tre em. Ke tu th~p ky
1970, cac co che nghi phep cua cha my b~t dAu dugc ap dVng a B~c Au va day
dugc coi la co che mang tinh chAt rQng rai ph6ng khoang nhAt tren the gi6'i.
Th~p ky vang cua mo hinh B~c Au dugc danh dAu ke tu sau chien tranh the
gi6'i thu hai (d~c bi~t la ill nam 1960) cho den th~p ky 1980. Trong giai do~n nay,
cac nu6'c Scandinavia chi tieu ill 8-11 % GDP cho cac vAn d~ xa hQi cua dAt nu6'c
minh (bang 1.2). D~c bi~t vao giua th~p ky 1980, chi tieu xa hQi cua cac nu6'c
Scandinavia ma rQng len muc 16% GDP (a Thvy Dien va Dan M~ch), 13% GDP
(a Na Dy) va 11% GDP (a PhAn Lan). Vao cu6i th~p ky 1980, nha nu6'c d6ng vai
tro cung cAp hoan toan ~ac dich vv xa hQi cho cac nu6'c B~c Au va quy~n 19i cua
nguai dan trong vi~c huang cac dich vv xa hQi da len den muc ph6 bi~n. Cac xa
hQi B~c Au v~ co ban da tra thanh nhfrng xa hQi binh d~ng va cong b&ng b~c nhAt
the gi6'i. Tranh lu~n v~ nha nu6'c phuc 19i B~c Au giai dO(;lnnay, nhi~u nha nghien
Clru d~u d~ cao tinh cong b&ng trong phat trien xa hQi. Esping Andersen (1990) cho
r&ng nha nu6'c dan chu xa hQi B~c Au da d(;ltden trinh dQ cao v~ cong b&ng 19i ich
va 19i ich toan di~n. Leibfried (1992) cho rAng cac nu6'c Scandinavia da dem l(;li
5 Theo United Nations Research Institute for Social Development (UNRISD), The Development Welfare State in
Scandinavia: Lessons to the Developing World, Stein Kuhnle, 6/312003, trang 14.


quy~n lQ'i lao d9ng cho mQi nguai, dem l~i S\I cong b~ng toim di~n va nha nu6c
phuc lQ'ivua d6ng vai tro lil ong chu vua d6ng vai tro la nha b6i thuang thi~t h~i.
Castles (1994) cho r~ng cac nuac B~c Au da dem l~i S\I l\Ia ch<.mvi~c lam cho ph\l

nfr, dem l~i lQ'i ich gia dinh a muc d9 cao va luon luon quan Him d€n ngmJi m~ m9t di~u quan trQng cua d~o Tin lanh. Ferrera (1996) thi cho r~ng nha nu6c
Scandinavia dem l~i S\I bao trQ'xa h9i cho mQi nguai dan, dem l~i lQ'i ich h6n hQ'p
cho tftt ca cac rui ro xa h9i khac nhau, cung cftp tai chinh chu y€u thong qua thu
thu€ va c6 tinh t6 chuc lien k€t tuong d6i m~nh .... 6
1.2.2. Nhfrng nQi dung

CO'

ban cua

IDO

hinh Bilc

d cac

nu6c B~c Au, nha nu6c d6ng vai tro chu
chinh va t6 chuc phan ph6i cac lQ'i ich phuc lQ'ixa h9i
Vai tro cua nha nu6c a B~c Au Ian hon nhi~u so v6i
khac va h~ th6ng phuc lQ'i duQ'c d\Ia tren cO' sa phan
nguai dan trong xa h9i.

Au
d~o trong vi~c phan b6 tai
cho nguai dan nu6c minh.
h~u h€t cac nu6c chau Au
b6 toan di~n va d€n tung

Nha nu6c phuc lQ'i B~c Au hi~n d~i duQ'c d\Ia chu y€u tren ba tn; C9t chinh:
an sinh xii h6i, cham sac suc khoe gia ainh va tre em, giao d1;Jcmiin phi. An sinh

xa h9i va cham s6c suc khoe la nh~m dam bao muc s6ng cao t6i thi~u cho tftt ca
nguai dan trong nu6c bftt k~ hQ a trong hom canh va dia vi kinh t€ nao. Giao d\lc
mi~n phi la nh~m t6i da h6a S\I huy d9ng ngu6n l\Ic xa h9i, t~o di~u ki~n d~ mQi
nguai dan dao t~o t6t hon va khong ph\l thu9C vao S\I h6 trQ' ill phia gia dinh. Phan
ph6i phuc lQ'ixa h9i thu9C quy~n cua nha nu6c, chinh quy~n dia phuong, nha thO',
cac t6 chuc phuc lQ'i qu6c gia. Nha d\Ia vao ba tr\l C9t cO'ban tren, cac nu6c B~c
Au da d~t duQ'c m9t tam giac ly tuang trong cftu truc kinh t€: kinh t€ VI mo tang
twang 6n dinh, thi twang lao d9ng thich ung v6i toan c~u h6a, khoang cach giau
ngheo khong qua chenh l~ch. Chinh vi v~y, trong m9t thai gian dai, thanh cong cua
mo hinh B~c Au dang d~ nhi~u nu6c tham khao va hQc hoi.
N9i dung chinh cua mo hinh B~c Au chu y€u duQ'c d\Ia tren ba tr\l C9t cO'ban
tren d~ t~o nen S\I phat tri~n lanh m~nh, C\lth~ la:

+ An sinh xii h6i ad hinh thanh m6t thi truang lao a6ng tich qrc
Trong h~ th6ng chinh sach an sinh xa h9i theo mo hinh B~c Au, S\I cong b~ng
va binh d~ng la tieu chi d\IO'cd?t len hang d~u, trong d6 tftt ca nguai dan d~u duQ'c
huang cac dich V\l an sinh xa h9i thong qua thu€.

+ Chu trQng ain chinh sach giao d1;JCad t(;10nen

Sl!

phat tridn b~n vfing

Tr\l C9t thu hai cua mo hinh B~c Au la quan tam d€n vftn d~ giao d\lc. Chinh
phu chi tieu m~nh cho giao d\lc cac cftp va dam bao g~n nhu mi~n phi a cac cftp
Theo Bent Greve, What Characterise the Nordic Welfare State Model, Journal of Social Sciences 3 (2), 43-51,
2007, ISSN 1549-3652, Denmark.

6

hQc khac nhau. Sl,1'phan b6 ngan sach nha nu6'c cho giao d\lc cac cfip (] cac nu6'c
Scandinavia la nhu sau: m~u giao chi~m 9% t6ng ngan sach giao d\lc, ti~u hQc
chi~m 17%, trung hQc b~c thfip chi~m 20%, trung hQc b~c cao chi~m 21 %, d(;1ihQc
chi~m 33% (nam 2002). Nhu v~y co th~ thfiy ngan sach giao d\lc (] nhfrng cfip hQc
cang cao chi~m ty l~ cang Ian. Hon nfra, chinh phu cac nu6'c Scandinavia cling
khuy~n khich ch~ dQ hQc t~p su6t dai nh~m t(;10dQng ll,1'clinh hO(;1tcho tang truang
va phat tri~n kinh t~.

+ Cham sac sue khoe gia ainh va tre em - ydu t6 cdn thidt cho tuang lai
Cham soc suc khoe gia dinh va tre em la trv cQt thu ba cua ma hinh B~c Au.
H~ th6ng nay n~m trong h~ th6ng cham soc suc khoe noi chung trong h~ th6ng an
sinh xa hQi cua chau Au. Tuy nhien (] B~c Au, tre em duQ'c chu trQng d~c bi~t.
Chinh sach cham soc tre em cua B~c Au xufit phat tw6'c h~t la tu Thuy' Di~n, sau
do Ian rQng sang cac nu6'c B~c Au khac. Trong th~p ky 1980, 80% cac ba my co tre
em tw6'c dQ tu6i d~n twang duQ'c chinh phu tnl luang d~ nuai dua tre do. Chinh
sach cham soc tre em (] cac nu6'c B~c Au xufit phat ill mQt s6 ly do nhu: t(;10ra sl,1'
binh d~ng gi6'i, khuy~n khich ty l~ lao dQng nfr tham gia thi twang lao dQng, cai
thi~n tai chinh cho cac hQ gia dinh va thuc d~y sl,1'phat tri~n cua tre nh6. Chinh
sach cham soc tre em cua cac nu6'c B~c Au duQ'c danh gia la dem l(;1inhi~u di~u
ki~n dfty du nhfit cho tre em so v6'i nhi~u nu6'c khac (] chau Au va tren th~ gi6'i.

1.2.3. Nbfrng d~c trrrng cbinb cua
khac 0' cbau Au

mo

blnb Bile Au so v6'i cae

mo

blnb

Cho d~n nay, nhi~u chuyen gia nghien CUu trcn th~ gi6'i dii cho r~ng (] chau
Au hi~n dang t6n t(;1i4 ma hinh xii hQi khac nhau, do la:

+ Ma hinh B~c Au (Dan M(;1ch,Phftn Lan, Na Uy, Thuy' Di~n): Chi phi cang
cQng rfit cao cho trQ' cfip va bao hi~m xa hQi. Cac thi twang it bi quy dinh, nhung
cac chinh phu d~ ra duQ'c nhi~u chinh sach hi~u qua d~ t(;10vi~c lam. Cac nghi~p
doan rfit m(;1nhva co vai tro rftt quan trQng, dam bao duQ'c thang IUO'llgit chenh
l~ch, trQ'cfip thfit nghi~p cao.

+ M6 hinh Anglo - Saxon (Anh, Ai Len): TrQ' cftp xii hQi kha hao phong cho
cac twang hqp d~c bi~t, nhftt la cho nhfrng nguai dang (] dQ tu6i lao dQng. Thi
twang lao dQng it bi quy dinh. Cac nghi~p doan y~u, thang IUO'llgqua rQng, ty l~
vi~c lam tra IUO'llgthftp tUO'llgd6i cao.

+ M6 hinh ll;jcaia ( Continental Model), (Bi, Phap, Duc, Luxemburg): Chu
y~u dl,1'atren bao hi~m y t~, thftt nghi~p va ch~ dQ hUll tri do xii hQi chi tra kha cao.
Dli s6 nguai tham gia m6i nam mQt giam, nhung cac nghi~p doan v~n mi;lnh nha
duQ'c phap lu~t cho quy~n thuO'llg luqng v6'i gi6'i chu cling nhu nha nu6'c cho toan
bQ xii hQi. Thi twang lao dQng bi quy dinh ch~t che va trQ'cftp thftt nghi~p cao.


+ M6 hinh Dia Trung Hid (Hy L~p, Tay Ban Nha, Italia): Chi phi cang cQng
cao chu yeu gi~mhcho nguai cao tu6i. Thi truang lao dQng bj quy dinh kha ng~it
ngheo nh~m bao v~ vi~c lam. Nha nu6c tai trQ'rfrt hao ph6ng cho vi~c v~ huu non
nh~m m\lC dich giam s6 nguai thfit nghi~p, thang luong http, trQ'cfip thfit nghi~p
thfip.

So v6i cac ma hinh khac 6 chau Au, ma hinh B~c Au c6 mQt s6 uu vi~t.
Tru6c het, ma hinh B~c Au giai quyet t6t n~n thfit nghi~p. Vao nam 1990, ty I~
vi~c lam cua cac nu6c B~c Au len t6i 73,3%, trong khi cua cac nu6c thuQc ma
hinh Anglo - Saxon la 70,7%, cua cac nu6c thuQc ma hinh l\lc dja la 63,6% va cua
cac nu6c thuQc ma hinh Dia Trung Hai la 55,6%. Trong khi d6, ty I~ thfit nghi~p
cua cac nu6c B~c Au nam 1990 chi la 4,7%, trong khi cac nu6c l\lc dja la 7,3%,
cac nu6c thuQc ma hinh Anglo - Saxon la 7,3% va cua cac nu6c Dja Trung Hai la
10,9%. Neu d6i chieu m\lc tieu giam ngheo kh6, thi hai ma hinh B~c Au va L\lC
dja d~t ket qua t6t hon hai ma hinh Anglo - Saxon va Dia Trung Hai. Chinh sach
giao d\lc cua ma hinh B~c Au cling duQ'ccoi 1ft kha uu vi~t. Trong khi ty I~ dan cu
it nhfit t6t nghi~p trung h<;>c
ph6 thang len v6i 75% 6 ca~ nu6c B~c Au, thi 6 cac
nu6c L\lc dja ty l~ nay la 67%, va n6 I~i rfit thfip 6 cac nu6c Anglo - Saxon (60%)
va nhfit la 6 cac nu6c Dja Trung Hai (39%).
So v6i cae ma hinh xa hQikhac 6 chau Au, ma hinh B~c Au c6 chi phi xa hQi
cao hon h~n (biSu d6 1.2). Tuy nhien, chi phi xa hQinay duQ'cbli d~p b6i muc thue
rfit cao (khoimg 50-51 %), trong khi muc thue cua cac ma hinh xa hQi chau Au khac
thuang thfip hon (ma hinh Dja Trung Hai muc thue d6ng g6p la 42%, ma hinh
Anglo Saxon muc thue d6ng g6p la 36%).
R5 rang khi dem so sanh, ta c6 thS thfiy ma hinh B~c Au la uu vi~t nhfit vi thu
duQ'cnhung ket qua t6t nhfit tren cac khia c~nh: giam thfit nghi~p, xoa d6i giam
ngheo, dftu tu cho con nguai va ch6ng tham h\lt ngan sach. BiSu d6 1.3 va 1.4 du6i
day cho thfiy dftu tu cho tuong lai chiem mQtty I~ rfit cao trong GDP cua cac nu6c
B~c Au, vuQ't len hon h~n so v6i cac nu6c thuQc ma hinh L\lc dja va ED 15 n6i
chung. D6 la S\I dftu tu cho nghien CUu va triSn khai, cho giao d\lc, cho cang ngh~
thang tin. Vi v~y, ma hinh B~c Au to ra b~n vung hon ca so v6i cac ma hinh xa hQi
khac.
Trong khi ty I~ tham h\lt ngan sach la vfin d~ dang bao dQng cua nhi~u nu6c
chau Au, thi nha chinh sach danh thue cao va dftu tu hi~u qua cho giao d\lc, tre em
va thj twang lao dQng, tham h\lt ngan sach cua cac nu6c B~c Au luan luan thfip

hon cac ma hinh xa hQi chau Au khac va d~c bi~t ill cu6i th~p ky 1990 den nay,
cac nu6c B~c Au luan d~t th~ng du ngan sach trong khi cac nu6c chau Au khac
tiep tl;lctham h\lt. DiSm uu vi~t nay khang phai dfit nu6c nao cling hQc t~p duQ'c,
ngay ca 6 cac nu6c giau c6 chau Au cling nhu cac nu6c khac nhu My, Nh~t Ban.
D6 la thanh cang eua chinh sach phuc IQ'itoan d\lng lfiy con nguai la trQngtam cua
10


sv phat triSn. Trong khi nhi€u nu6c chau Au khac phai d6i pho ch~t v~t v6i m;m
thfit nghi~p va tham hl,ltngan sach, thi cac nu6c B~c Au v~n phat triSn thinh VUQ11g
va sung tuc.
1.2.4 Sl! phat tri~n cua IDO hlnh B~c Au

* Thiri ky hoang kim
Trong th~p ky 1970 va 1980, cac nu6c B~c Au duqc danh gia la m<)tma hinh
thu ba n~m giua ma hinh chu nghia tu ban va chu nghia xa h<)i.Trong nhi€u khia
cc;mhkhac nhau, ma hinh B~c Au da thvc hi~n duqc nhung tham v<;mgxa h<)icua
minh, dua dfit nu6c va nguai dan vao cu<)cs6ng fim no, giau co. KS tu khi ra dai
cho den thai diSm tru6c khung hoang vao d~u th~p ky 1990, ma hinh B~c Au la
ma hinh dang dS the gi6i tham khao va hQc t~p. Day duqc danh gia la thai ky
hoang kim cua ma hinh B~c Au bai ma hinh nay ho?t d<)ngt6t a nhi€u khia c?nh
khac nhau, Cl,lthS la:

+ Ma hinh B~c Au da dam bao duqc vi~c lam d~y du cho nguai dan trong
nu6c.

+ So v6i cac nu6c khac tren the gi6i, ma hinh B~c Au trong thai ky nay da
cung cfip t6t nhfit cho nguai dan cac dich Vl,lphuc lqi xa h<)i,diSn hinh la cac 11nh
vvc an sinh nhu huu tri, b6i thuang thfit nghi~p, 6m dau, thai san, cham soc tre em,
giao dl,lc... Chi tieu xa h<)icho cac 10?i hinh phuc lqi a cac nu6c B~c Au thai ky

nay lien tl,lCtang.

+ Cac nu6c B~c Au co che d<)cham soc tre em t6t nhfit chau Au. Tren khia
C?nh giao dl,lc, day la khu V\lCco ty 1~nh~p hQc cao, luan la nhfrng nu6c dUng
hang d~u the gi6i v€ cai cach va phat triSn giao dl,lc.H~ th6ng giao dl,lccua Ph~n
Lan va Thuy. DiSn duqc OECD danh gia la n~m trong top 10 cua nhfrng nu6c cai
cach giao dl,lcthanh cong nhfit. HQc sinh cac nu6c B~c Au duQ'cgiao dl,lCd~y du ca
v€ tri thuc va ky nang c~n thiet nhfit dS co·thS tham gia cac ho?t d<)ngxa h<)i,d?c
bi~t la ky nang dQc, lam toan va hiSu biet van hoa xa h<)iva khoa hQc ky thu~t.

+ Do ho?t d<)ngxa h<)ichu yeu dva tren nhung thoa thu~n t~p thS va mQi
nguai dan d€u thoa man cac nhu c~u vi~c lam va nhung lQ'iich v~t chfit khac, nen
cac nu6c B~c Au duQ'cdanh gia la khu vvc it tham nhl1ng nhfit tren the gi6i. Theo
nghien cUu di€u tra cua T6 chuc trong s?ch qu6c te (Transparency International),
Ph~n Lan, Thuy' DiSn, Dan M?ch va Na Uy la nhung nu6c n~m trong top 10 nu6c
it tham nhl1ngnhfit tren the gi6i.

+ Cac nu6c B~c Au da duy tri duQ'ct6c d<)tang truang 6n dinh va thu nh~p
d~u nguai thu<)cdi~n cao tren the gi6i. T6c d<)tang truang kinh te trong giai do?n
1960-1990 a B~c Au d?t 3,4%/nam va thu nh~p d~u nguai cua cac nu6c B~c Au
nam 1990 la nhu sau: Dan M?ch d?t 18.456 USD/nguai, Ph~n Lan 16.362


USD/nguai, Na Uy 17.475 USD/nguai, Thuy. Di~n 17.693 USD/nguai, trong khi
thu nh?P binh qufm dftu nguai cua toan chau Au nam 1990 d~t 10.956 USD/nguai.
Nhu V?y,thu nh?P binh quan dftu nguai cua cac nu6c B~c Au b~ng 153,3% so v6i
muc thu nh?p binh quan dftu nguai cua to~mchau Au 7.

+ Cac nu6c B~c Au da giai quy~t thanh cong v~n d~ xmi doi giam ngheo va
giam b~t binh d~ng. Vao nam 1993, ty l~ h<)gia dinh co thu nh?p binh quan b~ng Y2

thu nh?p binh quan cua ca nu6c chi chi~m 9% a Dan M~ch, Thuy' Di~n va Phftn
Lan, Na Uy, trong khi do ty l~ nay a Phap la 16%. H~ s6 Gini nam 1990 cua Dan
M~ch la 0,25, Phftn Lan la 0,22, Na Uy la 0,24 va Thuy' Di~n la 0,22, trong khi
Phap la 0,338.

* Thlfi

ky khiing hoiing

Vao dftu th?p ky 1990, mo hinh B~c Au lam VaGthai ky khung hoang. Xu~t
phat di~m cua cu<)ckhung hoang la cac nu6c B~c Au g?P tinh tr~ng tham hl,ltngan
sach n?ng n~, d?c bi~t la vao nam 1993 tham hl,ltngan sach chi~m x~p xi 4% GDP
a cac nu6c B~c Au. Di~n hinh la Phftn Lan, tham hl,ltngan sach len t6i 7% GDP
(nam 1990), a Thuy' Di~n tham hl,ltngan sach len t6i 11,9% GDP (nam 1993). Ma
dftu cho thai ky khung hoang nay la Phftn Lan, sau do Ian sang Thuy. Di~n va cac
nu6c B~c Au khac. Nam 1993, d6ng ti~n Phftn Lan bi pha gia, xuAt khAuSl,ltgiam
va thu nh~p th\fCt~ hinh quan dftu nguai giam 26,4 di~m phftn tram, ty l~ nguai co
vi~c lam cling hi m~t 24 di~m phftn tram. Thuy.Di~n cling g~p tinh tr~ng tuong W.
Trong giai do~n 1990-1994, thu nh?P th\fc t~ binh quan dftu nguai a Thuy. Di~n
giam 13 di~m phftn tram, ty l~ nguai co vi~c lam giam 16,6 di~m phftn tram. Nhi~u
thanh WU d~t duqc tru6c day cua mo hinh B~c Au co nguy cO'hi danh m~t do
khung hoang. Trong giai do~n 1990-1993, tang truang GDP cua Dan M~ch chi d~t
0,7%/nam, Phftn Lan d~t - 2,7%/nam, Thuy.Di~n d~t -0,9%/nam, trong khi EU 15
d~t muc d<)duO'ng 1,4%/nam. Ty l~ th~t nghi~p cua Phftn Lan len t6i 13,3%/nam
trong giai do~n 1990-1993 va cua Thuy'Di~n la 6,5%.
Cu<)ckhung hoang VaGnhfing nam dftu th?p ky 1990 xu~t phnguyen nhan khac nhau, trong do co nguyen nhan thu<)cv~ mo hinh phat tri~n.
Trong thai gian nay, nhi~u nha nghien CUllda chi trich mo hinh B~c Au. Suy thoai
kinh t~, th~t nghi~p, tang truang th~p, m~t vi~c lam, tham hl,ltngan sach duqc coi
la nhfing sai Iftm cua mo hinh nha nu6c phuc lqi B~c Au. H9 cho r~ng nha nu6c

phuc lqi B~c Au dem l~i k~t qua xAu cho tang truang kinh t~ bai vi no dem l~i
nhfing khuy~n khich, uu dai khong t6t cho nguai dan. Nhfing khoan phuc lqi
kh6ng 16,thu~ cao, thi truO'nglao d<)ngcfrng nh~c khong co tac dl,lngkhuy~n khich
dftu ill, t~o vi~c lam va cung ung lao d<)ng.Nhfing lai chi trich nay khi~n gi6i

7
8

Theo , 8/2/2008.
Theo Peter Abrahamson, The Scandinavian Model of Welfare, 2002.


nghien Clm lien tuO'ng d~n "can b~nh chi phi cua Baumol" do hai nha kinh t~ h<;>c
Baumoil va Bowen dua ra vao nam 1966 va 1969. Theo If; thuyit "din b?nh chi

phi cila Baumol, thi cO'cdu thi chi kiiu mo hinh Bitc Au khong co tac dyng khuyin
khich tili nang kinh doanh sang t90 mil chi khuyin khich tai phdn ph<5i,tim kiim
a(ic If/i, do V9Y tang truong kinh Ii se thdp ai. DS giai quy~t v~n de nay, theo
Baumol Ia co hai huang. M(>t la c6 g~ng khuy~n khich tang nang su~t lao d(>ng
trong cac nganh cong c(>ng va dich V\l. Hai Ia phai thay d6i ty l~ gifra san luqng
cong c(>ngva san lm;mg tu nhan, nghTa la c~n thi~t phai tu nhan hoa m(>t s6 nganh
dich V\l do nha nuac quan IY. Ap d\lng cho mo hinh B~c Au, din b~nh ma nhieu
nguai chi trich nh~t trong thai ky nay la khia qmh lao d(>ng lam vi~c trong nhfrng
nganh cong c(>ng chi~rn ty l~ kha cao, keo theo la chi phi r~t cao. Chi tieu cong
c(>ng cao va vi~c lam trong nganh cong c(>ng Ian da d§n d~n sv kern hi~u qua cua
toan b(>nen kinh t~. Nhieu nha nghien Clm con chi trich r~ng vi~c ap d\lng ch~ d(>
nghi 6m cua cac nuac B~c Au, d~c bi~t la Thuy' Di~n da chung minh cho rnuc d(>
khong hi~u qua cua thi truang lao d(>ng va bop mea thi truang Iao d(>ng. Tren thvc
t~, Thuy' DiSn rn~t 26 ngay lam vi~c/narn cho m6i cong nhan Iao d(>ng vi Iy do nghi
6m, Na Uy rn~t 21 ngay, Ph~n Lan m~t 15 ngay, trong khi My chi co 9 ngay, Duc

8 ngay, Italia 7 ngay. Ron nfra, danh thu~ cao gay ra r~t nhiSu v~ de. Trong nhieu
nam, doanh thu tlr thu~ chi~m tai 58-59% GDP cua Thuy. Di~n, 55% GDP cua Dan
M~ch va 53% GDP cua Ph~n Lan. Thu~ cao gay suc ep cho d~u vao lao d(>ng.
Nhieu nha nghien Clm cho rfug thu~ dong vai tro quy~t dinh trong vi~c chia se s6
gia lao d(>ng cua ngmJi cong nhan. 86 gia lao d(>ng cua nguai cong nhan Thuy.
Di~n va Dan M~ch luon it hon s6 gia lao d(>ng binh quan cua cac nuac GEeD,
khi~n hi~u su~t cong vi~c khong duqc nang cao, nang su~t lao d(>ng th~p.
Nhu v~y, can b~nh chi phi cua rno hinh B~c Au trong nhfrng narn d~u th~p ky
1990 da khi~n mo hinh nay lam vao thai ky khung hoang. Nhu c~u ve cac dich V\l
phuc lqi Iuon co xu huang tang nhaim han thu nh~p, trong khi do nang su~t lao
d(>ng cua cac nganh dich V\l phuc lqi I~i co xu huang tang
tY l~ th~p hO'll nang
su~t lao d(>ng cua cac nganh san xu~t hang hoa. Hi~n tuqng tren da d§n d~n xu
huang t6ng chi tieu cac dich V\l phuc lqi xa h(>i luon luon tang nhanh hO'llt6c d(>
tang GDP trong cung rn(>tthai gian tuong tv.

a

* Thifi ky ttii kit cau
D~ giai quy~t can b~nh chi phi, k~ tlr cu6i th~p nien 1990 cho d~n nay cac
nuac B~c Au da t~p trung vao vi~c cai cach mo hinh theo huang:
- Giarn chi phi cong c(>ng va thu~, d~c bi~t la can d6i gifra tien IUO'llgva nang
su~t lao d(>ng.

••••••
II


- Cai cach the ch€, hinh thanh thj truOng lao d(>ng va thj truOng hang hoa
mang tinh qmh tranh hem, ti€n hanh cai cach giao d\lc, H'mgcUOng huy d(>ng nhan

khfiu hQc va dua ra nhfrng bi~n phap khuy€n khich lam vi~c.
- Th\fc hi~n tang truOng b€n vfrng va tang nang suftt lao d(>ng b~ng cach h6
trQ'va phat huy sang ki€n, dfiy ml;lnh giao d\lc va ap d\lng cac 10l;lihinh cang ngh~

moi
Nha nhung bi~n phap, chinh sach cai cach hi~u qua, ma hinh B~c Au da thoat
khoi giai dOl;lnkhung hoang va ti€p tl,lc phat huy duQ'c nhfrng tac d(>ng tich C\fC.
Cho d€n nay, ma hinh nay v~n duQ'c danh gia la ma hinh hi~u qua nhftt a chau Au,
co d(>i ngu lao d(>ng tuemg d6i co trinh d(> cao va co ky lu~t lao d(>ng t6t, luemg
b6ng cao, h~ th6ng an sinh xa h(>iphat trien toan di~n va hoan toan cai ma v6i tftt
ca mQi nguai.
Nha tich C\fCtai k€t cftu ma hinh, trong nhfrng nam g~n day kinh t€ - xa h(>i
cac nu6c B~c Au ti€p tl,lc phat trien. C\l the la:

+ Cac nu6c B~c Au ti€p t\lC duy tri duQ'c tY 1~thftt. nghi~p thftp, thftp nhftt EU
la Dan Ml;lCh(ty 1~thftt nghi~p cua Dan Ml;lChnam 2007 la 3,4%). N€u so v6i giai
dOl;lnkhung hoang vao d~u nhfrng nam 1990, day la m(>t thanh cang rftt Ian cua
chinh sach tai k€t cftu ma hinh. Vao nam 1993, ty 1~thftt nghi~p cua Dan Ml;lChlen
d€n 9,6%, Thuy, Dien 9,1% va Ph~ Lan la 16,3%.

+ Cac nu6c B~c Au ti€p t\lC la khu V\ICco ty 1~ngheo kh6 thftp nhftt chau Au.
Vao nam 2007, ty 1~nguai ngheo a Thuy, Dien la 9%, Dan Ml;lChla 10%, Ph~n Lan
la 11%, trong khi Anh la 19% va Phap la 13%.

+ Chinh phu cac nu6c B~c Au cam k€t chju trach nhi~m v€ vftn d€ 6n djnh tai
chinh. Ke tU cu6i th~p ky 1990 cho d€n nay, ngan sach cua B~c Au ti€p t\lC th~ng
du a muc cao. Nam 2004, th~ng du ngan sach cua Thuy, Dien chi€m 1,2% GDP,
th~ng du ngan sach cua Ph~n Lan chi€m 1,9% GDP va th~ng du ngan sach cua
Dan Ml;lChchi€m 2,6% GDP, trong khi do nhi€u nu6c chau Au khac ti€p tl,lc g~p
phai tinh trl;lng tham h\lt ngan sach (Phap tham h\lt 3,7% GDP, Anh tham h\lt 3,1%

GDP).

+ Phuc lQ'ixa h(>i ti€p tl,lc duQ'c trQ' cftp a muc d(>cao cho nguai dan B~c Au
trong nhfrng nam g~n day. Vao nam 2005, chi tieu xa h(>i cho cham soc suc khoe
chi€m 9,1% GDP cua h~u h€t cac nu6c B~c Au. N€u tinh theo d~u nguai (theo
phuemg phap PPP), t6ng chi tieu cho cham soc suc khoe binh quan m(>t nguai dan
Dan Ml;lChnam 2005 la 3108 USD, Na Uy la 4328 USD, Thuy, Dien la 3012 USD
va cho toan b(>4 nu6c B~c Au la 3358 USD. Chi tieu cang c(>ng cho cham soc suc
khoe trong t6ng chi tieu cho cham soc suc khoe nam 2005 chi€m t6i 82,8% a cac
nu6c Scandinavia. Cilng vao nam 2005, s6 y ta binh quan tren 1000 dan B~c Au la
12,9 nguai, s6 giuang b~nh binh quan tren 1000 dan B~c Au la 3 giuOng. Nha
14


duQ'c huang cac dich vv cham soc suc khoe mQt cach ho~m hi'lO,tu6i thQ cua ngmJi
dfm B~c Au W~ntvc tang nhanh. Nam 2006, tu6i thQ binh quan cua phV nil' Dan
Ml;lChla 80,7 tu6i, Na Uy va Thu): Di~n la 82,9 tu6i. Tu6i thQ binh quan cua nam
gi6'i Dan Ml;lChla 76,1 tU6i, cua Na Uy la 78,2 tu6i va cua Thuy' Di~n la 78,7 tu6i9.

+ Moi truOng kinh doanh ti€p tvc duQ'c cai thi~n. Theo Chi s6 n6'i long kinh
doanh tinh cho cac nu6'c chau Au nam 2008, cac nu6'c B~c Au luon dung a hang
dfiu, trong do Dan Ml;lChduQ'c danh gia la co moi tfUOng kinh doanh cai ma nh~t
chau Au, ti€p theo la Anh va Ai Len. Na Uy dung hang thu 5, Phfin Lan dUng hang
thu 6 va Thuy' Di~n dung hang thu 7 trong lInh V\fCnay.
TIEUKET:
Nhin chung, trong nhi~u lTnh V\fCkhac nhau, mo hinh B~c Au dii th\fc hi~n
nhi~m vv, mvc tieu cua minh thanh cong han mQt s6 mo hinh xii hQi khac cua chau
Au. Bang 1.7 cho th~y thu hl;lng cua cac nu6'c B~c Au dl;lt duQ'c r~t cao, nh~t la
trong lInh V\fCchi tieu cong cQng, doanh thu tu vi~c danh thu€, thu nh~p binh quan
dfiu nguai, ty l~ vi~c lam, ty l~ th~t nghi~p, trinh dQ hQc v~n, chinh sach thi tfUbng

lao dQng va h~ s6 Gini. Di~u nay cho th~y m~c dti phai trai qua mQt giai dOl;ln
khUng hoang va bi chi trich la mQt mo hinh co v~n d~, nhung mo hinh B~c Au ti€p
tvc vfin chUng minh la mQt mo hinh mang ll;liphuc IQ'i va S\f ~m no dfiy du cho
nguai dan 4 nu6'c Scandinavia. V6'i 3 trv cQt chu y€u la tl;lovi~c lam, cham soc tre
em va giao dvc, mo hinh B~c Au luon dl;ltduQ'c vi~c lam dfiy dli va duy tri ty l~ th~t
nghi~p th~p nh~t chau Au, huy dQng S\f tham gia tich C\fC cua phv nil' vao thi
tfUOng lao dQng, d6ng thai tl;lOra duQ'c mQt l\fc luqng lao dQng co giao dvc cao, co
ky lu~t t6t. Giao dvc toan di~n va trinh dQ cao dii giup cac nu6'c B~c Au giam duQ'c
nhUng rlii ro cua ngheo kh6, huy dQng hi~u qua ngu6n v6n nhan l\fc trong xii hQi.
M~c dti con nhi~u kho khan, thach thuc nhu can b~nh Baumol, nl;ln nh~p cu, gia
hoa dan s6 ..., nhung cac nu6'c B~c Au dii c6 g~ng sua chil'a nhil'ng sai lfim khi€m
khuy€t cua can b~nh chi phi Baumol, ti€p tvc hinh thanh mQt thi tfUOng lao dQng
tich C\fCva dfiu tu m~mh me cho giao dvc va cong ngh~ thong tin. Cho den nay, mo
hinh B~c Au vfin ti€p tvc hOl;ltdQng t6t a hai khia Cl;lnh:cong b&ng va hi~u qua.
Trong khi the gi6'i dang p~ai v~t IQn v6'i cUQckhung hoang tai chinh th€ gi6'i vao
nam 2008, thi cac nu6'c B~c Au vfin gift vil'ng duQ'c t6c dQ tang truang 6n dinh, ty
l~ th~t nghi~p th~p va khoang cach giau ngheo khong qua chenh l~ch.


CHUONG2

MO HiNH

PHAT TRIEN CUA

cAc NUOC BA.C AU BIEN HINH

2.1. MO HiNH THUy BIEN
2.1.1. Khai quat chung v~ mo hlnh Thuy. Bi~n
Mo hinh nha mr&c phuc IQ'iThuy' Di~n duQ'c manh nha hinh thanh tir dftu th~

ky :xx khi vao nam 1913 Thuy' Di~n dem vao ap d\mg h~ th6ng huu tri ph6 c~p va
nam 1916 ap d\lng h~ th6ng bao hi~m tai n~n cong nghi~p b~t bu(>c. Day duQ'Ccoi
la n~n mong quan tr<;mgthu nh~t d~ hinh thanh h~ th6ng phuc IQ'ixa h(>iThuy' Di~n
nhung nam sau nay.
Vao nam 1931, t~i Thuy' Di~n da n6 ra nhfrng cu(>c bi~u tinh cua nguai lao
d(>ng nh~m phan d6i gi&i chu sa thai lao d(>ng. S\l ki~n nay da d~y m~nh phong
trao cong nhan va Dang Dan chu Xa h(>idanh th~ng lqi trong cu(>cbftu Cll vim nam
1932. X6t v~ m~t chinh tri qU6c gia, S\l th~ng IQ'icua Dang Dan chu Xa h(>i nam
1932 co th~ coi la n~n mong quan tr<;mgthu hai cho vi~c hinh thanh nha nu&c phuc
IQ'iThuy' Di~n. ChiOO phu m&i do Dang Dan chu Xa h(>i lanh d~o da ti~n hanh hai
cu(>c cai cach ca ban: M(>t la, duy tri chinh sach tai khmi ma r(>ng d~ kich cftu va
giam th~t nghi~p. Hai la, th\lc hi~n OOung cai cach quan trQng trong lInh V\fClu~t
lao d(>ng, cham soc suc khoe, giao d\lc va nhung 1100V\lCxa h(>ikhac.
Nhu v~y co th~ th~y mo hiOO Thuy' Di~n la m(>t S\l k~t hQ'pnhuftn nhuy~n giua
c~u truc kiOOt~, th~ ch~ chinh tri va h~ th6ng phuc IQ'ixa h(>i. cciu truc kinh ti cua
Thuy' Di~n mang tinh ch~t la kiOO t~ thi tfUang h6n hQ'p. Kinh t~ thi tfUang h6n
hQ'Pnghia la: v~ ch~ d(> sa huu thi th\lc hanh pha tr(>n ch~ d(> sa huu cong c(>ngva
ch~ d(>sa huu tu nhan; v~ ch~ d(>phan ph6i thi th\lc hanh phan ph6i theo lao d(>ng
k~t hQ'Pphan ph6i theo v6n; v~ phuang thuc v~n himh kinh t~ thi th\lc hanh nha
nu&c di~u ti~t kinh t~ vi mo k~t hQ'Pkinh t~ thi truang. Trong do, c6t 15i nh~t la S\l
h6n hQ'P v~ ch~ d(> sa hfru, vi chi co lam duQ'c nhu th~ thi m&i co th~ th\lc hi~n
duQ'c S\l h6n hQ'p v~ phan ph6i va v~ phuang thuc v~n haOO kinh t~. Thd chi chinh
trt cua Thuy. Di~n Ia m(>t h~ th6ng da dang, trong do Dang Dan chu Xa h(>i duQ'c
thanh l~p nam 1932 va n~m quy~n lien tvc 44 nam li~n, cho t&i nam 1976 bi Dang
Nhan dan thay th~ m(>tthai gian, va hi~n nay Dang Dan chu Xa h(>iti~p tvc la dang
cftm quy~n, co aOOhuang l&n t&i con duang phat tri~n kiOO t~ va nha nu&c phuc
IQ'icua Thuy' Di~n. H? thlmg phuc l(Jixfi h(Ji cua Thuy. Di~n luon di theo phuang
cham "cong b~ng va hi~u qua, dam bao quy~n IQ'i cho mQi nguai". S\l k~t hQ'P
OOuftnnhuyen giua ba y~u t6 OOanu&c, thi tfUang va phuc IQ'ixa h(>i da bi~n Thuy'
Di~n thanh d~t nu&c co phuc IQ'ixa h(>iOOi~unh~t th~ gi&i, nguai dan Thuy' Di~n

duQ'c th~ gi&i bi~t d~n v&i cau noi n6i ti~ng "su6ng ill trong b\lng my cho d~n khi


ch€t". ThuO'ng hi~u v€ "mo hinh Thuy' f)i~n" tu d6 cling tra nen lung l~y kh~p the
gi6i
2.1.2. Nhfrng d~c trU'ng

CO'

ban clla

liO

hinh nha nuO'c phuc 19i Thuy. Di~n

Tr\l cQt chinh cua nha nu6c phuc 19i Thuy' f)i~n 1£1:h~ th6ng giao d~lCmien
phi, h~ th6ng cham s6c suc kh6e gia dinh va tre em, va h~ th6ng bao hi~m xa hQi
cho nguai laD dQng.

* H? thimg

giao dlJe miln phi

H~ th6ng twang cong cua Thuy' f)i~n t6n t~i d\fa tren hai hinh thuc cO'ban 1£1
giao d\lc b~t bUQCva giao d\lc khong b~t buQc. Nhung twang thuQc di~n giao d\lc
ph6 c~p b~t bUQc bao g6m cac twang ph6 c~p thong thuang, twang Sami, truang
d~c bi~t va cac chuang trinh gianh cho hQc sinh khuy€t t~t. Cac truang khong
thuQc h~ b~t bUQc bao g6m cac l6p m~u giao - nha tre, lap trung hQc ph6 thong,
mQt s6 twang cho hQc sinh khuy€t t~t, giao d\lc nguai Ian va giao d\lc nguai 100
gianh cho nguai khuy€t t~t.

H~ th6ng giao d\lc g6m 9 nam giao d\lc ti~u hQCva trung hQC cO' sa, 3 nam
giao d\lc trung hQc, 3 nam giao d\lc d~i hQc, 1 nam giao d\lc th~c SI va 4 nam giao
d\lc ti€n S1.Giao d\lc ti~u hQC va trung hQc dugc mien phi hoan toano Chinh phu
khong chi tai trg cho giao d\lc ma con ca chi phi di l~i, sach giao khoa va bua an
mien phi.
Hang nam, chi tieu cua nha nu6c cho giao d\lc chi€m khming 8% GDP, thuQC
di~n cao nhfit the gi6i.

* H? th6ng

cham soe sue khoe gia dinh va tre em

H~ th6ng cham s6c suc khoe gia dinh va tre em a Thuy' f)i~n dugc danh gia 1£1
hoan hao nhfit the gi6i. N6 bao g6m chu y€u cac ch€ dQ phuc 19i nhu ch€ dQ sinh
de, ch€ dQ dU5ng laD va ch€ dQ cham s6c tre em.
1) Ch€ do sinh de va cham s6c tre em: Ph\l nu sinh con dugc nghi de 18
thang c6 luO'ng, trong d6 12 thang ddu huang lUO'llg 100%, 6 thang cu6i huang
lUO'llg90%. N€u den thang thu 18 l~i c6 thai, se ti€p t\lC dugc nghi huang ti€p 90%
lUO'llgcho den khi dua tre ra dai l~i dugc huang ch€ dQ nghi de 18 thang. Ngoai ra,
n€u nguai vg lam cong vi~c tUO'llgd6i quan trQng khong th~ ho~c khong mu6n a
nha qua lau nhu v~y, thi hai vg ch6ng c6 th~ ban b~c d~ ch6ng c6 th~ nghi thay vg.
2) Ch€ do dU5ng laD: Nguai laD dQng v€ huu dugc dinh ky lInh lUO'llgdu
s6ng, nguai gia y€u khong W 10 li~u cUQc s6ng dugc thi c6 th€ VaG a trong vi~n
dU5ng laD cua nha nu6c, dugc huang S\f cham s6c y t€ mien phi, di€u ki~n s6ng t~i
day tUO'llgduO'ng v6i khach s~n 3 sao.

* H? th6ng

bao hiim xii h(Ji eho nguai lao d(Jng