SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM HƯỚNG dẫn học SINH học tập NGOẠI KHÓA môn địa lý QUA HÌNH THỨC TIẾN HÀNH DU KHẢO

Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
Trường THPT chuyên Lương Thế Vinh

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐỒNG NAI
TRƯỜNG THPT CHUYÊN LƯƠNG THẾ VINH

Mã số: ................................

(Do HĐKH Sở GD&ĐT ghi)

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

HƯỚNG DẪN HỌC SINH HỌC TẬP
NGOẠI KHÓA MÔN ĐỊA LÝ
QUA HÌNH THỨC TIẾN HÀNH DU KHẢO

Người thực hiện: Nguyễn Thị Thanh Dung
Lĩnh vực nghiên cứu:
Phương pháp dạy học bộ môn: Địa lý

Có đính kèm: Các sản phẩm không thể hiện trong bản in SKKN
GV : Nguyeãn Thò Thanh Dung

 1 


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
 Mơ hình

Trường THPT chun Lương Thế Vinh
 Phim ảnh

 Hiện vật khác

 Đĩa CD (DVD)

(các phim, ảnh, sản phẩm phần mềm)

Năm học 2014 – 2015

MỤC LỤC

PHẦN 1 : MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................2
2. Mục đích nghiên cứu.................................................................................2
3. Phương pháp nghiên cứu...........................................................................2
4. Giới hạn của đề tài....................................................................................3
5. Lịch sử nghiên cứu đề tài.................................................................................3
PHẦN 2 : NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
Chương 1 : CƠ SỞ LÍ LUẬN
1.1. Quan điểm đổi mới giáo dục.........................................................................4
1.2. Quá trình nắm tri thức của học sinh ..........................................................5
1.3. Vai trò của hoạt động ngoại khóa qua hình thức du khảo trong dạy học 6
1.4. Vai trò của hoạt động dạy học gắn liền với thực tế Đòa lý đòa phương...8
Chương 2 : KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
2.1. Thực trạng dạy và học Đòa Lí hiện nay ở trường THPT và việc thực
hiện ngoại khóa, du khảo.............................................................................
2.2. Giới thiệu chương trình ngoại khóa đã tiến hành ......................................15
2.3. Kết quả của chuyến ngoại khóa - du khảo..................................................28
PHẦN 3 : KẾT LUẬN – ĐỀ XUẤT – KIẾN NGHỊ
Đề xuất – khuyến nghị........................................................................................38
Định hướng thực hiện trong các năm sau...........................................................40

Tài liệu tham khảo.......................................................................................46
Phụ lục................................................................................................................47

GV : Nguyễn Thò Thanh Dung

 2 


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
Trường THPT chun Lương Thế Vinh

PHẦN 1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) là một u cầu tất yếu, có tính đột phá và
đóng vai trò quan trọng quyết định chất lượng cả q trình dạy học. Đây cũng là nhiệm
vụ trọng tâm, xun suốt trong việc thực hiện đổi mới chương trình, sách giáo khoa ở
bậc phổ thơng.
Các nhà khoa học giáo dục cho rằng, khi đổi mới PPDH, giáo viên phải biết vận
dụng các phương pháp phù hợp với năng lực, hứng thú, nhu cầu của học sinh. Hứng
thú là yếu tố có ý nghĩa to lớn khơng chỉ trong q trình dạy học mà cả đối với sự phát
triển tồn diện, hình thành nhân cách của học sinh. Hứng thú sẽ dẫn tới tự giác. Hứng
thú và tự giác là hai yếu tố tâm lý đảm bảo tính tích cực và độc lập sáng tạo trong học
tập. Nếu học sinh được độc lập quan sát, so sánh, phân tích, khái qt hóa các sự kiện,
hiện tượng thì các em sẽ hiểu sâu sắc bài học và hứng thú học tập.
Một trong những cách tạo ra hứng thú học tập rất hiệu quả cho học sinh đó là
cho các em học tập trực tiếp ngồi thực tế, thơng qua các chuyến du khảo, hoạt động
ngoại khóa. Làm sao để có thể tiến hành những chuyến đi như thế một cách hiệu quả,
tiết kiệm mà lại thật sự thiết thực, bổ ích?
Xuất phát từ thực tế đòi hỏi, cùng với nhu cầu học tập liên mơn trong xu hướng

tích hợp, đổi mới giáo dục, trường THPT chun Lương Thế Vinh đã tổ chức Chương
trình giáo dục trực quan về sinh thái- văn hóa- địa lý- lịch sử Đồng Nai cho các Đồn
viên và học sinh trường THPT chun Lương Thế Vinh, trong đó có sự tham gia của
tổ bộ mơn Địa Lý, vào tháng 7/2014 vừa qua.
Trong phạm vi đề tài nhỏ này xin trình bày lại cách thức tổ chức, hiệu quả của
chuyến ngoại khóa - du khảo cũng như những kinh nghiệm chúng tơi đúc rút được
thơng qua chuyến đi trên.
2. Mục đích nghiên cứu
- Tìm hiểu cơ sở lý luận của đề tài, làm rõ mục đích, ý nghĩa, u cầu của việc
đổi mới hình thức tổ chức trong dạy học Đòa Lí.
GV : Nguyễn Thò Thanh Dung

 3 


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
Trường THPT chun Lương Thế Vinh
- Phân tích thực trạng giảng dạy chương trình Địa Lý trong nhà trường PT hiện
nay về các hoạt động học tập ngoại khóa, ngun nhân của thực trạng trên.
- Giới thiệu chương trình học tập ngoại khóa mà tổ Địa lý đã tiến hành ngoại
khóa cùng với các mơn khác trong q trình liên mơn dạy học. Kết quả của chuyến đi.
- Rút kinh nghiệm. Đề xuất một số giải pháp.
3. Phương pháp nghiên cứu :
 Phương pháp tham khảo, nghiên cứu tài liệu
 Phương pháp sưu tầm, lưu trữ, xử lý thông tin
 Phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp
 Phương pháp khảo sát, thực nghiệm
4. Giới hạn của đề tài :

 Phạm vi nghiên cứu :

- Đề tài giới hạn việc nghiên cứu, tìm hiểu và mở rộng kiến thức về việc tổ chức
dạy học ngoại khóa mơn Địa lý thơng qua chuyến đi thực tế do trường THPT chun
Lương Thế Vinh tổ chức tháng 7/2014.
 Đối tượng nghiên cứu :
- Học sinh lớp 11,12 tham gia chuyến du khảo - ngoại khóa.
- Chương trình du khảo do trường THPT chun Lương Thế Vinh tổ chức.
5. Lịch sử nghiên cứu vấn đề:
Nhìn chung trên thế giới, dạy học theo dự án xuất hiện từ khá sớm. Từ thế kỉ
XIX, trên thế giới, dạy học dự án đã được vận dụng dưới nhiều hình thức khác nhau.
Tại Việt Nam, năm 2004, dạy học dự án được triển khai bồi dưỡng cho giáo viên và
tiến hành thí điểm bằng hình thức đưa cơng nghệ thơng tin vào dạy học thơng qua
chương trình “Dạy học hướng tới tương lai” do Cơng ty Intel Việt Nam phối hợp với
Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam tiến hành.
Ở cấp trung học phổ thơng, việc nghiên cứu quan điểm tích hợp trong q trình
dạy học cũng như thực hiện dạy học theo dự án – hoạt động ngoại khóa chưa được
thực hiện một cách hệ thống, đầy đủ. Tuy nhiên trong những năm gần đây, do u cầu
của xã hội, nhiều nội dung mới đã được tích hợp vào mơn học, xu hướng tích hợp
thường là lồng ghép trong các nội dung của các mơn học có liên quan với nhau như
Văn- Sử- Địa, Tốn - Tin v.v… và thường được tiến hành trong các tiết dạy trên lớp.
Còn các giờ học ngoại khóa hay kế hoạch dạy học theo dự án thì trên thực tế chưa xuất
hiện nhiều, số lượng các dự án dạy học còn rất ít, dự án tích hợp liên mơn còn ít hơn.
Trên phạm vi địa bàn tỉnh Đồng Nai, thực hiện xu hướng Dạy học theo dự án tiến hành
dưới hình thức ngoại khóa này là điều hồn tồn mới mẻ. Theo thống kê của Sở Giáo
dục và Đào tạo, Sở Khoa học và cơng nghệ thì đây là dự án đầu tiên. Trong phạm vi
trường THPT chun Lương Thế Vinh, đây cũng là dự án tiên phong tiến hành, và có
thể nói, thực hiện khá thành cơng.

GV : Nguyễn Thò Thanh Dung

 4 

Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
Trường THPT chuyên Lương Thế Vinh

PHẦN 2
NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
CHÖÔNG 1
CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN
1.1. Xu hướng chung của công cuộc đổi mới giáo dục hiện nay
Trước yêu cầu của xã hội hiện nay, các quan niệm về giáo dục đã có sự thay đổi
căn bản, dẫn đến nội dung, phương pháp dạy học cũng thay đổi theo. UNESCO đã nêu
ra 4 trụ cột của giáo dục thế kỉ XXI, đó là “Học để biết, học để làm, học để chung
sống, học để khẳng định mình”, đồng thời yêu cầu “giáo viên cần triệt để sử dụng các
thiết bị và phương pháp giảng dạy mới nhất” “nhằm làm cho mỗi người trở thành
người dạy và kiến tạo nên sự tiến bộ văn hóa của bản thân”. Theo đó, nhiệm vụ của
nhà trường là phải đào tạo những con người có năng lực tự học, tự bồi dưỡng tri thức,
người giáo viên “dạy chữ đồng thời dạy cả kĩ năng, tri thức, thái độ để con người có
thể thích nghi, sáng tạo cuộc sống”.
Tuy nhiên, chất lượng giáo dục ở nước ta hiện chưa bắt kịp được yêu cầu của thời
đại mới. Tình hình thế giới và Việt Nam hiện nay đặt ra yêu cầu phải đổi mới giáo dục
một cách toàn diện theo hướng tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh thông
qua việc sử dụng các phương tiện, phương pháp hiện đại phù hợp với từng bộ môn,
trong đó có môn Địa Lí.
Nhìn một cách hệ thống việc đổi mới PPDH, các nhà khoa học GD cho rằng, cần
nhấn mạnh đến việc dạy và học tích cực. Nếu đặt vấn đề lấy người học làm trung tâm
trong quá trình GD thì điểm xuất phát phải là từ hoạt động học để xác định hoạt động
dạy. Như vậy thì yêu cầu học tích cực được đặt ra trước khi xác định dạy học tích cực
theo nghĩa dạy để HS học tích cực.
Học tích cực có các đặc trưng chính:

Học độc lập: là sự vận động não của HS, sự vận động của tư duy để hoàn thành
nhiệm vụ nhận thức. Học độc lập được tăng cường qua việc tạo ra cơ hội kinh nghiệm
kích thích động cơ học của HS, kích thích sự tò mò, phát triển sự tự tin và tự lập của
HS.
Học tương tác: là cách thức tiếp nhận thông tin thông qua tương tác, thực hành.
Tương tác ở đây được hiểu là qua các giác quan đối với các đối tượng không chỉ là con
GV : Nguyeãn Thò Thanh Dung

 5 


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
Trường THPT chun Lương Thế Vinh
người mà còn là các vật thể. Học tập tương tác đối lập với học tập thụ động. Lối học
này chỉ thơng qua quan sát, chỉ nghe thơng tin.
Học hợp tác: là kiểu học tương tác, song chú trọng sự phối hợp với những người
khác. Đây là hình thức làm việc theo nhóm. Các thành viên có quan hệ phụ thuộc lẫn
nhau, cùng giúp nhau giải quyết các khó khăn nảy sinh trong học tập. Hoạt động học
tập này giúp HS vừa đạt được thành tích học tập vừa phát triển mối quan hệ xã hội.
Trong những thập kỷ qua, nền giáo dục Việt Nam có những bước phát triển lớn,
đạt nhiều thành tựu đáng ghi nhận, góp phần quan trọng vào nâng cao dân trí, đào tạo
nhân lực cho cơng cuộc xây dựng, bảo vệ và đổi mới đất nước. Nhưng đồng thời vẫn
còn ẩn chứa nhiều yếu kém, bất cập.
Nước ta đang trong q trình hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng; sự phát triển
nhanh chóng của khoa học và cơng nghệ, khoa học giáo dục và sự cạnh tranh quyết liệt
trên nhiều lĩnh vực giữa các quốc gia đòi hỏi giáo dục phải đổi mới. Thực chất cạnh
tranh giữa các quốc gia hiện nay là cạnh tranh về nguồn nhân lực và về khoa học và
cơng nghệ. Xu thế chung của thế giới khi bước vào thế kỉ XXI là cần tiến hành đổi mới
mạnh mẽ và cải cách giáo dục.
Trước thực tế trên, Nghị quyết Đại hội Đảng tồn quốc lần thứ XI đã xác định

"Đổi mới căn bản, tồn diện nền giáo dục theo hướng chuẩn hố, hiện đại hố, xã hội
hố, dân chủ hố và hội nhập quốc tế" và "Phát triển nhanh ng̀n nhân lực, nhất là
ng̀n nhân lực chất lượng cao, tập trung vào việc đổi mới căn bản và tồn diện nền
giáo dục quốc dân".
Quan điểm chỉ đạo đổi mới căn bản, tồn diện giáo dục phổ thơng là chuyển mạnh
q trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển tồn diện năng lực và
phẩm chất người học. Học đi đơi với hành; lí luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà
trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội.
Cùng với việc đổi mới chương trình và sách giáo khoa, đòi hỏi phải có sự đổi
mới phương pháp dạy và phương pháp học. Trong q trình dạy học, giáo viên phải
lựa chọn các hình thức tổ chức phù hợp để hướng học sinh đến sự tích cực chiếm lĩnh,
lĩnh hội tri thức để làm chủ những kiến thức cần có, từ đó đào tạo thế hệ trẻ có thói
quen học tập suốt đời nhằm giúp các em thích ứng với thời đại khoa học kĩ thuật phát
triển như vũ bão hiện nay.
Thực tế những năm qua cho thấy, trong giáo dục phổ thơng ở nước ta, sự gắn bó
giữa “học” và “hành”, giữa lý thuyết và thực tiễn, giữa bài học và sự liên hệ với đời
sống – xã hội... chưa thật sự được quan tâm đúng mức. Phần lớn học sinh còn bỡ ngỡ
trước các tình huống, sự kiện thực tế, đặc biệt là những vấn đề mơi trường của địa
phương, hoặc khơng quan tâm đến những giá trị di sản thiên nhiên, lịch sử, văn hóa mà
địa phương mình có… Học sinh càng ít cơ hội được hình thành và rèn luyện kỹ năng
phân tích, giải quyết những vấn đề thực tế, kể cả kỹ năng sống. Trong khi đó, chúng ta
hồn tồn có thể tạo cơ hội để học sinh có được những kinh nghiệm đó thơng qua dạy
học bộ mơn bằng các hình thức dạy học ngồi giờ lên lớp, các hoạt động ngoại khóa…
Hơn nữa, nhiệm vụ của giáo dục vì sự phát triển bền vững là tạo nên các thế hệ trẻ có
đầy đủ kiến thức, kỹ năng và hành vi phục vụ sự nghiệp phát triển bền vững của đất
nước và của địa phương. Việc dạy và học dựa trên thực tiễn địa phương chính là cách
tiếp cận hiệu quả để đạt mục tiêu thực hiện nhiệm vụ trên.
1.2. Quá trình nắm tri thức của học sinh
Nhận thức là sự phản ánh thế giới khách quan vào bộ óc của con người. Ban
đầu, nhận thức còn đơn giản, cùng với sự phát triển của xã hội, nhận thức của con

GV : Nguyễn Thò Thanh Dung

 6 


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
Trường THPT chun Lương Thế Vinh
người ngày càng phát triển đa dạng, phong phú và sâu sắc, thể hiện tính khoa học
và khách quan hơn.
Theo Lênin, nhận thức của con người trải qua hai giai đoạn. Giai đoạn thứ
nhất là nhận thức cảm tính thông qua hệ thống các giác quan, vì vậy mang tính chủ
quan. Giai đoạn thứ hai là nhận thức lý tính. Trong giai đoạn này bằng sức mạnh
của tư duy trừu tượng con người sẽ rút ra được những khái niệm, quy luật.
Quan điểm trên đã khẳng đònh rằng thực tiễn là điểm xuất phát và là cơ sở của
quá trình nhận thức. Thực tiễn càng sinh động thì tính chính xác trong nhận thức
càng cao. Trong dạy học K.D.Usinxky cũng nói “Việc dạy học không dựa trên
những biểu tượng trừu tượng mà dựa trên những hình ảnh cụ thể do học sinh trực
tiếp tri giác được : những hình ảnh này hoặc do học sinh tri giác ngay khi học dưới
sự hướng dẫn của giáo viên hoặc do các em độc lập quan sát trước đó. Giáo viên
sẽ tìm ở các em những hình ảnh có sẵn mà dạy. Tiến trình dạy học này đi từ cụ thể
đến trừu tượng, từ biểu tượng đến tư tưởng…” (Hà Thế Ngữ - Đặng Vũ Hoạt, Giáo
dục học tập 1, NXBGD,TP. HCM, tr. 154 )
Học thuyết phản xạ của I.P.Pavlốp cũng đề cập trực tiếp đến vấn đề này.
Phản xạ của con người là phản xạ có điều kiện. Đồng thời ông đã chứng minh được
quá trình nhận thức luôn luôn có hai tín hiệu.
- Hệ thống tín hiệu thứ nhất : là tín hiệu truyền đi còn ở dạng cảm tính do tri
giác thông qua hệ thống giác quan.
- Hệ thống tín hiệu thứ hai : qua quá trình tư duy mà khái quát hóa các thông
tin nhận được từ tín hiệu thứ nhất. Hệ thống tín hiệu này được truyền đi dưới dạng
lý tính là các khái niệm, quy luật … mang tính chủ quan.

Hệ thống tín hiệu thứ hai (biểu hiện cho khối lượng, chất lượng, độ bền của tri
thức) liên quan chặt chẽ với hệ thống tín hiệu thứ nhất vì hệ thống tín hiệu thứ nhất
sẽ quyết đònh chất lượng, khối lượng kiến thức.
Trong học tập Đòa Lí, để cho hệ thống tín hiệu thứ nhất thêm phong phú, đa
dạng thì phương pháp sử dụng thông tin hỗ trợ và các tài liệu trực quan để sinh
động hóa kiến thúc là rất cần thiết. Chính điều này góp phần quan trọng làm cho
hệ thống tín hiệu tăng thêm độ chính xác, trung thực và đáng tin cậy hơn.
Từ những cơ sở khoa học trên không ai có thể phủ nhận vai trò đặc biệt quan
trọng của hoạt động ngoại khóa cũng như việc tìm hiểu và tiếp xúc với thực tế trong
dạy học. Nói rộng hơn đó là tầm quan trọng của phương pháp dạy trực quan trong
dạy học nói chung và dạy học Đòa Lí nói riêng. Sử dụng tư liệu trực quan là kích
thích các giác quan cùng hoạt động, cùng phản ứng và thu nhận tín hiệu, thông tin,
tri thức. Điều này giúp cho quá trình tư duy thêm nhanh nhạy, hiệu quả và trung
thực, rất có lợi cho việc học tập. Thêm vào đó khơi gợi được ở các em lòng say mê,
hứng thú học tập và do dó đạt được kết quả cao hơn.
1.3. Vai trò của hoạt động ngoại khóa qua hình thức du khảo trong dạy
học Địa Lí

GV : Nguyễn Thò Thanh Dung

 7 


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
Trường THPT chuyên Lương Thế Vinh
Địa Lí là môn học không thể thiếu trong chương trình nhà trường phổ thông.
Môn học này không những cung cấp những tri thức về Địa lí mà còn có tác dụng to lớn
về mặt giáo dục lòng yêu quê hương Tổ quốc cho thế hệ trẻ, bồi dưỡng thế giới quan
khoa học, quan điểm lịch sử, tư duy kinh tế, tư duy sinh thái và những quan điểm đúng
đắn trong mối quan hệ giữa con người với tự nhiên. Thêm vào đó là cung cấp những tri

thức Địa lí về địa phương, đất nước, về các nước trong khu vực, mở rộng quan hệ giao
lưu quốc tế trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay. Từ đó phát huy tinh thần làm chủ sáng
tạo trong khai thác tự nhiên, văn hóa, xã hội, kinh tế để mưu cầu hạnh phúc bền vững
sau này cho bản thân và cho xã hội.
Luật Giáo dục năm 2005 đã quy định nguyên lý giáo dục là: "Hoạt động giáo
dục phải được thực hiện theo nguyên lý học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao
động sản xuất, lý luận gắn liền với thực tiễn, giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục
gia đình và giáo dục xã hội". Xuất phát từ yêu cầu trên, chương trình Địa lí hiện nay ở
cấp Trung học phổ thông đã có bổ sung phần Địa lí địa phương nhằm bắt kịp xu hướng
chung của giáo dục hiện nay.
Phần Địa lí địa phương này nằm trong chương trình lớp 9 và lớp 12. Đây là một
bộ phận quan trọng của Địa lí đất nước, là một nguồn thiết yếu làm phong phú tri thức
của học sinh về Tổ quốc, giáo dục cho các em tình yêu thiên nhiên đất nước, trước hết
là với chính nơi mình sinh ra và sống, hình thành những khái niệm đầu tiên về trách
nhiệm và nghĩa vụ với quê hương, hình thành mối liên hệ giữa lịch sử-địa lý địa
phương và lịch sử-địa lý dân tộc. Mục tiêu là giúp cho học sinh có được các kiến thức
về địa phương qua việc học tập trên lớp, khảo sát, nghiên cứu ngoài thực địa, tạo điều
kiện cho học sinh hiểu rõ những khó khăn và thuận lợi thực tế của tự nhiên, dân cư,
kinh tế xã hội ở địa phương. Qua đó giúp học sinh có ý thức tham gia cải tạo, xây dựng
địa phương, đồng thời bồi dưỡng tình cảm tốt đẹp đối với quê hương đất nước. Ngoài
ra còn rèn luyện kĩ năng nghiên cứu, khảo sát, điều tra, quan sát, phân tích, vẽ, thiết
lập các số liệu, biểu đồ, bản đồ…, bước đầu tập cho học sinh làm quen với tính chất và
công việc của công tác nghiên cứu khoa học. Từ đó giúp các em bồi dưỡng thế giới
quan khoa học, phát triển năng lực trí tuệ và những kỹ năng thực tiễn. Mặt khác, kiến
thức Địa lý có sự liên hệ, chứng minh bằng thực tiễn nơi các em đang sinh sống và học
tập sẽ trở nên hấp dẫn và có tính thuyết phục với học sinh hơn.
Xác định phương châm: “Học đi đôi với hành” là một trong những phương
châm đào tạo của nhiều cơ sở đào tạo các cấp, đặc biệt các trường THPT chuyên với
mục tiêu đào tạo nhân tài chủ lực cho tỉnh nhà thì các chương trình thực tập, thực tế
càng có ý nghĩa quan trọng. Trong quá trình đổi mới chương trình và phương pháp dạy

học, hoạt động thực tế càng được chú ý hơn vì nó gắn chặt với việc thực hiện kĩ năng
nghề nghiệp của học sinh sau này sau khi ra trường. Có thể thấy rõ hoạt động thực tế
có rất nhiều ý nghĩa với việc học tập và rèn luyện của các em.
Có nhiều biện pháp để làm giàu kiến thức Địa lí cho học sinh. Trong đó, hình
thức nghiên cứu học tập trực tiếp ngoài thực địa là một trong những hình thức mang lại
hiệu quả cao hơn cả, đặc biệt khi giảng dạy Địa lí địa phương.
Thực vậy, những chuyến tham quan thực tế này sẽ giúp cho học sinh có dịp
khảo sát, vận dụng những bài học vào thực tiễn cuộc sống và qua đó, các em được rèn
luyện ý thức kiểm soát bản thân, tinh thần đồng đội cũng như tác phong kỷ luật khi
tham gia hành trình. Đây cũng là dịp rèn luyện kỹ năng sống cho các em trong điều
kiện cho phép.
Với nhiều bậc phụ huynh, những chuyến tham quan của trường, lớp hàng năm
là cơ hội để con em mình vui chơi, thư giãn và khám phá, tìm hiểu những địa điểm,
danh lam thắng cảnh mới. Tuy nhiên, chuyến dã ngoại được lên kế hoạch cẩn thận, kết
GV : Nguyeãn Thò Thanh Dung

 8 


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
Trường THPT chun Lương Thế Vinh
hợp các kiến thức và u cầu liên quan tới chương trình học đóng vai trò quan trọng và
ý nghĩa hơn nhiều. Nó sẽ giúp từng cá nhân có những trải nghiệm thực tế thú vị, phát
huy khả năng cũng như phát triển trong mơi trường thực tế có nhiều thử thách, đề cao
khả năng quan sát, tìm tòi, suy ngẫm và tính kiên trì. Đó cũng là mơi trường hiệu quả
thúc đẩy học sinh đối xử trung thực, tơn trọng lẫn nhau, cùng nhau học hỏi và chia
sẻ, giúp các em làm quen với hiện thực đa dạng bên ngồi, khơi gợi niềm đam mê, tính
sáng tạo, lòng u thiên nhiên... để hồn thiện mình trở thành những cơng dân tồn
cầu. Trong một vài ngày xa nhà và xa người thân, các em sẽ có những bước tiến mới
trong việc phát triển tính tự lập và cảm thấy tự tin hơn. Các em có cơ hội phát triển các

kỹ năng về việc hợp tác, làm việc theo nhóm, kỹ năng lãnh đạo, phân tích và giao tiếp
hiệu quả trong thực tế.
Xuất phát từ thực tế trên, cùng với nhu cầu học tập liên mơn trong xu hướng
tích hợp, đổi mới giáo dục, trường THPT chun Lương Thế Vinh đã tổ chức Chương
trình giáo dục trực quan về sinh thái-văn hóa- địa lý- lịch sử Đồng Nai cho các Đồn
viên và học sinh trường THPT chun Lương Thế Vinh, trong đó có sự tham gia của
tổ bộ mơn Địa Lý.
1.4. Vai trò của hoạt động dạy học gắn liền với thực tế Đòa lý đòa phương
Dạy và học dựa trên giải quyết vấn đề thơng qua thực tế là việc sử dụng các bối
cảnh, tư liệu… của thực tế địa phương để tạo nên các tình huống có vấn đề trong các
bài giảng trên lớp hoặc là nơi tổ chức các hoạt động thực hành, ngoại khố cho học
sinh.
Hoạt động ngoại khố (hoạt động ngồi giờ lên lớp) có ưu thế ở sự linh hoạt
nhất định về nội dung, thời gian cũng như khơng gian, trong tài liệu này chúng tơi vận
dụng cách tiếp cận thực tế địa phương để đưa ra giải pháp như một gợi ý về cách tổ
chức để các hoạt động này trở nên hiệu quả hơn.
Dạy và học dựa trên giải quyết vấn đề từ thực tế địa phương thực chất là một
q trình nhằm củng cố và phát triển ở học sinh sự hiểu biết và quan tâm trước hết tới
những vấn đề mơi trường xung quanh mình, bao gồm: kiến thức, thái độ, hành vi, kỹ
năng và ý thức trách nhiệm để học sinh có thể tự mình và cùng tập thể đưa ra các giải
pháp nhằm giải quyết vấn đề mơi trường xung quanh mình trước mắt cũng như lâu dài
(Bộ Giáo dục và Đào tạo/Chương trình phát triển Liên hợp quốc 1998).
Mục tiêu của dạy và học dựa trên thực tế địa phương là mà mỗi hoạt động cần
đạt tới là: Giúp cho mỗi cá nhân và cộng đồng hiểu biết và cảm nhận về mơi trường
xung quanh mình cùng các vấn đề của nó (nhận thức); tiếp thu những khái niệm cơ bản
về mơi trường xung quanh mình và cách bảo vệ mơi trường xung quanh mình (kiến
thức); có được những tình cảm, mối quan tâm trong việc cải thiện và bảo vệ mơi
trường xung quanh mình (thái độ, hành vi); học được những kỹ năng giải quyết cũng
như thuyết phục các thành viên khác cùng tham gia (kỹ năng); có tinh thần trách nhiệm
trước những vấn đề mơi trường xung quanh mình và có những hành động thích hợp

giải quyết vấn đề (tham gia tích cực)
Hiệu quả của dạy và học dựa trên giải quyết vấn đề từ trên thực tế địa phương
mang lại cho các thế hệ thanh thiếu niên tình cảm và trách nhiệm đối với địa phương
mình, bắt đầu bằng việc xác định các vấn đề mơi trường xung quanh và tìm ra các giải
pháp, đóng góp cho những quyết định về mơi trường xung quanh mình ở các phạm vi
và mức độ khác nhau dựa trên nền tảng là kiến thức các mơn học.
Thơng thường, mỗi con người sẽ thấy mình có trách nhiệm đối với các vấn đề
mơi trường xung quanh khi họ hiểu rằng họ có thể, dù ít hay nhiều, tác động đến q
GV : Nguyễn Thò Thanh Dung

 9 


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
Trường THPT chuyên Lương Thế Vinh
trình đưa ra các quyết định giải quyết các vấn đề môi trường xung quanh. Dạy và học
dựa trên giải quyết vấn đề từ thực tế địa phương tạo điều kiện cho học sinh thấy được
các em có thể làm được điều đó và thực sự các em sẽ làm được. Một chương trình Dạy
và học dựa trên giải quyết vấn đề từ thực tế địa phương được xem là thành công khi
nội dung và phương pháp hoạt động đạt được những mục đích cụ thể, từ nhận thức tới
kỹ năng, và cam kết thực hiện thông qua việc nâng cao ý thức trách nhiệm của mỗi cá
nhân, tập thể cũng như chính phủ trong việc giải quyết những vấn đề môi trường xung
quanh hiện nay. Nếu phát triển bền vững là sự phát triển không làm ảnh hưởng tới các
thế hệ mai sau do sự suy giảm chất lượng môi trường xung quanh của thế hệ ngày nay
tạo ra (UNEP, 1987) thì giáo dục vì sự phát triển bền vững là giáo dục nhằm thúc đẩy
phát triển bền vững và cải thiện khả năng của con người đáp ứng với những vấn đề
môi trường xung quanh. Dạy và học dựa trên giải quyết vấn đề từ thực tế địa phương
được xem là nhân tố quan trọng trong giáo dục vì sự phát triển bền vững.
Điều này tưởng như đơn giản nhưng rất phức tạp do nó đòi hỏi những tư duy
mới, sáng kiến mới và cách làm mới trong giảng dạy và học tập. Mục đích của chuyến

đi du khảo, tham quan học tập thực tế là trang bị cho các em học sinh (và cả giáo viên)
những kiến thức và kỹ năng cơ bản của cách tiếp cận “Dạy và học dựa trên vấn đề”
trong các hoạt động ngoài giờ lên lớp, thông qua các hoạt động dã ngoại, trải nghiệm
thực tế ở địa phương như tham quan vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên, các di
sản… Thông qua các hoạt động này, học sinh có cơ hội để củng cố các bài học trên
lớp, học thêm các bài học thực tế, vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết các vấn đề
của thực tế địa phương, thông qua đó rèn luyện được các kỹ năng phân tích, tổng
hợp… và hình thành hành vi và lối sống hữu ích cho sự nghiệp phát triển bền vững của
đất nước.

GV : Nguyeãn Thò Thanh Dung

 10 


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
Trường THPT chun Lương Thế Vinh

CHƯƠNG 2
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
2 .1. Thực trạng dạy và học Đòa Lí ở trường THPT hiện nay và việc thực
hiện ngoại khóa, du khảo
Nhìn chung, chương trình sách giáo khoa hiện nay còn nặng về cung cấp lý
thuyết, nhẹ về thực hành, tổ chức các hoạt động thực tiễn liên quan đến bài học.
Điều này làm cho các bài học trở nên nặng nề, chưa tạo được khả năng kích thích
tư duy, phát huy hứng thú học tập nơi các em. Chính ở điểm này chúng ta cần bổ
sung các yếu tố nhằm khai thác những nội dung gắn bó với hiểu biết vốn có của
học sinh, những nội dung gắn với cuộc sống thực tế của các em, những nội dung
giúp học sinh phát triển năng lực tự học, năng lực vận dụng hiểu biết vào việc phát
hiện, giải quyết những vấn đề học tập, cuộc sống.

Thực tế cho thấy rằng, có nhiều thầy cô bộ môn rất yêu nghề, có tâm huyết,
trình độ chuyên môn vững, luôn tìm cách cải thiện phương pháp nhằm giúp cho
việc dạy và học đạt hiệu quả cao hơn. Tuy nhiên, đa số các thầy cô dạy Đòa Lí hiện
nay thường chỉ dừng lại ở kiểu truyền đạt kiến thức có sẵn, học sinh nghe giảng, trả
lời câu hỏi rồi ghi chép bài trên bảng, về nhà học bài tiết sau kiểm tra. Chu trình cứ
lặp lại như thế có thể gây nhàm chán và mệt mỏi. Trong tiết học, học sinh chỉ ngồi
thụ động hoặc đứng lên trả lời một số câu hỏi phát vấn. Thậm chí ở một số tiết
giảng, câu hỏi phát vấn của giáo viên cũng chưa chú trọng đến khả năng phát triển
năng lực nhận thức cho học sinh - đó là những câu hỏi mà đáp án nằm sẵn ngay
trong sách giáo khoa, học sinh chỉ cần tìm và đọc. Học sinh chỉ sử dụng sách để trả
lời những kiến thức mà em “cần”, cần để làm bài thi, cần để trả lời câu mà thầy cô
hỏi, chứ các em chưa có cơ hội để có được những kiến thức mà mình thật sự
“muốn”, chưa có cơ hội tiếp cận tư liệu để chủ động, sáng tạo lónh hội kiến thức,
chưa sử dụng thêm các tư liệu trực quan ngoài sách giáo khoa.
GV : Nguyễn Thò Thanh Dung

 11 


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
Trường THPT chun Lương Thế Vinh
Đặc biệt là đối với chương trình Đòa Lý, có nhiều kiến thức khó hoặc bò xem
là khô khan, khó nhớ, khó nắm bắt. Trong khi đây lại là những kiến thức rất thực tế
và cần thiết để học sinh hiểu được những quy luật trong tự nhiên cũng như các kiến
thức về kinh tế xã hội, tạo niềm say mê hứng khởi đối với môn Đòa Lý. Chính vì
thế nên việc sinh động hóa những kiến thức này để nó trở nên gần gũi với thực tế,
được các em quan tâm, đó là điều quan trọng. Nếu các em được tiếp xúc trực tiếp
với thực tế thì càng tốt hơn nữa. Qua đó vai trò của hoạt động ngoại khóa – du khảo
tìm hiểu thực tế là hết sức cần thiết.
Do đó, u cầu của Bộ GD - ĐT đặt ra là phải kết hợp giảng dạy lí thuyết với

các hoạt động thực tiễn như tham quan, dã ngoại, thực hành… Tuy nhiên trên thực tế,
qua tìm hiểu ở các trường THPT trên cả nước cũng như khảo sát học sinh ở một số
trường THPT trong tỉnh như trường THPT chun Lương Thế Vinh, THPT Ngơ
Quyền, Trấn Biên, Bùi Thị Xn… cho thấy đa số các em khơng hiểu nhiều về Địa lý
địa phương, chưa được tham gia các hoạt động nghiên cứu thực tế.
Hiện nay hầu như các trường chỉ mới tiến hành dạy lí thuyết, các hoạt động
thực hành chưa triển khai được do thiếu thời gian, khó khăn về kinh phí. Về phía HS,
do sự q tải của chương trình và tâm lý thực dụng chỉ tập trung học các mơn, các nội
dung liên quan đến thi cử nên rất ít quan tâm đến nội dung giáo dục địa phương. Hậu
quả là rất nhiều HS đã học xong chương trình THPT nhưng kiến thức về địa phương
rất hạn chế. Ngun nhân chính là do việc giảng dạy chưa được đầu tư đúng mức,
chưa có sự sáng tạo để mang lại sự hứng thú cho học sinh. Ngồi các tiết dạy Địa lý
địa phương theo quy định, giáo viên chưa thường xun đưa kiến thức Địa lý địa
phương vào bài giảng, hoặc nếu có cũng chỉ dừng lại ở mức dùng kiến thức Địa lí địa
phương minh họa cho những kiến thức trong bài dạy. Vì vậy học sinh chỉ nắm được sơ
bộ các vấn đề cơ bản như ở địa phương mình có khống sản gì, có ngành cơng nghiệp
gì, có cây trồng, vật ni gì… mà khơng có cơ hội để tìm hiểu sâu hơn một cách có hệ
thống hoặc trực tiếp trải nghiệm những điều đã được học. Do đó, kiến thức của học
sinh thường nghèo nàn, khơng sâu, mau qn, việc cung cấp và bổ sung kiến thức cho
học sinh còn nhiều hạn chế và chưa thực sự hữu dụng cho nghề nghiệp cũng như cuộc
sống sau này.
Tại trường THPT chun Lương Thế Vinh, chúng tơi đã tiến hành các cuộc khảo
sát (thơng qua hình thức phát phiếu điều tra thăm dò, phỏng vấn) đối với giáo viên,
phụ huynh và học sinh trước khi tổ chức các hoạt động du khảo - ngoại khóa. Và kết
quả khảo sát thu được đã cung cấp tín hiệu đáng mừng về thái độ và sự quan tâm của
mọi người dành cho hoạt động du khảo trong dạy và học.
Đa số giáo viên, phụ huynh và học sinh đều đánh giá cao vai trò của hoạt động
dạy học ngoại khóa. (câu 1 PKS GV, câu 6 PKS PHHS, câu 14 PHKS HS)
HS tuy vẫn còn một bộ phận nhỏ chưa quan tâm và nhìn nhận tích cực về sự cần
thiết của hoạt động này nhưng nhìn chung, đại bộ phận vẫn thừa nhận. Theo đó, khi tổ

chức các hoạt động ngoại khóa, đa số các em sẽ hưởng ứng.

GV : Nguyễn Thò Thanh Dung

 12 


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
Trường THPT chuyên Lương Thế Vinh

Với vai trò là người trực tiếp tham gia giảng dạy trong và ngoài giờ lên lớp, 100%
giáo viên (GV) nhận thấy sự cần thiết của hoạt động ngoại khóa trong dạy và học. Phụ
huynh học sinh (PHHS), với sự quan tâm dành cho việc học của con em mình, cũng có
sự nhìn nhận tích cực với hoạt động ngoại khóa trong việc học tập và rèn luyện của
học sinh. Riêng đối với học sinh (HS), tuy còn bỡ ngỡ với hình thức học này, nhưng đa
số cũng tán thành việc học tập bằng hình thức ngoại khóa.
Theo biểu đồ thống kê tỉ lệ phần trăm câu trả lời của GV, PHHS và HS ta có thể
thấy được GV là đối tượng có nhận định tích cực nhất về sự cần thiết của hoạt động
ngoại khóa so với hai đối tượng khảo sát còn lại. Có thể lí giải điều này là do GV được
trang bị kiến thức và thông tin đầy đủ về hoạt động ngoại khóa, và cũng là đối tượng
chủ động tổ chức và định hướng các hoạt động ngoại khóa còn lại. Đây là thuận lợi rất
lớn trong việc thực hiện hoạt động ngoại khóa trong dạy và học.
Bên cạnh đó, các GV được khảo sát cũng đánh rất giá cao hình thức dạy học kết
hợp học trên lớp với hoạt động ngoại khóa tại chỗ và du khảo. (Câu 2 PKHS GV)

GV nhìn nhận hoạt động ngoại khóa mang lại nhiều lợi ích cho HS như mở rộng
giao lưu, mở rộng tri thức, trải nghiệm thực tế, vui chơi để giải tỏa áp lực học tập, tích
lũy và rèn luyện kĩ năng mềm. Đa số GV (93.7%) nhận định lợi ích to lớn đó.
Đa số GV cũng đồng ý đưa hoạt động du khảo vào chương trình bắt buộc, nhưng
cũng còn khá nhiều GV e dè trước việc này. Thái độ dè dặt này thể hiện sự thận trọng

GV : Nguyeãn Thò Thanh Dung

 13 


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
Trường THPT chuyên Lương Thế Vinh
của GV với một hình thức học tập vẫn còn khá mới mẻ chứ không phải không nhận
thấy được những ưu điểm của hoạt động du khảo (Câu 13, PKS GV)

Về phía PHHS, vẫn có sự đồng thuận từ đa số, sẽ là lực lượng hỗ trợ tích cực cho
hoạt động này. Nguyên nhân là do với điều kiện công nghệ thông tin hiện nay, PHHS
thường xuyên theo dõi những chủ trương đổi mới phương pháp dạy và học. Chính vì
thế, họ nhanh chóng nắm bắt được xu thế dạy học tiến bộ và có thái độ hưởng ứng.
(Câu 4 PHKS PHHS)
PHHS đa số đánh giá cao sự cần thiết của các hoạt động ngoại khóa do nhà
trường tổ chức như các Câu lạc bộ học thuật hoặc sở thích, các cuộc thi đố vui và thi
tìm hiểu, du khảo, thăm và tặng quà các trung tâm nhân đạo.v.v. (Câu 7 PKS PHHS).
Căn cứ vào kết quả thu được, ta nhận thấy tuy đều được đánh giá cao, tỉ lệ chênh lệch
không nhiều nhưng xét tình hình thực tế thì hoạt động du khảo có được sự đánh giá
cao như thế thì là điều đáng chú ý. Vì, hoạt động câu lạc bộ, các cuộc thi và việc thăm
các trung tâm nhân đạo là những hoạt động quen thuộc, đã chứng minh được hiệu quả
tích cực của mình với PHHS. Hai hoạt động đầu cung cấp kiến thức và kĩ năng, hoạt
động sau giúp nâng cao nhận thức. So với các hoạt động ấy, hoạt động du khảo là một
hoạt động khá mới mẻ, không chỉ cung cấp kiến thức kĩ năng mà còn giúp nâng cao
nhận thức khi phối hợp kiến thức liên môn và liên ngành, đưa HS đến tận nơi, cho HS
cơ hội khám phá và tìm hiểu.

GV : Nguyeãn Thò Thanh Dung

 14 


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
Trường THPT chuyên Lương Thế Vinh

Kết quả khảo sát ở câu 3 PKS PHHS cũng phản ánh được hình thức dạy học được
PHHS đánh giá cao và mong con em mình được học chính là học trên lớp và học qua
các hoạt động ngoại khóa tại chỗ và du khảo (56.9%). Có thể nhận thấy, tuy tỉ lệ chưa
thật sự áp đảo nhưng với một hình thức học hoàn toàn mới mẻ và đòi hỏi nhiều đầu tư
như du khảo thì đây đã là một tín hiệu đáng mừng - đặc biệt khi so với tỉ lệ 21.4%
PHHS vẫn quan niệm hình thức học tập chỉ nên gói gọn trên lớp và lớp học thêm.
Tương tự như PHHS, các em HS không đánh giá cao hình thức học tập quen
thuộc chỉ gói gọn trên lớp và các lớp học thêm. Phần lớn các em muốn được học tập
với hình thức đa dạng, không chỉ trên lớp, các hoạt động ngoại khóa tại chỗ mà còn
phải kết hợp du khảo (Câu 1, PKS HS)

GV : Nguyeãn Thò Thanh Dung

 15 


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
Trường THPT chuyên Lương Thế Vinh

Kết quả tương tự như GV, PHHS có tỉ lệ đồng thuận cao với hoạt động du khảo
(câu 8 PKS PHHS) và sẵn sàng tham gia cùng con em mình (Câu 11 PHS PHHS). Đây
là một tín hiệu tích cực cho việc phối hợp giữa nhà trường và gia đình trong việc giáo
dục HS.

Thái độ tích cực đó của PHHS bắt nguồn từ việc đánh giá cao mức độ cần thiết về
kĩ năng sống và đạo đức nhân cách mà HS được rèn giũa trong nhà trường, bên cạnh
kiến thức cần thiết. Các tỉ lệ đánh giá rất cao, lần lượt là 77.1%, 74% và 8.3% đã cho
thấy PHHS rất coi trọng việc phát triển toàn diện của con em mình.Chính cái nhìn toàn
diện và tiến bộ đó đã giúp PPHHS đồng ý tham gia hưởng ứng các hoạt động ngoại
khóa do nhà trường tổ chức. (Câu 1 PKS PHHS)
Chính vì đánh giá cao hiệu quả của hoạt động ngoại khóa, đặc biệt là hoạt động
du khảo, nên các em HS cũng có thái độ hưởng ứng tích cực dành cho hoạt động
ngoại khóa (câu 7 PKS HS). Đa số các em đều có nguyện vọng tham gia nếu có cơ hội.

GV : Nguyeãn Thò Thanh Dung

 16 


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
Trường THPT chuyên Lương Thế Vinh

Tóm lại, theo các kết quả khảo sát thu được, đa số mọi người đều có nhìn nhận và
thái độ hưởng ứng tích cực cho hoạt động ngoại khóa nói chung và hoạt động du khảo
nói riêng. Đây chính là những điều kiện thuận lợi bước đầu cho việc tổ chức các hoạt
động du khảo cho HS và minh chứng bằng hoạt động thực tế của trường THPT chuyên
Lương Thế Vinh đã tiến hành vào tháng 7/2014 vừa qua.
2.2. Giới thiệu chương trình ngoại khóa
Chương trình học tập ngoại khóa nhằm giúp học sinh có dịp làm quen, gắn kết
với tập thể lớp thông qua các hoạt động vừa học vừa chơi mang tính tập thể; giúp học
sinh tiếp cận với thực tế cuộc sống, hướng cho các em những nội dung kiến thức cần
quan tâm, khơi dậy những kỹ năng quan sát, tìm hiểu, đánh giá các điều kiện tự nhiên,
kinh tế - xã hội của từng địa phương trong tổng thể vùng kinh tế.
Nội dung chương trình được thiết kế phù hợp với đặc điểm điều kiện tự nhiên,

tình hình kinh tế xã hội của địa phương. Chương trình ngoại khóa không đặt nặng kiến
thức chuyên ngành mà chủ yếu giúp học sinh thắt chặt tình bè bạn trong lớp, tinh thần
sinh hoạt và làm việc tập thể; giới thiệu, hướng dẫn cách quan sát, đánh giá, nhìn nhận
vấn đề qua các câu hỏi đặt ra trong quá trình tham quan học hỏi và giao lưu. Thông
qua đó phát huy khả năng so sánh, đối chiếu, tư duy liên vùng, giải thích các qui luật,
hiện tượng, tìm hiểu và phân biệt sự dị biệt về các hoạt động kinh tế xã hội giữa các
vùng lãnh thổ địa lý khác nhau.
Với yêu cầu đặc trưng cho chuyến đi, nội dung nghiên cứu lần này tập trung
vào các đặc điểm kinh tế xã hội nổi bật của địa phương như hồ Trị An, vùng quy hoạch
rừng chiến khu D, khả năng bảo vệ rừng, quy trình tiến hành hoạt động du lịch sinh
thái tại Khu bảo tồn Thiên nhiên - Văn hoá - Lịch sử Đồng Nai, khám phá thiên nhiên
ở đảo Ó - Đồng Trường, vấn đề bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc Chơ Ro, các mô hình
tổ chức quản lý và sản xuất tiêu biểu, đặc trưng cho khu vực…
Chương trình tiến hành yêu cầu học sinh phải có sự đầu tư, chuẩn bị trước cho
chuyến đi. Trước khi đi Ban tổ chức tiến hành phát các câu hỏi hướng dẫn cách thức
và nội dung tiến hành tìm hiểu cho học sinh. Các em phải nghiên cứu ban đầu ở nhà,
dựa trên những tài liệu tham khảo có sẵn. Điều này giúp các em có kiến thức nền và
những dấu ấn ban đầu về địa điểm và những nội dung cần tiếp tục bổ sung kiến thức
khi tiến hành thực tế. Đồng thời trong yêu cầu có nêu rõ không chỉ tìm hiểu mà cần có
GV : Nguyeãn Thò Thanh Dung

 17 


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
Trường THPT chuyên Lương Thế Vinh
sản phẩm cụ thể của cả nhóm và bài thu hoạch cá nhân nên các em cần làm việc theo
nhóm để định hướng trước vấn đề trọng tâm mà nhóm lựa chọn để làm thu hoạch cuối
cùng. Học sinh cần phải chủ động, sáng tạo hoạt động, có tinh thần học hỏi, ham thích
tìm hiểu. Mỗi cá nhân cũng sẽ tự chọn 1 hướng nghiên cứu trong chủ đề lớn của

chương trình đưa ra. Các chủ đề nghiên cứu đưa ra có gắn chặt với các kiến thức, kỹ
năng đã được học và phù hợp với chuyên ngành, chẳng hạn như: nghiên cứu sinh thái,
nghiên cứu về cách thức bảo tồn hồ Trị An, tìm hiểu về Khu bảo tồn Thiên nhiên - Văn
hoá - Lịch sử Đồng Nai, khám phá thiên nhiên ở đảo Ó- Đồng Trường, điều kiện phát
triển vườn ươm cây lâm nghiệp, tìm hiểu về điều kiện sinh sống và canh tác, cách thức
làm du lịch gắn với dân tộc Chơ Ro v.v…
Chương trình ngoại khóa không phải là môn học bắt buộc, nên sẽ không ảnh
hưởng đến điểm số trên lớp. Tuy nhiên, vẫn khuyến khích học sinh có báo cáo và cho
điểm sau khi kết thúc chuyến đi. Thông qua đó, học sinh sẽ trình bày thu hoạch, phát
biểu cảm nghĩ của mình về chương trình. Học sinh sẽ trình bày kết quả chủ đề nghiên
cứu trước hội đồng giám khảo đồng thời viết bài thu hoạch phản hồi sau khi kết thúc
chuyến đi.
Tuy chuyến đi thực tế diễn ra trong thời gian ngắn (2 ngày 1 đêm), nhưng kết
quả đem lại rất có ý nghĩa. Đây được xem là một trong những nội dung học tập không
thể thiếu trong sự nghiệp trồng người nói riêng và nền giáo dục Việt Nam nói chung.
Để tiến hành chương trình, do thực tế tích hợp liên môn nên chúng tôi đã tiến
hành xây dựng giáo án - kế hoạch bài dạy theo dự án, cụ thể như sau:
KẾ HOẠCH BÀI DẠY (theo dự án)

-

-

Biên soạn
Nhóm giáo viên
Trường
THPT chuyên Lương Thế Vinh
Thành phố
Biên Hòa - Đồng Nai
Tổng quan về bài dạy

Tiêu đề dự án: TÍCH HỢP LIÊN MÔN, LIÊN NGÀNH ĐỀ PHÁT TRIỂN NĂNG
LỰC TOÀN DIỆN CHO HỌC SINH
Chương trình giáo dục trực quan về sinh thái – văn hóa – lịch sử cho học sinh của
trường THPT chuyên Lương Thế Vinh
Tóm tắt bài dạy
Dạy học theo dự án là một mô hình dạy học trong đó học sinh tham gia vào việc tìm hiểu
những vấn đề hấp dẫn và cuối cùng phải tạo ra được những sản phẩm thực tế. Dự án TÍCH
HỢP LIÊN MÔN, LIÊN NGÀNH ĐỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TOÀN DIỆN CHO
HỌC SINH đặt học sinh vào những vai trò tích cực như: người giải quyết vấn đề, ra quyết
định, điều tra viên, người viết báo cáo.
Học sinh tham gia vào quá trình điền dã 2 ngày 1 đêm
Học sinh chủ động tìm kiếm đề tài, tích cực thu thập tài liệu để hoàn thành đề tài của nhóm
(sản phẩm)
Lĩnh vực bài dạy
Tích hợp liên môn, liên ngành: Văn hóa, lịch sử, địa lý, sinh học - sinh thái, văn chương
Cấp / lớp
Lớp 11-12 – Trung học phổ thông chuyên
Thời gian dự kiến
Sinh hoạt ngoại khóa về văn hóa – lịch sử Đồng Nai: 2 buổi
Điền dã: 2 ngày 1 đêm
GV : Nguyeãn Thò Thanh Dung

 18 


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
Trường THPT chuyên Lương Thế Vinh

- Hoàn thiện sản phẩm: 2 tuần
Chuẩn kiến thức cơ bản

Chuẩn nội dung và quy chuẩn
Học sinh trình bày đầy đủ, mạch lạc, hấp dẫn về đối tượng thuyết minh.
- Viết hoàn chỉnh một bài văn thuyết minh/ thiết kế bài trình chiếu điện tử, một videoclip.
Mục tiêu đối với học sinh / kết quả học tập
- Lập được kế hoạch nghiên cứu (chọn đề tài phù hợp, sưu tầm tài liệu tranh ảnh bài hát,
triển khai bố cục thuyết minh, thực hiện dự án làm sản phẩm, trình bày sản phẩm)
- Biết viết một bài thuyết minh về đề tài đã chọn
- Sử dụng các phương tiện công nghệ thông tin để trình bày sản phẩm (bài viết, bài trình
chiếu điện tử, videoclip)
Tất cả có 30 học sinh tham gia, được lựa chọn từ những thành viên ưu tú của khối 11,
12, các lớp chuyên và không chuyên, các em được chia làm 5 nhóm. Mỗi nhóm có nhóm
trưởng, nhóm phó và do 2 giáo viên phụ trách (giáo viên thuộc các tổ Sinh, Văn, Sử, Địa,
cán bộ Đoàn). Tất cả các giáo viên và học sinh đều làm việc theo lịch trình chi tiết và kế
hoạch cụ thể sau:
GIÁO ÁN CHI TIẾT
HOẠT ĐỘNG CỦA
GIÁO VIÊN

HOẠT ĐỘNG
CỦA HỌC SINH

HOẠT ĐỘNG 1: ĐIỀN
DÃ TIỀN TRẠM
- Đoàn giáo viên đi tiền
trạm một số địa điểm dự
tính nằm trong kế hoạch
điền dã.
- Chú ý các phương diện
hs sẽ phải trải nghiệm của
chuyến đi: nơi ăn, ở, tham

quan học tập…
- Gv ghi chép thành kinh
nghiệm để hướng dẫn học
sinh

- Địa
điểm:
văn miếu
Trấn
Biên, di
tích lịch
sử Chiến
khu D,
vườn
Quốc gia
Nam Cát
Tiên…

HOẠT ĐỘNG 2:
TRANG BỊ KIẾN THỨC
– KĨ NĂNG CƠ BẢN
CHO HỌC SINH
- Thời gian thực hiện:
Trước ngày tiến hành điền
dã 7 - 10 ngày
- Hình thức: Giáo viên,
các chuyên gia tham gia
GV : Nguyeãn Thò Thanh Dung

NỘI

DUNG
CHUẨN
BỊ

- Tư liệu
tham
khảo về
lịch sử
văn hóa
 19 

MỤC TIÊU
PHÁT TRIỂN
NĂNG LỰC, KĨ
NĂNG


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
vào dự án cung cấp kiến
thức và rèn luyện những
kĩ năng cần thiết cho học
sinh
- Các thao tác tiến hành cụ
thể
Bước 1: Giáo viên cung
cấp tư liệu về văn hóa –
lịch sử - sinh thái đất
Đồng Nai
- Định hướng những kiến
thức học sinh cần trang bị

trước khi tiến hành điền
dã.
- Lập hệ thống những câu
hỏi thắc mắc để chuyên
gia giải đáp
- Định hướng một số vấn
đề học sinh quan tâm để
có thể chọn đề tài thực
hiện sau điền dã.
Bước 2: Chuyên gia
cung cấp hệ thống kiến
thức và trang bị kĩ năng
hoàn chỉnh cho chuyến
thực nghiệm ngoại khóa
- Tổ chức buổi nói chuyện
theo chuyên đề
+ Chuyên đề 1: Giá trị
văn hóa của văn miếu
Trấn Biên
(Tiến sĩ Huỳnh Văn Tới
và Giám đốc Trung Tâm
văn miêu Trấn Biên Trần
Đăng Ninh).
+ Chuyên đề 2: Tập huấn
kĩ năng thực hành điền
dã; ứng dụng thiết bị kĩ
thuật, công nghệ truyền
thông
(Đạo diễn của Đài Truyền
hình Thành phố Hồ Chí

Minh HTV Đỗ Việt Bình)
- Giải thích những thắc
mắc của học sinh.
- Gợi ý một vài đề tài học
sinh có thể ứng dụng làm

Trường THPT chuyên Lương Thế Vinh
sinh thái
Đồng
Nai, cụ
thể là về
văn miếu
- Học sinh tiến
Trấn
- năng lực tự học
hành tìm kiếm tư
Biên,
(kĩ năng đọc và
liệu từ các nguồn
chiến
nghiên cứu tài
khác nhau.
khu D,
liệu)
đảo
- Cùng trao đổi để
Đồng
tìm những vấn đề
Trường,
chung quan tâm.

Vườn
quốc gia
- Đặt ra hệ thống
Nam Cát
câu hỏi để nhờ
Tiên…
giáo viên và
chuyên gia giải
đáp

- Tham gia tích
cực buổi nói
chuyện theo
chuyên đề
+ lắng nghe
+ ghi chép
+ ghi âm làm tài
liệu
+ đặt câu hỏi và
nghe giải thích.

- HS chuẩn bị một
số thiết bị công
nghệ thực hành
+ điện thoại thông
minh
+ máy ghi âm
+ máy quay phim
+ máy vi tính
(chuẩn bị theo

nhóm)

GV : Nguyeãn Thò Thanh Dung

 20 

- kĩ năng hệ thống
hóa tri thức

- Năng lực sử
dụng ngôn ngữ
(Kĩ năng đặt câu
hỏi)
- Năng lực sử
dụng công nghệ
thông tin và
truyền thông


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
Trường THPT chuyên Lương Thế Vinh
sản phẩm sau dự án.

Bước 3: Kiểm tra trước
ngày điền dã
- Tổ chức buổi kiểm tra
nhanh kiến thức và kĩ
năng cần thiết của học
sinh về Địa lý, sinh thái
+ Hình thức trắc nghiệm

+ Hình thức vấn đáp
nhanh
- Kiểm tra sự đồng thuận
của phụ huynh học sinh
với kế hoạch điền dã
+ Xem xét đơn đồng ý có
chữ kí của phụ huynh
+ Tiếp thu ý kiến của phụ
huynh
Bước 4: Phân chia nhóm
thực hiện điền dã
- Mỗi nhóm học sinh từ 46 em.
- Các học sinh thuộc các
lớp chuyên khác nhau.
- Mỗi nhóm phân hai giáo
viên phụ trách và hướng
dẫn.

- Thực hiện kế
hoạch kiểm tra
nhanh
- Năng lực tự
nhận thức
- Nộp giấy xin
phép có chữ kí
của phụ huynh.
- Cung cấp số
điện thoại và cách
thức liên lạc với
phụ huynh (khi

cần thiết)

- Gặp gỡ, trao đổi
với các thành viên
trong nhóm.

- năng lực hợp tác
(kĩ năng trao đổi,
thảo luận, kĩ năng
hợp tác…)

- Theo sự phân
công của giáo
viên trực tiếp phụ
trách để chuẩn bị
trang bị cho buổi
điền dã.

HOẠT ĐỘNG 3: ĐIỀN
DÃ
3.1. Hồ Trị An – đảo
Đồng Trường
- GV sắp xếp HS theo
nhóm di chuyển bằng
thuyền trên sông an toàn.
- Nhắc nhở HS ghi chép
kiến thức khi người thuyết
minh giới thiệu về vị trí
địa lý, lịch sử - giá trị văn
hóa, kinh tế của hồ Trị

An.

- Di chuyển an
toàn theo sự
hướng dẫn của
giáo viên.
- Chuẩn bị máy
ghi âm, sổ tay ghi
chép và máy quay
phim.

GV : Nguyeãn Thò Thanh Dung

Tư liệu
thuyết
minh từ
khu Bảo
tồn
Người

 21 

- Năng lực tự
quản lí (kĩ năng
đối diện môi
trường sông
nước…)


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015

- Lưu ý HS cách quan sát
và trải nghiệm trên sông
nước.
+ Bờ sông, ven sông
+ Nước sông
+ Toàn cảnh, cận cảnh
+ Sinh thái của lòng hồ
Trị An
- Đảo Đồng Trường:
+ Cung cấp kiến thức về
đảo Đồng Trường (chú ý
hệ thống sinh thái và giá
trị kinh tế trong tương lai
nếu được khai thác hợp lí)
+ Tổ chức thi nấu ăn dã
ngoại:
Quan sát và giúp đỡ (khi
cần) cho các nhóm
GV tổ chức chấm thi sản
phẩm nấu ăn nhanh của
Hs
3.2. Vườn ươm khu Bảo
Tồn
- Hướng dẫn HS tham
quan khu vườn ươm cây
lâm nghiệp của Khu Bảo
tồn
- Nhắc nhở các em ghi
chép kiến thức về giá trị

kinh tế của loại cây lâm
nghiệp.
- Đặt vấn đề gợi ý cho hs
về một số vấn đề:
+ Thực trạng của Rừng
Đồng Nai
+ Giá trị của rừng trong
thời hiện đại
+ Hệ sinh thái của rừng
trong mối quan hệ với sức
khỏe của con người.
+ Các loại cây trồng tiềm
lực của Đồng Nai.

Trường THPT chuyên Lương Thế Vinh
hướng
dẫn khu
- Kĩ năng quan sát
Bảo tồn
chủ động, ghi
- quan sát và đặt
chép tích cực
câu hỏi.

- ghi chép và đặt
câu hỏi.

- Chủ động trong
hoạt động ngoại
khóa: kiếm củi,

nhóm bếp, nướng
thức ăn, trang
trí…

- Chụp hình, quay
phim hình ảnh
- Đặt câu hỏi tìm
hiểu về các loại
cây trồng.
- lắng nghe thuyêt
minh về môi
trường và đa dạng
sinh học.

GV : Nguyeãn Thò Thanh Dung

 22 

Chuẩn bị
Một số
thực
phẩm
như:
khoai
lang,
khoai mì,
bắp
trái…

- Năng lực làm

chủ tình huống (kĩ
năng tìm kiếm,
hành động trong
tình huống thử
thách…)

Liên hệ
khu bảo
tồn và
câu lạc
bộ Xanh
Chuẩn bị
kiến thức
về sinh
thái và đa
dạng sinh
học

- năng lực tự học
có hướng dẫn (kĩ
năng lắng nghe
chọn lọc, suy
ngẫm tình huống
có vấn đề)


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
Trường THPT chuyên Lương Thế Vinh
3.3. Nhà dài đồng bào
dân tộc Chơ-ro

- Hướng dẫn học sinh
tham quan và học tập văn
hóa của dân tộc Chơ-ro
+ Giá trị văn hóa –lịch sử
của cấu trúc Nhà dài
+ Một số lễ hội của đồng
bào xã Phú Lý (Cúng thần
rừng, Cúng thần lúa, lễ
hội đâm trâu…)
+ trang phục và sinh hoạt
đời thường của đồng bào
Chơ-ro (tham quan nhà ở
và giao tiếp trực tiếp)
- GV đặt ra một số vấn đề
có tính định hướng cho
HS thực hiện đề tài sau
điền dã
+ Cần lưu giữ những nét
đẹp văn hóa nào? Cái gì
cần loại bỏ?
+ Làm thế nào để giúp
đồng bào dân tộc vẫn lưu
giữ văn hóa mà vẫn phát
triển kinh tế?
+ Con đường nào hòa
nhâp cuộc sống cho các
đồng bào dân tộc ở Đồng
Nai?
…..

- Tham quan nhà
dài.
- Ghi chép và lưu
giữ hình ảnh.

- Quan sát và ghi
nhận, phỏng
vấn…

- Liên hệ
ban quản
lí nhà
dài.
- Chuẩn
bị vật
dụng
hình ảnh
thuyết
minh

- năng lực tự học
có hướng dẫn (kĩ
năng lắng nghe
chọn lọc, suy
ngẫm tình huống
có vấn đề)

- Suy ngẫm và lựa
chọn giải pháp
giải quyết những

vấn đề thực tiễn
(họp nhóm, thảo
luận, định hướng
đề tài sản phẩm)

3.4. Học tập chuyên đề:
Bảo tồn và phát huy giá
trị văn hóa của đồng bào
dân tộc Chơ-ro
- Tổ chức buổi học tập
chuyên đề của tiến sĩ
Huỳnh Văn Tới.

- lắng nghe và ghi
chép hoặc ghi âm

- Hướng dẫn HS ghi chép
và thu nhận tri thức tích
cực

- đặt câu hỏi
phỏng vấn.

- Đinh hướng và gợi mở
những vấn đề đã được gợi

- Đưa ra các giải
pháp và hỏi ý kiến

GV : Nguyeãn Thò Thanh Dung

 23 

- Chuẩn
bị màn
chiếu,
máy
chiếu,
loa,
ghế…

năng lực tự học
có hướng dẫn (kĩ
năng lắng nghe
chọn lọc, suy
ngẫm tình huống
có vấn đề)


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
Trường THPT chuyên Lương Thế Vinh
ý.

chuyên gia.

3.5. Sinh hoạt văn nghệ
- Tổ chức cuộc thi tìm
hiểu về giá trị văn hóa lịch
sử - địa lý của Đồng Nai

- Tham gia trả lời
câu hỏi theo nhóm

- Chương trình văn nghệ
tự do theo chủ đề: Hát về
đất và người Đồng Nai

- Chương trình ẩm thực về
khuya.

- tập hát

- Vui chơi, ăn
uống

- Hệ
thống
câu hỏi
về văn
hóa lích
sử Đồng
Nai

Năng lực hợp tác

- Một số
văn bản
lời bài
hát (pho
to sẵn)

- Lợn
rừng
nướng

3.6. Tham quan khu di
tích Trung ương cục
miền Nam
- Lễ dâng hương tại bia
tưởng niệm.

- Thành kính dâng
hương

- Tham quan và nghe
thuyết minh về Nhà trưng
bày, khu nhà di tích, bếp
Hoàng cầm và hệ thống
địa đạo.

- Quan sát, lắng
nghe, ghi chép,
quay phim.
- Trải nghiệm hệ
thống địa đạo

Chuẩn bị
hương,
hoa

- năng lực sử

dung công nghệ
thông tin và
truyền thông

Liên hệ
ban quản
lí khu di
tích

HOẠT ĐỘNG 4: HỌC
SINH THỰC HIỆN SẢN
PHẨM THEO ĐỀ TÀI
Bước 1: Giáo viên
hướng dẫn theo nhóm
đã phân công
+ Đề tài: lưu ý đề tài phải
có vấn đề, có ý nghĩa thực
tiễn và gắn với văn hóalịch sử hoặc kinh tế của
địa phương; đề tài phải
mang tính giải pháp khả

- HS trình bày đề
tài sản phẩm sẽ
tiến hành sau
chương trình học
ngoại khóa.
- Thống nhất
trong nhóm quy

GV : Nguyeãn Thò Thanh Dung

 24 

- năng lực giải
quyết vấn đề
- năng lực sáng
tạo
Chuẩn bị
một số
hình ảnh

- năng lực hợp tác


Sáng kiến kinh nghiệm năm 2015
thi, tích cực.
+ Hình thức sản phẩm: đa
dạng.(văn bản cá nhân,
văn bản tập thể, phim ảnh,
tư liệu phỏng vấn)
+ Phân công công việc cụ
thể trong nhóm hs
+ Chốt ngày giờ duyệt sản
phẩm và báo cáo.

Trường THPT chuyên Lương Thế Vinh
và nội
- năng lực giao
dung,
tiếp

công
nghệ hỗ
- Phân công công
trợ cho
việc cụ thể.
hs
trình làm sản
phẩm

- Ghi nhận ý kiến
đóng góp của GV
hướng dẫn.

Bước 2: Gv thu nhận
sản phẩm và nghe báo
cáo lần đầu
- GV nhận xét góp ý cho
sản phẩm của HS.
- Chốt ngày giờ cho báo
cáo chính thức có thẩm
định của chuyên gia.
Bước 3: Tổ chức buổi
báo cáo sản phẩm và
tổng kết chương trình
- Tổ chức buổi báo cáo
chính thức
+ Mời chuyên gia về văn
hóa - địa lý - lịch sử - sinh
thái…
+ Hướng dẫn HS thực

hiện buổi báo cáo
+ Tổng kết chương trình
(nhận xét, trao giải…)

- Nộp sản phẩm
cá nhân và tập thể
đúng thời hạn
- Tham gia bao
cáo lần một.
- Ghi nhận và
chỉnh sửa sản
phẩm (nếu cần)

- HS phân công
người báo cáo
chính thức.
- Nhóm làm việc
lắng nghe và trả
lời câu hỏi của
ban giám khảo
- Rút kinh nghiệm

HOẠT ĐỘNG 5: TỔ
CHỨC RÚT KINH
GV : Nguyeãn Thò Thanh Dung

 25 

Chuẩn bị
cơ sở vật

chất cho
buổi báo
cáo thử

Chuẩn bị
cơ sở và
hình thức
cho báo
cáo chính
thức
+ cơ sở
vật chất
+ Khách
mời
+ MC
+ Tiêp
tân
+ Nội
dung
buổi báo
cáo
+ Hoa và
phần
thưởng

- năng lực giải
quyết vấn đề
- năng lực sáng
tạo
- năng lực hợp tác

- năng lực giao
tiếp