Tư cách chủ thể khi cá nhân tham gia giao dịch Dân sự

Chienbinhkhongngung

hình sự 31a

Tư cách chủ thể khi cá nhân tham gia giao dịch Dân sự
Ts. Phạm Văn Tuyết
Để đáp ứng các nhu cầu trong đời sống, mỗi cá nhân phải thông qua
các giao dịch Dân sự. Giao dịch Dân sự nói chung và hợp đồng Dân sự nói
riêng là “ phương tiện’ không thể thiếu được của mọi chủ thể.
Tuy nhiên để đảm bảo sự ổn định và trật tự trong quá trình thiết lập và
thực hiện các giao dịch Dân sự, hướng tới việc thực hiện lợi ích cho các chủ
thể tham gia cũng như lợi ích chung toàn xã hội, BLDS của nước ta quy định
về năng lực tham gia giao dịch Dân sự của các chủ thê. Người tham gia giao
dịch Dân sự phải đủ năng lực chủ thể.
Năng lực chủ thể được tạo thành bởi hai thành tố, đó là năng lực pháp
luật và năng lực hành vi. Trong đó năng lực pháp luật là quyền xử sự của
chủ thể được ghi nhận và được phép thực hiện. Năng lực hành vi là khả năng
tự có của chủ thể trong việc thực hiện, kiểm soát và làm chủ hành vi của
mình.
Chủ thể giao dịch Dân sự bao gồm nhiều loại cá nhân, pháp nhân, tổ
hợp tác, hộ gia đình … Mặt khác, thuật ngữ “cá nhân “ bao gồm cả công dân
Việt Nam và người nước ngoài. Trong phạm vi bài viết này chúng tôi chỉ
bàn về năng lực chủ thể của cá nhân là công dân Việt nam nhằm xác định rõ
khi cá nhân tham gia một giao dịch Dân sự thì trường hợp nào được coi là đủ
năng lựcchủ thể, trường hợp nào được coi là chưa đủ năng lực chủ thể.
Như trên đã đề cập, cá nhân khi tham gia và giao dịch chỉ được coi là
có đủ năng lực chủ thể khi họ có năng lực pháp luật Dân sự và có năng lực
hành vi Dân sự, Điều 16 BLDS đã ghi nhận năng lực pháp luật Dân sự cá
nhân như sau:
Lê Đức Thọ
Email:

Chienbinhkhongngung

hình sự 31a

1. Năng lực pháp luật Dân sự cá nhân là khả năng của cá nhân có
quyền Dân sự và có nghĩa vụ Dân sự.
2. Mọi cá nhân đều có năng lực pháp luật Dân sự giống nhau.
3. Năng lực pháp luật Dân sự của cá nhân có từ khi người đó sinh ra
và chấm dứt khi người đó chết.
Như vậy, có thể hiểu năng lực pháp luật Dân sự của cá nhân là phạm vi
các quyền mà bằng pháp luật Nhà nước đã ghi nhận cho công dân mình.
Theo quy định tại Điều 18 BLDS thì năng lực pháp luật Dân sự của
cvnkhông bị hạn chế, trừ trường hợp do pháp luật quy định. Vì thế, mọi cá
nhân đều đwcj coi là đủ năng lực pháp luật Dân sự khi tham gia giao dịch,
ngoại trừ những trường hợp cá nhân đó đã bị pháp luật hạn chế một quyền
nào đó vốn là mục đích của giao dịch mà cá nhân đó tham gia.
Từ trên, có thể thấy rằng chỉ cần xem xét đến yếu tố năng lực hành vi
Dân sự của cá nhân là có thể xác định được tư cách chủ thể ủa họ khi tham
gia giao dịch Dân sự.
Theo nguyên tắc, cá nhân muốn tham gia giao dịch Dân sự phải có đủ
năng lực để tự mình thiết lập và thực hiện giao dịch đó. Tuy nhiên như thế
nào thì được coi là “ có khả năng”? Mạt khác, thực tế cho thấy có nhiều
trường hợp cá nhân rất cần thông qua một giao dịch để thực hiện việc trao
đổi lợi ích vật chất nhằm đáp ứng nhu cầu chính đáng của mình nhưng họ
chưa đủ khả năng thiết lập và thực hiện giao dịch đó. Trong những trường
hợp này, bằng cách nào để có thể vẫn đáp ứng được nhu cầu của họ nhưng
đồng thời vẫn có thể đảm bảo được tính ổn định của giao dịch để bảo vệ lợi
ích chính đáng của mọichủ thể cũng như lợi ích chung của toàn xã hội?

Để giải quyết những vấn đề đã nêu trên, chúng tôi xin đi vào hai vấn đề
cụ thể sau:
Lê Đức Thọ
Email:


Chienbinhkhongngung

hình sự 31a

1. Tổng quan về năng lực hành vi Dân sự của cá nhân.
Năng lực hành vi Dân sự của mỗi cá nhân đã được BLDS định nghĩa tại
Điều 19 như sau:
“ Năng lực hành vi bằng những hành vi của mình xác lập, thực hiện
quyền và nghĩa vụ Dân sự”
Về phương diện ngôn ngữ thì “ năng lực” là điều kiện chủ quan hoặc tự
nhiên sẳn có để thực hiện hoạt động nào đó, “ hành vi” là cách cư xử biểu
hiện ra ngoài của một ngưồi trong một hoàn cảnh cụ thể nhất định. Vì thế, ở
phương diện này, năng lực hành vi là khả năng thực hiện xử sự và kiểm soát
làm chủ các xử sự đó của cá nhân.
Về phương diện tâm, sinh lí của con người, bình thường có hai yếu tố:
Lí trí và mong muốn chủ quan. Trong đó, lí trí là khả năng nhận thức sự vật
bằng suy luận, biểu hiện mức độ khả năng làm chủ cách xử sự của mình,
mong muốn chủ quan là sự theo đuổi một mục đích nhất định nhưng thiên về
cảm giác, tình cảm chủ quan của bản thân. Nếu một người thực hiện một
hành vi chỉ đơn thuần bằng cảm giác, tình cảm mà không có khả năng nhận
thức về hành vi đó bằng suy luận, nghĩa là người đó không đủ khả năng làm
chủ, kiểm soát hành vi của mình. Trong trường hợp này họ là người không
có (hoặc không đủ) năng lực hành vi. Vì thế, ở phương diện này thì năng lực
hành vi Dân sự của cá nhân là sự phù hợp giữa lí trí với mong muốn chủ

quan của của cá nhân đó. Năng lực hành vi Dân sự cá nhân được xem xét ở
phương diện này là cơ sở lí luận cũng như khoa học để xác minh mức độ
năng lực hành vi Dân sự cá nhân.
Dựa vào mức độ phù hợp giữa hai yếu tố trên, chúng ta thấy rằng khi
nào một cá nhân đã đạt được sự phù hợp hoàn hảo giữa lí trí với mong muốn
chủ quan sẽ được coi là người có đr năng lực hành vi Dân sự. Họ là người có
Lê Đức Thọ
Email:


Chienbinhkhongngung

hình sự 31a

đủ nhận thức bằng suy luận để kiểm soát và làm chủ được tất cả các xử sẹ
của mình. Nếu một cá nhân dù có đầy đủ lí trí nhưng chưa đạt được độ phù
hợp hoàn hảo giữa hai yếu tố trên thì họ được coi là người có năng lực hành
vi Dân sự nhưng chưa đầy đủ. Họ là những người có thể bằng nhận thức suy
luận để làm chủ, kiểm soát được hành vinày nhưng chưa đủ nhận thức để
suy luận để có thể làm chủ, kiểm soát các hành vi khác. Nếu một cá nhân
không có ( hoặc mất ) khả năng nhận thức bằng suy luận thì họ sẽ bị coi là
người không có năng lực hành vi. Họ là những người không thể nhận thức
được bằng suy luận để có thể làm chủ, hoặc bất kì một hành vi nào của
mình.
Từ những phương diện trên, có thể đi đến định nghĩa mang tính tổng
quan thống nhất về năng lực hành vi Dân sự của cá nhân như sau: Năng lực
hành vi Dân sự của cá nhân là khả năng của cá nhân thực hiện các hành vi
Dân sự có khả năng nhận thức bằng suy luận của cá nhân trong việc làm
chủ, kiểm soát các hành vi Dân sự đó.
2. Các mức độ năng lực hành vi và năng lực tham gia fiao dịch Dân

sự của cá nhân.
Có thể nói rằng khi ban hành BLDS, các nhà làm luật đã căn cứ vào các
phương diện trên để xác định và ghi nhận các mức độ năng lực hành vi Dân
sự cá nhân. BLDS căn cứ vào độ trưởng thành về thể chất và nhận thức của
cá nhân để xác định cá nhân ở độ tuổi nào, nhận thức ra sao thì được thừa
nhận là có năng lực hành vi ở mức độ tương ứng. Theo quy định tại các Điều
20, 21, 22, 23, 24, 25 của BLDS chúng ta thấy rằng pháp luật đã thừa nhận
năng lực hành vi Dân sự của cá nhân theo các mức độ khác nhau. Trong mỗi
mức độ đó, các cá nhân có quyền tham gia giao dịch Dân sự trong một phạm
vi tương ứng.
Lê Đức Thọ
Email:


Chienbinhkhongngung

hình sự 31a

- Cá nhân có năng lực hành vi đầy đủ
Về mức độ này, ĐIều 21 BLDS quy định: Người thành niên có năng
lực hành vi Dân sự đầy đủ, trừ trường hợp quy định tại Điều 24 và Điều 25
của Bộ luật này. Chúng tôi cho rằng điều luật trên cần được sữa đổi lại cho
phù hợp bởi trong thực tế có nhiều cá nhân đã tròn mười tám tuổi ( đã thành
niên) nhưng vì bệnh tật nên họ không có khả năng nhận thức từ nhỏ, thậm
chí khi vừa sinh ra. Nếu theo quy định trên thì vô hình trung vẫn phải thừa
nhận là họ có khả năng tham gia giao dịch khi họ chưa bị tòa ná ra quyết
định tuyên bố mất nănglực hành vi Dân sự? Vì thế cần phải xác định cá nhân
chỉ được coi là có năng lực hành vi đầy đủ nếu họ là người đủ từ 18 tuổi trở
lên và có sự phát triển bình thường về nhận thức. Các cá nhân nhận được
thừa nhận là có năng lực hành vi Dân sự đầy đủ sẽ được coi là có đủ năng

lực để tự tham gia giao dịch Dân sự.
- Cá nhân có năng lực hành vi Dân sự chưa đầy đủ.
Bao gồm các cá nhân từ đủ 16 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi, có sự phát
triển bình thường về nhận thức. Ở lứa tuổi này, họ là những người có nhận
thức lí trí nhưng chưa đủ để có thể làm chủ, kiểm soát mọi hành vi của mình.
Họ có thể nhận thức hành vi này nếu hành vi đó có tính chất và mức độ giản
đơn nhưng lại không hề nhận thức được các hành vi khác nếu hành vi đó có
tính chất mức độ phức tạp. Vì thế luật chỉ thừa nhận họ có tư cách chủ thể để
xác lập, thực hiện các giao dịch Dân sự nào nhằm phục vụ cho nhu cầu sinh
hoạt hàng ngày của họ và có sự phù hợp giữa giao dịch đó với lứa tuổi của
họ. Mặt khác, để đảm bảo nhu cầu chính đáng của các cá nhân ở mức độ
năng lực hành vi này, luật còn cho phép họ xác lập các giao dịch khác nếu
có sự đồng ý của người đại diện theo pháp luật hoặc tự mình xác lập, thực
hiện các giao dịch Dân sự nếu họ có đủ tài sản riêng để đảm bảo việc thực
Lê Đức Thọ
Email:


Chienbinhkhongngung

hình sự 31a

hiện các giao dịch Dân sự nếu họ có đủ tài sản riêng để đảm bảo việc thực
hiện nghĩa vụ ( Điều 22 BLDS). Chúng tôi cho rằng để tránh tình trạng lợi
dụng hạn chế về nhận thức đối với người trong độ tuổi này của những người
phía bên kia cũng như để đảm bảo tính ổn định của hợp đồng Dân sự nói
riêng và giao dịch Dân sự nói chung, điều luật trên cần phải sữa đổi theo
hướng: Trừ những giao dịch có tính chất phù hợp với nhận thức của lứa tuổi,
cá nhân trong độ tuổi này muốn thông qua giao dịch để đáp ứng nhu cầu nào
đó thì phải do người đại diện theo pháp luật của họ xác lập và thực hiện

thay.
- Cá nhận chưa có năng lực hành vi Dân sự.
BLDS không quy định về mức độ này mà chỉ quy định về người
không có năng lực hành vi Dân sự ( Điều 23). CHúng tôi cho rằng Điều 23
xác định cá nhân dưới 6 tuổi là người không có năng lực hành vi Dân sự là
chưa chính xác, không bhiện chứng. Vì thế, chúng tôi mạnh dạn xác định cá
nhân dưới 6 tuổi là người chưa có năng lực hành vi Dân sự. Chỉ bị coi là
người không có năng lực hành vi Dân sự nếu người dưới 6 tuổi đồng thời là
người bị mắc bện tâm thần hoặc các bệnh khác không có khả năng nhận
thức. Ngược lại, nếu họ là người có sự phát triển bình thường về nhận thức
thì cần xác định họ là người chưa có năng lực hành vi. Tuy nhiên, dù xác
định ở tình trạng nào đi chăng nữa thì cá nhân ở độ tuổi này cũng là người
không thể bằng nhận thức suy luận để có thể điều khiển được hành vi nào
của mình. Vì vậy, họ là người không có năng lực chủ thể để tham gia bất kì
một giao dịch Dân sự nào. Các giao dịch nhằm phục vụ cho nhu cầu của
những người này đều phải do người đại diện theo pháp luật của họ xác lập
và thực hiện
- Cá nhân bị hạn chế năng lực hành vi Dân sự.
Lê Đức Thọ
Email:


Chienbinhkhongngung

hình sự 31a

Trước hết, cần phải phân biệt hai cụm từ “ người có năng lực hành vi
hạn chế” và “người bị hạn chế năng lực hành vi Dân sự” là hoàn toàn khác
nhau. Nếu như cụm từ “ người có năng lực hành vi hận chế” nhằm để chỉ
người đã có năng lực hành vi nhưng chưa đầy đủ ( là người từ đủ 16 tuổi đến

chưa đủ 18 tuổi, có sự phát triển bình thường về nhận thức) thì cụm từ “
người bị hạn chế năng lực hành vi Dân sự” nhằm chỉ để những người đã bị
tòa án ra quyết định tuyên bố là người bị hạn chế năng lực hành vi Dân sự.
Vì vậy, cần xác định người bị hạn chế năng lực hành vi Dân sự trước hết là
người đã thành niên, có năng lực hành vi Dân sự đầy đủ nhưng lại rơi vào
tình trạng như điều 2 của BLHS đã dự liệu. Nhằm đảm bảo quyền, lợi ích
hợp pháp cho những người liên quan, pháp luật quy định tòa án được quyền
tuyên bố hạn chế năng lực hành vi của những người rơi vào tình trạng “
Nghiện ma túy hoặc các chất kích thích khác dẫn đến phá tài sản của gia
đình” theo yêu cầu của người có quyền và lợi ích liên quan. Kể từ thời điểm
quyết định tuyên bố người bị hạn chế năng lực hành vi Dân sự của tòa án có
hiệu lực pháp luật cho đến khi quyết định đó bị hủy bỏ thì cá nhân không
được tự mình xác lập, thực hiện các giao dịch Dân sự. Họ cbhỉ được coi là
có đủ năng lực để tự xác lập, thực hiện những giao dịch nhỏ nhằm khắc phục
cho nhu cầu sinh hoạt hàng ngày của bản thân họ. Họ muốn tham gia các
giao dịch khác phải có sự đồng ý của người đại diện theo pháp luật của họ.
- Cá nhân không có năng lực hành vi Dân sự
Là người tham gia không thể nhận thức suy luận để có thể làm chủ,
kiểm soát bất kì hành vi nào của mình. Rơi vào tình trạng này bao gồm
những người không có người không có khả năng nhận thức từ khi chưa
thành niên và những người đã thành niên nhưng bị tòa án ra quyyết định mất
năng lực hành vi Dân sự theo điều 25 của BLDS. Những người này bị coi là
Lê Đức Thọ
Email:


Chienbinhkhongngung

hình sự 31a

hoàn toàn không có năng lực chủ thể nên họ không tự mình xác lập, thực
hiện bất kì giao dịch Dân sự nào. Mọi giao dịch Dân sự nhằm đáp ứng cho
nhu cầu của họ đều phải do người đại diện theo pháp luật của họ xác lập và
thực hiện./.

Lê Đức Thọ
Email: