Báo cáo "Tư cách chủ thể của cá nhân khi tham gia giao dịch dân sự " pot

nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 2/2004 55




TS. Phạm Văn Tuyết *
ỏp ng cỏc nhu cu trong i sng,
mi cỏ nhõn phi thụng qua cỏc giao
dch dõn s. Giao dch dõn s núi chung v
hp ng dõn s núi riờng l phng tin
khụng th thiu c ca mi ch th.
Tuy nhiờn, m bo s n nh v trt
t trong quỏ trỡnh thit lp v thc hin cỏc
giao dch, hng ti vic bo v li ớch cho
cỏc ch th tham gia cng nh li ớch chung
ca ton xó hi, B lut dõn s (BLDS) ca
nc ta quy nh v nng lc tham gia giao
dch ca cỏc ch th. Ngi tham gia giao dch
dõn s phi cú nng lc ch th.
Nng lc ch th c to thnh bi hai
thnh t, ú l nng lc phỏp lut v nng lc
hnh vi. Trong ú, nng lc phỏp lut l quyn
x s ca ch th c lut ghi nhn v cho
phộp thc hin. Nng lc hnh vi l kh nng
t cú ca ch th trong vic thc hin, kim
soỏt v lm ch hnh vi ca mỡnh.
Ch th tham gia giao dch dõn s bao gm
nhiu loi nh cỏ nhõn, phỏp nhõn, t hp tỏc,

h gia ỡnh Mt khỏc, thut ng cỏ nhõn
bao gm c cụng dõn Vit Nam v ngi nc
ngoi. Trong phm vi bi vit ny chỳng tụi ch
bn v nng lc ch th ca cỏ nhõn l cụng
dõn Vit Nam nhm xỏc nh rừ khi cỏ nhõn
tham gia giao dch dõn s thỡ trng hp no
c coi l cú nng lc ch th, trng hp
no l cha nng lc ch th.
Nh trờn ó cp, cỏ nhõn khi tham gia
giao dch ch c coi l cú nng lc ch
th khi h cú nng lc phỏp lut dõn s v
nng lc hnh vi dõn s. iu 16 BLDS ó ghi
nhn nng lc phỏp lut dõn s ca cỏ nhõn
nh sau:
1. Nng lc phỏp lut dõn s ca cỏ
nhõn l kh nng ca cỏ nhõn cú quyn dõn
s v cú ngha v dõn s.
2. Mi cỏ nhõn u cú nng lc phỏp lut
dõn s nh nhau.
3. Nng lc phỏp lut dõn s ca cỏ nhõn
cú t khi ngi ú sinh ra v chm dt khi
ngi ú cht.
Nh vy, cú th hiu nng lc phỏp lut
dõn s ca cỏ nhõn l phm vi cỏc quyn m
bng phỏp lut Nh nc ó ghi nhn cho
cụng dõn ca mỡnh. Theo quy nh ti iu 18
BLDS thỡ nng lc phỏp lut dõn s ca cỏ
nhõn khụng b hn ch, tr trng hp do phỏp
lut quy nh. Vỡ th, mi cỏ nhõn u c
coi l cú nng lc phỏp lut dõn s khi

tham gia giao dch, ngoi tr nhng trng
hp cỏ nhõn ú ó b phỏp lut hn ch mt
quyn no ú vn l mc ớch ca giao dch
m cỏ nhõn ú tham gia.
T trờn, cú th thy rng ch cn xem xột
n yu t nng lc hnh vi dõn s ca cỏ
nhõn l cú th xỏc nh c t cỏch ch th
ca h khi h tham gia giao dch dõn s.
Theo nguyờn tc, cỏ nhõn mun tham gia
giao dch dõn s phi cú kh nng t
mỡnh thit lp v thc hin giao dch ú. Tuy


* Ging viờn chớnh Khoa lut dõn s
Trng i hc lut H Ni


nghiên cứu - trao đổi
56
Tạp chí luật học số 2/2004

nhiờn, nh th no thỡ c coi l cú kh
nng? Mt khỏc, thc t cho thy cú nhiu
trng hp cỏ nhõn rt cn thụng qua mt giao
dch thc hin vic trao i li ớch vt cht
nhm ỏp ng cho nhu cu chớnh ỏng ca
mỡnh nhng h li cha kh nng thit
lp v thc hin giao dch ú. Trong nhng
trng hp ny, bng cỏch no cú th vn
ỏp ng c nhu cu ca h nhng ng thi

vn cú th m bo c tớnh n nh ca giao
dch bo v li ớch chớnh ỏng cho mi ch
th cng nh li ớch chung ca ton xó hi?
gii quyt nhng vn ó nờu trờn,
chỳng tụi xin i vo hai vn c th sau õy:
1. Tng quan v nng lc hnh vi dõn
s ca cỏ nhõn
Nng lc hnh vi dõn s ca cỏ nhõn ó
c BLDS nh ngha ti iu 19 nh sau:
Nng lc hnh vi dõn s ca cỏ nhõn l
kh nng ca cỏ nhõn bng hnh vi ca mỡnh
xỏc lp, thc hin quyn, ngha v dõn s.
V phng din ngụn ng thỡ "nng lc"
l iu kin ch quan hoc t nhiờn sn cú
thc hin mt hot ng no ú, "hnh vi" l
cỏch c x biu hin ra ngoi ca mt ngi
trong mt hon cnh c th nht nh. Vỡ th,
phng din ny, nng lc hnh vi l kh
nng thc hin x s v kim soỏt, lm ch
cỏc x s ú ca cỏ nhõn.
V phng din tõm, sinh lớ ca con
ngi, bỡnh thng cú hai yu t: Lớ trớ v
mong mun ch quan. Trong ú, lớ trớ l kh
nng nhn thc s vt bng suy lun, biu hin
mc kh nng lm ch cỏc x s ca mỡnh,
mong mun ch quan l s theo ui mt mc
ớch nht nh nhng thiờn v cm giỏc, tỡnh
cm ch quan ca bn thõn. Nu mt ngi
thc hin mt hnh vi ch n thun bng cm
giỏc, tỡnh cm m khụng cú kh nng nhn

thc v hnh vi ú bng suy lun, ngha l
ngi ú khụng kh nng lm ch, kim
soỏt hnh vi ca mỡnh. Trong trng hp ny
h l ngi khụng cú (hoc khụng ) nng
lc hnh vi. Vỡ th, phng din ny thỡ
nng lc hnh vi dõn s ca cỏ nhõn l s phự
hp gia lớ trớ vi mong mun ch quan ca cỏ
nhõn ú. Nng lc hnh vi dõn s ca cỏ nhõn
c xem xột phng din ny l c s lớ
lun cng nh khoa hc xỏc nh cỏc mc
nng lc hnh vi dõn s ca cỏ nhõn.
Da vo mc phự hp gia hai yu t
trờn, chỳng ta thy rng khi no mt cỏ nhõn
ó t c s phự hp hon ho gia lớ trớ vi
mong mun ch quan s c coi l ngi cú
y nng lc hnh vi dõn s. H l ngi
cú nhn thc bng suy lun kim soỏt v
lm ch c tt c cỏc x s ca mỡnh. Nu
mt cỏ nhõn dự cú lớ trớ nhng cha t c
phự hp hon ho gia hai yu t trờn thỡ
h c coi l ngi cú nng lc hnh vi
nhng cha y . H l nhng ngi cú th
bng nhn thc suy lun lm ch, kim soỏt
c hnh vi ny nhng cha nhn thc
suy lun cú th lm ch, kim soỏt cỏc hnh
vi khỏc. Nu mt cỏ nhõn khụng cú (hoc mt)
kh nng nhn thc bng suy lun thỡ h s b
coi l ngi khụng cú nng lc hnh vi dõn s.
H l nhng ngi khụng th bng nhn thc
suy lun cú th lm ch, kim soỏt c bt

kỡ mt hnh vi no ca mỡnh.
T nhng phng din trờn, cú th i n
nh ngha mang tớnh tng quan nht v nng
lc hnh vi dõn s ca cỏ nhõn nh sau: Nng
lc hnh vi dõn s ca cỏ nhõn l kh nng ca


nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 2/2004 57

cỏ nhõn thc hin cỏc hnh vi dõn s v kh
nng nhn thc bng suy lun ca cỏ nhõn
trong vic lm ch, kim soỏt cỏc hnh vi dõn
s ú.
2. Cỏc mc nng lc hnh vi v nng
lc tham gia giao dch dõn s ca cỏ nhõn
Cú th núi rng khi ban hnh BLDS, cỏc
nh lm lut ó cn c vo cỏc phng din
trờn xỏc nh v ghi nhn cỏc mc nng
lc hnh vi dõn s ca cỏ nhõn. BLDS cn c
vo trng thnh v th cht v nhn thc
ca cỏ nhõn xỏc nh cỏ nhõn tui no,
nhn thc ra sao thỡ c tha nhn l cú nng
lc hnh vi mc tng ng. Theo quy
nh ti cỏc iu 20, 21, 22, 23, 24, 25 ca
BLDS chỳng ta thy rng phỏp lut ó tha
nhn nng lc hnh vi dõn s ca cỏ nhõn theo
cỏc mc khỏc nhau. Trong mi mc ú,
cỏc cỏ nhõn cú quyn tham gia cỏc giao dch
dõn s vi mt phm vi tng ng.

- Cỏ nhõn cú nng lc hnh vi y
V mc ny, iu 21 BLDS quy nh:
Ngi thnh niờn cú nng lc hnh vi dõn s
y , tr trng hp cú quy nh ti iu 24
v iu 25 ca B lut ny. Chỳng tụi cho
rng iu lut trờn cn phi c sa i li
cho phự hp hn bi trong thc t cú nhiu cỏ
nhõn ó trũn mi tỏm tui (ó thnh niờn)
nhng vỡ bnh tt nờn h khụng cú kh nng
nhn thc t nh, thm chớ, khi va sinh ra.
Nu theo quy nh trờn thỡ vụ hỡnh trung vn
phi tha nhn l h cú kh nng tham gia
giao dch khi h cha b to ỏn ra quyt nh
tuyờn b mt nng lc hnh vi dõn s? Vỡ th
cn phi xỏc nh rng cỏ nhõn ch c coi l
cú nng lc hnh vi dõn s y nu h l
ngi t mi tỏm tui tr lờn v cú s
phỏt trin bỡnh thng v nhn thc. Cỏc cỏ
nhõn c tha nhn l cú nng lc hnh vi
dõn s y s c coi l cú nng lc
t tham gia mi giao dch dõn s.
- Cỏ nhõn cú nng lc hnh vi dõn s
cha y
Bao gm cỏc cỏ nhõn t sỏu tui n
cha mi tỏm tui, cú s phỏt trin bỡnh
thng v nhn thc. la tui ny, h l
nhng ngi ó cú nhn thc lớ trớ nhng cha
cú th lm ch, kim soỏt mi hnh vi
ca mỡnh. H cú th nhn thc hnh vi ny
nu hnh vi ú cú tớnh cht v mc n

gin nhng li khụng th nhn thc c cỏc
hnh vi khỏc nu hnh vi ú cú tớnh cht v
mc phc tp. Vỡ th lut ch tha nhn h
cú t cỏch ch th xỏc lp, thc hin cỏc
giao dch dõn s no nhm phc v cho nhu
cu sinh hot hng ngy ca h v cú s phự
hp gia giao dch ú vi nhn thc la tui
ca h. Mt khỏc, m bo nhu cu chớnh
ỏng ca cỏc cỏ nhõn mc nng lc hnh
vi ny, lut cũn cho phộp h xỏc lp cỏc giao
ch khỏc nu cú s ng ý ca ngi i din
theo phỏp lut hoc t mỡnh xỏc lp, thc hin
cỏc giao dch dõn s nu h cú ti sn riờng
m bo vic thc hin ngha v (iu 22
BLDS). Chỳng tụi cho rng trỏnh tỡnh trng
li dng s hn ch v nhn thc i vi
ngi trong tui ny ca nhng ngi phớa
bờn kia giao dch cng nh m bo tớnh n
nh ca hp ng dõn s núi riờng v giao
dch dõn s núi chung, iu lut trờn cn phi
sa i theo hng: Tr nhng giao dch cú
tớnh cht phự hp vi nhn thc ca la tui,
cỏ nhõn trong tui ny mun thụng qua
giao dch ỏp ng nhu cu no ú thỡ phi


nghiên cứu - trao đổi
58
Tạp chí luật học số 2/2004

do ngi i din theo phỏp lut ca h xỏc
lp v thc hin thay.
- Cỏ nhõn cha cú nng lc hnh vi dõn s
BLDS khụng quy nh v mc ny m
ch quy nh v ngi khụng cú nng lc hnh
vi dõn s (iu 23). Chỳng tụi cho rng iu
23 xỏc nh cỏ nhõn di sỏu tui l ngi
khụng cú nng lc hnh vi dõn s l cha chớnh
xỏc, khụng bin chng. Vỡ th, chỳng tụi mnh
dn xỏc nh cỏ nhõn di sỏu tui l ngi
cha cú nng lc hnh vi. Ch b coi l khụng
cú nng lc hnh vi nu ngi di sỏu tui
ng thi l ngi b bnh tõm thn hoc cỏc
bnh khỏc nờn khụng cú kh nng nhn thc.
Ngc li, nu h l ngi cú s phỏt trin
bỡnh thng v nhn thc thỡ cn xỏc nh h
l ngi cha cú nng lc hnh vi. Tuy nhiờn,
dự xỏc nh tỡnh trng no i chng na thỡ
cỏ nhõn tui ny cng l ngi khụng th
bng nhn thc suy lun cú th iu khin
c bt kỡ mt hnh vi no ca mỡnh. Vỡ vy,
h l ngi khụng cú nng lc ch th tham
gia bt kỡ mt giao dch dõn s no. Cỏc giao
dch nhm phc v cho nhu cu ca nhng
ngi ny u phi do ngi i din theo
phỏp lut ca h xỏc lp v thc hin.
- Cỏ nhõn b hn ch nng lc hnh vi dõn s
Trc ht, cn phi phõn bit hai cm t
ngi cú nng lc hnh vi hn ch v
ngi b hn ch nng lc hnh vi dõn s l

hon ton khỏc nhau. Nu nh cm t ngi
cú nng lc hnh vi hn ch nhm ch
ngi ó cú nng lc hnh vi nhng cha y
(l nhng ngi t sỏu tui n cha
mi tỏm tui, cú s phỏt trin bỡnh thng v
nhn thc) thỡ cm t ngi b hn ch nng
lc hnh vi dõn s nhm ch nhng ngi
ó b to ỏn ra quyt nh tuyờn b l ngi b
hn ch nng lc hnh vi dõn s. Vỡ vy, cn
xỏc nh ngi b hn ch nng lc hnh vi
dõn s trc ht phi l ngi ó thnh niờn,
cú nng lc hnh vi dõn s y nhng li
ri vo tỡnh trng nh iu 25 ca BLDS ó
d liu. Nhm m bo quyn, li ớch hp
phỏp cho nhng ngi liờn quan, phỏp lut
quy nh to ỏn c quyn tuyờn b hn ch
nng lc hnh vi ca nhng ngi ri vo tỡnh
trng nghin ma tuý hoc nghin cỏc cht
kớch thớch khỏc dn n phỏ tỏn ti sn ca gia
ỡnh theo yờu cu ca ngi cú quyn v li
ớch liờn quan. K t thi im quyt nh
tuyờn b ngi b hn ch nng lc hnh vi
dõn s ca to ỏn cú hiu lc phỏp lut cho
n khi quyt nh ú b hu b thỡ cỏ nhõn ú
khụng c quyn t mỡnh xỏc lp, thc hin
tt c cỏc giao dch dõn s. H ch c coi l
cú nng lc t xỏc lp, thc hin nhng
giao dch nh nhm phc v cho nhu cu sinh
hot hng ngy ca bn thõn h. H mun
tham gia cỏc giao dch khỏc phi cú s ng ý

ca ngi i din theo phỏp lut ca h.
- Cỏ nhõn khụng cú nng lc hnh vi dõn s
L nhng ngi khụng th bng nhn thc
suy lun cú th lm ch, kim soỏt c bt
kỡ hnh vi no ca mỡnh. Ri vo tỡnh trng
ny bao gm nhng ngi khụng cú kh nng
nhn thc t khi cha thnh niờn v nhng
ngi tuy ó thnh niờn nhng b to ỏn ra
quyt nh tuyờn b mt nng lc hnh vi dõn
s theo iu 25 ca BLDS. Nhng ngi ny
b coi l hon ton khụng cú nng lc ch th
nờn h khụng c t mỡnh xỏc lp, thc hin
bt kỡ giao dch dõn s no. Mi giao dch dõn
s nhm ỏp ng cho nhu cu ca h u phi
do ngi i din theo phỏp lut ca h xỏc
lp v thc hin./.