Bế tinh, dưỡng khí, tồn thần, thanh tâm, quả dục, thủ chân, luyện hình

“ BẾ TINH, DƯỠNG KHÍ, TỒN THẦN,
THANH TÂM, QUẢ DỤC, THỦ CHÂN, LUYỆN HÌNH”
-

TUỆ TĨNH

Thiền sư Tuệ Tĩnh được dân tộc Việt Nam tôn vinh là Y thánh. Cụ để lại hai
bộ sách quý giá: Hồng Nghĩa Giá tư Y thư và Nam dược thần diệu. Cụ khuyên bảo
giữ gìn sức khoẻ bằng một câu thơ: “Bế tinh, dưỡng khí, tồn thần, thanh tâm, quả
dục, thủ chân, luyện hình”. Câu thơ nhắc nhở bảy điều cốt yếu. Tiếc rằng, sau này
câu thơ bị hiểu sai nội dung và dùng nhầm từ ngữ. Đã có những bài báo giải thích
không đúng. Ví dụ: giải thích “quả dục” là hạn chế giao hợp tình dục, hoặc dùng từ
sai là tiết dục, đọc “tàng thần” thay cho “tồn thần”, hiểu “thủ chân” là giữ gìn chân
lý. Thiết tưởng cần suy nghĩ lại.

Câu đầu nêu lên ba yếu tố cần thiết và quý báu của cuộc sống (tam bảo): Tinh, Khí,
Thần.
Tinh là các chất tinh hoa nuôi dưỡng con người. Cơ thể là một bộ máy trao đổi chất
với thiên nhiên bằng cách ăn uống, hít thở. Các chất ăn uống qua tiêu hóa thành
cốc khí, không khí được hít thở, cung cấp tông khí qua bộ máy hô hấp, cốc khí và
tông khí kết hợp, cùng trở thành tinh chất nuôi cơ thể. Các cơ quan, các tạng (Tâm,
can, tỳ, phế, thận) dùng các tinh chất ấy nuôi mình, đồng thời tạo thành các chất
tinh tuý, tinh hoa. Tạng hàm nghĩa là kho tàng, là cơ quan tàng trữ các chất tinh
hoa. Ở giai đoạn này, các tinh hoa là chất dự trữ để điều hòa các hoạt động của bản
tạng. Phần tinh hoa của mỗi tạng dư thừa chuyển vào thận. Thận là “tổng kho” các
thứ tinh. Sách nói thận tàng tinh. Sách cũng nói thận liên quan đến tủy trong cột
sống, đến não. Não được gọi là “tủy hải” (bể tủy). Tinh của thận chuyển hóa lên
tủy, tới não để nuôi tủy não. Tinh ở thận cũng tạo thành tinh sinh dục. Dịch hoãn
của nam giới được gọi là ngoại thận. Khái niệm về thận trong y học cổ truyền
(YHCT) rất rộng và rất quan trọng. Tóm lại, tinh là chất tinh hoa bao gồm cả tinh
sinh dục, không phải là chỉ là tinh sinh dục.Tinh chất là nguồn nuôi dưỡng cơ thể.

Tinh chất tạo thành Khí, khí làm cho cơ thể hoạt động. Ở đây có thể hiểu khí theo
nghĩa hẹp là năng lượng, năng lượng tạo thành nội lực làm cho cơ thể hoạt động.
Ngược lại, khí (nội lực) làm cho bộ máy tiêu hóa, bộ máy hô hấp hoạt động để


chuyển hóa các chất tạo thành tinh chất. Tinh là thứ vật chất, nếu không có khí
không chuyển hóa được. Khí là sự hoạt động sinh lý (nội lực). Không có tinh chất,
khí không tiếp tục hoạt động được. Sự hoạt động là thứ phi vật chất. Bởi vậy, theo
thuyết âm dương, tinh (vật chất) là âm, khí (phi vật chất) là dương. YHCT còn gọi
âm tinh và dương khí. Âm tinh là cơ sở phát sinh và nuôi dưỡng dương khí. Dương
khí là “động cơ” làm cho âm tinh chuyển hóa. Hai thứ ràng buộc nhau, không thể
thiếu một thứ nào. Sự yếu kém rối loạn của thứ này ảnh hưởng xấu đến thứ khác và
trở nên bệnh lý.
Khí (sự hoạt động của nội lực) có thứ riêng của từng bộ phận, ví dụ tỳ khi là sự
hoạt động cơ năng của hệ tiêu hóa. Tâm khí là sự hoạt động cơ năng của hệ tuần
hoàn tim mạch… Khí cũng có thứ chung của toàn thân, do khí của từng bộ phận
hợp lại, chúng phải hoạt động nhịp nhàng, cân bằng với nhau, trong đó có sự hoạt
động của hệ kinh lạc, được gọi là Kinh khí. Tạng làm chủ của khí chung toàn cơ
thể là phế. Khí của một, hai bộ phận yếu kém, rối loạn sẽ hại tới khí chung toàn
thân. Khí của toàn thân yếu kém, rối loạn dẫn tới cơ thể suy vong.
Một dạng hoạt động đặc thù của khí là Thần. Nói cách khác, thần là sự biểu hiện
tổng hợp cao cấp của khí. Khí nhờ tinh làm cơ sở, thì thân cũng nhờ tinh làm cơ sở.
Khí và thần đều thuộc dương, nhơ vào tinh thuộc âm. Thần trở nên một thực thể có
khả năng chi phối, luôn ảnh hưởng tới khí, tới sự hoạt động cơ năng của các cơ
quan. Con người là đông vật cao cấp, phần thân gồm có tư duy, tâm lý. Những cảm
xúc tiêu cực đều có thể ảnh hưởng xấu đến sự hoạt động cơ năng của tạng phủ, đến
sức khoẻ. Ví dụ giận quá hại đến can, gây chứng mặt đỏ, nhức đầu, hộc máu. Tạng
làm chủ, chứa thần là tâm.
Muốn giữ cho tâm – thần được yên ổn, phải thanh tâm, quả dục
Thanh tâm là giữ cho tâm trong sáng, không bị vẩn đục, không làm điều đê hèn, đố

kỵ, tàn ác, cố chấp, không quá ham chuộng vật ngon của lạ, không quá lo tranh
danh, đoạt lợi… Thanh tâm phải tu tâm dưỡng tính, trau dồi đạo đức cao thượng,
hành vi thanh nhã thuần khiết. Sống thanh cao thì tâm được thanh thản các tạng
hoạt động điều hòa, sức khoẻ được duy trì, thoải mái.
Quả dục là ham muốn ít thôi. Làm người ai cũng có lòng ham muốn: – muốn có
cơm ăn, áo mặc đầy đủ, học hành đỗ đạt, làm việc thành công, mưu cầu hạnh phúc,
làm lợi cho cộng đồng. Những điều nhân bản không thể thiếu được. Song những


ham muốn cao xa, quá đáng… thúc giục tìm mọi cách giành giật, khi không được
thì gây đau khổ, lo nghĩ, thất vọng, tâm trạng rối bời, mất ăn mất ngủ… thì làm sao
mà khoẻ mạnh được?!
Thanh tâm, quả dục là những biện pháp lớn để có một tâm lý lành mạnh, nhưng
cũng cần phải có một thân hình vững vàng tức là phải rèn luyện cơ thể, luyện hình.
Luyện hình chủ yếu là vận động cơ thể. Vận động thuộc bản chất tự nhiên của các
sự vật. Không hoặc ít vận động là trái với quy luật tự nhiên. Vận động chân tay hay
vận động trí óc đều cần thiết. Nhưng vận động từng mặt chưa đủ. Người công nhân
đứng máy suốt tám tiếng đồng hồ chỉ vận dụng tay, mắt cũng là loại hình vận động
không toàn diện. Muốn có sự vận động toàn diện phải tập thể dục. Sự vận động
làm lưu thông khí huyết, các thế vận động xoa bóp nội tạng. Một số phương pháp
thể dục của phương Đông trong lúc tập luyện đã cùng một lúc động viên cả bốn
phần: tâm, ý, khí, hình. Tập thể dục thật là cần thiết vì có tác dụng lớn cho sức
khoẻ, phụ trợ cho việc chữa bệnh. Trong nhiều trường hợp nó có thể thay thế cho
thuốc mà thuốc không thể thay thế cho nó.
Tất cả những thuật vận động cơ thể bảo dưỡng tinh, khí, thần hoạt động sinh lý đều
phải phục hồi, duy trì khí chân nguyên của sức sống. Chân nguyên là gì? (xem bài
cuộc sống quý vô ngần).
Chân nguyên là tiềm năng tự nhiên của mỗi người. Chân nguyên là một hiện tượng
tổng hòa từ nhiều yếu tố tự nhiên tạo nên: khí tiên thiên (mang tính di truyền), khí
hậu thiên (qua sự trao đổi chất) và nhiều điều kiện khác (môi trường)… Có cách gì

thấy phần nào cái “vẻ” chân nguyên ấy không? Hãy quan sát một cháu ít tháng, ít
năm (còn đỏ, xích tử như Lão Tử vẫn gọi). Cháu thở sâu bằng kiểu thở bụng, giấc
ngủ của cháu thật là thần tiên, cháu sống hồn nhiên: đói thì khóc, vui thì cười. Vẻ
chân nguyên ấy đã mất đi ở người lớn tuổi vì những điều kiện sinh hoạt, hoàn cảnh
gia đình, xã hội, nghề nghiệp. Từ đó có các chứng: thở không sâu, mất ngủ, lo lắng
buồn phiền… tạp niệm như ngựa lồng trong não. Đạo dưỡng sinh kHuyên: cần giữ
lấy chân nguyên – thủ chân. Để “thủ chân” YHCT có những phép điều hòa âm
dương, tư âm, bổ hòa, an bình ngũ tạng…
Thủ chân là điều cốt lõi số một của Đạo dưỡng sinh. Câu thơ của cụ Tuệ Tĩnh nhắc
ta hàng ngày cần bồi dưỡng sức khoẻ, lẽ ra đã có sách dạy rõ nội dung từng thuật.
Tiếc rằng, cho đến nay chưa ai tìm được nguyên bản nào như vậy.


Câu thơ được truyền tụng đã lâu đời nhưng chúng tôi nghĩ nên thêm hai thuật nữa:
Kiện vị và Thừa phong.Vị nghĩa đen là dạ dày. Chữ Vị (viết hoa) là một thuật ngữ
của YHCT được dùng chỉ sự tiêu hóa các thức ăn uống. Không nói, ai cũng biết
việc ăn uống rất quan trọng. Ăn uống gì, nấu nướng ra sao, liều lượng thế nào…
đòi hỏi nhiều kiến thức, kỹ thuật, chế độ… phù hợp cho từng người, từng lúc.
Phong là gió. Gió là một hiện tượng thiên nhiên do nóng lạnh biến đổi. Danh từ
phong đại biểu cho sáu thứ khí: nóng, lạnh, ráo, ẩm, nắng, gió.
Lục khí chi phối con người từng giờ, từng phút. Một năm có bồn mùa nóng lạnh
thay đổi. Cuộc sống của con người phải thích ứng với các biến đổi của thế giới
khách quan. Con người là sản phẩm của thiên nhiên, người theo Dưỡng sinh biết
lợi dụng, thừa hưởng những yếu tố khách quan gọi tắt là biết “thừa phong”.
Thừa phong, kiện vị cần thiết như vậy nên xếp thế nào trong một thể thơ lục bát?
Thiết nghĩ thuyết thanh tâm, quả dục thuộc lĩnh vực tâm lý, có thể xếp vào phạm vi
của việc tồn thần. Vì vậy nên chăng gói gọn như sau:
“Bảo tinh, dưỡng khí, tồn thần,
Thừa phong, kiện vị, thủ chân, luyện hình”.
Chúng tôi dùng chữ “bảo” thay chữ “bế”. Nhiều người không thích chữ “bế” khi

nghĩ theo nghĩa “tinh sinh dục” vì chữ này có vẻ nghiêm khắc quá, như “bế quan
toả cảng”. Đối với nhà tu hành thì được, nhưng đối với người đang sung sức thì có
vẻ thiếu tự nhiên. Mà điều thiếu tự nhiên thì không có lợi. Đổi dùng chữ “bảo”
càng phù hợp hơn với các từ kép: bảo dưỡng, bảo tồn (dưỡng khí, tồn thần).
Nêu lên điều này có vẻ thất lễ với cụ Tuệ Tĩnh, mang tội dám chữa câu thơ. Nhưng
chúng tôi xin cụ xá cho. Chúng tôi có thay đổi vài chữ vẫn là tuân thủ chủ ý của
cụ: cụ muốn cho mọi người lớn nhớ tới những điều cần thiết cho sức khoẻ, chắc cụ
không nỡ chấp nệ một vài từ.
Câu thơ có sự liên kết giữa các phần chủ yếu:
- Bảo trì khí tiên thiên, phải “thủ chân”
- Điều lý khí hậu thiên, phải “kiện vị”
- Cân bằng, tăng cường chất lượng sống:


+ Về tâm phải “tồn thần”
+ Về thể phải “luyện hình”
- Muốn các phần trên hoạt động tốt, phải “dưỡng khí”
- Muốn khí được nuôi dưỡng tốt, phải “bảo tinh”
- Muốn thích ứng với thiên nhiên, cần “thừa phong”.
Bảy điều trên đây là bảy thuật cơ bản, bảy “vị” công hiệu của bài thuốc bổ “thập
toàn”. Thập toàn vì chúng đem lại những tác dụng toàn diện cho chát lượng sống
và tuổi thọ. Từ bảy điều ấy có thể mở rộng thêm những vấn đề liên quan hoặc
những thuật phụ trợ khác.
Từ câu thơ thần của Y thánh Việt Nam, Thiền sư Tuệ Tĩnh mà có câu thơ mới dễ
nhớ, tâm niệm hàng ngày. Người yêu đạo cần ra công tìm hiểu nội dung, kiên trì tu
luyện để sống mạnh khoẻ, hạnh phúc, tăng thọ, hữu ích.
“Bảo tinh, dưỡng khí, tồn thần,
Thừa phong, kiện vị, thủ chân, luyện hình”