Xử lý kết quả thí nghiệm ứng dụng IRRISTAT 4 0 for windows

Xö Lý KÕT QU¶ THÝ NGHIÖM
øng dông IRRISTAT 4.0 for Windows
Analysis Experimental Data
Using IRRISTAT 4.0 for Windows

Ph¹m TiÕn Dòng

Kasetsart University, Thailand, 2001


Thanks!
Thank to the help of Thailand Governments finances in the Faculty Staff and Student
Exchaenges Program between Kasetsart University (KU) and Hanoi Agricultural
University (HAU), the arrangement of the KU International Programs, HAU
International Office, the Individuals such as Professor Doctor Dang Vu Binh,
Associate Professor Doctor Chitapa Ketewan, Doctor Tran Duc Vien, Associate
Professor Doctor Suwapong Swasdiphanich, Associate Professor Doctor Rangsarid
Kaveeta, Mr Choosak Jompuk, Mr. Piya Kittipadakul and others that I had a good
chance to study in Thailand and to compose this book.
On this occasion I have great thanks to the institutions and individuals mentioned
above.

Pham Tien Dung
Hanoi Agricultural University, Vietnam

Cám ơn!
Nhờ sự giúp đỡ về tài chính của Chính phủ Thai lan trong khuôn khổ chơng trình
trao đổi cán bộ và học sinh các khoa giữa Đại học Kaetsart (KU) Thai lan và Đại học
Nông nghiệp Hà nội (HAU), Phòng Quan hệ Quốc tế KU, Phòng Quản lý Khoa học
và Quan hệ Quốc tế HAU, Giáo s Tiến sỹ Đặng Vũ Bình, Phó giáo s, Tiến sỹ
Chitapa Ketewan, Tiến sỹ Trần Đức Viên, Phó Giáo s, Tiến sỹ Suwapong

Swasdiphanich, Phó Giáo s, Tiến sỹ Rangsarid Kaveeta, ông Choosak Jomput, ông
Piya Kittipadakul và những ngời giúp việc khác mà tôi đã có cơ hội tốt cho nghiên
cứu ở Thái lan và biên soạn cuốn sách này.
Nhân dịp này tôi xin cảm ơn tất cả các tổ chức và cá nhân trên đã tạo điều
kiện giúp đỡ tôi.

Phạm Tiến Dũng
Đại học Nông nghiệp I Hà nội


Comments
Considering about this book, I believe that Doctor Dung had worked very hard to have
the book. This is one of the products that Doctor Dung has gained in the period of
three months working at Agronomy Department, Kasetsart University in the Faculty
Staff and Student Exchange Program Between Kasetsart University and Hanoi
Agricultural University.
Contents of the book are simple, understandable and very useful to the Agricultural
Researchers using for their experimental data analysis.
Like in our Department of Agronomy, the book should be put into teaching practice to
your agricultural students.
I wish you more successful.

November 5th, 2001

Associate Professor Doctor Suwapong Swasdiphanich
Head of Department of Agronomy
Faculty of Agriculture, Kasetsart University, Thailand


Contents

Nội dung
Phần I: Giới thiệu ( Introduction to ) IRISTAT 4.0
I. Các cửa sổ Window
II. Menus
III. Job Specification Components
IV. Ngẫu nhiên hoá và tạo sơ đồ thí nghiệm
( Randomization and Layout )
Phần II. Quản lý file số liệu ( Data and file Management )
I. Bộ số liệu mẫu ( Sample data set )
II. Tạo file số liệu ( Data creation )
Phần III. Một số mẫu phân tích phơng sai
( Some samples of Analysis of variance )
I. Thí nghiệm một nhân tố ( Sigle factor Experiment )
1.1 Mô hình kiểu hoàn toàn ngẫu nhiên
( Completely Randomized Design: CRD)
1.2. Mô hình kiểu khối ngẫu nhiên đầy đủ
( Randomized Complete Block Design, RCB ).
1.3. Thiết kế Ô vuông La tin ( Latin Square Design, LS )
1.4. Thí nghiệm bố trí kiểu Lattice Lattice cân đối
( Lattice Design - Balanced Lattice )
II. Thí nghiệm hai nhân tố ( Two factors Experiment )
2.1 Thiết kế khối ngẫu nhiên đầy đủ (Factorial experiment )
2.2 Thí nghiệm thiết kế kiểu chia ô lớn, ô nhỏ (Split-plot).
2.3 Thí nghiệm kiểu chia băng ( Strip-Plot Design )
III. Thí nghiệm 3 yếu tố bố trí kiểu chia ô lớn, ô vừa, ô nhỏ
(Split-split-plot).
IV. Phân tích số liệu qua nhiều nơi ( Analysis over Sites )
V. Phân tích số liệu qua nhiều năm ( Analysis over Yeas )
Phần IV. Phân tích hồi qui ( Regreesion Analysis )
4.1. Hồi qui tuyến tính đơn ( Simple Liner Regreesion )

4.2. Hồi qui bội tuyến tính ( Multiple Liner Regreesion )

Trang

2
6
13
18
23
23
24
47
47
47
52
55
59
65
65
70
76
82
91
95
100
104


Giới thiệu
Đây la cuốn sách thực hành để phân tích các kết quả thực nghiệm bằng

IRRISTAT 4.0 trong Window. Rất tiện lợi cho ngời sử dụng vì có hình
ảnh minh hoạ các bớc cụ thể cho ngời sử dụng làm theo. Đặc biệt với
những ngời không am hiểu nhiều về máy tính cũng nh kiến thức về
thống kê cũng có thể sử dụng đợc.
Nội dung cơ bản gồm 2 phần:
1. Giới thiệu khái quát những nội dung và chức năng cơ bản của
IRRISTAT 4.0 trong Window.
2. Một số mẫu phân tích phơng sai, hồi qui cơ bản thờng đợc sử dụng
trong nghiên cứu nông nghiệp nh các thí nghiệm 1 nhân tố, nhiều
nhân tố theo các kiểu thiết kế khác nhau, thí nghiệm làm nhiều năm,
thí nghiệm làm ở nhiều nơi, phân tích hồi qui đờng thẳng 1 biến và
nhiều biến.
Sách này sẽ rất hữu ích cho sinh viên và các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực
nông nghiệp.
INTRODUCTIONS
This is a practising book for Analysis experimental data by IRRISTAT
4.0 for Windows. It is very convinience and easy to users because it was
written mainly by figures step by step. Expecially, those who do not know
well about computer techniques and statistical knowledges can use.
The book has two parts:
1. Some genaral introductions of the contents, funtions of IRRISTAT 4.0
for Windows.
2. Some sample models of analysing of variance and regression following
different experimental designs that are often used in agricultural
research such as: single-factor experiment; two factor experiment;
three factor experiment; experiment by sites; experiment by years and
regression analysis.
This book will be very useful for students and researchers in agricultural
fields.

References.
1. Biometrics Unit, International Rice Research Institute.
IRRISTAT 4.0 Window, Tutorial Manual.
2. KWANCHAI A. GOMEZ, ARTURO A. GOMEZ, 1984. Statistical
Procedures for Agricultural Research. Copyright 1984 by John
Wiley& Sons, Inc.
3. Choosak Jompuk. 1998. Computer Application in Agronomy
Research. Agronomy Department, Faculty of Agriculture, Kasetsart
University. 221 p. (in Thai).


Phần I

Giới thiệu IRRISTAT 4.0

IRRISTAT là một chơng trình máy tính để quản lý số liệu và phân tích
thống kê cơ bản các số liệu thí nghiệm. Nó có thể chạy trong bất kỳ hệ
thống hoạt động nào của Window 32 bít. Để cài đặt chơng trình vào máy
tính, hãy chạy file SETUP. EXE. trên đĩa cài đặt. Khởi động chơng
trình, hãy chạy file IRRISTAT.EXE, hoặc nháy biểu tợng đã đợc cài
đặt.
IRRISTAT đợc biên soạn chủ yếu để phân tích các số liệu thu đợc từ
thí nghiệm đồng ruộng, nhng có nhiều nội dung có thể sử dụng để phân
tích các số liệu từ các nguồn nghiên cứu khác Các mô hình phân tích
chính và các chức năng khác bao gồm:
1. Quản lý số liệu bằng spreadsheet
2. Trang ghi kết quả
3. Phân tích phơng sai
4. Phân tích hồi qui

5. Phân tích ảnh hởng của giống và môi trờng
6. Phân tích di truyền số lợng
7. Phân tích riêng rẽ nơi nghiên cứu
8. Phân tích mô hình chia nhóm
9. Vẽ đồ thị
10. Ngẫu nhiên hoá sơ đồ thí nghiệm, phơng sai của trung bình nhiều
nhân tố, và đa thức trực giao.


Môi trờng làm việc của IRRISTAT
Khi kết thúc chơng trình, ngời học phải biết làm quen với các chức
năng cơ bản của IRRISTAT nh các cửa sổ Window, các danh mục nội
dung, Các hợp phần chức năng đặc biệt và các thao tác file.
I. Các cửa sổ Window
Trong IRRISTAT có 4 cửa sổ chính của Window.

A. Cửa sổ window chính (Main window)
Cửa sổ chính window của IRRISTAT sẽ cung cấp cho ngời sử dụng các
menu và các thanh công cụ nh hình dới đây;


B. Cửa sổ quản lý số liệu (Data Editor)

Data editor trình bày số liệu dới dạng hàng và cột. Mỗi hàng là một
trờng hợp và mỗi cột là một biến. Bạn có thể ghi số liệu mới vào những
chỗ trống trên hàng số liệu hoặc nhập số liệu từ file của trang văn bản
hoặc file Excel và file dbase. Bạn có thể mở đồng thời một hoặc nhiều
file số liệu. Số file đợc mở nhiều hay ít phụ thuộc khả năng nhớ của máy
tính.

Text Editor
Trong Text Editor còng cã thÓ t¹o file ASCII .

File lÖnh vµ c¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch thèng kª còng ®−îc tãm t¾t trong Text
Editor.


Graph Window
Trong Graph Window cho phÐp vÏ c¸c lo¹i ®å thÞ


II. Menus
Mỗi cửa sổ Window trong IRRISTAT có các menu riêng của nó và có
các lựa chọn thích hợp cho cửa sổ đó.

A. Main Window Menus
Sử dụng menu file để
mở file, ngời ta sử
dụng Data Editor
hoặc Text Editor (
phụ thuộc vào kiểu
file), cũng có thể
save the log file,
save-as the log file
hoặc là in the log file
từ đây.

Sử dụng menu Edit
để cut, copy, past

hoặc xoá the Log
window


Sử dụng menu
Analysis để chạy các
phân tích thống kê,
bao gồm các thống
kê mô tả, phân tích
phơng sai phân
tích hồi qui, phân
tích GxE của thí
nghiệm giống, phân
tích quantitative trait
loci, phân tích Single
site, phân tích Pattern
và vẽ scatter.
Sử dụng menu
Utilities để xây dựng
thiết kế thí nghiệm,
tạo các thí nghiệm
tổng quát có trung
bình bình phơng và
các hệ số tơng phản
đa thức trực giao.

Sử dụng menu
Window để thay đổi
các cửa Window
khác nhau trong

IRRISTAT hoặc sắp
xếp lại các trình bày
của Window.


Sử dụng menu Help
để tìm hệ thống trợ
giúp của IRRISTAT

B. Data Editor Menus
Sử dụng menu File để xây dựng, cất giữ, mở lại, và in file số liệu; để nhập
số liệu từ Excel Workbook, từ Text file, và Dbase file; và đa số liệu từ
file có đuôi SYS sang Excel hoặc Text file.

Sử dụng menu Edit để cut, copy, và dán các giá trị trong datasheet.


Sử dụng Options để sửa chữa các đề mục, chuyển đổi số liệu, xếp hạng,
tạo các mục, thêm, bớt, nhập số liệu, xoá biến và đặt độ chính xác riêng
cho số liệu.

Sử dụng Tools để sắp xếp trật tự số liệu, chuyển đổi dãy số liệu song song
hoặc ngợc lại.
Sử dụng menu Window để sắp xếp lại một hoặc nhiều cửa Window khác.


Sö dông menu Help ®Ó t×m kiÕm hÖ thèng trî gióp cña IRRISTAT.

C. Text Editor Menus.

Sử dụng menu File để
tạo, mở, in và cất gĩ
text file , để tóm tắt
các kết quả thống kê
và ra lệnh

Sử dụng Edit để sửa
chữa file văn bản

Sử dụng menu
Format để thay đổi
đặc điểm font của file
văn bản.

Sử dụng menu Window để sắp xếp lạI cách trình bày của cửa Window.


Sö dông menu Help ®Ó t×m kiÕm hÖ thèng trî gióp cña IRRISTAT.


III. Job Specification Components
Vi du về sử dụng các hợp phần khác trong IRRISTAT nh sau:
1. Các nut điều khiển (Command Buttons).
Command buttons là sự điều khiển bằng hình mà nó chỉ hành động.
Ngời sử dụng có thể chọn nút bấm bằng cách kích chuột khi con trỏ ở
trên nút.

2. Các hộp soạn thảo: Text (Edit) Boxes

Text boxes đợc sử dụng để sửa chữa, tự vào thông tin.


3. Hép danh s¸ch (List Boxes).
List Boxes ®−îc sö dông ®Ó ®−a ra lùa chän cho ng−êi sö dông.


Trong IRRISTAT có 2 loạI là danh sách nguồn và danh sách mục tiêu.
Danh sách mục tiêu chứa các mục cần cho phân tích. Danh sách mục tiêu
đợc lấy ra từ danh sách nguồn
Lựa chọn các biến từ danh sách nguồn cho các biến mục tiêu
1. Lựa chọn biến 2. Kích nút Add ở
3. LoạI bỏ biến từ danh
từ danh sách
phía dới danh sách
sách biến mục tiêu
biến của file số
mục tiêu (analysis
(trong trờng hợp danh
liệu bằng cách
variate list) để nhận
sách nhân tố) thì kích
kích chuột trên
biến đã đợc chọn
vào nút Remove.
biến.


4. Hộp kiểm soát (Check Boxes).

Check Boxes điều khiển các lựa chọn riêng mà nó hoặc hiện, hoặc ẩn.
Khi lựa chọn biến thì dấu check mark xuất hiện. Khi lựa chọn ẩn thì
dấu check mark biến mất. Ngời sử dụng có thể thay đổi trạng thái của
check boxes bằng cách kích chuột vào hộp hoặc ấn nút Select
(Spacebar) khi dấu check boxe đ đợc đặt vào.

5. Nút tuỳ chọn (Option Buttons).
Một Option buttons thể hiện một lựa chọn đơn lẻ trong bộ các lựa chọn
loại trừ có giới hạn. Khi sự lựa chọn của option button đợc lựa chọn,
điểm vòng tròn đợc điền dấu chấm, khi không có lựa chọn thì trong
vòng tròn trống.

6. Hộp tăng giảm (Spin Boxes).
Spin boxes chỉ chấp nhận một bộ số có giới hạn các giá trị đợc đa vào
thứ tự. Ngời sử dụng có thể đánh một giá trị mới vào text box,
kích chuột vào mũi tên lên để tăng giá trị, hoặc mũi tên xuống để giảm
giá trị


7. Danh s¸ch tuú chän (Drop-down List).

Mét drop-down list lµ mét danh s¸ch cã thÓ thay ®æi tr¹ng th¸i gi÷a ®ãng
vµ më. Mét trong sè lùa chän cña danh s¸ch cã thÓ ®−îc b«i ®en vµ ®−îc
chuyÓn vµo text line b»ng c¸ch kÝch ®óp chuét.


IV. Ngẫu nhiên hoá và tạo sơ đồ thí nghiệm
Sau khi học, ngời sử dụng cần biết cách ngẫu nhiên hoá và tạo một sơ đồ
thí nghiệm theo một thiết kế nhất định.
Ví dụ mẫu.

Tạo một sơ đồ thí nghiệm theo thiết kế sau:
Tên thí nghiệm: ảnh hởng của tỷ lệ và nguồn đạm đến sản lợng lúa của
9 công thức bón phân và 3 lần nhắc lạI trong thiết kế khối hoàn toàn ngẫu
nhiên (RCB).
Phân chia các ô thí nghiệm nh sau:

72 m chiều doc (A)
Kích thớc ô: 8 m x 4 m

Ngẫu nhiên hoá và tạo sơ đồ thí nghiệm bằng IRRISTAT
Chọn Utilities
Randomization and Layout từ cửa sổ chính
Window


Khi Open a Randomization and Layout mở, có hộp thoại xuất hiện.
Kích chuột vào hộp Look in và chọn ổ C. Sau đó kích đúp chuột vào
IRRISTAT TUTORIAL từ danh sách bên dới.
Gõ ISDESIGN vào hộp File name và kích Open.

Kích vào yes ở trong hộp để khẳng định tạo file lệnh mới có tên
ISDESIGN.RND.
Hộp thoại Randomization and Layout sẽ xuất hiện. Đánh dòng chữ :
Effect of Nitrogen Rate and Source on Grain Yield of Rice vào hộp
Design Title.