Nghiên cứu các phương pháp toán học ứng dụng trong lập hành trình vận chuyển hàng lẻ

* Đề tài nghiên cứu khoa học *

LỜI NĨI ĐẦU
Trong xã hội có rất nhiều ngành sản xuất phục vụ cho cuộc sống con
người, mỗi ngành, mỗi lĩnh vực đóng vai trò và tầm quan trọng riêng. Chúng ta
khó có thể khẳng định được ngành sản xuất nào quan trọng hơn ngành sản xuất
nào vì rằng cuộc sống của con người và sự phát triển của xã hội ra sao khi thiếu
vắng đi một lĩnh vực sản xuất nào đó. Nhìn chung, các ngành sản xuất, các lĩnh
vực sản xuất trên một góc độ nào đó thì chúng có thể tồn tại một cách độc lập
nhưng đi sâu nghiên cứu thì chúng ln ln có mối quan hệ mật thiết lẫn nhau,
cùng bổ trợ cho nhau. Là một ngành sản xuất vật chất đặc biệt, là cầu nối giữa
sản xuất và tiêu thụ, ngành vận tải nói chung và vận tải hàng hóa nói riêng càng
thể hiện vai trò rất quan trọng trong việc tạo lập các mối quan hệ mật thiết ấy.
Là một doanh nghiệp hay bất kì một tổ chức sản xuất kinh doanh bất kì
nào khác thì yếu tố lợi nhuận ln được đặt lên hàng đầu. Doanh nghiệp, xí
nghiệp vận tải cũng khơng nằm ngồi quy luật đó. Vì vậy để giảm được chi phí,
đạt đuợc lợi nhuận tối ưu thì cơng tác tổ chức vận tải hàng hóa là một cơng việc
đóng vai trò hết sức quan trọng trong xí nghiệp vận tải. Trong một góc độ nhỏ
của vận tải hàng hóa, tổ chức vận tải hàng lẻ cũng là một u cầu, một nhu cầu
tất yếu trong nền kinh tế hàng hóa hiện nay.
Vì vậy mà tơi chọn đề tài “ Nghiªn cøu c¸c ph−¬ng ph¸p to¸n häc øng
dơng trong lËp hµnh tr×nh vËn chun hµng lỴ “ làm đề tài nghiên cứu của
mình. Đề tài gồm có 3 chương:
- Chương I : Tổng quan về vận tải hàng hóa.
- Chương II : Các phương pháp tốn áp dụng trong vận chuyển hàng lẻ.
- Chương III : LËp hµnh tr×nh thu gom r¸c cđa xÝ nghiƯp m«i tr−êng ®«
thÞ sè 3 – Qn Hai Bµ Tr−ng.

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

-1-

* Đề tài nghiên cứu khoa học *

CHƯƠNG I

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VẬN TẢI HÀNG HĨA
1.1 -TỔNG QUAN CHUNG VỀ VẬN TẢI HÀNG HĨA
Giao thơng vận tải là một ngành sản xuất vật chất và là một ngành sản
xuất vật chất đặc biệt thứ 4 sau ngành cơng nghiệp, nơng nghiệp và khai
khống.GTVT gắn liền với mọi hoạt động sống, lao động và làm việc của con
người, nó được ví như mạch máu lưu thơng trong cơ thể con người. Là một
ngành sản xuất vật chất đặc biệt và có một vai trò quan trọng của nền kinh tế
quốc dân, giao thơng vận tải tham gia vào hầu hết các q trình sản xuất, vận
chuyển hàng hố và hành khách để thỏa mãn nhu cầu của xã hội, đảm bảo cho
q trình sản xuất, lưu thơng hàng hóa được diễn ra liên tục và phát triển. Đối
tượng của vận tải là hành khách và hàng hóa, nhằm di chuyển từ nơi này sang
nơi khác đáp ứng nhu cầu của con người, từ nơi sản xuất đến nơi tiêu thụ. Đặc
biệt đối với hàng hóa thì nó vận chuyển ngun nhiên vật liệu, tham gia trong
q trình sản xuất, lưu thơng. Giao thơng vận tải là một sự cần thiết nhất định
trong sự tồn tại và phát triển của xã hội.
1.1.1 – Một số khái niệm cơ bản
a. Khái niệm vận tải
Khi nghiên cứu kinh tế, người ta đã đưa ra nhiều khái niệm về vận tải,
song có thể định nghĩa chung về vận tải một cách khái qt: Vận tải là q trình
thay đổi (di chuyển) vị trí của hàng hóa, hành khách trong khơng gian và thời
gian cụ thể để nhằm thỏa mãn nhu cầu nào đó của con người.
Sự di chuyển vị trí của hành khách và hàng hóa trong khơng gian rất đa
dạng, phong phú nhưng khơng phải tất cả các di chuyển đều được coi là vận tải.
Vận chuyển hàng hóa được bảo đảm trên cơ sở thực hiện các cơng việc:

lựa chọn kiểu phương tiện phù hợp, xác định tuyến chạy xe, bảo đảm an tồn
cho xe chạy và bảo quản hàng khi xe chạy, bảo đảm khắc phục những hư hỏng
của phương tiện trên đường, tổ chức tiếp nhiên liệu trên đường chạy, kiểm tra

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

-2-


* Đề tài nghiên cứu khoa học *
hoạt động của phuơng tiện trên đường để thực hiện đúng biểu đồ và bảo đảm
tính kết hợp kịp thời của vận tải hàng hóa.
b. Khái niệm hàng hóa và hàng hóa trong vận tải
Hàng hóa (nói chung) là vật thể nhờ những thuộc tính của mình, thỏa
mãn được nhu cầu nào đó của con người. Hàng hóa là một phạm trù lịch sử, là
sản phẩm lao động của xã hội. Để trở thành háng hóa thì sản phẩm lao động,
trước hết thỏa mãn nhu cầu của con người, phải có ích; mặt khác phải nhằm mục
đích trao đổi thơng qua mua bán trên thị trường. Hàng hóa có 2 thuộc tính là giá
trị sử dụng và giá trị.
Trong vận tải hàng hóa được định nghĩa như sau:
Tất cả ngun liệu, nhiên liệu, vật liệu, bán thành phẩm, thành phẩm,
nơng lâm thổ sản, cây con các loại… mà đơn vị vận tải nhận để vận chuyển kể
từ lúc xếp hàng lên phuơng tiện ở nơi gửi đến khi dỡ hàng ra khỏi phương tiện ở
nơi nhận được gọi là hàng hóa.
c. Khối lượng và lượng ln chuyển hàng hóa, luồng hàng
- Khối lượng hàng: là lượng hàng vận chuyển trong một thời gian nhất
định. Kí hiệu: Q, đơn vị là Tấn (T)
- Lượng ln chuyển hàng hóa: là khối lượng hàng được phương tiện
chuyển chở đi ở một khoảng cách nhất định. Kí hiệu: P, đơn vị là TKm.
- Luồng hàng: là khối lượng hàng vận chuyển trên một hướng nhất định.

1.1.2 – Vai trò của vận tải hàng hóa
Trong hệ thống các ngành kinh tế, chúng ta có thể coi vận tải nói chung
và vận tải hàng hóa nói riêng là một ngành mang tính chất kết nối các ngành sản
xuất còn lại với nhau, tạo nên điều kiện cho các ngành này hoạt động bình
thường. Sự ảnh hưởng của vận tải đến các bộ phận khác của ngành kinh tế và
đời sống có thể được thể hiện vai trò của vận tải qua hai lĩnh vực: Lĩnh vực sản
xuất và lĩnh vực đời sống của con người.
Trong lĩnh vực sản xuất của cải vật chất thì vai trò của vận tải hàng hóa
được thể hiện qua những khía cạnh sau:

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

-3-


* Đề tài nghiên cứu khoa học *
Vận tải hàng hóa tạo nên những điều kiện hoạt động của các xí nghiệp sản
xuất thơng qua việc vận chuyển ngun vật liệu cho các xí nghiệp nhà máy, vận
chuyển sản phẩm đã hồn thành đến nơi tiêu thụ. Thơng qua việc vận chuyển
ngun vật liệu được tiến hành với khối lượng lớn. Vì vậy giá thành vận chuyển
ngun vật liệu rẻ và dễ dàng hơn so với việc vận chuyển thành phẩm.
Vận tải hàng hóa tạo ra quy mơ và chủng loại sản phẩm sản xuất của khu
vực, xét trên phạm vi rộng, từng địa phương hay từng khu vực thường lợi dụng
đến mức tối đa những điều kiện thuận về lao động, đất đai, thời tiết khí hậu… để
sản xuất một loại sản phẩm nào đó. Tuy nhiên sản phẩm đó có tiêu thụ được
thuận lợi hay khơng lại phải phụ thuộc rất nhiều vào vận tải. Trong trường hợp
này vận tải hàng hóa có thể quyết định đến việc có nên sản xuất sản phẩm đó
hay khơng. Khi vận tải dễ dàng và giá thành nhỏ thì việc sản xuất sản phẩm có
được sự thuận lợi to lớn trong việc vận chuyển sản phẩm để tiêu thụ, ngược lại
nếu vận tải khó khăn, chi phí cao thì việc sản xuất gặp khó khăn rất nhiều. Có

những trường hợp hàng hố sản xuất thuận lợi, sản lượng và năng suất cao
nhưng giao thơng vận tải khó khăn, điều kiện đường xá trắc trở, phương tiện đi
lại thiếu thốn … nên việc sản xuất đành phải ngừng lại.
Ngày nay Nhà nước đã phải dành một lượng ngân sách rất lớn tạo nguồn
vốn đầu tư xây dựng cơ bản nhiều tuyến đường để phát triển kinh tế xã hội, điều
đó thể hiện tầm quan trọng của giao thơng vận tải đến hoạt động sản xuất của
một địa phương hay cả một khu vực.
Vận tải hàng hóa tạo nên một phần chất lượng và giá trị hàng hố. Điều
đó được thể hiện qua việc vận chuyển các loại hàng hố như thuỷ tinh, gốm sứ,
thực phẩm tươi sống … Bên cạnh đó, các loại hàng hố thời trang, hay hàng cấp
cứu, hàng phụ thay thế thì giá trị của nó lại phụ thuộc rất nhiều vào vận tải hay
cụ thể là phụ thuọc vào thời hạn vận chuyển và các điều kiện bảo quản chúng
trên phương tiện.

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

-4-


* Đề tài nghiên cứu khoa học *
1.1.3 – u cầu đối với vận tải hàng hóa
Vận tải là nghành sản xuất mang tính phục vụ, để đáp ứng nhu cầu vận
chuyển của xã hội nói chung và nhu cầu vận chuyển hàng hóa nói riêng thì vận
tải cần phải thỏa mãn các u cầu sau:
+ Đảm bảo vận chuyển an tồn
u cầu đầu tiên của vận tải hàng hóa là phải đảm bảo an tồn, an tồn cả
về số lượng và chất lượng. Đảm bảo an tồn về số lượng là giữ khơng để hàng
hóa bị mất mát trong q trình vận chuyển, đảm bảo an tồn về chất lượng là
phải giữ ngun được giá trị sử dụng của hàng hóa như trước lúc vận chuyển.
+ Vận chuyển nhanh chóng

Đây cũng là u cầu cơ bản đối với vận tải hàng hóa, cùng với tiện bộ của
khoa học kỹ thuật thì tốc độ của phương tiện vận tải ngày càng cao, do đố con
người càng có điều kiện đạt được các u cầu này nhiều hơn.
Trong vận chuyển hàng hóa, u cầu này thường được chủ hàng quan tâm
nhiều, nhất là với các loại hàng mà giá trị của nó có thể thay đổi theo thời gian
như hàng thời trang, hàng cấp cứu…những loại hàng này có giá trị rất lớn nếu
vận chuyển đến nơi tiêu thụ kịp thời hoặc cũng có thể bị giảm giá trị đáng kể
nếu vận chuyển bị chậm trễ dù là một khoảng thời gian ngắn.
Trong vận tải hàng hóa, đồng thời với tăng tốc độ phương tiện là phải rút
ngắn thời gian xếp dỡ ở các ga cảng. Vì vậy, để đảm bảo vận chuyển nhanh
chóng cần có biện pháp tổ chức phối hợp tốt các giai đoạn, các hoạt động trong
q trình vận tải.
+ Vận chuyển tiết kiệm
Xét q trình sản xuất vận tải ta thấy rằng vận tải khơng tạo sa một sản
phẩm trực tiếp nào cả. Vận tải tạo điều kiện để sản xuất và tiêu thụ các loại sản
phẩm. Mặt khác để vận chuyển được hàng hóa, người ta phải bỏ cho phí, trên
góc độ nền kinh tế thì đây là một khoản chi phí lớn mà nền kinh tế quốc dân
phải gánh chịu. Vì vậy việc giảm chi phí vận tải là rất quan trọng, đòi hỏi các
doanh nghiệp vận tải phải sử dụng các hình thức khai thác phương tiện và thiết

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

-5-


* Đề tài nghiên cứu khoa học *
bị hợp lý để góp phần giảm giá thành sản xuất hàng hóa, điều này tương đương
với việc giảm chi phí của hàng hóa tại nơi tiêu dùng, góp phần tăng chất lượng
cuộc sống của con người.
+ Các u cầu khác

Ngồi các u cầu kể trên, người ta còn đề cập đến một số u cầu khác
như u cầu về mặt số lượng, u cầu đều đặn, vận chuyển đúng hạn, việc vận
chuyển đều đặn thường được tính bằng số lần hoạt động trong một khoảng thời
gian nhất định, sự đều đặn này là tùy thuộc và nhịp độ và cường độ hoạt động
của nền kinh tế quốc dân. Nếu vận tải đảm bảo được những u cầu này thì sẽ
có tác động và ý nghĩa rất lớn đối với sự phát triển và tăng hiệu quả nền kinh tế
quốc dân.
1.2 – CƠNG TÁC TỔ CHỨC VẬN TẢI HÀNG HĨA
1.2.1 – u cầu đặt ra với cơng tác tổ chức vận tải hàng hóa
Phải xây dựng được phương án tổ chức vận tải sao cho thỏa mãn tối đa
nhu cầu vận chuyển của các chủ hàng, đảm bảo nâng cao hiệu quả sử dụng
phương tiện vận tải của đơn vị vận tải, tiết kiệm được chi phí phí, hạ giá thành
sản phẩm vận tải, từ đó giảm chi phí lưu thơng cho nền kinh tế hàng hóa
1.2.2 – Đặc điểm của cơng tác vận chuyển hàng hóa trong nền kinh tế thị
trường
Trong nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, mọi kế hoạch của nền kinh tế
quốc dân được thống nhất từ trên xuống dưới, thành một hệ thống kế hoạch hóa
thống nhất của Nhà nước. Trong nền kinh tế đó, mọi cơng tác từ sản xuất đến
tiêu thụ đều dựa trên kế hoạch của Nhà nước. Các ngun, nhiên vật liệu dùng
trong sản xuất và hàng hóa tiêu dùng trong nhân dân đều có kề hoạch và tiêu
chuẩn phân phối, trong đó nghành giao thơng vận tải cũng khơng nằm ngồi sự
điều hành chng này. Tức là mọi sự vận chuyển hàng hóa từ đầu đến đâu, loại
hàng gì và khối lượng vận tải bao nhiều đều được giao chỉ tiêu cho từng phương
tiện đảm nhận với giá cước vận chuyển do Nhà nước quy định.

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

-6-

* Đề tài nghiên cứu khoa học *
Trong nền kinh tế thị trường, Nhà nước khơng còn giao kế hoạch. Tồn
bộ q trình sản xuất, trao đổi đều được giải quyết thơng qua thị trường. Thị
trường là nơi trao đổi hàng hóa, tại đó mọi thành phần kinh tế đều bình đẳng như
nhau trong sản xuất trao đổi và xác lập giá cả… Cũng tại thị trường các doanh
nghiệp cùng cạnh tranh với nhau trên mọi lĩnh vực kinh tế, mà giá cả là linh hồn
của thị trường, nó là thước đo và động lực tạo ra các diễn biến của thị trường.
Q trình vận chuyển hàng hóa từ nơi sản xuất đến nơi tiêu thụ, từ nơi cần
đi đến nơi cần đến đều được các phương tiện vận chuyển cho tất cả các thành
phần kinh tế. Các doanh nghiệp vận tải tự tìm kiếm nguồn hàng vận chuyển theo
nhu cầu của thị trường. Các doanh nghiệp vận tải được tự do cạnh tranh, tự chủ
trong sản xuất kinh doanh trên cơ sở pháp luật, chính sách và thể chế của Nhà
nước qui định.
Chính từ những thay đổi này đã dẫn đến cơng tác vận chuyển hàng hóa
trong nền kinh tế thị trường có đặc điểm như sau:
- Sự hình thành các luồng hàng là do u cầu về cung – cầu trong sản xuất
tiêu thụ các sản phẩm giữa các doanh nghiệp trong nền kinh tế. Ngồi ra do sự
chênh lệch về giá cả giữa các vùng, giữa các khu vực kinh tế đã tạo ra luồng
hàng này. Đối với các luồng hàng tạo ra do sự chênh lệch về giá thì chỉ có tính
chất nhất thời, khi khơng còn sự chênh lệch về giá nữa thì luồng hàng này cũng
khơng còn nữa.
- Sự hình thành nguồn hàng trên mỗi phương tiện vận tải còn chịu sự chi
phối của quy luật giá trị mà cước phí vận chuyển là yếu tố quan trọng nhất để
quyết định việc vận chuyển. Các phương án vận chuyển sẽ do chủ hàng lựa chọn
và quyết định. Chủ hàng sẽ lựa chọn phương tiện vận chuyển nào hay phương án
vận chuyển như thế nào khi tổng chi phí liên quan đến q trình vận chuyển là
nhỏ nhất. Mà tổng chi phí liên quan đến q trình vần chuyển bao gồm: Cước
phí vận chuyển, chi phí xếp dỡ, chi phí vận chuyển đường ngắn và các chi phí
khác như dịch vụ vận tải, phụ phí, tỷ lệ hao hụt (nếu có).

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

-7-


* Đề tài nghiên cứu khoa học *
- Một số phương tiện có tốc độ vận chuyển cao, chất lượng phục vụ tốt, an
tồn thì sẽ thu hút được các luồng hàng đòi hỏi thời gian vận chuyển ngắn chất
lượng phục vụ vận chuyển cao và an tồn cho cả chuyến đi. Tất nhiên ở phương
tiện vận chuyển này sẽ có giá cước vận chuyển cao hơn phương tiện khác mà
chủ hàng xét thấy là có thể chấp nhận được. Thơng thường trong vận chuyển
hàng hóa là những luồng hàng có giá trị cao hoặc luồng hàng hình thành do sự
chênh lệch về giá cả giữa các vùng nếu khơng vận chuyển kịp thời sẽ mất tính
thời cơ.
- Như đã nêu trên, sự hình thành luồng hàng trên mỗi phương tiện chủ yếu
xuất phát từ quan hệ sản xuất tiêu thụ, sự chênh lệch về giá cả giữa các vùng
trong từng thời điểm và quan hệ cung cầu về vận tải, cho nên khơng còn khái
niệm vận chuyển bất hợp lý như trong thời kỳ kế hoạch hóa tập trung. Việc th
vận chuyển của chủ hàng, ngành vận tải chỉ biết vận chuyển. Ai th thì làm.
Bản thân chủ hàng họ sẽ lựa chọn cho mình một giải pháp sao cho chi phí vận
chuyển là thấp nhất, tổng chi phí sản xuất tiêu thụ sản phẩm phải bỏ ra là nhỏ
nhất để có được lợi nhuận cao nhất.
1.2.4- Tầm quan trọng của cơng tác tổ chức vận tải hàng hóa
Những yếu tố chủ yếu ảnh hưởng tới năng suất và giá thành vận chuyển là
chi phí về nhiên liệu, dầu mỡ, tiền lương, chi phí cho sửa chữa, bảo dưỡng kĩ
thuật…Việc giảm các phí đó sẽ làm giảm chi phí vận chuyển và hạ giá thành
vận chuyển. Chính cơng tác tổ chức vận tải hàng hóa sẽ quyết định đến việc
giảm các chi phí này. Tức là để giảm các loại chi phí một cách tối đa, tăng các
chỉ tiêu về vận tốc VT, β, giảm thời gian quay vòng, thời gian một chuyến, vận
chuyển hết khối lượng hàng hóa, nâng cao năng suất vận chuyển, đảm bảo về

mặt thời gian vận chuyển thì cơng tác tổ chức vận tải sẽ có chức năng là lập ra
các kế hoạch, các phương án vận tải hợp lý.
1.2.5– Nội dung của cơng tác tổ chức vận tải hàng hóa

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

-8-


* Đề tài nghiên cứu khoa học *
a. Điều tra khai thác hàng
Trong cơ chế mới, Nhà nước khơng chỉ định cho từng doanh nghiệp vận
chuyển cho từng chủ hàng nữa mà các doanh nghiệp vận tải phải tự khai thác
hàng để vận chuyển.
Với sự cạnh tranh gay gắt của nhiều lực lượng vận tải của các thành phần
kinh tế, đòi hỏi các chủ phương tiện phải chủ động nhạy bén tiếp cận thị trường
để nắm bắt nhu cầu hàng hóa vận chuyển, đồng thời nâng cao chất lượng phục
vụ vận chuyển nhằm đáp ứng u cầu của khách hàng.
Vì vậy việc tiếp cận thị trường, khai thác hàng hóa vận chuyển là u cầu
sống còn đối với lực lượng vận tải của tất cả các thành phần kinh tế, đặc biệt đối
với các chủ phương tiện và các lái xe nhận khốn. Tùy theo tình hình của từng
thành phần và đơn vị vẩn tải khác nhau mà mức độ đặt ra đối với lái xe khai thác
hàng hóa cũng khác nhau.
Trong thực tế hiện nay, ở những đơn vị vận tải, việc khai thác hàng được
thực hiện theo 2 cách:
- Doanh nghiệp thực hiện khai thác hàng và giao cho lái xe vận chuyển
- Giao cho lái xe tự khai thác hàng để vận chuyển
Dù là doanh nghiệp hay là lái xe tự khai thác hàng, người khai thác đều
cũng phải:
- Nắm bắt thơng tin về nhu cầu vận chuyển hàng hóa trên thị trường, cụ

thể là phải nắm bắt được các chủ hàng, họ cần vận chuyển những loại hàng gì,
quy cách như thế nào, khối lượng bao nhiều, đi từ đâu đến đâu, thời gian vận
chuyển, các u cầu về bảo quản, xếp dỡ, về các thủ tục giao nhận hàng… cùng
với giá cước vận chuyển mà chủ hàng chấp nhận được.
Muốn làm được điều đó chủ phương tiện phải giữ mối quan hệ gắn bó với
chủ hàng và từ đó nắm chắc nhu cầu, đặc tính của chủ hàng, nắm bắt được nhịp
đọ và chu kỳ sản xuất kinh doanh, kể cả lịch xuất, nhập hàng hóa, các đại lý và
bạn hàng của họ… Có như vậy mới nắm nhu cầu vận tải, đề ra các phương án

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

-9-


* Đề tài nghiên cứu khoa học *
vận tải thỏa mãn các u cầu của chủ hàng và sẽ ổn định được phần thị trường
vận tải của mình.
-

Tổ chức tốt các dịch vụ; cùng với việc hình thành các tổ chức kinh tế,

hệ thống các tổ chức dịch vụ cũng ra đời và phát triển trong lĩnh vực kinh tế và
vận chuyển. Mối quan hệ giữa người làm cơng tác vận tải với các tổ chức dịch
vụ là một u cầu khơng thể thiếu được, thơng qua đó xây dựng mối quan hệ
vận tải thị trường vững chắc và ổn định.
Một cơng việc cần thiết trong cơng tác dịch vụ là giá cả và phân chia lợi
nhậu giữa người làm cơng tác vạn tải với các tổ chức dịch vụ, đảm bảo hai bên
đều có lợi để duy trì mối quan hệ được lâu bền.
Việc đổi mới phương tiện và nâng cao chất lượng vận chuyển tuy khơng
nằm trong cơng tác khai thác hàng hóa nhưng nó có tiền đề để có thể thu hút

được khách hàng. Đây là vấn đề cần thiết, nhất là trong cơ chế thị trường. Để
đảm bảo cạnh tranh có hiệu quả, phương tiện cần có kỹ thuật tốt, bảo quản tốt và
an tồn cho hàng hóa, thời gian giao nhận hàng và trả hàng chính xác, thuận
tiên. Có như vậy mới đáp ứng được u cầu chất lượng phục vụ, đảm bảo uy tín
với khách hàng vận tải và thu hút được chủ hàng có nhu cầu vận chuyển với
khối lượng hàng lớn.
Tóm lại, việc khai thác hàng hóa cho nhu cầu vận tải trong cơ chế thị
trường hiện nay là một vấn đề phong phú và đa dạng, đòi hỏi người làm cơng tác
vận tải phải nắm bắt thơng tin nhanh nhạy, xử lý linh hoạt trong mọi tình huống.
Vì vậy những nội dung nêu trên là những kiến thức cơ bản, cần thiết trong q
trình hoạt động kinh tế vận tải, thơng qua thực tiễn, đúc rút kinh nghiệm để thực
hiện một phương thức vận chuyển kinh tế nhất, hiệu quả nhất.
b. Lập kế hoạch tác nghiệp
Trong cơng tác tổ chức vận chuyển hàng hóa gồm các cơng việc sau:
- Lập hành trình vận chuyển
Q trình vận tải diễn ra ở ngồi doanh nghiệp vận tải, do vậy nó chịu ảnh
hưởng của nhiều yếu tố khách quan, vì thế việc lập hành trình trong cơng tác vận

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

- 10 -


* Đề tài nghiên cứu khoa học *
chuyển đóng một vai trò quan trọng trong cơng tác tác nghiệp tổ chức vận
chuyển hàng hóa, nếu việc lập hành trình vận chuyển càng tối ưu bao nhiêu thì
càng tiết kiệm được rất nhiều chi phí, tăng doanh thu từ đó tạo ra lợi nhuận lớn
cho doanh nghiệp.
Việc lập hành trình vận chuyển cần phải xét đến các điều kiện về đường
xá (mặt đường, địa hình mà con đường đi qua, yếu tố hình học của con đường,

các cơng giao thơng trên đường, mật độ giao thơng…), điều kiện hàng hóa (cơ
cấu hàng hóa, khối lượng), điều kiện khai thác (điều kiện về thời tiết khí hậu,
điều kiện tổ chức kỹ thuật) và các u cầu về tốc độ cũng như thời gian vận
chuyển.
Dựa vào các điều kiện khai thác hàng hóa, sơ đồ địa lý vận chuyển người
ta thường dùng các phương pháp để lập hành trình như:
• Phương pháp kinh nghiệm: Dựa vào kinh nghiệm của mình để tổ chức
vận chuyển hàng hóa. Ưu điểm của phương pháp này là đơn giản, áp dụng cho
những luồng hàng vận chuyển với khối lượng nhỏ, khơng cần độ chính xác cao.
Nhưng nếu áp dụng cho những khối lượng vận chuyển lớn thì khơng chính xác.
• Phương pháp bản đồ địa hình: Dựa trên sơ đồ địa lý tự nhiên để phân
chia việc vận chuyển hàng hóa. Phương pháp này đòi hỏi người vận chuyển cần
sử dụng thành thạo sơ đồ địa lý. Phương pháp áp dụng cho hàng hóa phân phối
đều và có tính chu kỳ cho các vùng.
• Phương pháp tốn học : Sử dụng các mơ hình tốn học quy hoạch tuyến
tính để giải bài tốn vận tải. Ưu điểm rất lớn của phương pháp này là độ chính
xác rất cao, khoa học, giải được tất cả các sơ đồ vận chuyển. Nhược điểm là
khối lượng tính tốn lơn, khi nhầm lẫn sẽ dẫn đến sai tồn bộ q trình giải.
-

Lựa chọn bố trí phương tiện hoạt động trên hành trình
+ Mục đích của việc lựa chọn phương tiện:
Chọn phương tiện để vận chuyển được khối lượng hàng hóa cần vận

chuyển mà doanh nghiệp đã nhận vận chuyển.

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

- 11 -

* Đề tài nghiên cứu khoa học *
Chọn phương tiện phù hợp với điều kiện địa hình, loại đường và tốc độ
cho phép của các cơ quan quản lý đường xá.
Ngồi ra việc chọn lựa phương tiện còn có mục đích sử dụng cho tồn
doanh nghiệp, dễ điều động đối với cơng tác điều độ, tận dụng được các điều
kiện sẵn có của doanh nghiệp, đảm bảo tính kinh tế về nhiên liệu, tốc độ nhưng
vẫn phải vận chuyển hết hàng hóa đã hợp đồng đúng thời hạn, đúng địa điểm.
+ Căn cứ lựa chọn phương tiện
Để lựa chọn được phương tiện phù hợp cho xí nghiệp với lượng hàng cần
vận chuyển, ta cần phải quan tâm tới khối lượng hàng vận chuyển.
• Cơ cấu loại hàng cần vận chuyển để chọn xe chun dụng hay thơng
dụng, có chế độ bảo quản phù hợp;
• Trọng tải của xe;
• Tính nhiên liệu hay tính kinh tế cho tồn xí nghiệp;
• Tốc độ tối đa khi sử dụng tối đa trọng tải;
• Điều kiện hoạt động của xe khi chở hàng (địa hình là miền núi đồng
bằng hay trung du, loại đường gì…);
• Đội ngũ lái xe và trình độ của họ;
• Quy mơ hoạt động của doanh nghiệp: số xe hiện có…;
và các căn cứ phụ khác.
+ Từ những căn cứ đó ta có thể lựa chọn phương tiện theo nhiều phương
pháp như: phương pháp lựa chọn dựa vào kinh nghiệm của người làm cơng tác
điều độ vận tải, phương pháp tính kinh tế nhiên liệu, phương pháp năng suất
phương tiện. Mỗi phương pháp đều có những ưu nhược điểm khác nhau, mỗi
doanh nghiệp cần phải biết áp dụng và phối hợp các phương pháp để tận dụng
được tối đa ưu điểm vào cơng tác lựa chọn và bố trí phương tiện.
-

Định mức tốc độ chạy xe

Tùy theo từng điều kiện cụ thể mà ta định mức tốc độ chạy xe phù hợp,
mức này được lập ra có xét đến kiểu phương tiện, điều kiện đường xá, đặc điểm
vận chuyển, và cũng phải xét đến những lần xe dừng trong khoảng thời gian

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

- 12 -


* Đề tài nghiên cứu khoa học *
ngắn như: Xe dừng để kiểm sốt giao thơng, lấy nước, dừng để thỏa mãn nhu
cầu sinh lý của lái xe, để hỏi đường đi và địa chỉ…Ngồi ra còn phải căn cứ vào
các quy định về tốc độ chạy xe - khi xe chạy ngoại thành quy định theo nhóm
đường (nhóm đường có chất lượng càng tốt thì qui định tốc độ càng cao); khi xe
chạy nội thành thì qui định theo trọng tải xe (trọng tải xe càng lớn thì qui định
tốc độ càng thấp); các qui định trong trường hợp hàng hóa cần được bảo quản
cẩn thận, xe kéo mc, xe chạy trên đường có nhiều dốc, cự ly vận chuyển
ngắn,…
Ví dụ: Ở Việt Nam qui định các trường hợp được giảm tốc độ trung bình
như:
+ Xe kéo mc: Nếu kéo 1 mc thì giảm 7%, nếu kéo 2 mc và chở
hàng cồng kềnh dễ vỡ thì giảm 10%
+ Xe chạy trên đường có nhiều dốc: Độ dốc trung bình thì giảm 18%, độ
dốc cao thì giảm 30%.
+ Xe chạy trên cự ly < 3km thì giảm (15÷ 20)%
Chúng ta có thể xác định mức tốc độ chạy xe bằng nhiều phương pháp
như: phương pháp tính tốn gồm 3 phương pháp: phương pháp phân tích, biểu
đồ phân tích và thống kê; phương pháp quan sát trực tiếp dựa trên cơ sở tiến
hành chụp ảnh – bấm giờ.
-

Tính tốn các cung độ vận chuyển và các chỉ tiêu khai thác kỹ thuật phương
tiện vận tải
Tính tốn cung độ vận chuyển và các chỉ tiêu khai thác kỹ thuật của
phương tiện vận tải nhằm phục cho việc phân tích, đánh giá hiệu quả sử dụng
phương tiện. Cung độ vận chuyển càng lớn thì ảnh hưởng càng nhiều đến các
chỉ tiêu khai thác kĩ thuật. Các chỉ tiêu này được tính phụ thuộc vào loại hành
trình vận chuyển, đối với hành trình con thoi một chiều có hàng thì khác với
hành trình con thoi có hàng hai chiều , lại khác đối với đường vòng…
Các chỉ tiêu khai thác kỹ thuật phương tiện vận tải là:

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

- 13 -


* Đề tài nghiên cứu khoa học *
• Tổng số xe có và mức độ sử dụng chúng bao gồm các chỉ tiêu là tổng số
phương tiện (Ac) và hệ số ngày xe tốt (αT), hệ số ngày xe vận doanh (αvd)
• Trọng tải và mức độ sử dụng trong tải bao gồm các chỉ tiêu: Trọng tải
thiết kế (qtk), trọng tải thực tế (qtt), hệ số lợi dụng trọng tải tĩnh và động (γt và γđ)
• Qng đường và hệ số lợi dụng qng đường gồm: qng đường huy
động (Lhđ), qng đường có hàng (Lch), qng đường khơng hàng (Lkh), qng
đường chung (Lchg), hệ số lợi dụng qng đường (β)
• Chỉ tiêu về tốc độ bao gồm: Tốc độ kết cấu, tốc độ kĩ thuật (VT), vận tốc
lữ hành (Vgt), tốc độ khai thác (Vk)
• Chuyến, qng đường xe chạy, khoảng cách vận chuyển bao gồm: thời
gian 1 chuyến (Tch), số chuyến ((Zch), khoảng cách vận chuyển bình qn 1 tấn
hàng (Lhh).
• Thời gian xếp dỡ hàng (Txd)

-

Xây dựng biểu đồ chạy xe
Các nghành xây dựng hiện đại, cơng nghiệp, thương nghiệp tổ chức hoạt

động sản xuất trong nghành khơng cần kho hàng hóa trung chuyển, nhờ áp dụng
phương pháp vận chuyển “Từ bánh xe đến cơng trình”. Khi đó các xí nghiệp vận
tải ơ tơ có nhiệm vụ đặc biệt cần phải vận chuyển hàng hóa đúng với thời gian
biểu đã quy định trước. Thơng thường người ta tổ chức chạy xe theo biểu đồ vận
chuyển. Muốn chạy xe theo thời gian biểu hay biểu đồ cần phải xác định chính
xác thời gian định mức chung cho một chuyến hay một vòng xe chạy theo từng
thành phần.
Các chi phí thời gian này phải là các định mức thời gian tiên tiến theo
từng thành phần của q trình vận tải. Trước khi lập thời gian biểu và biểu đồ
cần phải nghiên cứu địa điểm xếp dỡ cũng như hành trình vận chuyển để xác
định chính xác thời gian xếp dỡ, thời gian làm thủ tục giấy tờ giao nhận hàng
hóa và thời gian vận chuyển khi có hàng, khi khơng có hàng.

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

- 14 -


* Đề tài nghiên cứu khoa học *
Tuy nhiên việc chạy xe theo biểu đồ chỉ khắc phục được thời gian lãng
phí của phương tiện cũng như của xếp dỡ khi phối hợp hợp lý các biểu đồ của
các hành trình khác nhau cùng đến một điểm xếp dỡ trong từng giờ, từng ngày.
Tổ chức chạy xe theo biểu đồ đảm bảo cho sự làm việc được nhịp nhàng,
có năng suất cao. Trên cơ sở đó, người ta tổ chức các đội sản xuất tổng hợp, lái
xe và lái máy xếp dỡ làm việc cố định trên một số xe và một số máy xếp dỡ.

Trong thực tế thì việc thực hiện các khâu trên chỉ được thực hiện khi tiến
hành điều độ tập trung. Dù là điều độ tập trung hay khơng, việc lựa chọn loại
hành trình chạy xe rất quan trọng, bởi vì nó cho ta phương án chạy xe hiệu quả
nhất.
c. Tổ chức thực hiện kế hoạch tác nghiệp
-

Đưa xe ra hoạt động

Sau khi đã lập hành trình và tính tốn các chỉ tiêu kĩ thuật đầy đủ, ta đưa
xe ra hoạt động theo biểu đồ chạy xe. Khi đưa xe ra hoạt động, căn cứ vào từng
hành trình cụ thể mà ta điều độ lái phụ xe phù hợp, đồng thời cung cấp đầy đủ
các giấy tờ cần thiết cho q trình vận chuyển.
-

Quản lý hoạt động của xe trên đường

Khâu quản lý hoạt động của xe trên đường này rất quan trọng bởi vì q
trình vận tải chủ yếu là ở ngồi doanh nghiệp, các chi phí chủ yếu cũng từ đây
mà ra. Và vì thế để định mức các khoản chi phí này đòi hỏi cần phải có sự giám
sát chặt chẽ của cấp trên.
d. Tính tốn, phân tích kết quả sản xuất vận tải
Mục đích của việc phân tích kết quả sản xuất vận tải là nhằm đánh giá
việc thực hiện các chỉ tiêu chủ yếu về nhiệm vụ sản xuất kinh doanh vận tải đặt
ra, làm rõ những ngun nhân chủ yếu dẫn đến hồn thành và khơng hồn thành
kế hoạch, phát hiện những khả năng tiềm tàng bên trong và bên ngồi doanh
nghiệp chưa được sử dụng, từ đó đề ra các giải pháp nâng cao khối lượng, chất
lượng sản phẩm vận tải và hiệu quả kinh doanh chung của tồn doanh nghiệp
vận tải.

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

- 15 -


* Đề tài nghiên cứu khoa học *
Để đạt được mục tiêu trên, nội dung chủ yếu của phần tích tình hình thực
hiện nhiệm vụ sản xuất vận tải bao gồm:
- Đánh giá khái qt tình hình thực hiện các chỉ tiêu kế hoạch về tổng
khối lượng vận chuyển (∑Q), lượng ln chuyển hàng hóa (∑P).
- Đánh giá việc thực hiện kế hoạch vận chuyển theo loại hàng hóa và dạng
vận chuyển.
- Phân tích động thái các chỉ tiêu sử dụng máy móc thiết bị và cơ sở vật
chất kĩ thuật chủ yếu phục vụ cho hoạt động sản xuất vận tải, cụ thể là các chỉ
tiêu khai thác – kỹ thuật phương tiện vận tải.
- Phân tích khả năng nâng cao năng lực sản xuất kinh doanh của doanh
nghiệp vận tải.
- Xây dựng các biện pháp về tổ chức và kỹ thuật nhằm đảm bảo hồn
thành kế hoạch sản xuất hàng hóa và dịch vụ của doanh nghiệp.
Để tiến hành phân tích tình hinh thực hiện nhiệm vụ sản xuất trên thì
trước hết ta cần phải thu thập và xử lý các thơng tin ban đầu như là số kế hoạch
và số thực hiện của các chỉ tiêu về khối lượng sản phẩm vận tải, các thơng tin
điều tra về nghiên cứu thị trường, số kế hoạch và số thực hiện các chỉ tiêu khai
thác kỹ thuật phương tiện, các số liệu báo cáo thống kê và báo cáo thường xun
của doanh nghiệp có liên quan, các số liệu phản ánh năng lực sản xuất của doanh
nghiệp (năng lực về cơ sở vật chất – kỹ thuật, phương tiện, thiết bị chủ yếu dùng
trong sản xuất vận tải, năng lực về lao động…). Các số liệu, tài liệu này trước
khi phân tích cần được kiểm tra và xử lý về tính pháp lý và độ tin cậy của nó.
Thơng thường việc phân tích tình hình thực hiện nhiệm vụ sản xuất kinh doanh
vận tải được tiến hành theo trình tự sau:

- So sánh số kế hoạch và thực hiện của các chỉ tiêu về tổng khối lượng sản
phẩm (∑Q, ∑P).
- Đánh giá sơ bộ về việc hồn thành kế hoạch sản xuất sản phẩm vận tải.

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

- 16 -


* Đề tài nghiên cứu khoa học *
- Tính tốn điều chỉnh nhiệm vụ sản xuất kinh doanh cho phù hợp với
năng lực sản xuất thực tế và điều kiện sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp
dưới tác dụng của các yếu tố khách quan.
- Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện kế hoạch sản xuất và
các chỉ tiêu về sử dụng cơ sở vật chất – kỹ thuật và phương tiện thiết bị chủ yếu
trong sản xuất.
- Đánh giá mức độ ảnh hưởng của các chỉ tiêu về sử dụng cơ sở vật chất –
kỹ thuật và phương tiện thiết bị chủ yếu đến việc thực hiện kế hoạch sản xuất
của doanh nghiệp.
- Phân tích nhịp điệu vận chuyển.
1.3 – HÀNH TRÌNH VẬN CHUYỂN
Với vai trò quan trọng của cơng tác tổ chức vận tải, hành trình vận chuyển
cũng đóng một vai trò khơng thể thiếu khi lập cơng tác tổ chức vận tải, nhất là
trong vận chuyển hàng lẻ.
1.3.1 – Khái niệm hành trình vận chuyển
Hành trình chạy xe là đường chạy của xe khi nó hồn thành một q trình
vận tải. Khi xe chạy trên những hành trình khác nhau sẽ đạt được những chỉ tiêu
cơng tác khác nhau vì thế việc lựa chọn hành trình chạy xe là rất cần thiết.
1.3.2 – Phân loại
a. Hành trình con thoi

* Khái niệm: Khi vận chuyển xe chạy đi chạy lại nhiều lần giữa hai điểm
hàng trên cùng một trục đường gọi là hành trình kiểu con thoi.
* Phân loại: Hành trình con thoi có 3 loại
- Hành trình con thoi có hàng một chiều: là hành trình con thoi
trong đó chỉ có một chiều có hàng.
Đây là loại hành trình phổ biến. xếp

dỡ

Đối với loại hành trình này,
ơ tơ chạy từ đơn vị vận tải đến

A

B

nơi xếp hàng A, chở hàng từ A đến

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

- 17 -


* Đề tài nghiên cứu khoa học *
B và sau đó xe chạy khơng về A chở chuyển thứ hai. Và khi này hệ số sử dụng
qng đường trong một chuyến β ≤ 0,5.
- Hành trình con thoi có hàng hai chiều: là hành trình con thoi trong
đó hai chiều vận chuyển đều có hàng.

xếp

dỡ

xếp

dỡ

Trên hành trình này, xe chạy cả
hai chiều đều có hàng. Đây là loại hành
trình hợp lý nhất, năng suất cao nhất. Hệ
số β thường nhỏ hơn hoặc bằng 1.
( Hệ số β = 1 khi khơng phải chạy huy động xe, tức là qng đường huy động
(Lhđ) bằng 0.
- Hành trình con thoi một phần đường về có hàng: Là hành trình
mà xe kết hợp vận chuyển hàng trên một chặng nào đó của hành trình (có thể là
đoạn đầu, đoạn giữa hoặc đoạn cuối của hành trình).
So sánh ba loại hình con thoi trên ta thấy: loại hành trình con thoi có hàng
hai chiều có hệ số sử dụng qng đường cao nhất, là loại hành trình có năng suất
cao nhất. Loại hành trình con thoi một chiều có hàng có hệ số sử dụng qng
đường thấp nhất nên năng suất cũng thấp nhất. Cần cố gắng khơng dùng loại
hành trình này.

Nhưng thực tế cũng có lúc khơng thể khơng dùng nó vì các ngun nhân sau:
+ Chỉ có hàng một chiều.
+ Dùng xe chun dụng.
+ Vận chuyển những loại hàng cấp bách.

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

- 18 -

* Đề tài nghiên cứu khoa học *
b. Hành trình đường vòng
* Khái niệm: Hành trình đường vòng là hành trình nối ít nhất 3 điểm hàng
thành một vòng khép kín.
* Phân loại: Do vị trí tương đối của các phương hướng vận tải khác nhau
nên hành trình đường vòng cũng có nhiều dạng khác nhau như:
-

Hành trình đường vòng giản đơn
Hành trình đường vòng giản đơn là hành trình nối ít nhất 3 điểm

hàng thành một vòng khép kín mà trong đó phương tiện thực hiện được ít nhất là
2 q trình sản xuất vận tải (2 chuyến xe).
Trong hành trình chung dùng hành trình đường vòng giản đơn, hệ số sử
dụng qng đường biến động trong phạm vi rất lớn (từ 0 đến 1). Hiển nhiên khi
chạy kiểu đường vòng nếu hệ số sử dụng qng đường β < 0,5 thì nên dùng kiểu
con thoi một chiều có lợi hơn. Nói cách khác nếu như trong một vòng mà ∑lo >
∑lch là khơng hợp lý. Trái lại nếu như nhiều hành trình con thoi có thể dùng một
hành trình đường vòng để thay thế nếu như nâng cao được hệ số β.

A
nhàng ≥ 3
B

Zch ≥ 2

C
β=∑

Lch

Lv

=

LAB + LBC + LDA
≥ 0,5
LAB + LBC + LCD + LDA

D

-

Hành trình đường vòng kiểu thu thập, phân phối

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

- 19 -


* Đề tài nghiên cứu khoa học *
B) Xếp 1T

B) Dỡ 1T
C) Xếp 1T
C) Dỡ 1T

Xếp 1T

A)

A) Xếp 4T

E) Xếp 1T

D) Xếp 1T

D) Dỡ 1T
E) Dỡ 1T

Hành trình thu thập

Hành trình phân phối

(nx=n, nd=1)

(nx=1, nd=n)

Hành trình thu thập là một dạng hành trình đường vòng với 1 điểm giao
hàng và n điểm nhận hàng. Ngược lại, hành trình phân phối cũng là một dạng
hành trình đường vòng nhưng trên hành trình có n điểm giao hàng và chỉ có một
điểm nhận hàng.
Trong thực tế, nhu cầu vận tải rất đa dạng, việc tổ chức vận tải theo các
loại hành trình trong phạm vi khu vực hoạt động cũng đa dạng. Yếu tố quyết
định để lựa chọn hành trình vận tải là hiệu quả đạt được của từng loại hành trình.
Loại hành trình nào đạt được các chỉ tiêu cao là phù hợp với điều kiện vận tải
được chọn để tiến hành cơng tác vận tải.
Khi thực hiện cơng tác vận tải, nếu qng đường huy động từ vị trí của

đơn vị vận tải đến điểm lấy hàng lớn thì chủ phương tiện đưa xe đến điểm lấy
hàng và nằm tại đó trong suốt q trình vận chuyển khối lượng hàng hóa theo
u cầu. Làm như vậy để giảm mức thấp nhất qng đường huy động.

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

- 20 -


* Đề tài nghiên cứu khoa học *

Ch−¬ng II
c¸c ph−¬ng ph¸p to¸n ¸p dơng trong vËn
chun hμng lỴ.
2.1. Bμi to¸n tỉng qu¸t lËp hμnh tr×nh vËn chun hμng lỴ.

Gi¶ sư cÇn vËn chun hµng tõ c¸c kho k ®Õn c¸c cưa hµng i .
+ k >1.
n

+ i = 1 ÷ n. Khèi l−ỵng hµng nhËn t¹i mçi cưa hµng lµ qi . ∑ qi γ > qtk γ
i =1

Khi ®ã cÇn lËp ®−ỵc hƯ thèng hµnh tr×nh sao cho tháa m·n ®iỊu kiƯn:
- Tỉng khèi l−ỵng hµng giao cho c¸c cưa hµng i tõ kho k trong 1 hµnh
tr×nh ≤ qtk γ.
- Ph−¬ng tiƯn vËn t¶i chØ ®Õn vµ rêi khái cưa hµng i 1 lÇn.
- Hµnh tr×nh nèi kho k víi c¸c cưa hµng i thµnh 1 vßng khÐp kÝn.
- Tỉng kho¶ng c¸ch trong toµn bé hƯ thèng hµnh tr×nh lµ nhá nhÊt.
§Ĩ gi¶i bµi to¸n nµy, cÇn thùc hiƯn quy tr×nh bao gåm c¸c b−íc sau:

B−íc 1: X¸c ®Þnh ®−êng ®i ng¾n nhÊt cđa 2 ®iĨm hµng trªn m¹ng l−íi giao
th«ng.
B−íc 2: X¸c ®Þnh ph−¬ng ¸n ph©n phèi hµng hãa tèi −u gi÷a c¸c ®iĨm giao
nhËn hµng.

B−íc 3: Nhãm c¸c ®iĨm hµng vµo cïng mét hµnh tr×nh hỵp lý.

B−íc4: S¾p xÕp hỵp lý tr×nh tù c¸c ®iĨm hµng trong mét vßng vËn chun.

B−íc 5: Bè trÝ hµnh tr×nh vËn chun theo ®¬n vÞ vÈn t¶i.

H×nh 2.1 : quy tr×nh lËp hµnh tr×nh vËn chun hµng lỴ.

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

- 21 -


* Đề tài nghiên cứu khoa học *
2.1.1. X¸c ®Þnh ®−êng ®i ng¾n nhÊt gi÷a c¸c ®iĨm hµng:
Sù giao l−u hµng hãa gi÷a c¸c kho k vµ c¸c cưa hµng i t¹o nªn m¹ng l−íi
c¸c ®iĨm giao nhËn hµng. §Ĩ x¸c ®Þnh kho¶ng c¸ch ng¾n nhÊt gi÷a c¸c ®iĨm
giao nhËn hµng ta tiÕn hµnh thùc hiƯn c¸c b−íc nh− sau :
- Gäi kho¶ng c¸ch ng¾n nhÊt gi÷a c¸c ®iĨm hµng nh− sau:
φij = φ (b k ) .
Trong ®ã: + i, j lµ c¸c ®iĨm giao nhËn hµng trong m¹ng l−íi.
+ bk : kho¶ng c¸ch t−¬ng øng gi÷a c¸c cỈp ®Ønh kỊ nhau.
VËy kho¶ng c¸ch A, B ng¾n nhÊt sÏ ®−ỵc x¸c ®Þnh khi cùc tiĨu hµm sè:
Y = FA, B = min ∑ φ (b k ) .
Y = ( b1, b2 … bk ) ; X1 ≡ A; Xk ≡ B.

- c¸ch gi¶i bµi to¸n :
+ Víi mçi ®Ønh cđa m¹ng ta g¾n 1 trÞ sè λ.
0 NÕu ®Ønh j lµ ®Ønh vµo ( j = 1 )
λj =

Min (λj + bk ) khi j ≠ 1, i ≠ j.
i, j lµ c¸c ®Ønh thc m¹ng l−íi.

+ §Ønh xt ph¸t cho λ = 0. λj gäi lµ thÕ vÞ lo¹i mét cđa ®Ønh j.
§Þnh lý: ThÕ vÞ lo¹i 1 cđa ®Ønh chÝnh lµ ®−êng ®i ng¾n nhÊt trªn m¹ng.
HƯ qu¶ :
\ NÕu i, j є Y vµ cung ij n»m trªn ®−êng ®i ng¾n nhÊt th× : λij = λj + bk.
\ ThÕ vÞ lo¹i 1 cđa mét ®Ønh chÝnh lµ ®−êng ®i ng¾n nhÊt tõ ®Ønh vµo ®Õn
®Ønh ®ã.
2.1.2.X¸c ®Þnh ph−¬ng ¸n ph©n phèi hµng tèi −u gi÷a c¸c ®iĨm giao nhËn
hµng.:
Bµi to¸n :
Gi¶ sư vËn chun hµng tõ k kho (k = 1 ÷ m) ®Õn c¸c cưa hµng i (i =1 ÷
n).
Khèi l−ỵng hµng giao t¹i mçi kho k lµ

: ak.

Khèi l−ỵng hµng nhËn t¹i mçi cưa hµng i lµ : bi
Kho¶ng c¸ch vËn chun tõ kho k tíi cưa hµng i lµ lki

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

- 22 -

* Đề tài nghiên cứu khoa học *
VÊn ®Ị ®Ỉt ra lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®−ỵc khèi l−ỵng hµng vËn chun tõ kho k
®Õn cưa hµng i ( Xki ) sao cho tháa m·n hµm mơc tiªu cđa bµi to¸n.
m

n

∑∑l
k =1 i =1

ki

→

X ki

min

Víi c¸c rµng bc :
m

∑X
k =1

ki

= bi ( i = 1 ÷ n ) .

ki

= ak ( k = 1 ÷ m ).

n

∑X
i =1

Xki ≥ 0.
§Ĩ gi¶i ta sư dơng ph−¬ng ph¸p thÕ vÞ. S¬ ®å tht to¸n nh− sau:
LËp b¶ng chi phÝ (kho¶ng c¸ch) vËn chun

X©y dùng ph−¬ng ¸n tùa

HƯ thèng kiĨm tra thÕ vÞ

Hoµn
thiƯn
ph−¬ng
¸n

KiĨm tra tiªu chn tèi −u
Tháa
m·n
Kh«ng tháa m·n
KÕt
ln
lêi
gi¶i
tèi −u

H×nh 2.2 : S¬ ®å tht to¸n.

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

- 23 -


* Đề tài nghiên cứu khoa học *
1.B¶ng ( ma trËn ) kho¶ng c¸ch lij vËn chun.
Cưa hµng

C1

C2

…

Cn

ai

Kho k
l11

K1

l21

K2
X21

l22

Xm1

bj

a1

…

l2n

a2

X2n

…
lm1

Km

l1n
X1n

X22

…

…

…

X12

X11

2.

l12

…

…

lm2

b1

lmn
…

Xm2

b2

…

Xmn

…

am

bn

Ph−¬ng ¸n tùa cđa bµi to¸n vËn t¶i.
- Bµi to¸n vËn t¶i cã m n¬i giao hµng vµ n n¬i nhËn hµng. Tøc lµ cã m.n

sè. Trong m.n sè th× lu«n lu«n tån t¹i :

(m + n – 1) Èn c¬ b¶n
(m.n) – ( m +n – 1) Èn tù do

- Ph−¬ng ¸n tùa cđa bµi to¸n vËn t¶i lµ ph−¬ng ¸n cã ( m +n -1 ) Èn c¬ b¶n.
Vµ sè Èn cßn l¹i lµ Èn tù do . Mét ph−¬ng ¸n tùa nh− vËy gäi lµ ph−¬ng ¸n tùa
kh«ng suy biÕn.
NÕu sè Èn c¬ b¶n cã gi¸ trÞ kh¸c 0 Ýt h¬n (m + n – 1) th× khi ®ã ta cã
ph−¬ng ¸n tùa suy biÕn.
•

Ph−¬ng ph¸p x©y dùng ph−¬ng ¸n tùa cã thĨ b»ng ph−¬ng ph¸p chi

phÝ( kho¶ng c¸ch ) nhá nhÊt, ph−¬ng ph¸p gãc t©y b¾c, ph−¬ng ph¸p Fogel. D−íi
®©y lµ ph−¬ng ph¸p kho¶ng c¸ch nhá nhÊt.
+ LÇn l−ỵt trong mçi hµng, mçi cét, mçi « cã lij min ®¸nh dÊu *.
+ Nh÷ng « cã gi¸ trÞ lij min võa hµng võa cét ®¸nh **
+ Nguyªn t¾c −u tiªn nh÷ng « cã gi¸ trÞ ** sau ®ã −u tiªn « *. Tr−êng hỵp
cßn l¹i −u tiªn lij tõ nhá ®Õn lín.

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

- 24 -


* Đề tài nghiên cứu khoa học *
3. HƯ thèng kiĨm tra thÕ vÞ vµ tiªu chn tèi −u cđa bµi to¸n.
- Ph−¬ng ¸n tùa cđa bµi to¸n vËn t¶i ®−ỵc kiĨm tra b»ng hƯ thèng kiĨm tra
thÕ vÞ gåm c¸c sè kiĨm tra :
Ui : Lµ thÕ vÞ cđa hµng cđa ma trËn.
Vj : Lµ thÕ vÞ cđa cét cđa ma trËn
UI vµ Vj cã mèi quan hƯ nh− sau : Vj = Ui + lij víi c¸c « cã Xij >0.
-

§èi víi ph−¬ng ¸n tùa kh«ng suy biÕn cã ( m + n – 1) « cã gi¸ trÞ

Xij >0. Tøc lµ cã m + n -1 ph−¬ng tr×nh vµ cã Èn sè Ui vµ Vj . Tõ ®ã ta cã thĨ cho
1 Ui hay 1 Vj mét gi¸ trÞ nµo ®ã. Ta sÏ tÝnh ®−ỵc toµn bé hƯ thèng Ui vµ Vj . Sau
®ã dïng c¸c ®iỊu kiƯn tiªu chn tèi −u ®Ĩ kiĨm tra xem ph−¬ng ¸n ®· tèi −u hay
ch−a.
• Tiªu chn tèi −u cđa bµi to¸n vËn t¶i:
Vj - Ui ≤ lij ( víi nh÷ng « cã Xij = 0 ).
4. Hoµn thiƯn ph−¬ng ¸n.
* Kh¸i niƯm :
+ Chu tr×nh ( vßng ): XÐt mét ma trËn kÝch th−íc m x n. TËp hỵp nh÷ng «
cïng hµng hc cïng cét gäi lµ d©y xÝch. Mét d©y xÝch khÐp kÝn gäi lµ mét chu
tr×nh. Tỉng sè ®Ønh trong mét chu tr×nh lu«n ch½n.
* Hoµn thiƯn ph−¬ng ¸n:
- Xt ph¸t tõ « cã gi¸ trÞ vi ph¹m lín nhÊt lËp mét chu tr×nh gi÷a « vi
ph¹m nµy vµ c¸c « cßn l¹i lµ « c¬ së.

- §iỊu chØnh chu tr×nh X®iỊu chØnh = min(« ch½n)
Theo quy −íc ®¸nh sè nh− sau : ¤ vi ph¹m lµ ®Ønh lỴ, « kÕ tiÕp lµ ®Ønh
ch½n. Trong chu tr×nh ta cã :

X’« lỴ

= X« lỴ + X®iỊu chØnh.

X’« ch½n = X« ch½n - X®iỊu chØnh.
Khi ®ã ta cã ph−¬ng ¸n míi gÇn víi tiªu chn tèi −u h¬n . Sau khi t×m
®−ỵc ph−¬ng ¸n tèi −u ta sÏ cã kÕt qu¶ ph©n phèi hµng tõ tõng kho k tíi c¸c cưa
hµng i, ®−a bµi to¸n lËp hµnh tr×nh vËn chun hµng lỴ tỉng qu¸t thµnh nhiỊu bµi
to¸n lËp hµnh tr×nh vËn chun hµng lỴ trong hƯ thèng kÝn.

Nhóm sinh viên khoa vận tải kinh tế đường bộ - thành phố K45

- 25 -