sự giao lưu văn hoá việt – hoa tại các hội quán người hoa ở hội an

S giao l u v n hoá Vi t – Hoa t i các h i
quán ng i Hoa H i An (Qu ng Nam)

VÕ TH ÁNH TUY T
(Vi n Phát tri n b n v ng vùng Nam B )

H i quán c a ng i Hoa là s n ph m c a sinh ho t c ng đ ng trên c s nh ng
ng i cùng quê và mang đ m truy n th ng c a th ng nhân Trung Hoa. H i quán, ti ng
Hoa vi t là: “
”, ti ng Anh g i là “Assembly hall”. ây là n i h i h p c a ng i
trong bang, n i đ c ng đ ng ng i Hoa tha h ng g p g , trao đ i kinh nghi m làm n,
g i g m tình c m.
ng th i, h i quán còn là n i th Thiên H u và nhi u v th n linh
theo tín ng ng dân gian c a dân t c Hoa, là n i sinh ho t t l hàng n m c a các c ng
đ ng dân c . Vi t Nam, h i quán c a ng i Hoa đ c xây d ng nhi u n i nh H i
An (Qu ng Nam), khu v c Ch L n (Thành ph H Chí Minh), Phan Thi t (Bình
Thu n)… ây là hình th c t ch c c ng đ ng quan tr ng c a c ng đ ng ng i Hoa
Vi t Nam và c ng là lo i hình di tích ki n trúc ngh thu t th hi n d u n c a ng i Hoa
khi đ n đ nh c buôn bán, giao l u và hoà nh p vào c ng đ ng dân t c Vi t Nam.
I.

Gi i thi u v các h i quán c a ng

i Hoa

H i An

H i An (Qu ng Nam) là vùng đ t có nhi u đi u ki n đ a lý, t nhiên thu n l i, có b
dày l ch s , v n hóa lâu đ i, đ c k t tinh qua nhi u th i đ i. Nh có các y u t thu n l i
trong và ngoài n c, sau th k 15, th ng c ng H i An đ c hình thành. n th k 1718, H i An tr thành m t đô th - th ng c ng ph n th nh. Các th ng thuy n Trung
Qu c, Nh t B n, Hà Lan, Xiêm La, B

ào Nha, Anh, Pháp, Philippines… đã c p b n
đ n buôn bán H i An. Trong đó, ng i Hoa đóng m t vai trò quan tr ng trong đ i s ng
kinh t , v n hóa, xã h i H i An th i b y gi . Bên c nh nh ng ng i Hoa nh p qu c
t ch Ð i Vi t g i là ng i Minh H ng còn có nhi u ng i Hoa khác v n gi qu c t ch
Trung Hoa và đ c g i là ng i Hoa. Ng i Hoa H i An có ngu n g c t 5 đ a
ph ng c a Trung Qu c, h l p ra 5 bang: Qu ng ông, Phúc Ki n, Tri u Châu, H i
Nam và Gia ng. Khi đ n H i An, h đã l p ra các hình th c ki n trúc thông th ng nh
nhà , c a hàng, ch ... M i bang có tr ng h c, b nh vi n, ngân hàng, chùa mi u, ngh a
trang... riêng và xây d ng h i quán theo t ng bang. Có 4 h i quán riêng c a 4 bang là:
h i quán Tri u Châu, h i quán Qu nh Ph , h i quán Phúc Ki n, h i quán Qu ng Tri u và


1 h i quán chung c a 5 bang - h i quán Trung Hoa, bang Gia ng không có h i quán
nh ng v n sinh ho t t i h i quán Trung Hoa.
Theo đ i t b ng ch Hán trên các hoành phi treo c ng chính và c a ra vào ti n
đi n, thì các h i quán H i An có tên g i chính th c b ng ch Hán là: “
” Phúc Ki n h i quán; “
” Trung Hoa h i quán; “
” Tri u Châu h i
quán; “
” Qu nh Ph h i quán và “
” Qu ng Tri u h i quán. Các
h i quán này còn có thêm nhi u tên g i khác: h i quán Phúc Ki n: Mân Th ng h i
quán; h i quán Trung Hoa: h i quán Ng Bang, h i quán D ng Th ng, h i quán Giang
Tri t, tr ng L ngh a; h i quán Qu ng Tri u: h i quán Qu ng ông; h i quán Tri u
Châu: chùa ông B n hay Âm b n và h i quán Qu nh Ph : h i quán H i Nam. Niên đ i ra
đ i c a các h i quán H i An trong kho ng th k 18 và 19. H i quán Trung Hoa và h i
quán Phúc Ki n ra đ i s m nh t: đ u th k 18. Các h i quán khác có niên đ i mu n h n:
h i quán Tri u Châu: 1845, h i quán Qu nh Ph : 1875, h i quán Qu ng Tri u n a cu i
th k 19.

H i quán c a ng i Hoa H i An là nh ng công trình ki n trúc c tiêu bi u c a đô
th c H i An. M i h i quán có đ c đi m riêng v ki n trúc, đ i t ng th cúng, di v t,
niên đ i… th hi n y u t đ c tr ng cho t ng c ng đ ng ng i Hoa H i An. H i quán
Phúc Ki n có ki u mái hai t ng đ c tr ng v i đ ng b nóc cong gi ng hình dáng chi c
thuy n, h i quán có đ i t ng th cúng đ c bi t: ngoài th các th n thánh c a c ng đ ng
ng i Hoa nói chung, h còn th thêm “L c Tánh” là có 6 v t ng ng i Mân - t nh
Phúc Ki n đã n i d y ph n Thanh, ph c Minh. H i quán tri u Châu n i b t v i các trang
trí đ c s c b ng cách kh m sành s , th y tinh nhi u màu s c trên các n p mái hay ngh
thu t điêu kh c g đ c đáo v i các khám th , b c a th …, h i quán Tri u Châu ch n
Mã Vi n làm đ i t ng th cúng chính là tr ng h p đ c bi t Vi t Nam. H i quán
Qu ng Tri u n i b t v i ki n trúc h n h p đá-g -g ch, m i ch t li u đ u đ n trình đ
cao v ngh thu t xây d ng và trang trí, đ c bi t nh t là k thu t ch m g ch m t tr c
t ng ti n đi n và chính đi n. H i quán Qu nh Ph có ki u song mái đ c s c ph ng
đình, h i quán ch n đ i t ng th cúng chính là “108 v anh linh”- v n là đ i t ng th
cúng riêng c a ng i H i Nam mi n trung Vi t Nam. Tuy nhiên, các h i quán c a
ng i Hoa H i An có nhi u đ c đi m chung phù h p v i ch c n ng c a h i quán nói
chung và t ng ng v i các đi u ki n v l ch s ra đ i, quá trình di dân c a ng i Hoa
đ n H i An, v i thiên nhiên khí h u c a H i An nói riêng hay khu v c Trung b nói
chung. Các h i quán H i An v n b o l u đ c nét ki n trúc đ c đáo riêng c a mình và
còn l u gi nhi u c v t quý hi m v i t ng s có 847 di v t, trong đó có h n m t n a là
c v t, có niên đ i tr c th k 20. H i quán Phúc Ki n và Qu ng Tri u có s l ng di
v t l n nh t. B s u t p di v t phong phú, đa d ng, g m b n ch t li u ch y u: đá, g ,
đ ng, g m. V i nh ng nét đ c đáo riêng, m i h i quán và các h i quán H i An nói
chung đã góp ph n t o nên s phong phú, đa d ng cho ki n trúc, v n hóa c a các h i
quán ng i Hoa t i H i An nói riêng và ki n trúc, v n hóa c a ph c H i An nói chung.


Nghiên c u các h i quán H i An d i góc đ kh o c h c, l ch s , v n hóa đã ch ng
minh quá trình ng i Hoa t c
H i An và s giao l u v n hóa Vi t – Hoa trong l ch

s .
II.
S giao l u và h i nh p v n hóa Vi t – Hoa t i các h i quán c a ng
Hoa H i An

i

S giao l u v n hóa Vi t – Hoa t i các h i quán H i An đ c th hi n d i nhi u
góc đ : ki n trúc, trang trí; đ i t ng đ c th cúng; b s u t p di v t; tên g i, ch c n ng
c a các h i quán; phong t c t p quán, l h i, tín ng ng c a ng i dân ph H i x a và
nay... ây là m i quan h hai chi u: các y u t v n hóa Vi t đã đ c th hi n t i các h i
quán d i nhi u góc đ . Ng c l i, nh ng d u n v n hóa Trung Hoa c ng nh h ng
đ n đ i s ng tâm linh c a ng i Vi t H i An.
1.Giao l u v n hoá qua k t c u ki n trúc và trang trí n i th t
Các h i quán H i An đ u xây d ng theo phong cách, nguyên t c ki n trúc truy n
th ng Trung Hoa v i quan ni m v tr âm d ng, th m m , ch tr ng đ i x ng v ng
vàng và ch nh t nghiêm ng t. Các h i quán đ c ki n t o trên n n đ t r ng, cao ráo,
thiên v chi u sâu theo tr c B c Nam, phía sau cao h n tr c, quay m t v h ng nam,
h ng sông H i An, và đ u đ c xây d ng l ch đi so v i tr c B c Nam. B c c m t
b ng t ng th ki n trúc các h i quán theo hình ch “Kh u ” hay ch “Qu c ”, "n i
công , ngo i qu c " (trong hình ch công ngoài hình ch qu c) hay c ng có th đ c
g i là hình cái n. Trên cùng m t tr c ch đ o B c – Nam, các đ n nguyên ki n trúc
đ c s p thành 3 tr c nh : tr c chính gi a và hai tr c ph hai bên đ i x ng qua tr c
chính, g m: C ng tam quan, ti p đ n là sân tr c, ti n đi n, sân, chính đi n, hai bên các
đi n th n m ngang là hai dãy nhà đông tây n m d c, n i t tr c ra sau, gi a các tòa
nhà t o thành m t kho ng không gian tr ng g i là sân thiên t nh. Các n p nhà trong t ng
h i quán hình ch nh t hay vuông. Ki n trúc tr c gi a là n i tôn nghiêm dành cho các
ho t đ ng tín ng ng. Khu v c phía sau cùng là v n cây. Trong các sân có tr ng cây
xanh, h n c. Vi c ch n h ng nam và th đ t cao th hi n nh h ng sâu s c c a v n
hóa Trung Hoa nh m đ cao th n linh và kh n ng chi ph i c a h [1]. ng th i còn do

ng i Hoa r t coi tr ng vi c xem phong th y, khi xây d ng h nh th y đ a lý xem
h ng đ t.
Bên c nh đó, ki n trúc và trang trí c a các h i quán c ng th hi n nh h ng c a v n hóa
Vi t. Gi ng nh ng nhi u c s tín ng ng, tôn giáo khác c a ng i Hoa đ c xây d ng
trên đ t n c ta. Ban đ u xây d ng, các nguyên v t li u, hi n v t c h u h t đ u đ c
đ a t Trung Qu c sang nh ng các công trình ch m tr hi n t n bên trong các h i quán
đã có không ít nh ng s n ph m do th ng i Vi t t o tác. Vào th i đi m các h i quán
H i An đ c xây d ng, sông H i An còn vào t n sát phía nam đ ng Tr n Phú nên r t
thu n l i cho vi c chuyên ch nguyên v t li u t Trung Qu c b ng đ ng th y. Các c t


g , c t đá to hi n còn các h i quán đ u đ c mang t Trung Qu c sang. Tuy nhiên, qua
th i gian các h i quán đã th c hi n nhi u đ t trùng tu l n, ng i Hoa đã s d ng thêm
các nguyên v t li u, k thu t t i đ a ph ng đ tu b , gia c cho h i quán. ó là các
nguyên v t li u c a làng m c Kim B ng, làng đá Non N c, làng g ch ngói và g m
Thanh Hà. Các th đá Non N c, ngh nhân làng m c Kim B ng, th n C m Kim…
góp ph n quan tr ng cho xây d ng, trùng tu h i quán. Hi n nay, các c ng chính c a các
h i quán đã đ c xây l i theo ki u tam quan th hi n nh h ng c a các tam quan trong
ki n trúc chùa Vi t. Trang trí đ u mái đao cong hình h i long và các đ tài r ng, lân,
mây, hoa... c ng th hi n s nh h ng v n hóa Vi t do các hình th c trang trí này ph
bi n trong trang trí mái đao đình chùa Vi t.
Sân thiên t nh – kho ng sân tr ng n m gi a lòng ki n trúc khép kín c a h i quán v n là
đ c đi m c a nhi u chùa, mi u Hoa, giúp h i quán có đ di n tích thoáng, r ng đ thông
gió, đón nh n khí tr i, l y đ c ánh sáng t nhiên đ y đ cho khu v c th cúng, thoát
khói h ng và thoát n c. H i An, hai h i quán Qu ng Tri u và Tri u châu có sân
thiên t nh đ c đ t tr c chính đi n theo truy n th ng Trung Hoa. Nh ng bên c nh đó,
h i quán Phúc ki n có c hai sân thiên t nh đ t tr c và sau chính đi n. Vi c xây d ng
sân thiên t nh sau chính đi n đã th hi n nh h ng v n hoá Vi t.
Các h i quán có b khung đ mái g m: rui, đòn đông, đòn tay, b vì... B khung làm
b ng các lo i g t t nh mít, lim, ki n ki n… Các c u ki n g l n và còn t n t i đ n

ngày nay đ u do đ a t Trung Qu c sang. Theo truy n th ng Trung Hoa, h khung này
th ng đ c kh c ch m c u k và s n các màu khác t ng ph n và s c s . Tuy nhiên,
các h i quán đ c xây theo ki u nhà r ng truy n th ng mi n Trung, s d ng đa d ng
các b vì khác nhau: vì trính ch ng tr đ i, vì ch ng r ng gi th , vì ch ng r ng, vì v
cua, vì kèo. M t s c u ki n đã đ c đ m c hay s n màu đen c a g . Thay vì d ng các
c t g đ c s n son th p vàng, kh c ch m li n đ i lên trên và s n các màu s c s c s
theo v n hóa truy n th ng Trung Hoa. Các h i quán H i An đã s d ng các c t có chân
đá tán hay chân đá t ng, t c c t không chôn xu ng m t đ t mà đ c đ t tr c ti p lên b
đá nh . Các c t này gi ng v i ki n trúc các ngôi đình c a ng i Vi t. C t g th ng ch
s n đen, nâu đen hay đ và không kh c ch m li n đ i lên trên thân c t mà treo bên ngoài.
Y u t v n hóa Vi t c ng đ c th hi n trong trang trí t i các h i quán H i An. Các
h i quán đã s d ng các đ tài ch m kh c nh các con v t, các lo i cây trái g n g i v i
ng i dân Vi t. C th , các lo i trái cây nh : qu t, mãng c u, dây b u, dây bí, chim, cua,
cá… v n g n g i và th hi n cu c s ng c a ng i dân đ a ph ng đã đ c ch n đ trang
trí cho các di v t và ki n trúc c a h i quán.
2.Giao l u v n hoá qua các đ i t

ng đ

i t ng đ c th cúng trong các h i quán ng
giao l u v n hoá Vi t-Hoa khá rõ nét.

c th cúng
i Hoa

H i An th hi n m i quan h ,


Các h i quán c a ng i Hoa t i H i An có đ i t ng th cúng khá phong phú, đa đ ng
g m nhi u th lo i nh : nhân th n (Quan Công, Thiên H u, 108 v anh linh, L c Tánh,

Mã Vi n), th n b o sanh (Ba bà Chúa sanh thai cùng 12 Bà m , Quan Âm…); th n ki t
t ng (Phúc, L c, Th ; Th n tài…), th n đ ng v t (H , Ng a…); ti n hi n, danh nhân,
cô bác và nh ng đ i t ng th cúng khác. Trong đó, có các đ i t ng đ c th chính là
nhân th n nh : Thiên H u, Quan Thánh, 108 v anh linh và Mã Vi n. t ng h i quán
c a m i nhóm c ng dông ng i Hoa, các đ i t ng đ c th chính, th ph khác nhau
và mang đ c tr ng riêng.
Vi c th t k t h p nhi u đ i t ng khác nhau ngoài Thiên h u Thánh m u t i các h i
quán đã cho th y s đa d ng trong đ i s ng tâm linh c a ng i Hoa khi đ n đ nh c
vùng đ t m i và s nh h ng c a v n hóa Vi t. Ng i Hoa đã ch đ ng th các v th n
phù h cho s cu c s ng hàng ngày c a h đ c bình an, mua may bán đ t. Do đó h th
thêm các v th n nh Ông B n (tr c đây đ c th
h i quán Tri u Châu), Phúc
c
Chính Th n (m i th thêm h i quán Qu nh Ph và Qu ng Tri u)… Th n Tài còn g i là
Tài B ch Tinh Quân là m t v th n có nhi m v phù h giàu sang, phú quý, đem l i may
m n cho nh ng ng i kinh doanh buôn bán. C dân H i An nói chung và nh ng ng i
Hoa ho t đ ng th ng nghi p đ u l p khám th Th n Tài. T t c h i quán H i An đ u
th Th n Tài v i các tên g i kèm theo th hi n là m t b ng g ghi ch b ng ti ng Vi t:
“Th n tài công” (h i quán Qu ng Tri u và h i quán Trung Hoa) hay Tài Th n công (h i
quán Phúc Ki n). i m đ c bi t các h i quán ng i Hoa H i An là bên c nh các v
th n k trên, h u h t các h i quán còn th các v ti n hi n, bang tr ng, bang phó, danh
nhân, cô bác d i d ng nh ng bài v ghi tên b ng ch Vi t và ch Hán cu i nhà đông
tây, tr h i quán Trung Hoa ch có bài v Ti n hi n chính đi n. i u này th hi n quá
trình hoà h p, h i nh p và giao l u gi a hai dân t c Vi t – Hoa.
Th Thiên H u v n là tín ng ng c a ng i Hoa khi du nh p vào Vi t Nam b t g p t c
th M u c a ng i Vi t nên d dàng đ c ng i dân đ a ph ng ti p nh n, ng i Vi t
v n đ n các h i quán đ c u nguy n Thiên H u phù h cho s c kh e, mua may bán đ t
và đ ng con cái. Tính ch t h n dung, hòa h p trong v n đ tín ng ng còn đ c th
hi n vi c th chung th n, Ph t và ng i các h i quán theo ki u “ti n Ph t h u th n”
nh t i h i quán Phúc Ki n. chính đi n h i quán Phúc Ki n, Thiên h u đ c th chính

gian gi a nh ng còn th thêm
c Quan Âm Th B Tát và đ c Thái Th ng Lão
Quân bàn th phía tr c tr c. Do đó, có th th a mãn đ c nhu c u tâm linh c a m i
t ng l p nhân dân.
C ng do ti p thu, nh h ng c a v n hóa Vi t, các h i quán còn th c Th đ a bên
c nh Th n tài nh tr ng h p c a h i quán Qu ng Tri u, h i quán Phúc Ki n. i u này
gi ng cách th t c a r t nhi u gia đình ng i Vi t. c bi t h n, c nh ng y u t mâu
thu n trong l ch s ho c s không đ ng nh t trong tín ng ng l i đ c ng i H i An
ch p nh n, dung hòa h t s c d dàng, nh : h i quán Tri u Châu th th n ch là Ph c ba


t ng quân Mã Vi n nh ng ng i dân H i An, nh t là ng dân các làng C m An, C m
Kim, Tân Hi p vào các ngày vía Ông v n đ n dâng l v i tâm nguy n đ c Ông phù h
b yên sóng l ng; hay h i quán Qu nh Ph th 108 ng i Hoa vùng H i Nam b quan
quân gi t nh m vì nghi là c p bi n, đã tr thành chùa Gi i Oan c a ng i dân H i An,
n i đây đ c ng i dân H i An tìm đ n c u xin c i gi i oan khu t.
Ngày nay không ch ng i Hoa mà ng i Vi t c ng đ n c u tài l c, con cái... các h i
quán. Các l h i đ c t ch c các h i quán đã tr thành l h i chung c a thành ph ,
th a mãn nhu c u tín ng ng - tâm linh không ch có ý ngh a đ i v i ng i Hoa mà còn
c v i ng i Vi t, thu hút r t đông ng i Vi t và các du khách n c ngoài tham gia, t o
không khí t ng c ng tình đoàn k t g n bó c ng đ ng Vi t – Hoa và tr thành nét v n
hóa chung c a dân t c Vi t Nam.
3.Giao l u v n hoá qua các b s u t p di v t
Các b s u t p di v t đ c th cúng t i các h i quán c ng nh h ng v n hóa Vi t
nh : Tr m t s ít các t ng th có niên đ i s m đ c đ a t Trung Hoa sang. H u h t
các t ng th còn các h i quán đã đ c các ngh nhân đ a ph ng dân gian hóa, t o
nên s g n g i g n bó gi a Th n và ng i, nên khi b c chân vào h i quán, ta không
th y s s t mà th y th a mái nh có s đ ng c m, giao hòa, che ch t các v th n. Các
t ng có niên đ i mu n do các ngh nhân đ a ph ng nh : th m c Kim B ng, th n ,
th g m… t o tác b ng g mít, xi m ng... Tiêu bi u có ông Hu nh Ri – ngh nhân Kim

B ng. Qua đó cho th y nét đ c tr ng, tài n ng và s sáng t o trong ngh thu t điêu kh c
t ng th c a các ngh nhân đ a ph ng ng i Vi t. H n n a, vi c bài trí các t ng th
c ng th hi n nh h ng y u t Vi t và sáng t o c a các ngh nhân đ i ph ng. Xích
Th là ng a c a Quan Công, n i ti ng trong Tam Qu c và đ c xem nh m t trong
nh ng Th n Mã c a l ch s Trung Qu c. Th Xích Th đã đ c th c hi n các mi u c a
ng i Hoa ca ng i s trung thành c a con ng i, nh ng ch th m t con. Tuy nhiên,
hai bên t h u chính đi n h i quán Qu ng Tri u đã th thêm B ch mã đ i x ng v i Xích
th . Vi c ch n th hai con ng a này trong chính đi n gi ng nh mi u Quan Thánh (Chùa
Ông) H i An. Qua đó nh m tôn thêm không khí linh thiêng cho chính đi n, th hi n s
cân đ i, hài hòa và t duy sáng t o c a ng i H i An và đã tr thành nét đ c đáo cho các
h i quán H i An.
Các c s tín ng ng c a ng i Hoa th ng th b ng s , t c 5 món đ th g m: m t
l tr m, hai đ c m đèn c y, hai bình c m hoa ( hay m t d a đ ng trái cây và m t bình
c m hoa). Tuy nhiên, h i quán Phúc Ki n, Trung Hoa, Qu nh Ph và Qu ng Tri u đã th
b tam s bên c nh b ng s hay thay th h n b ng s . B tam s g m 3 món đ th :
m t l tr m ho c l h ng gi a; hai bên là giá c m đèn c y. Vi c th b tam s th
hi n s nh h ng c a các c s th c ng c a ng i Vi t. Bàn th Quan Thánh h i
quán Qu ng Tri u có th c p qui-h c (h c đ ng trên rùa) v n là hi n v t ph bi n trong
các ngôi đình c a ng i Vi t.


4.Giao l u v n hoá qua tên g i, ch c n ng c a các h i quán
Ng i Vi t nói chung th ng hay g i các “h i quán” là “chùa” vì m t s h i quán có th
c Ph t. Nh ng có h i quán không th Ph t c ng v n đ c g i là chùa, m c dù, chùa ch
y u là n i th Ph t, n i đ nh v c a các t ng đ Ph t giáo, thu n túy có tính ch t tôn giáo.
Quá trình chung s ng gi a ng i Vi t và ng i Hoa đ a ph ng đã làm cho c ng i
Vi t l n ng i Hoa H i An đ u g i các “h i quán” là “chùa”: “chùa Phúc Ki n” là tên
g i khác c a “h i quán Phúc Ki n”; “chùa Trung Hoa” hay “chùa Ng Bang” là tên g i
khác c a “h i quán Trung Hoa”, “chùa Qu ng Tri u” hay “chùa Qu ng ông” là tên g i
khác c a “h i quán Qu ng Tri u”; “chùa ông B n” hay “chùa Âm B n” là tên g i khác

c a “h i quán Tri u Châu”; “chùa H i Nam” là tên g i khác c a “h i quán Qu nh Ph ”.
Ngày nay, v H i An, chúng ta h i th m các v trí c a các “h i quán” thì ng i dân đ a
ph ng th ng không bi t, còn n u chúng ta g i đó là các “chùa” thì h u nh t t c m i
ng i dân đ u bi t c .
Do tính ch t đ c bi t c a m t đô th th ng c ng H i An và ho t đ ng kinh t ,
th ng m i c a ng i Hoa H i An trong l ch s đã quy đ nh nên nh ng nét đ c tr ng
cho các h i quán ng i Hoa H i An. Ng i Hoa H i An b y gi m nh v th ng
m i, m i quan h c ng đ ng, giúp đ nhau trong ho t đ ng kinh t là y u t chính g n
k t c ng đ ng ng i Hoa H i An. Ban đ u c ng đ ng ng i Hoa H i An thành l p
“D ng Th ng h i quán”, v n là n i h i h p công th ng c a ng i Hoa. Chính vì l
đó, khác nh ng n i khác, ch c n ng th cúng, tín ng ng không ph i là ch c n ng c
b n mà chính ch c n ng c ng đ ng, giúp đ nhau trong ho t đ ng kinh t m i là ch c
n ng chính g n k t c ng đ ng ng i Hoa H i An trong l ch s . Ngày nay, khi ho t
đ ng c a th ng c ng H i An không còn n a, ng i Hoa H i An không còn m nh v
ho t đ ng th ng m i nh tr c kia và d n hòa nh p v i c ng đ ng ng i Vi t thì các
h i quán v n là nh ng n i h i h p c a nh ng ng i trong bang, c a c ng đ ng ng i
Hoa, ng i Vi t g c Hoa H i An. Bên c nh đó, các h i quán v n th cúng và là c s
tín ng ng chung cho ng i Vi t, ng i Hoa và tr thành đi m tham quan c a du khách.
Ch c n ng th cúng đây v n không n i tr i h n ch c n ng c ng đ ng. Chính vì v y,
các h i quán H i An v n không đ c g i là “mi u” – n i th th n và thiên ch c n ng
tín ng ng c a ng i Hoa nh các mi u Hoa Tp. H Chí Minh và nh ng n i khác.
5.Giao l u v n hoá qua các phong t c t p quán, l h i, tín ng
ph H i x a và nay

ng c a ng

i dân

Trong l ch s và c hi n t i, các h i quán đóng vai trò h t s c quan tr ng đ i v i đ i s ng
c dân. Các h i quán không ch là s h u c a ng i Hoa mà th c s tr thành n i tín

ng ng dân gian c a đông đ o c dân H i An và các vùng ph c n, là c s tín ng ng
chung cho ng i Vi t, ng i Hoa.


T x a đ n nay, c c dân Vi t – Hoa H i An đ u đ n các h i quán đ g i g m tâm
linh c a mình. H c u mong nh ng đi u t t đ p nh t cho b n thân và gia đình nh : c u
s c kh e, tài l c, đ ng con cái…Th m chí, ngày x a m t s h i quán còn là n i đ c
dân đ n xin x m, vay l c v làm n, tiêu bi u nh
chùa Ông B n/ Âm B n t c h i
quán Tri u Châu. Tr c đây trong ngày l vía Bà, vía Ông, ng i Hoa t ch c l di u
hành qua nhi u đ ng ph , t ch c ho t đ ng v n hoá-ngh thu t. Qua đó đã thu hút r t
nhi u ng i Vi t tham gia, ng i Vi t c ng đã xu ng đ ng di u hành hay tham gia vào
các l h i c a ng i Hoa.
Hi n nay, hàng ngày các h i quán đón nh n khá đông ng i đ n tham quan, cúng l , c u
tài, c u l c, c u con, c u ph c cho cu c s ng m no, h nh phúc, làm n may m n. ây
là nh ng c dân H i An và khách th p ph ng nói chung ch không ph i c a riêng
ng i Hoa. Cho nên các di v t đ c th cúng hay các l i h ng d n t i các h i quán đ u
đ c ghi chú b ng hai th ch Vi t - Hoa. Trong n m, các h i quán t ch c cúng, l l n
vào d p T t Nguyên án, T t Nguyên Tiêu, T t Thanh minh, T t oan Ng , Tam tri u
(đ a Ông bà), T t Trung thu, R m tháng 10, ông chí, T t niên, các “ngày vía” t c là
ngày sinh c a các v th n đ c th . Vào nh ng d p cúng l , các h i quán thu hút đông
đ o bà con ng i Hoa, Hoa ki u t các n i qui t v đây đ g p m t, làm l t ng ni m
và cúng bái, c u nguy n. Bên c nh đó còn có s tham gia c a ng i Vi t và du khách
trong và ngoài n c. Qua đó th hi n s hòa h p gi a đ i s ng tâm linh vào cu c s ng
hàng ngày, đ ng th i là d p th hi n tinh th n đoàn k t c a c ng đ ng các dân t c Vi t–
Hoa.
T i H i An, bên c nh nh ng nh h ng c a v n hóa Vi t đ n các h i quán c a ng i
Hoa, nh ng d u n v n hóa Trung Hoa c ng nh h ng sâu đ m đ n nhi u khía c nh
khác nhau trong đ i s ng c a ng i Vi t H i An. M t s v th n thánh c a ng i Hoa
đ c th trong các h i quán đã đ c c dân H i An th cúng trong các gia đình, tiêu

bi u là t c th Quan Thánh r t ph bi n c a c dân ph H i. Các ng i th H i An ti p
thu ki u tr đ i trái bí mang phong cách Hoa B c (Trung Qu c) đ c u thành b vì trính
ch ng – tr đ i các nhà c . Trang trí m t c a tr c các nhà c v n có ngu n g c t tín
ng ng th Môn th n c a ng i Hoa[2]. Là k t qu c a m i quan h Hoa-Vi t nhi u
th k , ng i Hoa H i An đã có hôn nhân h n h p v i ng i Vi t, hi n nay ng i Hoa
đã nói ti ng Vi t ph bi n. Nh ng v n có m t s gia đình g c Hoa đã s d ng c hai th
ti ng: Vi t, Hoa. a s các h i quán, trong t ch c h i quán, thành ph n h i viên đã có
s tham gia c a ng i Vi t g c Hoa, th m chí có c ng i Vi t bên c nh thành ph n ch
đ o là ng i Hoa…
III. M t s nh n xét
Th ng c ng H i An ra đ i và trù phú nh nhi u y u t khác nhau, trong đó có vai trò
đ c bi t c a ng i Hoa. Các h i quán c a ng i Hoa H i An là nh ng công trình ki n
trúc đ c s c có giá tr l ch s – v n hoá, đánh d u s đ nh c và phát tri n c a ng i Hoa,


ph n ánh các giai đo n l ch s hình thành, h ng h nh và suy tàn c a vùng đ t H i An –
Qu ng Nam. Qua đó c ng kh ng đ nh s t n t i và vai trò đ i s ng v n hóa tâm linh c a
c ng đ ng ng i Hoa trong l ch s phát tri n c a đ a ph ng.
Các h i quán ra đ i đã kh ng đ nh s có m t và đ nh c v i s l ng l n ng i Hoa
H i An, t p trung ch y u vào các th k 17-19. Ng i Hoa H i An, đ c bi t là các
th ng nhân có ho t đ ng kinh t v ng m nh, có m i liên h m t thi t nhau qua s thành
l p h i quán Trung Hoa chung cho 5 bang. ng th i ng i Hoa H i An c ng có m i
quan h v i c ng đ ng ng i Vi t, ng i Minh H ng H i An, ng i Hoa nh ng n i
khác và có m i quan h v i quê h ng Trung Hoa c a mình thông qua các h i quán còn
t n t i. Trong su t quá trình di c , làm n buôn bán, đ nh c
H i An, ng i Hoa đã tr i
qua bao bi n c l ch s , lúc th ng, lúc tr m nh ng h đã có nhi u đóng góp quan tr ng
trong công cu c khai phá, xây d ng vùng đ t H i An nói riêng và di n trình l ch s v n
hóa x Qu ng nói chung.
Quá trình h i nh p, giao l u v n hoá gi a t c ng i Hoa v i ng i Vi t t i H i An v n

m t xu th t t y u, đã di n ra r t t nhiên và hoà bình. Do đó, các y u t đ c s c v n có
c a v n hóa Vi t Nam, v n hóa Trung Hoa v n đ c l u gi và mang nét đ c đáo riêng.
Qua đó, t o nên s đa d ng cho v n hóa H i An, v n hóa x Qu ng và v n hóa Vi t
Nam. M i quan h v n hóa Vi t – Hoa, Hoa – Vi t t i các h i quán đã ch ng minh c th
s có m t c a ng i Hoa H i An, vai trò quan tr ng c a h đ i v i s ra đ i và th nh
đ t c a đô th - th ng c ng H i An trong l ch s Vi t Nam th i trung – c n đ i. c bi t
h n, các b ng ch ng v giao l u v n hóa này còn th hi n quá trình giao l u, h i nh p
kinh t , v n hoá di n ra sôi đ ng H i An x a và nay. Qua đó đóng góp vào quá trình
giao l u kinh t , v n hoá gi a Vi t Nam và Trung Hoa trong l ch s kinh t , v n hóa Vi t
Nam. Hi n t i, m t s h i quán đã tr thành nh ng di s n v n hoá ki n trúc c p qu c gia,
là nh ng đi m tham quan c a du khách trong hành trình khám phá di s n v n hoá th gi i
H i An.