Lão tử và vấn đề con người trong đạo đức kinh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
Trường Đại học Sư phạm Tp. HCM
Khoa Ngữ Văn



Đề tài:

Lão Tử và vấn đề con
người trong Đạo Đức Kinh

GVHD: PGS. TS. Phạm Thị
Phương
SVTH : Đặng Ngọc Ngận


Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 12 tháng 12 năm 2011

MỤC LỤC
DẪN NHẬP.........................................................................................
2
0.1
Lí
do
chọn
đề
tài
..............................................................................................................................
2
0.
2

Lịch
sử
vấn
đề
..............................................................................................................................
3
0.
3
Phạm
vi
và
đối
tượng
nghiên
cứu
..............................................................................................................................
5
0.
4
Phương
pháp
nghiên
cứu
..............................................................................................................................
5
0.
5
Bố
cục
trình

bày
..............................................................................................................................
6

NỘI DUNG.........................................................................................
7
Chương 1. Mối quan hệ giữa Con người với tự nhiên trong Đạo
đức kinh của Lão Tử.................................................................................
7
1. 1 Đạo – bản thể của tự nhiên, nguồn gốc tối sơ của vũ trụ


..............................................................................................................................
7
1. 2 Mối quan hệ giữa con người và thế giới tự nhiên
...........................................................................................................................
14

Chương 2. Mối quan hệ giữa Con người với xã hội trong Đạo
đức
kinh
của
Lão
Tử
............................................................................................................
16
2. 1 Những nguyên nhân tha hóa của xã hội con người
...........................................................................................................................
16
2. 2 Những chuẩn mực Đạo đức của con người theo học thuyết triết

học
Lão
Tử
...........................................................................................................................
17

Chương 3. Con người trong mối quan hệ với tự nhiên và xã
hội
nước
ta
hiện
nay
............................................................................................................
29
3. 1 Mối quan hệ giữa con người với tự nhiên hiện nay
...........................................................................................................................
29
3. 2 Vấn đề con người trong mối quan hệ xã hội hiện nay
...........................................................................................................................
40

TỔNG

KẾT


............................................................................................................
58
INDEX
............................................................................................................

63
TÀI
LIỆU
THAM
KHẢO
............................................................................................................
65


DẪN NHẬP
0. 1 Lí do chọn đề tài
Để có thể cải tạo và phát triển xã hội, con người không chỉ cần phải có
những hiểu biết về thế giới tự nhiên, về xã hội mà còn rất cần phải tìm hiểu
chính mình. Vì vậy, đã từ rất lâu vấn đề con người đã được quan tâm rất lớn
trong xã hội nói chung và các ngành nghiên cứu của khoa học xã hội nhân
văn nói riêng.
Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X trong bản báo cáo của Ban
chấp hành Trung ương Đảng đã chỉ rõ, một trong những nhiệm vụ quan
trọng của chúng ta hiện nay là “Tiếp tục cụ thể hóa chiến lược phát triển
văn hóa, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, tiếp thu những thành
tựu và tinh hoa văn hóa nhân loại, hoàn thiện hệ thống giá trị của con người
Việt Nam trong thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế”
[13, tr.284-285]. Rõ ràng, muốn thực hiện được nhiệm vụ này chúng ta
không chỉ nghiên cứu vấn đề con người trong hiện tại mà rất cần phải đẩy
mạnh kế thừa những tri thức, những hiểu biết về con người trong quá khứ,
đặc biệt là những tri thức mà khoa học triết học đã mang lại.
Ngày nay, cùng với cuộc cách mạng khoa học công nghệ, các trào lưu
cách mạng xã hội đã và đang tạo ra những biến đổi sâu sắc và hết sức năng
động trên mọi lĩnh vực đời sống xã hội. Để có thể thực hiện được sự nghiệp
đổi mới, phát triển đất nước trong bối cảnh phức tạp hiện tại, thì hơn bao giờ

hết chúng ta cần phải chú trọng đến vấn đề con người.
Như chúng ta đã biết, triết học không chỉ mang tính dân tộc, giai cấp
mà còn mang tính quốc tế - liên dân tộc và nhân loại. Khi tồn tại trong hệ


thống tư tưởng thế giới, nền tư tưởng triết học mỗi nước vừa mang những
nét thống nhất, vừa mang những nét đặc thù. Do đó, việc tìm hiểu và trau dồi
kiến thức triết học của mỗi người là vô cùng quan trọng.
Và trong nhân loại, khi nhắc đến vấn đề trên, phải kể đến một hệ
thống triết học đồ sộ là những tư tưởng triết học Trung Quốc cổ đại. Bởi lẽ,
nền triết học Trung Quốc cổ đại thực sự là một kho tàng vô cùng quý giá của
thế giới. Hơn nữa, do ảnh hưởng của tư tưởng triết học này, đặc biệt sâu sắc
không chỉ với văn hóa Trung Quốc mà còn với cả toàn cầu, trong đó có nước
ta.
Trong số những triết gia cổ đại Trung Quốc, Lão Tử 1 được coi là một
tượng đài đặc biệt. Ảnh hưởng tư tưởng triết học của ông rất sâu sắc trong
hàng ngàn năm qua, không chỉ ở Trung Quốc mà tỏa sáng ra khắp cả nhân
loại. Và những hệ thống tư tưởng mà Lão Tử để lại được đưa vào tác phẩm
Đạo đức kinh2, trải qua bao thế hệ, vượt qua những không gian, nó vẫn còn
nguyên giá trị. Dù còn rất nhiều ý kiến trái chiều về tác giả cũng như tác
phẩm của Đạo đức kinh. Tuy nhiên, có lẽ vấn đề đó cũng không quan trọng
bằng việc hiện chúng ta vẫn còn có trên tay tác phẩm Đạo đức kinh bất hủ
này và chắc chắn rằng, nó đã được sáng tác vào thời kì Xuân Thu – Chiến
Quốc. Do đó, để phục vụ tìm hiểu và khảo sát làm rõ đề tài, người viết xin
không bàn sâu về những vấn đề này.
Như chúng ta đã biết, trong giai đoạn hiện nay, khi lịch sử đối ngoại
của chúng ta và Trung Quốc là vô cùng nhạy cảm. Song, có lẽ đó không phải
là lí do để chúng ta chối bỏ sự tìm hiểu về những hệ thống tư tưởng của đất
1

Theo Sử kí Tư Mã Thiên thì Lão Tử họ Lý tên Nhĩ, tự là Bá Dương, thụy là Đam, quê huyện Khổ, nước Sở, từng giữ

chúc văn thư ở Tàng thất nhà Chu. Tuy nhiên, theo các công trình nghiên cứu cho thấy mãi đến nay Lão Đam có phải là tác giả của tác
phẩm Đạo đức kinh hay không vẫn đang còn là một nghi vấn lớn.
2

Theo Sử kí Tư Mã Thiên thì tác phẩm Đạo đức kinh được viết theo lời yêu cầu của Doãn Hỷ ở thời Xuân Thu. Nhưng

người ta đã nghi ngờ điều này (Tất Nguyên, Uông Trung) và sau đó Khang Hữu Vi, Vũ Đồng … đều cho rằng nó được ra đời vào thời
Chiến Quốc.


nước Trung Hoa, mà cần thiết hơn bao giờ hết chúng ta cần phải tìm hiểu
một cách cụ thể hơn về những vấn đề cấp thiết của tư tưởng triết học Trung
Quốc cổ đại. Từ đó để nhìn lại hiện nay và xem xét tổng quát nhiều vấn đề,
nhiều tư tưởng, đặc biệt là những vấn đề về con người. Đó cũng chính là
những lí do cơ bản để trả lời cho câu hỏi tại sao người viết chọn và tìm hiểu
về đề tài Vấn đề con người trong Đạo đức kinh của Lão Tử.
0. 2 Lịch sử vấn đề
Tư tưởng triết học của Lão Tử đã trở thành tinh hoa văn hóa nhân
loại, Đạo đức kinh là một tác phẩm tri thức đồ sộ của hệ thống tư tưởng triết
học ở mọi thời đại.
Từ trước đến nay, ở Trung Quốc tác phẩm Đạo đức kinh của Lão Tử
đã trở thành kinh điển bên cạnh cuốn Luận Ngữ - một tác phẩm lớn mang tư
tưởng Nho giáo.
Hàn Phi tác giả của tác phẩm Hàn Phi Tử, Vương Sung sống vào
thời Đông Hán, vào cuối đời nhà Minh có Vương Phu Chi là những triết gia
đã xây dựng hệ thống tư tưởng của mình trên cơ sở tư tưởng triết học của
Lão Tử.
Từ đầu thế kỉ XX đến nay, ở Trung Quốc việc nghiên cứu về triết học cổ đại

vẫn tiếp tục đa dạng và phong phú.
Riêng với việc nghiên cứu lịch sử triết học Trung Quốc, trong những
thập niên đầu của thế kỉ XX có Hồ Thích (1891-1962) đã xuất bản tác phẩm
Trung Quốc triết học đại cương. Trong tác phẩm này, Hồ Thích đã phân tích
các vấn đề quan trọng của triết học Lão Tử với nhiều tựa đề đặc sắc như Lão
Tử nhà cách mạng, Lão Tử luận Thiên Đạo, Danh và vô danh, vô vi, […].
Ông đã phân tích các vấn đề tư tưởng triết học của Lão Tử để làm rõ sự ảnh
hưởng của tư tưởng này trong các học thuyết, tư tưởng ở giai đoạn lịch sử
trung đại Trung Hoa.


Tiếp đến là tác giả Phùng Hữu Lan (1895-1990) với tác phẩm Trung
Quốc triết học sử đã gây tiếng vang không chỉ ở xứ Trung Quốc, Hàn Quốc,
Nhật Bản mà còn lan sang cả phương Tây.
Năm 1958, Hội nghị triết học toàn quốc được triệu tập ở Bắc Kinh để
thảo luận vấn đề Lão Tử là duy tâm hay duy vật [6, tr.418]. Ở Việt Nam, vấn
đề về Đạo đức kinh và tác giả của nó được tập trung nghiên cứu từ những
bản dịch, đến những công trình lớn. Có thể kể đến ở đây là những tên tuổi
nổi bật như Ngô Tất Tố, Nguyễn Đức Thịnh, Phan Ngọc, Lưu Hồng Khanh,
…
Về vấn đề Lão Tử và Đạo đức kinh đã có rất nhiều công trình nghiên
cứu, tựu trung lại họ đều đánh giá một cách công bằng đối với tác phẩm này,
và đều cho rằng tác phẩm Đạo đức kinh đã diễn đạt một hệ thống tư tưởng
nhất quán của Lão Tử một cách khá hoàn chỉnh. Và trọng tâm cũng như mục
tiêu của các công trình nghiên cứu về tư tưởng triết học Lão Tử là hướng
đến cải tạo nhận thức con người để tác động đến việc cải tạo xã hội.
0. 3 Phạm vi và đối tượng nghiên cứu
Người viết đi sâu vào tìm hiểu vấn đề con người trong Đạo đức kinh
của Lão Tử.
Để tìm hiểu và làm rõ đề tài, người viết sử dụng cuốn sách Lão Tử Đạo đức kinh dễ hiểu do Phan Ngọc dịch năm 2007, của nhà xuất bản Văn

Học gồm 95 trang làm nguồn nghiên cứu chính.
Ngoài ra, người viết còn sử dụng thêm một số tác phẩm khác không
nằm trong phần văn bản này, mà còn tìm hiểu nhiều những công trình
nghiên cứu trước trong quá trình khảo sát.
Để hoàn thành tốt bài viết này, người viết đã tham khảo qua một số
sách của các giáo sư: Cao Huy Đỉnh, Đào Xuân Quý, Hà Minh Đức, Đỗ Lai


Thúy, Trần Đình Sử, … và một số luận văn thạc sĩ, luận văn tốt nghiệp liên
quan đến đề tài.
0. 4 Phương pháp nghiên cứu
Để tìm hiểu đề tài người viết chủ yếu dựa vào những phương pháp
sau:
0. 4. 1 Phương pháp so sánh, đối chiếu giữa những tư tưởng về con
người trong Đạo đức kinh của Lão Tử và những tư tưởng khác. Sử dụng
phương pháp so sánh nhằm mục đích làm nổi rõ đặc điểm, tư tưởng và vấn
đề về con người qua tác phẩm Đạo đức kinh của Lão Tử.
0. 4. 2 Phương pháp phân tích dựa trên cơ sơ của tác phẩm đã được
biên dịch và chú giải một cách đáng tin cậy. Nó được vận dụng xuyên suốt
trong toàn bộ bài viết với ý nghĩa chỉ đạo người viết trong quá trình lựa
chọn cũng như phân tích, bình giá vấn đề trong tư tưởng triết học Lão Tử
liên quan đến con người và xã hội con người.
Ngoài ra, trong quá trình tìm hiểu người viết sử dụng các thao tác hệ
thống, phân loại, tổng hợp, liên ngành để phục vụ làm rõ đề tài.
0. 5 Bố cục trình bày
Bài nghiên cứu, ngoài Mục lục, Index và Tài liệu tham khảo gồm có
ba phần chính. Trước hết là phần Dẫn nhập, sau đó là phần Nội dung và cuối
cùng là phần Kết luận.
Trong đó, phần Nội dung là phần được trình bày kĩ nhất, ở phần này
thể hiện hầu như toàn bộ phương pháp, tư tưởng và nhiệm vụ giải quyết vấn

đề của người viết trong việc tìm hiểu đề tài. Phần nội dung của bài viết gồm
những chương chính sau:
Chương thứ nhất, người viết trình bày về mối quan hệ giữa con người
với tự nhiên trong tác phẩm Đạo đức kinh của Lão Tử.


Chương thứ hai, người viết trình bày về mối quan hệ của con người
với xã hội trong tác phẩm Đạo đức kinh của Lão Tử.
Chương thứ ba, người viết vận dụng những vấn đề đã trình bày ở
những phần trên để tìm hiểu mối quan hệ của con người với tự nhiên và xã
hội ở nước ta hiện nay.
(Còn nữa…)