Truyện cổ tích

Truyện cổ tích

Truyện cổ tích
Bởi:
Wiki Pedia
Truyện cổ tích là một thể loại chính của sáng tác tự sự dân gian có tâm thế hư cấu, bao
gồm cổ tích thần kỳ, cổ tích thế sự, cổ tích phiêu lưu và cổ tích loài vật.

Đặc điểm
Truyện cổ tích khác biệt cơ bản với các loại hình tự sự khác ở phương diện người kể
chuyện kể lại nó và người nghe thì tiếp nhận trước hết như một sự hư cấu thẩm mỹ, một
trò chơi của trí tưởng tượng.
Bên cạnh yếu tố hư cấu, tưởng tượng như một đặc điểm chủ yếu của thể loại, truyện
cổ tích vẫn bộc lộ sự liên hệ với đời sống hiện thực, thông qua những đặc điểm về nội
dung, ngôn ngữ, tính chất của cốt truyện, motip, hình tượng nghệ thuật v.v. Nhiều truyện
cổ tích xuất xứ từ xa xưa phản ánh được các quan hệ xã hội nguyên thủy và các biểu
tượng, tín ngưỡng vật tổ, tín ngưỡng vạn vật hữu linh. Trong khi đó, các truyện cổ tích
hình thành giai đoạn muộn hơn, như thời phong kiến, thường có những hình tượng vua,
hoàng hậu, hoàng tử, công chúa. Sang thời tư bản chủ nghĩa, truyện cổ tích thường chú
ý hơn đến thương nhân, tiền bạc và các quan hệ xã hội liên quan đến mua bán, đổi chác,
sự tương phản giàu nghèo v.v.
Về nội dung tư tưởng, truyện cổ tích thường mang tinh thần lạc quan, có hậu, trong đó
kết thúc truyện bao giờ cái thiện cũng chiến thắng hoặc được tôn vinh, cái ác bị tiễu trừ
hoặc bị chế giễu.
Là một thể loại truyền miệng, truyện cổ tích thường có nhiều dị bản. Sự dị bản hóa tác
phẩm có thể được nhìn nhận do các dân tộc trên thế giới có những điểm chung nhất
về văn hóa, lịch sử, sinh hoạt, lối sống; đồng thời cũng có những đặc điểm riêng trong
nếp sống, đặc điểm lao động, sinh hoạt, điều kiện tự nhiên tùy từng dân tộc. Thêm vào
đó những người kể truyện cổ tích thường mang vào các truyện họ kể những nét cá tính
riêng, sự thêm thắt nội dung theo những ý đồ nhất định.

Lịch sử nghiên cứu truyện cổ tích
Những nhà nghiên cứu và sưu tầm văn học dân gian từ thế kỷ 19 ở Đức, thuộc trường
phái thần thoại học, như Schelling, anh em nhà Schlegel, anh em nhà Grimm xem truyện
1/3


Truyện cổ tích

cổ tích là "những mảnh vỡ của thần thoại cổ". Các nhà nghiên cứu so sánh chú ý đến
sự trùng hợp các sơ đồ cốt truyện và motip riêng lẻ trong truyện cổ tích của các dân tộc
khác nhau.
Bên cạnh đó, những người theo trường phái nhân loại học (hay còn gọi là tiến hóa luận)
ở Anh nửa sau thế kỷ 19, như E. Tylor, A. Lang, J. Frazer xây dựng lý thuyết về cơ sở
thế sự và tâm lý của cái mà họ gọi là "các cốt truyện tự sinh của truyện cổ tích"[1], nhấn
mạnh rằng truyện cổ tích trùng hợp đồng thời với sự tồn tại của hoang dã. Theo trường
phái thần tượng học mà đại biểu là Mar Müller, Gaston Paris, Angelo de Gubarnatic,
trong cổ tích có sự lan truyền của thần bí cổ đại, thần thoại về mặt trời, thần thoại về
bình minh. Trường phái văn hóa với các đại biểu như Benfey, Consquin lại đi tìm nguồn
gốc cổ tích dân gian ở Ấn Độ. Bên cạnh đó, trường phái nghi thức chủ nghĩa gồm nhiều
các nhà bác học Anh cho rằng cổ tích là những nghi thức cổ truyền còn tồn tại dấu vết
đến ngày nay.
Nhà nghiên cứu Lazăn Săireanu người Rumani phân loại truyện cổ tích của các dân tộc
Roman nói chung và truyện cổ tích Rumani nói riêng thành hai nhánh chính là truyện
thần thoại hoang đường và truyện tâm lý. Trong mỗi nhánh ông lại phân chia thành
nhiều ngành và dưới các ngành lại là các thể loại, các kiểu, chẳng hạn ngành "ba anh em
trai", gồm kiểu anh em sinh đôi và kiểu anh em kết nghĩa; ngành "đàn bà trong lốt cây
cỏ", ngành "thú vật trả nghĩa" v.v.

Các dạng truyện cổ tích
Tùy thuộc vào đề tài của tác phẩm, truyện cổ tích có thể được chia ra:

Truyện cổ tích thần kỳ
Truyện cổ tích thần kỳ giai đoạn đầu thường gắn với thần thoại và có ý nghĩa ma thuật.
Có thể bắt gặp các đề tài như dũng sĩ diệt trăn tinh (rắn, rồng v.v.) cứu người đẹp; quan
hệ dì ghẻ và con riêng; đoạt báu vật thần thông; người con gái đội lốt thú kỳ dị bí mật
giúp đỡ chồng; v.v.
Truyện cổ tích phiêu lưu
Truyện cổ tích phiêu lưu thường trình bày các cuộc phiêu lưu kỳ lạ của nhân vật chính,
và việc giải thích các cuộc phiêu lưu này thường mang tính giả tưởng.
Truyện cổ tích loài vật
Có nhân vật chính là các loài vật, truyện cổ tích loài vật là một trong những thể loại
truyện cổ tích phổ biến nhất, có ở hầu hết các dân tộc trên thế giới. Nhiều tác phẩm trong
số đó xuất xứ từ giai đoạn xã hội chưa phân chia giai cấp, còn gắn với tín ngưỡng vật tổ.

2/3


Truyện cổ tích

Truyện cổ tích loài vật, theo thời gian, dần dần mất đi tính chất thần thoại và ma thuật,
tiệm cận với thể loại truyện ngụ ngôn giáo huấn ở giai đoạn về sau.
Các thể loại khác
Ngoài 4 nhóm truyện cổ tích nói trên, có thể bắt gặp các truyện bịa, tức loại cổ tích mang
tính quấy đảo, trêu chọc v.v.

Quan hệ giữa cổ tích và thần thoại
Trong folklore thái cổ, rất khó phân biệt ranh giới giữa truyện cổ tích và thần thoại. Phần
lớn các nhà nghiên cứu đều cho rằng truyện cổ tích xuất xứ từ thần thoại. Những truyện
cổ tích đầu tiên bộc lộ sự liên hệ về cốt truyện đối với các thần thoại, nghi lễ và các tập
tục của bộ lạc nguyên thủy. Đó là các mô tip đặc trưng cho thần thoại tô tem (tín ngưỡng
vật tổ) phản ánh trong loại truyện cổ tích loài vật; là sự kết hôn giữa những sinh thể kỳ

dị, tạm thời bỏ lốt thú để mang mặt người, như người vợ (và những dị bản truyện cổ tích
muộn hơn là người chồng), để giúp đỡ bạn đời của mình một cách bí mật thường bắt
gặp trong truyện cổ tích thần kỳ; là việc đi tới những thế giới khác để giải thoát tù nhân,
có sự tương đồng với những thần thoại và truyền thuyết nói về các phiêu du của những
saman (pháp sư) trong truyện cổ tích phiêu lưu v.v.
Những thần thoại có cơ sở nghi lễ hoặc vốn là một phần của lễ thức có thể biến đổi thành
truyện cổ tích, do sự đứt gãy những liên hệ trực tiếp của các thần thoại đó với sinh hoạt
của bộ lạc. Việc bãi bỏ sự hạn chế đối tượng có thể kể lại thần thoại, việc cho phép cả
phụ nữ và trẻ em (những người không hành lễ) được kể thần thoại đã dẫn đến sự phi
thần thoại hóa nguyên bản và cổ tích hóa thần thoại: sự từ bỏ, có thể không cố ý, các
yếu tố linh thiêng và thay vào đó là những nội dung hấp dẫn khác, như quan hệ gia đình
của các nhân vật, những chuyện đánh lộn, cãi cọ của họ v.v. đã thay đổi thần thoại cổ sơ
thành cổ tích.

Thông tin khác
Đôi khi, kết thúc có hậu như một đặc trưng của truyện cổ tích cũng khiến khái niệm cổ
tích trong tiếng Việt được tính từ hóa, mà những phát ngôn sau là ví dụ: cứ như cổ tích,
đúng là cổ tích!.

3/3