kỹ thuật nhân giống vô tính cây cam quýt

Bài tiểu luận
Họ và tên: Mạc Thị Thu Hà
Môn

: Kỹ thuật cây trồng

Lớp

: 9k3

Đề bài : Kỹ thuật nhân giống vô tính cây cam quýt
1. Mở đầu
1.1 Đặt vấn đề
Cam quýt có nguần gốc từ vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới Đông Nam
Á. Cây cam quýt đã được trồng phổ biến ở nhiều nơi vì đây là loại cây
mang lại nhiều gái trị dịnh dưỡng cũng như giá trị về kinh tế cao. Để đáp
ứng nhu cầu trồng cây của người dân mà nhiều phương pháp nhân giống
vô tính cây cam quýt đã được ra đời như :tách cây, chiết cành, giâm cành,
tiếp ghép và nuôi cấy mô. Đây là những phương pháp mới thay thế cho
phương pháp ươm hạt từ xưa. Vì phương pháp nhân giống vô tính này
mạng nhiều hiệu quả hơn như tạo được cây nhanh, tiết kiệm thời gian,
cây ra trái sớm, và giá thành cây giống rẻ.
1.2 Mục đích
- nhằm nâng cao số lượng cây giống
- hạ giá thành sản phẩm của cây giống
- tiết kiệm được thời gian….
2 Nội dung
2.1 Giới thiệu về cây cam quýt
Cây ăn quả cam quýt thuộc loại ngành thực vật hạt kín
Angiospesmes. Lớp hai lá mầm Dicotyledonae, phân lớp hoa hồng
Rosidae; bộ cam Rutales; họ cam Rutaceae; họ phụ quýt Aurantoideae

2.1.2 Đặc điểm
Cây cam quýt bao gồm các bộ phận rễ, thân, là, hoa, quả
- Rễ: có đặc điểm giống thực vật hai lá mầm thân gỗ. thuộc loại rễ
nấm(Micorhiza) nấm ký sinh hoặc cộng sinh trên biểu bì và có tác


dụng như lông hút. Nấm rễ giúp cam tăng khả năng hút nước và
khoáng mà không cần phải tưới them phân, giúp cây tăng sức
chống chịu. rễ phân bố nông ở tầng đất mặt ( 10-30cm). rễ chịu
nhiều ảnh hưởng của mục nước ngầm ở nông. Độ sâu tùy rễ cọc
cây hạt hay cây ghép. Rễ hoạt động mạnh vào tháng 2- tháng 9
hang năm.
- Lá: lá cam quýt có thể có eo hoăc không. Hình dáng lá khác nhau
có thể nhọn ở đuôi hoặc chẻ lõm. Tuổi thọ 1 lá từ 2 – 3 năm. Lá
chứa nhiều tinh dầu thơm đặc trưng cho mỗi loài.
- Hoa và quả:
o Hoa có đầy đủ nhị, nhụy dị hình hoặc mọc chùm hoa
đơn.bầu có 12-14 ô
o Quả:lớp ngoài cùng là lớp biểu bì, tiếp theo là lớp trung bì.
Lớp vỏ cam quýt đều có tinh dầu
2.2 phương pháp nhân giống
+ Phương pháp nhân giống vô tính bằng cách chia cây
Một cây thường chỉ có một gốc, dưới gốc có bộ rễ. Nếu có cách làm
cho cây có nhiều gốc, mỗi gốc có rễ riêng thì có thể tách riêng từng gốc
trồng thành nhiều cây mới, có bao nhiêu gốc là có từng ấy cây mới.
Thí dụ cây hồng (Diospyros kaki) ở Lý Yên Nam Hà. Trồng cây hồng
rộng hơn ở vườn ương thông thường, nhưng hẹp hơn ở vườn hồng, sản
xuất ví dụ theo khoảng cách là 1,2 - 1,5 m giữa hai hàng và 1 m trên
hàng. Khi cây hồng đã cao 3 - 4 gang, đường kính gốc 1 cm vào cuối mùa
sinh trưởng (đầu mùa rét ở miền Bắc) dùng dao sắc cắt bỏ thân để lại một

đoạn gốc 12 - 15 cm. Đầu sinh trưởng sau sẽ mọc lên 5 - 7 cành. Vun đất
cao dần lên chân cành, để cho các cành này ra rễ dưới lớp đất vừa vun
lên, và mỗi cành sẽ có rễ trở thành một cây con có thể đánh đi trồng hoặc


ương thêm một thời gian trong vườn ương cho cứng cáp thêm rồi mới
trồng.
Năm sau ở gốc cũ lại có thể mọc lên một số cành, vun đất cho ra rễ
lại có thêm một số cây con và tiếp tục như vậy ba bốn năm. Cũng có thể
nhân giống cây ổi như vậy nhưng phương pháp này chậm, tốn công và
không được áp dụng phổ biến.
Phương pháp này đơn giản, giữ được tính ưu việt của cây mẹ, bộ rễ
phát triển, dễ sống và mọc nhanh. Phương pháp này thích hợp với các
loài cây bụi và cây có rễ chùm. Nghề nuôi trồng hoa gia đình thường
dùng cách này thời gian tách cây theo loài hoa: Hoa nở mùa xuân tách
vào mùa thu (tháng 10 - 11) hoa nở vào mùa thu tách cây vào mùa xuân
(tháng 3 - 4).

Hình 1: Tách cây để trồng
Có hai phương pháp tách cây: (l) Đào cây lên, bỏ đất để lộ rễ, cắt
rời các bộ phận rễ cây con từ cây mẹ, làm như vậy không ảnh hưởng đến
cây mẹ, bảo vệ được sự hoàn chỉnh của bộ rễ. (2) Không đào hết cây mẹ
lên mà chỉ đào bên cạnh rồi cắt lấy cây con đem trồng

Hình 2: Các loại cây sau khi tách cây


+ Phương pháp nhân giống vô tính bằng cách tách chiết
Cũng như cắm hom, chiết (bó) là một phương pháp nhân giống lấy
cành làm nguyên liệu. Vì đã có búp sinh trưởng, thân, lá nên vấn đề chính

là làm cho cành ra rễ thì sẽ có một cây con hoàn chỉnh.
Chiết cành khác cắm cành ở chỗ cắm cành thì cắt rời cành khỏi cây
mẹ trước khi cành ra rễ, còn chiết cành chỉ cần bóc một khoanh vỏ bó đất,
khi cành đã ra rễ mới cắt khỏi cây mẹ. Vì chưa cắt ngay khỏi cây mẹ,
cành còn được nuôi một phần bằng nhựa cây mẹ nên cành dễ sống hơn.
Có lẽ cũng vì vậy mà phương pháp chiết cành đã được những người trồng
vườn áp dụng từ lâu, trước cả ghép.
Chiết cành là phương pháp cổ truyền dùng cho hầu hết các loài cây
ăn quả, ngoại trừ các loài cây chiết khó ra rễ như hồng, bơ, măng cụt,
hoặc các cây không cần phải chiết dùng các phương pháp nhân giống
khác vừa rẻ vừa nhanh hơn như : đu đủ, chuối, dứa, thanh long v.v... dâu
tây.
Hiện nay ở nước ta chiết cành tuy đã được thay thế dần dần bằng
ghép nhưng còn áp dụng khá phổ biến cho những cây như chanh, bưởi,
vải, nhãn, mơ, mận (Prunus), hồng xiêm, khế,v.v...
Chiết cành thường có mấy phương pháp sau:
* Chiết nén một cành
Chọn một cành sát đất uốn cong vùi vào đất, để ngọn cành lộ ra ngoài đất
chỗ vùi cắt một vết thương, không lâu chỗ vết thương sẽ mọc rễ cây mới.


Hình 3: Chiết nén một cành
* Chiết nén nhiều cành:
Những cây hoa mọc phương pháp chiết nén mô đất. Đậu mùa xuân,
cắt thành vết thương các cành đinh chiết rồi lấp đất cao lên, phủ kín các
vết thương, sau 20 – 30 ngày các cành sẽ mọc rễ và thành cây

Hình 4: Nén phủ đất
* Chiết nén cành liên tục
Những cây hoa có cành dài như hoa kim ngân, có thể dùng cách

này. Làm thế này ta sẽ có nhiều cây mới cùng một lúc


Hình 5: Chiết nén liên tục
* Chiết cành cao
Phương pháp này ta thường gọi là chiết cành.Những cây có cành
cứng thô khó nén xuống đất thì ta dùng phương pháp chiết cành. Trước
hết chọn vị trí dễ ra rễ, cắt thành vòng vỏ, bọc bùn và rêu thành túi
Polyethylen, bưộc kín hai đầu, thường xuyên tưới nước, để giữ ẩm, sau
khi ra rễ cắt tách cây ra trồng. Cây ngọc lan, cây trà, đỗ quyên ta thường
dùng cách này

Hình 6: Chiết cành cao
Thời gian chiết cành thường vào mùa xuân, khi trời ấm áp, hoa
rụng, nhựa cây bắt đầu chảy, những cây hoa thường xanh thì chiết vào cát
tháng có mưa phùn.


+ Phương pháp nhân giống vô tính bằng cách cắm cành (cắm hom)
Cành là một phân nhánh của thân, trên cành có sẵn điểm sinh
trưởng (mô phân sinh) lá và thân, có thêm rễ là sẽ thành một cây hoàn
chỉnh. Vậy khi cắt cành ra khỏi cây mẹ vấn đề kỹ thuật chính là làm sao
cho cành ra rễ. Muốn vậy :
- Trước hết cành dùng để cắm không được quá già. Tế bào già đã lão hóa
khó có thể phân hóa, sinh ra các mô mới. Non quá cũng không tốt vì tuy
tế bào còn giữ được khả năng phân hóa nhưng sau khi cắt rời khỏi cây
mẹ, dễ mất nước, khó chống được các điều kiện hạn, nóng cho nên dễ
chết.
Những cây thân mềm, không có mô cứng bao quanh thân, ngoài
các bó ống dẫn nhựa ra rễ dễ dàng ví dụ : rau muống, dây khoai lang, dưa

tây (Passiflora quadragulata, Lạc tiên (Bassiflora edulis), cà chua, đu đủ
(đu đủ sở dĩ không nhân bằng biện pháp cắm cành vì truyền bệnh).
Những cây ăn quả lâu năm trồng phổ biến trong vườn như xoài,
măng cụt, ổi vải, nhãn, na v.v... do cành đã hóa gỗ khó ra rễ và cần có
những điều kiện môi trường nhân tạo mới có thể nhân bằng phương pháp
cắm cành.
* Giâm cành
Đất chậu để giâm cành thường là đất cát. Giâm cành phải chọn
cành khỏe của năm hiện tại, lấy phần ngọn cành hoặc phần giữa để làm
cành giâm. Cành giâm của cây thân cỏ có độ dài là 12 - 14 cm, cây thân
gỗ có độ dài 10 - 20 cm là vừa.. Độ sâu cảm vào đất là 1/2 - 1/8 cành. Lúc
cắm cắt hai đầu cành cắm, ở giữa để lại 3 - 4 chồi, chồi đoạn cuối là rễ
mọc. Dâm bụt, nguyệt quế, trúc tiết, hải đừơng đều có thể giâm cành.


+ Phương pháp nhân giống vô tính bằng cách ghép
Khi nhân giống bằng phương pháp ghép người ta cũng lấy một
cành của cây mẹ (hoặc một mắt tức là cành ở dạng trước khi phát triển)
nhưng khi cắm cành hoặc chiết cành người ta cắm cành trực tiếp xuống
đất hoặc lấy đất đắp vào chân cành kích thích cho cành ra rễ còn khi ghép
người ta nối cành ghép vào một cây khác gọi là gốc ghép và cắt bỏ hết
các cành lá trên gốc ghép để cho bộ rễ của gốc ghép chỉ còn chức năng
nuôi sống cành ghép.
Sở dĩ cành ghép có thể nối vào và sống trên gốc ghép vì cả ở cành
và gốc ghép đều có những mô phân sinh. Đó là những lớp tế bào non dính
nhơm nhớp, khi bóc vỏ một phần dính vào với vỏ, một phần còn lại phủ
trên trục gỗ trắng dưới võ. Khi ghép hoặc bằng cành hoặc bằng mắt một
phần của mô phân sinh ở cành ghép tiếp xúc với một phần mô phân sinh
của gốc ghép và tạo nên một loại mô mới gọi là mô tiếp hợp và nhờ có
mô tiếp hợp, việc trao đổi nhựa giữa cành ghép và gốc ghép diễn ra được

liên tục
Các phương pháp ghép:
* Ghép cành
Nói chung ghép cành được tiến hành vào mùa xuân, có 2 cách:
Ghép nêm và ghép cắt.Ghép nêm thích hợp với gốc ghép to. Cách ghép
như sau: Bổ đôi phía trên gốc ghép sâu khoảng 3 cm, cắt cành ghép
nghiêng. hai bên vừa với mặt cắt gốc ghép, đặt vào rồi dùng dây đay buộc
chặt, phủ kín đất để vết cắt không bốc hơi.

Hình 7: Ghép nêm


Ghép cắt thích hợp với gốc ghép có thân 1 - 2 cm.
Cách làm như sau: Chọn cành sinh trưởng tốt, cắt đoạn nhỏ dài 6cm, mỗi
một đoạn có 8 chồi, lấy vải ướt bọc lại. Lúc ghép cắt một mặt nghiêng dài
2 cm, mặt kia cắt một mặt nghiêng nhỏ; Trên gốc ghép cắt một đoạn cách
mặt đất 5 cm, bổ dọc gốc ghép bằng độ dài vết cắt của cành ghép, sau đó
cắm cành ghép vào vết cắt gốc ghép, để cho hai bên tiếp xúc nhau và
dùng đai buộc chặt, chỉ để lộ chồi ra ngoài, sau đó phủ kín đất 4 phía để
đề phòng nước bốc hơi
Ghép bằng
Ghép bằng là cắt gốc cành ghép và đỉnh gốc ghép thành mặt nhẵn, nối
ghép với nhau rồi dùng dây buộc cố định lại. Mặt cắt của gốc ghép và
cành ghép phải bằng nhau

Hình 8: Ghép bằng


* Ghép chồi
Ghép chồi thường dùng cách ghép chữ "T", trước hết chọn cành 1 năm

mập khoẻ, bỏ hết lá, và cắt ngang phía trên chồi bên, làm cho chồi'thành
hình thuẫn. Sau đó bổ cấy ghép ở chỗ cách mặt đắt .5 - 6 cm, phía .hướng
âm thành hình chữ "T" , lấy dao tách vỏ rồi gắn chồi ghép vào và dùng
dây bọc chặt, để lộ cuống và chồi. Việc này nên tiến hành vào cuối hè,
đầu thu.

Hình 9: Ghép chồi
• Ghép mắt có gỗ
. Thời vụ ghép
Ghép cây vào 2 thời vụ chính: Vụ xuân ( tháng 3 – tháng 5 ); Vụ
thu ( 8 – 10 )

+ Phương pháp nhân giống nuôi cấy mô


Tế bào còn non, điển hình nhất là tế bào phôi, có thể phân hóa sinh
ra nhiều loại tế bào, nhiều loại mô khác nhau, tái tạo lại một cây hoàn
chỉnh từ một hay một tập hợp tế bào.
- Khi nói nuôi cấy mô, nên hiểu là không phải bất cứ mô nào cũng có thể
nuôi cấy. Theo Nguyễn Văn Uyển (33) “Về nguyên tắc, trừ những mô đã
hóa gỗ, các mô khác trong cơ thể thực vật đều có thể dùng làm mô cấy.
Tuy vậy, nhận xét chung là các mô đang phát triển mạnh (mô phân sinh
ngọn, tượng tầng, đầu rễ, phôi đang phát triển, thịt quả non lá non, cuống
hoa, đế hoa, mô phân sinh đốt), khi đặt vào môi trường có chứa một
lượng chất sinh trưởng thích hợp đều có khả năng tạo mô sẹo. Để bắt đầu
nghiên cứu nhân giống vô tính một cây nhất định, người ta chú trọng đến
các chồi nách và mô phân sinh ngọn”.
Tìm được mô cấy rồi, chọn môi trường cấy cũng là một vấn đề khó
và chỉ nhờ những phát hiện tuần tự trong giữa thế kỷ này những chất kích
thích sinh trưởng như IAA, NAA, 2,4-D, Kinetin, các vitamin và những

tìm tòi về tác dụng của từng chất cũng như phối hợp giữa các chất này để
có một môi trường thích hợp, người ta mới nuôi cấy mô thành công và
cũng chỉ với một số đối tượng. Một vấn đề nữa rất quan trọng khi cấy mô
là : trong môi trường nhân tạo, mô của các cây trồng mà ta muốn nuôi cấy
phát triển chậm, còn vô vàn các vi khuẩn, kể cả các loại gây bệnh thì lại
sinh trưởng nhanh gấp nhiều lần, cho nên phải vô trùng triệt để nếu không
chúng sẽ ức chế hoặc tiêu diệt những mô ta muốn cấy - Do đó phải có
trang bị tối thiểu, phải có những điều kiện vệ sinh tối thiểu cho nên không
dễ phổ biến.
Cấy mô để sản xuất cây con giống có một số ưu điểm :
- Hệ số nhân giống rất cao
Ví dụ : một củ chuối cấy mô với qui trình của Phân viện công nghệ
sinh học ở miền Nam hiện nay có thể sản xuất ra 2000 cây chuối con
có thể đem trồng, trong thời gian không tới 1 năm.


Cũng thời gian này, ở các nông trường trồng chuối trước đây, nhân
từ một củ chuối chỉ được vài chục cây chuối con.
- Rất nhiều cây như chuối, đu đủ, dâu tây, khoai tây do bị nhiễm virus
nên sản lượng giảm đi nhiều. Khi cấy mô, dùng các mô phân sinh ở đỉnh
sinh trưởng thường không có virus nên cấy mô là một phương pháp nhân
giống nhanh, đồng thời làm cho giống sạch bệnh.
Mặt trái của phương pháp là phải đầu tư, nghiên cứu nhiều, phải có
cán bộ kỹ thuật, nên chưa thể cấy mô nhiều loài cây được. Ngay cả trên
thế giới, chỉ mới cấy mô với qui mô lớn những cây thân mềm như chuối,
dâu tây, cà chua, khoai tây, những cây thân gỗ lớn như xoài, sầu riêng...
chưa có công thức hoàn chỉnh.
Ở Việt Nam công tác nghiên cứu gần 10 năm đã đạt được một số
kết quả đáng kể, nhưng mở rộng ra sản xuất cũng chưa được bao nhiêu.
Có kết quả rõ rệt nhất có lẽ là khoai tây thỏa mãn được yêu cầu giống của

cả vùng Đà Lạt. Những cây khác theo Phân viện Công nghệ sinh học
thuộc Viện Sinh học nhiệt đới thì mới cung cấp cho sản xuất được một
lượng nhỏ cây con
Ví dụ: chuối khoảng 300.000 không kể số lượng do Pan Việt sản
xuất, mía khoảng 200.000 cây, cà phê khoảng 20.000 cây v.v…
3 Kết luận
Bằng những phương pháp nhân giống vô tính cây ăn quả đặc biệt là
cây cam quýt đã tạo ra được hàng loạt các giống cây mới đem lại năng
suất và tăng chất lượng quả. Tạo ra được hàng loạt các giống cây cung
cấp cho nhà vườn với số lượng lớn.