Cơ sở hình thành, triển vọng và tác động của cộng đồng ASEAN

VIEN KHOA HQC XA H 0 I VIET NAM
VIEN NGHIEN CUtJ P O N G NAM A

Chuong tr'inh cap Bo: Cong dong ASEAN: Co so h'mh thanh,
Noi dung, Trien vong va Phan ung cua cac nude thanh vien ”

BAO CAO TOM TAT B E TAI

CO S d HINH THANH,
TRIEN VONG
VA TAC DONG
CUA CONG
DONG ASEAN
•
•
•
Chu nhiem: Le Bo LTnh
Thanh vien chinh: Tran Khanh, Nguyen Dire Ninh, Hoang Khac
Nam,Nguyen Hong So-n, Nguyen Thu My, Nguyen Tran Que,
Nguyen Manh Hung, Nguyen Thanh Van.

HA N 0 I 2009


mctdAu

Nam 2003, tai Hoi nghi Thirong dinh ASEAN lan thu 9, cac nha lanh dao
ASEAN da thong qua Tuyen b6 Hoa hop ASEAN II vh xay dung Cong dong ASEAN
g6m ba tru cot la Cong d6ng Chmh tri-An ninh, Cong dong Kinh tS va Cong d6ng
Van hoa - Xa hoi vao nam 2020. Tuyen bo Hoa hop ASEAN II neu ro Cong dong
ASEAN se nh&m muc dich dam bao hoa binh, on dinh va thinh vugng chung trong

khu vuc va ASEAN se ti£p tuc ph&n dau cho mot cong dong cac xa hoi dixm boc nhau
va tang cuong ban sSc khu vuc. Tai Hoi nghi Thuong dinh ASEAN lan thu 12 vao
thang Gieng nam 2007, cac nha lanh dao ASEAN da quylt dinh rut ng£n thai han
hoan thanh Cong dong ASEAN, tu nam 2020 xuong con 2015.
La mot thanh vien cua ASEAN tu nam 1995 nhung Viet Nam van thuoc nhom
cac nuoc cham phat triln va tham gia vao qua trinh lien ket cua ASEAN con cham va
hieu qua chua cao. Trong b6i canh do, viec nghien cuu sau hon ve Cong ddng
ASEAN va cac tru cot cua Cong d6ng nay se giup cac nha hoach dinh chinh sach tim
ra bien phap nang cao hieu qua hop tac Viet Nam-ASEAN noi rieng va hoi nhap quoc
te cua Viet Nam noi chung, nMm dat dugc lgi ich cao nhat va giam thieu toi da nhihig
tac dong tieu cuc do qua trinh nay dem lai.
Tren co so do, noi dung cua bao cao tom tat cua Be tai C a s& hinh
thanh,trien vong va tac dong cua Cong dong A S E A N nay dugc chia lam bon
phan:
>

Phan thu nhat se dua ra khung kh6 ly thuyet cho viec nghien cuu chu
nghia khu vuc, qua trinh hoi nhap, va viec hinh thanh mot “cong d6ng”
cac qu6c gia d Dong Nam A.

>

Phan thu hai se trinh bay co sa thuc tien cho viec hinh thanh Cong dong
ASEAN, gom sir thay d6i nhan thuc va nhung tien trien trong thuc te
hgp tac khu vuc a Dong Nam A.

>

Phan thu ba se phan tich khai quat muc tieu, noi dung, lo trinh va trien
vong cua COng d6ng ASEAN va ba tru cot cua Cong d6ng nay.

1


>

PhSn thu tu se trinh bay mot s6 tac dong va dinh hirang tham gia cua
Viet Nam trong qua trinh xay dung Cdng d6ng ASEAN.
PHAN I.

CO S d LY TH U YtT CHO H 0P TAC KHU VlTC 6 DONG NAM A

1.1. Chu nghia khu vyc va kien giai ve cong dong
X u htr&ng phdt trien cua chu nghia khu vuc tren the gi&i
Chu nghia khu vuc (regionalism) thudng duoc tiep can dudi nhilu goc do khac
nhau. Chu nghia tu do thuong mai cho rang can tang cudng lien ket kinh tS khu vuc vi
cac nude se it gay chien vdi nhau hon neu co duoc muc do tuy thuoc lln nhau cao v t
kinh t€ va thuong mai. Chu nghia tu do th l che cho rang cac thl chi qu6c tb nhu cac
to chuc khu vuc tao ra su hcfp tac cung co loi, han che tinh trang vo chinh phu va
nhtmg hanh dong don phuomg, ddng thoi thuc ddy hanh dong da phuong trong quan
he kinh te va an ninh giua cac nuac. Theo chu nghia hien thuc, trong mot he thdng th€
gidi vo chinh phu {anarchy), cac t6 chuc khu vuc duoc hinh thanh nhu la hinh thuc
hgp tac ba quyen (cooperative hegemony), noi mot cach khac la lien minh giua nhung
nuoc nho vdi mot nude ldn vi ly do an ninh.
Theo nghia truyen thong, Anthony Payne (2003: 213) dinh nghia chu nghia
khu vuc “la mot du an do qu6c gia dam nhan nham phan dinh ra mot khu vuc cu thl
ben canh cac ducmg ranh gidi ve kinh t€ va chinh tri.” Tuong tu, Grugel va Hout
(1999: 10) cho rang chu nghia khu vuc “la mot dir an do qu6c gia dam nhan nh5m t6
churc lai mot khong gian dia-kinh t6 cu thl.” Tuy nhien, chu nghia khu vuc truy€n
thdng nhan manh quy€n luc va mdi quan he giua cac qudc gia xu§t hien sau Chi€n

tranh th8 gidi lan thur hai da khong giai thich duoc nhi6u su kien qu6c t6 dien ra sau
do, nhit la su phat triln cua lien k it khu vuc d Tay Au. Vao nhCrng nam cu6i th6 ky
20, cac chu th l phi nha nude nhu cac t6 churc phi chinh phu, phong trao xa hoi, cac
cong ty v.v...trd thanh nhung tac nhan chu y£u cua qua trinh khu vuc hoa, thuc dky
cac m6i quan he xuyen quoc gia va tuy thuoc lln nhau, keo theo su ra ddi cua mot
loat ly thuylt hoi nhap khu vuc mdi nhu chu nghia xuyen qu6c gia, chu nghia sieu
2


quoc gia , chu nghTa lien chinh phu tu do ... va dac biet k l tir sau khi Chiln tranh lanh
ket thuc, chu nghTa khu vuc mai da noi len manh me.
Chu nghTa khu vuc mai (new regionalism) cung ra doi trong boi canh xuSt hien
hang loat thoa thuan tur do hoa thuong mai song phucmg va khu vuc trong qua trinh
dam phan thanh lap To chuc thuomg mai the giai (WTO) va khi cac vong dam phan
sau nay cua WTO ve tu do hoa thuong mai da phucmg tai Seattle, Cancun va Doha
that bai. Co the noi, day la su lan truyen cua chu nghTa khu vuc tir chau A u ra toan th€
giai, thoat ra khoi nhung khuon kho cua cac lien minh chinh tri-an ninh trong thai ky
r

■»

Chien tranh lanh. Mot mat, no the hien qua sir thanh lap cua Khu vuc tu do thuong
mai Bac My (NAFTA), Khu vuc tu do thuong mai Nam My (MERCOSUR), Khu vuc
tu do thucmg mai vung Caribe (CARICOM), Diin dan hop tac kinh t§ chau A-Thai
Binh Duong, cac y tuong xay dimg Khu vuc tu do thuong mai toan chau My (FTAA),
va Cong dong kinh te Dong A...MSt khac, no keo theo sir cai td cua cac lien k6t khu
vuc da dugc hinh thanh nhu lien ket khu vuc a chau Au de tra thanh Lien minh chau
Au (EU), cua T6 chuc th6ng nhat chau Phi (OAU) de tra thanh Lien minh chau Phi
(AU) va chuyen huang hgp tac cua ASEAN tu chinh tri sang kinh t6 va tiln tai thanh
lap mot cong dong.

Chu nghTa khu vuc m&i coi khu vuc hoa la mot qua trinh den tu phia duai, thuc
dSy bai cac chu thl phi nha nuac, thay vi bi nha nuac ap dat tu phia tren. No coi khu
vuc hoa (regionalization) la qua trinh gia tang tuy thuoc lan nhau ve kinh t€ mot cach
tu nhien thong qua tang cuong trao doi thuong mai, dau tu, cong nghe va di dan trong
khu vuc ma chua co mot ca ch€ hap tac chinh thuc nao (Hurrell, 1995). Khu vuc hoa
la su hoi nhap do thi trucmg thuc day {market-driven) vi no diln ra khi cac kinh t€ tir
nguyen mo cua va thuc thi cac cam ket tu do hoa da phuang. Day la budc mo dSu cho
sir hinh thanh y thuc ve khu vuc, tiep do la sir hgp tac chu dong giira cac nuac de tao
ra hoi nhap khu vuc. Chu nghla khu vuc mai khac phuc han ch£ cua chu nghTa khu
vuc truyen thong v6n chi coi trong hoi nhap kinh tl, cho rSng thuong mai va kinh t6
khong th i tach rcri khoi phdn con lai cua xa hoi, va phat tri In kinh t6 cin di cung vai
phat trien xa hoi de thanh cong. Chu nghTa khu vuc mai khong chi tao ra mot khai
3


niem dia ly ma no con the hien mot qua trinh nang dong, bao gom tu su tap trung cua
cac mdi quan he kinh te cho den cac mdi quan he ve chinh tri va van hoa-xa hoi.
Sau khi hiep udc Lisbon dugc ky ket nam 2007, mot s6 hoc gia tham chi bat
'

'

r

*

A

dau noi ve su xuat hien cua the he thu ba cua chu nghia khu vuc d chau Au
(Langenhove va Marchesi, 2008, Langenhove va Costea, 2007). The he thu nhat cua

chu nghia khu vuc gan lien vdi viec chuyen nhuong chu quySn ve mat kinh te da hoan
tat d EU. The he thu hai lien quan den viec chuyen nhuong chu quyen ve cac chinh
sach ddi noi cung dang timg budc dugc tien hanh trong EU. Th6 he thu ba dugc thuc
dSy bdi Hiep udc Lisbon gan lien vdi viec chuyen nhugng chu quyen ddi ngoai thong
qua viec hinh thanh mot chinh sach ngoai giao va luc lugng quan doi chung va di6u
nay se md ra mot thdi ky hop tac mdi cua EU vdi ben ngoai.
Kien gidi ve cong dong
Khai niem ve ‘cong dong’ lan dau tien dugc Ferdinand Tonies dua ra vao cudi
th£ ky 19. Tonies (1887) phan biet hai thuat ngu xa hoi hoc ‘Gesellschaff va
‘Gemeinschaff dugc dich tucmg ung la t6 chuc hoac hiep hoi va cong ddng.
1Geme ins chaff dugc hinh thanh dua tren cac mdi lien he theo hgp ddng vi lgi ich
chung, con ‘Gesellschaff dugc hinh thanh dua tren cac moi lien he ve van hoa, truyen
thong, chuan mure va ban sic chung. Trong quan he quoc tk, khai niem v6 “cong
dong” (icommunity) thudng dugc dung d€ chung to su hgp tac sau trong nhilu ITnh
vuc. Karl Deutsch (1961) la ngudi dau tien dua ra khai niem nay thong qua cach diin
giai ve su ton tai cua mot "cgng ddng an ninh" giua My va Tay A u. Theo Deutsch
(1961: 68), cong dong an ninh khong hoan toan ham y hgp tac an ninh quan su giGa
cac qudc gia ma de chi mot nhom nude d§ hoi nhap du sau sSc de bao dam co su thay
d6i yen binh giua cac nude thanh vien trong mgt thdi ky dai.
Amitav Acharya (2009) cho rang co hai hieu lim ve cong ddng ma nhi6u
ngudi mSc phai, nhSt la ve cOng ddng an ninh. Mot la cac qudc gia hay nhung ngudi
song trong mot cong ddng khong xung dot nhau. Su thuc thi y tudng v i cong ddng
khong ng&i can xung dot ma no chi yeu cau ring cac xung dot phai dugc giai quydt
mot cach hoa binh. Hai la cong ddng phai cung nhau tir ve chong lai nhung ngudi
4


r

t

\

■»

t

ngoai nh6m. Thuc te la mot so cong dong co the lam nhu vay va mang ban chat cua
mot d6ng minh song c6ng d6ng khong luon luon giong vdi dong minh.
Trong lien ket kinh te, khai niem “cong dong kinh te” thuong dugc dung de chi
mot trong cac hinh thuc hgp tac kinh te la viec thanh lap mot khu vuc thuong mai tu
do, lien minh thue quan, thi trudng chung hoac lien minh kinh te. Thi du, Hiep udc
Roma (Dieu 2) thanh lap Cong dong kinh te chau Au (EEC) nam 1957 xac dinh EEC
la mot “thi trucmg chung” va “tirng budc hai hoa chinh sach kinh te” cua cac nude
thanh vien de tien tdi mot lien minh thue quan va xoa bo cac trd ngai doi voi tu do di
chuyen cua ngudi, luu chuyen cua dich vu va von giua cac nude thanh vien (Dilu 3).
Bang 1: Cac hinh thurc lien ket kinh te khu virc
Giam thue

Loai bo thue

Thue quan

Dich chuyen

Chinh sach

quan trong

quan trong

chung doi

tu do lao

kinh te

nhdm

nhdm

voi ngoai

dong va von

chung va

nhdm

trong nhdm

dong tien
chung

Hiep dinh thuong mai mi
dai
Khu vuc thuong mai tu do
L iin minh thue quan
Thi trucmg chung
Lien minh kinh te

Ban ve "cong dong van hoa-xa hoi," theo Amitav Acharya (2009), su gin gui,
cac moi quan he lich su va nln van hoa chung khong phai luc nao cung tao ra dugc
cong dong, nhung chung co th i tao ra dong luc ban dau d! xay dimg cong d6ng. Khai
niem "c6ng dong van hoa-xa hoi" khong chi co nghTa la thua nhan nhung dilm gidng
'
r
\
nhau hien tai ve van hoa va xS hoi giua cac quoc gia ma no doi hoi phai co niem
mong moi va n6 luc mudn tham gia vao cac quan he xa hoi nham thuc dky su hilu
bi6t lan nhau va tao ra mot "cam nghT chung." Cac cdng dong van hoa xa hoi dich
thuc phai dugc xay dung tir dudi len (bottom-up) chii khong phai tir tren xudng (topdown). Do do, su da dang ve van hoa, ngon ngu va t6n giao (thir ma thuong dugc coi

5


la rao can cu6i cung d6i vdi mot cong dong khu vuc) co the khong quan trong Mng
viec y thuc dugc rang phai no luc xa hoi hoa va tao dung su dong nhat tren ca so tap
hgp cac muc tieu chung.
1.2. Ly thuyet ve hoi nhap khu vyc
Hoi nhap khu vuc co the dugc nghien cuu tu nhieu goc do ly thuyet. Phan duoi
day chi xem xet cac cach ti6p can cua chu nghia chuc nang, chu nghia chuc nang mai,
chu nghia lien bang, chu nghia da nguyen, chu nghia xuyen quoc gia, chu nghia lien
chinh phu va chu nghia lien chfnh phu tu do la cac trucmg phai ly thuyet ph6 bi£n.
Chu nghia Chtrc nang (Functionalism) va Chu nghia chirc nang moi (neo­
functionalism)
Mac du co nhung su khac nhau ve cac dieu kien, cach thuc, quy mo va triet ly
hoi nhap, chu nghia chuc nang (functionalism) va chu nghia chuc nang mai (neofunctionalism) deu cho rang co mot su “lan truyen” {spill-over) hoi nhap tu llnh vuc
nay sang lmh vuc khac (Hass, 1964; Mitrany, 1943). Cac quoc gia nen bat dau hgp tac
tu lmh vuc kinh te-xa hoi vi day la noi co nhung lgi ich chung, de chia se vai nhau

han, va hoi nhap trong lmh vuc kinh te-xa hoi se lan truyen sang hoi nhap trong lmh
vuc chinh tri. Theo Ernst B. Haas (1958: 16), hoi nhap khu vuc la “mot qua trinh ma
cac chu the chfnh tri a mot vai quoc gia khac nhau dugc thuyet phuc de chuyen giao
su trung thanh, trong dgi va cac hoat dong chinh tri cho mot trung tarn mai co cac the
che co hoac co the yeu cau quyen phap ly doi vai cac quoc gia dan toe truac day.”
Trong hgp tac theo tung llnh vuc (hgp tac chuc nang), cac nha kinh te va cac
chuyen gia ky thuat se la nhung nguai det ket quan he quoc te chu khong phai nhung
/

>

nha ngoai giao chuyen nghiep. Su hgp tac lien quoc gia trong nhieu lmh vuc khac
nhau sS tao nen nhung the che quoc te chuc nang, lam tang su tuang dong giua cac
qu6c gia va tao tien de cho hgp tac chinh tri. David Mitrany (1943) cho rang can xay
dung cac to chuc quoc te trong tung llnh vuc chuc nang theo chieu ngang thay cho
theo chieu doc. He thong gom cac to chuc theo chieu ngang nhu vay se dan lam giam
vai tro cua chu quyln qu6c gia, va tung buac vugt len tren quoc gia d6 co the thuc thi
hieu qua hgp tac lien quoc gia. Trong qua trinh nay, cac gia tri va long trung thanh vai
6


quoc gia dan toe se bi xoi mon va chuyen sang cac the che hop tac chung. Mot sir van
dong nhu vay cuoi cung se tien tdi hoi nhap chinh tri.
Chu nghTa lien bang (Federalism)
Chu nghTa lien bang cho rang nguyen nhan cua xung dot va chien tranh la do
moi trudng quoc te vo chinh phu nen can phai tap hop cac quoc gia vao mot lien minh
chinh trj, trong the che co tinh lien bang trong tren cap do khu vuc hoac toan ciu.
Theo chu nghTa lien bang, the che hoa chinh quyen lien bang la mot qua trinh quan
trong. Tuy nhien, mot thiet che lien bang nhu vay khong hoan toan la sieu qu6c gia
trong quan he vdi cac trung tam cu la quoc gia. Chinh phu trung uong va chinh phu

dia phuong van co the song song ton tai.
Cach thuc hoi nhap cua cua chu nghTa lien bang khac biet so vdi chu nghTa
chuc nang. Chu nghTa lien bang coi con ducmg hoi nhap la tu tren xudng va mot cach
tdng th i con Chu nghTa chuc nang coi do la con dudng tu dudi len va tirng pMn thong
qua hop tac chuc nang. Chu nghTa lien bang san sang doi mat ngay vdi hoi nhap chinh
tri, con Chu nghTa chuc nang coi do nhu muc tieu lau dai va tim cach dat dugc mot
cach gian tiep thong qua hoi nhap kinh te-xa hoi. Chu nghTa lien bang keu goi xay
dung true tiep the che sieu quoc gia co tinh bao trum con Chu nghTa chuc nang lai keu
goi qua trinh the che hoa mot cach tiem tien thong qua cac co cdu lien qudc gia co
tinh chirc nang.
Mot hinh thai hien dai cua chu nghTa lien bang xuat hien gan day la chu nghTa
sieu quoc gia (Supranationalism) dang dugc nhftng ngudi ung ho qua trinh toan c4u
hoa hien nay co vu. Ve co ban, chu nghTa sieu quoc gia khong khac chu nghTa lien
bang. No cung quan tam tdi viec dua tren luat phap va th i chi hoa d l lap ra cac co
quan hoach dinh chinh sach chung cho cac qu6c gia thanh vien. Tuy nhien, chu nghTa
sieu qudc gia khac chu nghTa lien bang d quan niem rong rai hon v! cai dich cudi
cung cua qua trinh hoi nMp. Theo chu nghTa sieu qudc gia, thi chi sieu qu6c gia co
»

^

t

r

the co nhieu muc do va hinh thuc chu khong nhat thiet phai la lien bang.
Chu nghia da nguyen (Pluralism)

7

Chu nghia da nguyen cho rang quoc gia khong phai la chu th l duy nhit ma ben
canh do con cac chu th l phi quoc gia nhir cong ty da qudc gia hay td chuc qudc te
dong vai tro quan trong trong quan he quoc te. Ban than qudc gia cung khong phai la
nhit th l ma bao gom cac ca nhan, cac nh6m lai ich, tham chi la cac phe phai khac
nhau. Nhirng van d6 quoc t€ ngay nay cung rat da dang, tu chinh tri-an ninh cho tdi
f

\

r

av

kinh te, van hoa, xa hoi va nhieu van de khac phat sinh tu sir phu thuoc lan nhau ngay
cang tang giua cac quoc gia.
Chu nghia da nguyen da dua ra hai mo hinh hoi nhap. Mo hinh hoi nhap hdn
hop la su ket hop cac quoc gia doc lap vao mot ca cau rong lan han co su quan ly
chung, trong do, cac quoc gia van duy tri tinh tu chu chinh tri. Mo hinh nay cin mot
so dieu kien chinh tri, van hoa-xa hoi nhu cu dan cac quoc gia co nhung tuang ddng
nhat dinh, phai trung thanh vai nhung gia tri mai va cac the che chinh tri mdi, va
niem tin pho bien rang hoi nhap se dem lai lgi ich. Mo hinh hoi nhap da nguyen chi
doi hoi dan gian la cac gia tri ca ban cua nhung qudc gia tham gia hoi nhap khong
mau thuan nhau va hanh vi cua cac qudc gia nay la co the thay trudc dugc. Mo hinh
>

f

\

r

r

nay chi can mot so dieu kien nhu su chap nhan cua gidi chinh tri cao cap, cac nhom tri
thuc, vdi nhung mang ludi va mdi tuang tac toan dien chu khong nMt thi6t phai co y
thuc cua ca cong ddng, va cung khong ddi hoi phai tu bo cac gia tri qudc gia-dan toe.
Chu nghia da nguyen khong loai tru cach tilp can llnh vuc (sectoral approach)
trong hoi nhap giong nhu quan niem cua chu nghia chuc nang. Tuy nhien, khac vdi
chu nghia chuc n&ng vdn thien ve tim bien phap hgi nhap din din, Chu nghia da
nguyen giai quylt vin 6b hoi nhap thong qua sir tuang tac trong th l da nguyen va chu
truang di tu tren xudng.
Chu nghia xuyen quoc gia (Transnationalism)
Dura tren nhung luan di6m can ban cua chu nghia da nguyen, chu nghia xuyen
qudc gia coi su phu thuoc lln nhau ngay cang tang va sir ndi len cua cac chu th€ phi
qudc gia la trong tam trong ca sd ly luan cua minh. Hoi nhap dugc xem nhu k it qua
cua sur phu thuoc lln nhau ngay cang tang giua cac loai hinh chu th€ khac nhau.

8


Do xuat hien muon hon va lai dirge chung kien nhung thuc tien hoi nhap
phong phu dang dien ra ngay nay, dac biet sir phat trien trong cong nghe thong tin va
giao thong van tai, Chu nghTa xuyen quoc gia mang tinh toan dien va thuc tiln cao
hon so vdi cac xu hudng ly luan tren, khong chi quan tam tdi muc dich chinh tri cua
/

r

'

x

hoi nhap quoc te ma con xem xet hoi nhap theo nhieu goc do khac nhau, ca ve chinh
tri, kinh tl, xa hoi, co cau the che lln y thuc cong dong.
Trong hoi nhap kinh te, Robert O. Keohane va Joseph S. Nye (1977) cho rang
khong nen chi dua vao tong khoi lugng cac giao djch kinh te de xac dinh muc do hoi
nhap kinh te va phu thuoc l£n nhau vi chi so nay dang trd nen it y nghTa trong b6i
canh thuong mai va san xuat quoc te gia tang. Muc do hoi nhap ve xa hoi cung cln
dugc danh gia theo tinh nhay cam doi vdi nhung thay doi xa hoi diin ra d cac nude.
Hoi nhap ve xa hoi dugc hinh thanh do su phat trien thong tin lien lac va qua trinh
giao luu tu tudng da lam tang tinh nhay cam do. Trong hoi nhap chinh tri, Keohane va
Nye (1977) quan tam nhieu nhat tdi su “hoi nhap chinh sach” (Policy Integration).
Phu thuoc lan nhau khien cho chinh sach cua quoc gia nay anh hudng ngay cang
nhieu tdi quoc gia khac. Sir phu thuoc lan nhau ve chinh sach ngay cang tang se d^n
den viec chu dong phoi hgp chinh sach giua cac quoc gia. Keohane va Nye (1977)
cung lap luan rSng chinh sach di tu chinh phu xuong vao xa hoi, con cac giao djch
xuyen quoc gia lai lam cac chinh sach do tac dong theo chieu ngang nen hoi nhap
chinh sach de xay ra hon d nhung nude co nen kinh te thi trucmg va co giao dich qudc
tl manh.
Chu nghia lien chinh phu (intergovernmentalism) va chu nghia lien chinh
phu tu do (liberal intergovernmentalism)
Chu nghTa lien chinh phu dua tren su ket hgp giua chu nghTa hien thuc mdi
(neo-realism) v6n cho rang co su khac biet ve quyen luc gitia cac nude va chu nghTa
tu do mdi (neo-liberalism) cho ring co su tuy thuoc lan nhau ve mat lgi ich giua cac
quoc gia. Khac vdi chu nghTa chuc nang mdi, chu nghTa lien chinh phu cho rang cac
chinh phu quoc gia kilm soat qua trinh hoi nhap va co anh hudng quylt dinh din kha
nang gia tang quyen luc cua cac the che sieu quoc gia. Stanley Hoffmann (1966) cho
9

ring hoi nhap do cac chinh phu quoc gia tien hanh va bi chi phoi bdi cac van de kinh
tl va chinh tri trong nude va vi the kha nang “lan truyen hoi nhap” la kho kha thi. Hoi
nhap thuong d i dang hon d nhung llnh vuc chinh tri it nhay cam (low politics) song
se trd nen kho khan hon doi vdi nhung lmh vuc chinh tri quan trong (high politics).
Theo Robert Putnam (1988), trong qua trinh hoi nhap quOc tD, chinh phu se phai xu ly
mot “Trd choi hai clp do” (two-level game) do phai co gang dung hoa hai quan diem
va lgi ich mau thuln nhau cua cac d6i tac nude ngoai va cac luc luong trong nude. CJ
cip do qudc tl, chinh phu se co gang dat dugc mot thoa thuan vdi ben ngoai va chung
to n6 luc nhim thuc thien diy du thoa thuan do. d cap do trong nude, chinh phu se co
ging dl thoa man yeu cau cua cac nhom lgi ich va de dam bao rang thoa thuan se
dugc phe chu£n. Tuy tung trudng hgp, sue ep tir ben trong va ben ngoai se khac nhau
va chinh phu co nhung uu tien khac nhau ve doi noi hay doi ngoai.
Chu nghia lien chinh phu tu do nhan manh hon vai trd cua cac the che sieu
f

a

quoc gia. Khi nghien cuu trudng hgp hoi nhap cua chau Au dudi goc do cua chu
nghTa lien chinh phu tu do, Andrew Moravcsik (1993) da xay dung mot mo hinh qua
trinh quan tri gom ba giai doan. C5 giai doan thu nhat la viec hinh thanh cac lgi ich
trong nude, con goi la cau ve chinh sach (policy demand), lien quan den nhieu nhan to
co anh hudng den chinh sach trong nude nhu cac nhdm lgi ich, quoc hoi va chinh
phu. 6 giai doan thu hai la qua trinh dam phan giua cac nude, con ggi la cung ve
chinh sach (policy supply), bi chi phoi boi quyen luc va kha nang mac ca giua cac
quoc gia. CJ giai doan thu ba la viec tao ra hoac sir dung cac the che sieu quoc gia de
tao thuan lgi cho cac quoc gia hgp tac qua viec lam giam chi phi dam phan va tao cho
cac chinh phu quoc gia co them quyen tu chu trudc sue ep trong nude.
1.3. Tiep can chu nghTa khu vurc a Dong Nam A
Nhung ly thuyet neu tren dlu xuit phat tir qua trinh hoi nhap khu vuc d chau

Au va nhim giai thich cho qua trinh nay la chinh. R5 rang ring, kha nang hinh thanh
mgt lien bang hay mot t6 chirc sieu quoc gia la qua xa vdi trong tuong lai hgp tac khu
vuc d Dong Nam A. Cho den gan day, muc do the che hoa va mo hinh hgp tac cua
ASEAN vin con thua kern xa nhieu lien kit khu vuc khac tren the gidi. Ngugc lai,
10


chu nghia da nguyen va chu nghia xuyen quoc gia chua du “manh” d l giai thich quyet
tam nang hop tac khu vuc len muc do “cong dong,” nhat la khi cac nuoc Dong Nam

A lai phu thuoc vao ben ngoai ve cac mat kinh te va chinh tri nhieu horn. Chu nghia
chuc nang moi cung chi ly giai dugc phan nao qua trinh hgp tac theo “chuc nang” cua
ASEAN trong nhung thap nien 1980 va 1990, song cung chua th l giai thich dugc
thuc te rang ASEAN von bat dau tu hgp tac vi muc dich chinh tri rdi chuyen sang linh
vuc kinh tl trade khi co quyet tam dot pha manh me xay dung mot cong dong toan
dien hien nay.
Xet mot khia canh nao do, chu nghia hien thuc va chu nghia lien chinh phu
dudng nhu co the ly giai dugc phan nao hgp tac khu vuc d Dong Nam A. “Chu nghia
hien thuc ngoai vi” (peripheral realism) (Escude, 1998) va “chu nghia hien thuc cap
duoi” (subaltern realism) (Ayoob, 1998) noi ve mot he thong khu vuc d the gidi thu
ba khong phai luc nao cung a tinh trang vo chinh phu ma co the ton tai theo mot “thu
bac” (hierarchy), trong do co nhung nuoc nho va nhung nuoc Ion; co nhung m6i lien
he mat thiet giua chinh tri trong nude va chinh tri quoc te, va gitra hoa binh va on dinh
a trong nude vdi anh hudng tu ben ngoai. Nhung loai chu nghia hien thuc nay cung
cho rang do la nhung nude yeu va le thuoc ve mat kinh te va quan su vao ben ngoai,
cac nude the gidi thir ba thudng quan tam den lgi ich so sanh va ngan han hon la lgi
ich dai han va tuyet doi. Cac nude nay cung han che kha nang hoat dong qudc tl trong
pham vi lang gieng khu vuc, va it quan tam hon den cac van de an ninh d muc do toan
cau. Di€u nay co th l dung vdi ASEAN trong budi dau thanh lap khi cac nude thanh
\

i

t

vien luon quan ngai ve an ninh va on dinh d trong nude trade cac sue ep va mdi de
doa tu ben ngoai, va cho ca din hien nay ASEAN cung luon la noi canh tranh anh
hudng cua cac nude ldn tu ben ngoai khu vuc.
Tuy nhien, chu nghia hien thuc chua thl giai thich dugc sue ep ddi vdi
ASEAN trade dien bien nhanh chong trong xu the hgp tac khu vuc d Dong A va chau
A-Thai Binh Duong: hoac ASEAN se bi hoa tan; hoac ASEAN c4n phai tang cudng
ban sic va lien k it chat che hon nua. Thang 12 nam 1997, trong bdi canh ASEAN
chuln bj budc sang the ky 21, cac nha lanh dao ASEAN da dua ra “Tim nhin 2020,”
11


khang dinh quyet tam chinh tri theo du6i nhung muc tieu cuoi cung ma ba thap ky
truac Tuyen bo Bang Koc da dat ra la huang tdi mot ASEAN la “mot khdi hai hoa
r

r

cac dan toe a Dong Nam A, huang ra ben ngoai, chung song trong hoa binh, thinh
f

>

r

r

9

vuang, gan bo vai nhau bang moi quan he doi tac, trong su phat trien nang dong va
trong mot cong dong gom cac xa hoi dim boc lan nhau” (Ban thu ky ASEAN,
ASEAN Vision 2020). Trong do, cac nha lanh dao ASEAN da neu ro: “Chung tdi
hinh dung den nam 2020 toan bo Dong Nam A se la mot Cong dong A S E A N nhan
thuc ducrc cac moi lien he lich su cua minh, hieu ro di san van hod cua minh va gdn
bo vai nhau bang mot ban sac chung cua khu vuc.”
Tam nhin 2020 ve Cong dong ASEAN da chia se phan nao quan diem cua chu
nghia kien tao xa hoi (social constructivism). Quan diem nay cho ring cac qu6c gia co
moi tuong tac ve mat xa hoi nen chung la nhung thuc thi xa hoi, co ban sic va lgi ich
xa hoi. Ban sac (identity), theo nghTa la nhung nhan thuc cu thi v l vai trd cua minh va
mong muon ve minh, la lgi ich ca ban cua quoc gia va lgi ich nay co thi din thay d6i
trong qua trinh tuong tac giua cac nuac. Cau true chu quan lien thong (intersubjective structure), theo nghTa hieu biet nguai khac va dugc nguai khac hilu minh,
ve ban sac va lgi ich se chi phoi hanh dong cua quoc gia (Wendt, 1992). Nhung nguai
theo chu nghTa kien tao xa hoi cho rang van hoa va chuln muc la nhung ylu t6 quan
trong tao nen moi trucmg quan he quoc te, va chinh moi trucmg nay tao cho qudc gia
nhung nhSn thuc nhat dinh ve lgi ich. Do ban sac xa hoi va lgi ich dugc hinh thanh
trong mot qua trinh va theo nhan thuc, nen qua trinh “ra hieu - diin giai - phan ung”
se chi ph6i hanh vi cua cac nuac (Wendt, 1992).
Xet tir quan niem xa hoi hoc, Barry Buzan (1993) cho ring qua trinh hinh
thanh “cong dong” ( Vergemeinschaftung) va viec xay dung mot hiep hpi hay t6 chuc
( Vergesellschaftung) khong thi tach rdi nhau. Trong do, viec hinh thanh cac thoa
thuan va hgp d6ng trong mot t6 chuc va hiep hoi se tao nln tang cho viec hinh thanh
cac kinh nghiem va ban sic chung cua mot nhom cac qudc gia trong qua trinh xay
dung cong d6ng. Chu nghTa kiln tao va cac ly thuyet xa hoi hoc cho ring “cong d6ng”
dugc hinh thanh qua ba giai doan tien tri In ve nhan thuc va hanh vi d6i xu vai nhau
12

t

giua cac thanh vien. Giai doan thu nhat la xay dung mot tinh cam dung thu
(tolerance), th l hien qua viec khep lai qua khu, hudng tdi tuang lai cung vai su
nguang mo, ling nghe va hoc hoi lan nhau. Giai doan thu hai la su doi xu tuang ho
(reciprocity), theo Robert Putnam (2000), the hien qua viec “toi se lam viec nay cho
ban bay gia ma khong trong doi su dap tra tuc thdi, tham chi khong can phai biet ban
la ai, va tu tin ring sau nay ban hoac mot ai do se dap tra.” Noi mot cach khac, trong
ngin han, ddi xu tuang hd xuat phat tu su that long va trong dai han chinh la vi lgi ich
ban than. Giai doan thu ba la co dugc mot muc do tin nhiem (trust), th l hien qua su tu
tin ring moi ngudi va cac the che se hanh dong mot cach thong nhat, trung thuc va
hgp ly. Tin nhiem khong loai trir su gop y va chi trich vdi muc dich tdt.
Khi nghien cuu v l ASEAN, Amitav Acharya (2009) cho rang cong ddng nay
co hai dac diem chinh. Thu nhat, no chi mot quan he xa hoi, chu khong phai mot
quan he chi thuan tuy mang tinh phuang tien. Nhung thuoc tinh chinh yeu cua cong
ddng la su tin cay, tinh huu nghi, su bu dap va tinh than trach nhiem. Thu hai, cong
ddng khong phai chi la mot nhom nhung ngudi co cung van hoa ma cung la nhom
ngudi co tinh than trach nhiem chung, su tin tudng, qui trong, va tu giac nhan thuc
dugc ve su dong nhat. Viec phat trien mot cong ddng thudng lien quan den y thurc ve
su ddng nhat chung song cac cgng ddng cung co the tao dung dugc su dong nhat va
muc tieu chung bing cach thu hut va hip dan nhung ngudi ngoai chu khong phai la
loai trir hoac chong lai ho. Thuc te cho thay, ASEAN da co mot lich su lau dai ve cac
mdi quan he hudng ra ben ngoai vdi cac nude ldn ben ngoai khu vuc. Tuy nhien, theo
Acharya (2009), dong lire cua chu nghia khu vuc Ddng Nam A khong chi do sue ep
hay su de doa tu ben ngoai ma no phurc tap han nhieu, dugc hinh thanh trong qua
trinh ‘xa hoi hoa’ (socialization) cac chuan muc va gay dung tinh ddng nhat. Vi the,
de trd thanh mgt cong ddng theo dung nghta, thi cac nude ASEAN can tang cudng
quan he han nua bing cach gat ra nhung mdi quan tam thuan tuy mang tinh phuang
tien di liln vdi chu quyen qudc gia.

13


PHAN II.
CO S d THU’C TIEN CUA CONG DONG ASEAN

2.1. Su* tien trien quan niem cua ASEAN tir hiep hoi sang cong ddng
Chu nghia kien tao xa hoi cho rang Cong dong ASEAN la mot su kien tao
mang tinh chat xa hoi (socially constructed) trong quan he quoc te d khu vuc Ddng
Nam A. Theo do, su tien trien nhan thuc ve cong dong trong hop tac khu vuc d Ddng
r

r

t

•>

Nam A ddng vai tro quan trong. Su tien trien nay duoc the hien tren ba khia canh:
Su' tien trien ve mat nhan thiec can phai hinh thanh cong ddng
Y tudng thanh lap mot to chuc khu vuc d Ddng Nam A da dugc thai nghen tu
nam 1947 qua sang kien cua lanh tu Mien Dien (Myanmar) U Aung San ve thanh lap
mot lien bang gom cac nude M iln Dien, Thai lan, Ddng Duong, Indonexia, Philippin
va Malaixia nham muc dich hgp tac kinh tl. Tiep do la mot loat sang kiln khac nhu
cua Indonexia nam 1954 ve Khoi doan ket lien A (Pan-Asian Unity), cua Philippin v l
Lien minh Ddng Nam A (Southeast Asian Union) va cua Thai lan v l Lien minh cac
nude theo Phat giao gom Thai lan, Mien Dien va Campuchia. Nam 1961, mot td chuc
mang ten Hoi Ddng Nam A (Association of Southeast Asia) dugc thanh lap bao gdm
Thai lan, Malaixia va Philippin. N&m 1963, Hoi Ddng Nam A tan ra va bi thay th l bdi

td chuc MAPHILIPINDO gdm Malaixia, Philippin va Indonexia song td chuc nay
cung chi ton tai dugc vai thang. Nhung no lire nham thanh lap mot td chuc khu vuc d
Ddng Nam A cho den thdi diem dd da that bai khi tinh hinh khu vuc con phuc tap:
Ddng Nam A bi loi cuon vao cuoc chien tranh d Ddng Duong; nhieu nude con mau
thuln vdi nhau sau s&c v l bien gidi, lanh tho va sic toe; va cac chinh phu cung con
het sue lo ngai v l tinh trang bat dn va tan ra ngay tai chinh dat nude minh khi vua
mdi gianh dugc doc lap. Tat ca nhung dieu nay khien cho thuc dSy quan he hgp tac
vdi cac nude lang gieng chua phai la mong muon khat khao cua cac nha lanh dao d
khu vuc.
Nam 1967 ASEAN ra ddi la mot thanh tiru het sue ldn lao cua cac nd lire hgp
tac giua cac qudc gia Ddng Nam A , gac lai nhung tranh chap bit ddng, xay dung long
14


tin cay lin nhau vi lgi ich chung cua toan khu vuc. Tuyen bo Bangkok thanh lap
ASEAN nam 1967 da neu ro hai muc dich ca ban cua ASEAN la hgp tac va tuong trg
lan nhau de 1) thuc day tang trudng kinh te, tien bo xa hoi va phat trien van hoa d khu
vuc; va 2) thuc diy hoa binh va 6n dinh thong qua ton trong luat phap trong quan he
giua cac quoc gia trong khu vuc va tuan thu cac nguyen tac cua Hien chuong Lien
Hgp Qu6c (Ban thu ky ASEAN, Overview: ASEAN).
Mac du vay, trong boi canh cua thdi ky Chien tranh lanh, quan he quoc te cr
Dong Nam A bi chi phoi boi tu tuong chinh tri hien thuc ve can bang quyln luc, va
giua cac nude trong khu vuc con co moi nghi ky lan nhau do khac biet ve y thuc he,
cac nha lanh dao ASEAN da to ra rat than trong vai su hgp tac an ninh va chinh tri vi
cac hinh thuc hgp tac khu vuc lien quan den an ninh va chinh tri de bi danh dong vai
cac lien minh chong lai mot nuac nao do hoac la am muu thao tung khu vuc cua cac
nuac lan. Thay vao do, ASEAN da chu trgng phat trien hgp tac theo cac “/m/2 vuc
chuc nang” von it nhay cam de giai toa moi quan ngai noi tren. Tuy nhien, trai qua
r

r

thdi gian chinh su hgp tac chuc nang, ma chu yeu la kinh te va van hoa-xa hoi, da tao
ra su tin cay lan nhau a Dong Nam A , tao ra nen mong cho quyet tam phat trien toan
dien quan he hgp tac ASEAN va lam sau sac han quan he hgp tac nay qua viec xay
dung mot cong dong. Cac nha lanh dao ASEAN nhan thuc ro han rang mac du
ASEAN co th i vSn giu ten goi nhu luc ban dau la “hiep h d r cac quoc gia, song
ASEAN can huang tdi mgt su hoi nhap cuoi cung la hinh thanh mot “cong dong'1'’ cac
quoc gia, khong chi tren linh vuc kinh te ma ca cac lmh vuc van hoa-xa hoi va dac
biet la an ninh-chinh tri v6n tung bi tranh ne. Day chinh la su khSng dinh manh me
nhat su ton tai, sue manh va doan ket cua ASEAN trong boi canh toan cau hoa va khu
vuc hoa dien ra sau sic, trudc su tranh gianh anh hudng cua cac nude ldn va d l giup
ASEAN hoat dong hieu qua han, dong gop tot han cho an ninh, thinh vugng va hai
hoa xa hoi d Dong Nam A va tren the gidi.
Vi the, n&m 2003 cac nha lanh dao ASEAN da tuyen bo thanh lap Cong ddng
ASEAN vdi ba tru cot: C6ng dong Chinh tri-An ninh ASEAN (APSC); Cong d6ng
Kinh tl ASEAN (AEC); va Cong dong V&n hoa - Xa hoi ASEAN (ASCC). APSC,
15


AEC va ASCC co mdi quan he chat che vdi nhau va viec xay dung thanh cong moi
mot cong ddng la di6u kien quan trong de xay dung thanh cong cong ddng khac.
APSC nhim duy tri hoa binh dn dinh d Dong Nam A la diSu kien tien quyet cho hop
tac kinh t£ khu vuc phat triln va thuc diy giao luu giua nhung ngudi dan ASEAN.
Trong khi do, AEC tao ra su tuy thuoc va rang buoc lln nhau ve lgi ich kinh te buoc
cac nude phai giai quylt xung dot bang bien phap hoa binh. ASCC tao ra mot “xa hoi
ASEAN” hai hoa va tin cay lln nhau tuan theo nhung chuan muc va dao due chung la
dilu kien cin thiSt cho hoa binh va phat trien. Tuyen bo Hoa hgp ASEAN II thanh lap
Cong dong ASEAN neu ro: “Mot Cong dong ASEAN se dupe thiet lap vai ba tru cot
chinh la hap tac an ninh chinh tri, hap tac kinh te va hap tac van hoa-xa hoi dan xen

va ho tra chat che cho nhau vi muc dich dam bao hoa binh, on dinh va thinh vuang
chung trong khu vuc. ASEAN se tiep tuc co nhung no luc bao dam tien trinh hoi nhap
cung co lai giua cac dan toe gan gui han, thuc day hoa binh va on dinh, an ninh, phat
triin va thinh vuang trong khu vuc... ASEAN se tiep tuc phan dau cho mot cong dong
cac xa hoi dum boc nhau va tang cuang ban sac khu vuc. ” Tuyen bo Hoa hgp
ASEAN II cung mot lan nua khing dinh ASEAN se co mot su thong nhat trong tuong
lai qua viec duy tri va xay dung “mot tam nhin, mot ban sac va mot cong dong.”
Su tien triin nhan thuc ve nguyen tac, ca cau to chuc va the che
Nam 1967, ASEAN ra ddi ma chua co mot nguyen tac hoat dong nao cu the ca.
Theo nguyen Tong thu ky ASEAN, Rodolfo C. Severino (2006: 11), “Tuyen bo
Bangkok, van kien thanh lap ASEAN, la mot tuyen bo co noi dung dan gian. No khong
dugc dien dat bang nhung noi dung phap ly, khong tao nen nhung the che mang tinh
khu vuc, va khong dugc rang buoc trong mot y nghia phap ly.” Chi cho den Hiep udc
Than thien va Hgp tac d Dong Nam A (Hiep udc Bali) nam 1976, ASEAN mdi xay
dung dugc cho minh nhung nguyen tic ung xu giua cac qudc gia thanh vien va vdi
ben ngoai, gom co: i) Cung ton trgng doc lap, chu quyen, binh ding, toan ven lanh thd
va bin sic cua tit ca cac dan toe; ii) Quyen cua moi qudc gia dugc lanh dao hoat dong
cua dan toe minh, khong co su can thiep, lat do ho&c cuong ep cua ben ngoai; Hi)
Khong can thiep vao cong viec noi bd cua nhau; iv) Giai quyet cac bat dong va tranh
16


chap bang cac bien phap hoa binh; v) Khong de doa hoac su dung vu luc; vi) Hop tac
vai nhau mot cach co hieu qua. Co th i noi day la nhung “chuan muc” (norms) quan
he ca ban cua ASEAN trong hon 40 nam qua.
Tren thuc te cach thuc ASEAN hoat dong dugc chi ph6i nhilu bai “phuang
thuc ASEAN” (ASEAN Way). Phuang thuc ASEAN la cach the hien thien chi va tung
buac xay dung long tin theo truyln thong van hoa a khu vuc Dong Nam A . Day cung
la cach thuc hoat dong dua tren tham khao va dong thuan (mushawara va mufakat),
khong can thiep vao cong viec noi bo cua nhau, thong qua cac cuoc thao luan kin han

la thong qua mac ca thing thin tren ban hoi nghi. Phuang thuc ASEAN han chi t6i da
muc do the che hoa chat che nhu cac hinh thuc cuang che thi hanh va rang buoc bing
luat phap. Day dugc xem nhu la mot “cong thuc co lgi cho tit ca cac ben” (winning
formula), la cai d l giup ASEAN co thi gan ket vai nhau, va tao ra mot ban sic chung
cho to chuc (Mahathir, 1997). Tuy nhien, trong nhung thai dilm kho khan cua
ASEAN nhu cuoc khung hoang tai chinh chau A , va khi ASEAN phai ddi mat vai cac
vin de nhu nhan quyen va m it an ninh phi truyen th6ng va su cham tri trong tiln
trinh hoi nhap thi phuang thu’c ASEAN lai thuong bi xem la rao can khiln cho
ASEAN kho the tien xa han dugc nua.
Vi the, viec ky ket Hien chuang ASEAN sau khi tuyen b6 thanh lap Cong d6ng
t

r

f

ASEAN co the dugc xem nhu mot dau moc quan trong cua ASEAN tren con duang
th i chi hoa cac nguyen tac hoat dong cua t6 chuc nay. Hiln chuang ASEAN la ca sa
phap ly cao nhit, diy du nhit cua ASEAN, va thi hien cam k it chinh tri a muc cao
r

r

\

r

nhat. Hien chuang gom cac noi dung kha toan dien, tu muc dich, nguyen tac hoat
dong, tu cach phap nhan, bilu tugng, bai hat...cua ASEAN din tu cach thanh vien,
quan ly, lanh dao, ca chi hoat dong, cac ca quan true thugc, quan he vai ben ngoai

cua ASEAN.
Hien chuang ASEAN ban hanh ca che ra quylt dinh hieu qua han song vln
dua tren nhErng nguyen tic truyen thong cua ASEAN, cu th i la: i) Qua trinh ra quylt
dinh trong ASEAN se dua tren nguyen tac thao luan va d6ng thuan, dSc biet la cac
quylt dinh trong cac lmh vuc nhay cam ve an ninh va chinh sach d6i ngoai; ii) Trong
17


f

\

r

r

cac lmh vuc khac, neu khong dat dugc sir dong thuan, cac quyet dinh se dugc tien
hanh thong qua bo philu tren ca sa da so phieu, 2/3 hoac 3/4 so phieu t6i da; Hi) Hoi
d6ng ASEAN se thuc thi quylt dinh ve cac luat le thu tuc cho cac tinh huong khi da
co da s6 philu, 2/3 hoac 3/4 s6 philu t6i da; va iv) Trong cac van d l hoac cac du an
hgp tac ASEAN cu the, se ap dung cong thuc ASEAN-X hoac 2+X.
Cung vai sir ra dai cua H iln chuang ASEAN la nhung tien trien ro ret ve ca
c£u to chuc cua ASEAN d l huong tai mot cong dong. Trong nhung nam dau, ca quan
cao nMt cua ASEAN la Hoi nghi Ngoai truong, va s6 lugng cac t6 chuc cua ASEAN
con rSt han chi, tham chi la khong co Ban thu ky. Theo Hien chuang ASEAN, hoi
nghi Thugng dinh, dugc t6 chuc hai lan mot nam, la ca quan hoach dinh chinh sach
cao nMt cua ASEAN. Ngoai hoi nghj Thugng dinh ra, ASEAN con co cac Hoi nghi
dip Bo khac va cac Hoi nghi nay cu tang din theo thai gian. Ben canh cac Hoi nghi,
ASEAN con co cac Hoi dong va cac Uy ban, tinh den nay so lugng cac Hoi dong va
Uy ban nay nhilu han han so vai khi ASEAN mai dugc thanh lap. Cung theo Hien

chuang ASEAN, ca ciu t6 chuc cua ASEAN se con phat triln han vai cac ca quan
hoan toan mai nhu cac Hoi d6ng Cong dong ASEAN va Ca quan Nhan quyen
ASEAN. Dilu nay co thi coi la mot sir phat trien dot bien trong ca cau to chuc cua
ASEAN va no lam cho ca ciu t6 chuc cua ASEAN ngay cang hoan thien hon.
Su tiin trien nhan thuc ve Ip trinh tien t&i cong ddng.
Khi ASEAN mai dugc thanh lap nam 1967, Tuyen b6 Bangkok da khong noi
v£ thai han t6n tai, 16 trinh phat trien cung nhu mo hinh ma ASEAN co thi tien den.
Trai qua thai gian, nhung van de nay mai dugc cac nha lanh dao ASEAN tung buac
tinh tai.
Nam 1997, tai Hoi nghi Thugng dinh ASEAN khong chinh thuc lan thu hai,
l&n dSu tien ASEAN da dat ra cho minh mot m6c thai gian nhat dinh khi thong qua
Tim nhin ASEAN 2020, huong ASEAN tra thanh mot cong d6ng cac xa hoi hai hoa.
Nam 2003, tai Hoi nghi Thugng dinh ASEAN lan thu 9, cac nha lanh dao ASEAN da
quyet dinh xay dung Cong dong ASEAN vao nam 2020. Nam 2004, tai Hoi nghi
Thugng dinh ASEAN lin thu 10, cac nha lanh dao ASEAN da thong qua Chuang
18


trinh Hanh dong Vien Chan voi muc tieu hien thuc hoa Cong dong ASEAN vao nam
2020. Tai Hoi nghi Thuong dinh ASEAN lan thu 12 vao thang Gieng nam 2007, cac
nha lanh dao ASEAN da quyet dinh rut ngan thai han hoan thanh Cong dong
ASEAN, vai ca ba tru cot la APSC, AEC va ASCC, tir n&m 2020 xuong con 2015.
Tai Hoi nghi thuong dinh lan thu 14 vao thang 3 nam 2009, cac nha lanh dao ASEAN
da thong qua ban Ke hoach Cong dong ASEAN (ASEAN Community Blueprint), dinh
ra lo trinh hinh thanh Cong dong ASEAN trong giai doan 2009-2015. Lo trinh nay
dugc cu th i hoa bai cac 16 trinh hinh thanh APSC, AEC va ASCC vao nam 2015.
Nhu vay, ASEAN se mat gan nua the ky de chuyen tir Hiep hoi len Cong dong
vao nam 2015. So vai nhieu hgp tac khu vuc khac nhu Lien minh chau Au, day chua
phai la mot quang thai gian ngan song cac nha lanh dao ASEAN dang trien khai mot
thu “chinh tri toe do” (politics o f speed) trong may nam gan day. Neu ban dau

ASEAN phai mat den 30 nam (1967-1997) de xac dinh chuyen tir Hiep hoi sang Cong
dong thi chi can them 10 nam (1997-2007), ASEAN da xac dinh dugc mo hinh va
cach thuc hoat dong cua Cong dong ASEAN. Neu trong sau nam tir 1997 den 2003,
ASEAN xac dinh se xay dung Cong dong ASEAN vao nam 2020 thi chi trong hai
nam tir 2005 den 2007 ASEAN lai quyet dinh hoan thanh Cong dong ASEAN vao
•»

r

r

r

nam 2015. “Chinh tri toe do” da the hien quyet tam manh me han bao gia het va quan
trgng la khong the dao ngugc dugc cua cac nha lanh dao ASEAN doi vai viec day
manh hoi nhap khu vuc va xay dung mot cong dong cac quoc gia va dan toe a Dong
Nam A. Nhu Tong thu ky ASEAN Ong Keng Yong (Vietnamnet, 23/10/2006) noi
“Nam 2020 cdn lau mai den. Trong qua trinh cho dcri se co nhung bat lai xay ra va
nay sinh y dinh tri hoan...Chung tdi chuyen thai han tir nam 2020 xuong cdn 2015 va
r

>

*

bay gia thi cac nuac ASEAN biet rang khong the tri hoan nua.'"
2.2. Hop tac cua ASEAN tren cac linh vyc chu yeu
Quyet tam day manh hoi nhap cua ASEAN khong phai la khong co ca sa ma
n6 dugc dua tren nhung thanh tuu hoi nhap quan trong ma ASEAN da dat dugc trong
han bon thap ky qua trong cac linh vuc kinh te, van hoa-xa hoi va an ninh-chinh tri.

Hap tac tren linh vuc chinh tri-an ninh
19


Ngay tir thcri di6m thanh lap, vin de bao dam sir phat trien on dinh va an ninh
cua cac nirdc thanh vien khong co su can thiep cua ben ngoai dudi bat ky hinh thuc
nao da dugc cac nude thanh vien quan tam va de cap trong Tuyen bo Bangkok nam
1967. Tuy nhien, sir hgp tac ve chinh tri-an ninh trong thdi gian dau khong tien trien
dugc vi ngay giua cac nude thanh vien ASEAN vln con nhung bit dong, tranh chap
lanh th6 va sSc toe do lich su d l lai. ASEAN van chua thi ket nap dugc toan bo cac
nude d khu vuc Dong Nam A . Cac nude Dong Duong nhu Viet Nam chua phai la
thanh vien ASEAN v in con nghi ngai doi vdi cac nude thanh vien ASEAN, khong chi
ve mat y thuc he, ma con xem ASEAN nhu la mot dong minh cua My. Vi the, thanh
tuu to ldn cua ASEAN trong hgp tac an ninh-chinh tri trong hon 40 nam qua la xay
dung dugc sir dung thu, cung nhau khep lai qua khu, ket nap cac thanh vien mai vao
cong ddng va kien tao Idng tin de lam ca sd xay dung mot cong dong an ninh chinh
tri.
Co the ke ra mot so van kien va hoat dong quan trong ma ASEAN da dat dugc
trong linh vuc an ninh-chinh tri sau:
Sang kien thanh lap Khu vuc hda binh, tu do va trung lap a Ddng Nam A
(ZOPFAN) thong qua tai Hoi nghi Bo trudng cac nude ASEAN hgp tai Cuala
Lampa thang 11/1971.
-

Tuyen bo ve su hda hap ASEAN va Hiep udc than thien va hap tac a Ddng Nam
A (TAC), thong qua tai Hoi nghi cap cao lan thu nhat tai Bali, Indonexia thang
2/1976.

-

T6 chuc cac cuoc hop khong chinh thuc giua cac ben tai Giacacta (Indonexia)
trong thap nien 1980 d l ban ve xung dot d Campuchia

-

Tuyen bd Xingapo thanh lap Khu vuc mau dich tu do ASEAN (AFTA). Thong
qua thuc hien AFTA, cac nln kinh te ASEAN va cac dan toe Dong Nam A se
w

r

r

\

*

gan ket vdi nhau han trong cac van de chung cua khu vuc, gop phan hoa giai cac
mau thuln va tim kilm bien phap giai quyet xung dot

20


-

Tuyen bo ASEAN ve bien Dong th6ng qua tai Hoi nghi Bo truong Ngoai giao
ASEAN (AMM) lin thu 25 thang 7 nam 1992, nhan manh cac nguyen tic giai
quyet hoa binh cac tranh chap, khong su dung vu lire va tu kiem che.

-

Thanh lap Dien dan khu vuc ASEAN (ARF) thang 7 nam 1994 la co che hop tac
an ninh da phuang dau tien cua ASEAN vai su tham gia cua My, Trung Quoc,
Nhat Ban va Nga va sau do tiep tuc mo rong de ket nap cac thanh vien khac
ngoai khu vuc. ARF la dien dan de doi thoai, trao doi y kien ve cac van de an
ninh khu vuc, trong do ASEAN co vai tro chinh.

-

Hiep udc ve Dong Nam

A khong co vu khi hat nhan (SEANWFZ), ky thang 12

nam 1995 va co hieu lire thang 6 nam 2001.
-

Tuyen bo ve cach img xu cua cac ben o bien Dong (DOC), ky thang 11 nam
2002 trong khuon kho Hoi nghi cap cao ASEAN lan thu VIII la budc di dau tien
trong viec thong qua mot bo quy tac ung xu d bien Dong giua cac ben lien quan
gom ASEAN va Trung Quoc.
Trong hop tac an ninh-chinh tri, cac nha lanh dao ASEAN deu rit chu trong

den doan ket noi bo, coi do la yeu to then chot doi vdi sir ton tai va phat triln cua
ASEAN. Co the noi, sir truong thanh cua ASEAN duoc quoc te thira nhan rong rai la
do ASEAN da kien tri thuc hien muc tieu nay. Tuy nhien, cung vdi sir tien triln nhanh
hon trong hop tac an ninh-chinh tri, trong ASEAN hien da xuat hien hai cach nhin
*

f

'

r

r

r

*

nhan khac nhau. Quan diem thu nhat cho rang nen tiep tuc cung co sir thong nhat va
doan ket noi khoi thong qua viec duy tri “phuang thuc ASEAN,” nhin manh viec ton
trong cac nguyen tic ca ban cua ASEAN, dac biet la viec cac nuoc thanh vien
ASEAN khong duoc can thiep vao cong viec noi bo cua nhau du dudi b it ky hinh
thuc nao. Quan diem thu hai cho ring do ASEAN da truong thanh hon nhilu ve chinh
tri va dang tien toi xay dung mot cong dong chung nen cac thanh vien trong cong
ddng co th i gop y vdi nhau mpt cach thing than vi dieu do xet cho cung la co lgi cho
cac thanh vien va co lgi cho ca cong ddng. Vi thi, qua trinh hinh thanh Cong d6ng an
ninh-chinh trj ASEAN se phu thuoc vao sir hoan d6i giua sir thdng nhit va doan kit
trong kh6i vdi su tiln triln nhanh hon cua hoi nhap khu vuc.
21


Hap tac tren linh vuc kinh te
Thanh tiru lan nhat cua ASEAN trong linh vuc lien ket kinh te la tao ra cac ca
sd phap ly, thuc hien tu do hoa thuong mai va thuc d£y hoi nhap kinh te khu vuc, dat
nen mong cho su hinh thanh Cong dong kinh te ASEAN. Hien nay, quan he thuong
mai va dau tu noi khoi ASEAN dang ngay mot gia tang va dong vai trd quan trong doi
vdi nhieu nen kinh te ASEAN, khong chi d6i vdi nhung nen kinh te phat triin han va
co do md cao nhu Xingapo, Malaixia, Thai lan va Viet Nam, ma dac biet la doi vdi

nhung nen kinh te co dieu kien dia ly hoac quan he quoc te kem thuan lgi va chua hoi
nhap day du vao nen kinh te toan cau nhu Myanmar va Lao.
Co the ke ra mot so thanh tuu hgp tac kinh tl ca ban ma ASEAN da dat dugc
trong nhung nam qua nhu sau:
+ Tu do hoa thucmg mai hang hoa: Nam 1977, ASEAN da ky k it Thoa thuan
uu dai thuong mai (PTA). Nam 1992, hgp tac kinh te ASEAN dugc nang len tSm cao
mdi vdi viec thanh lap Khu vuc thuong mai tu do ASEAN (AFTA). Ky hop l§n thu 21
cua Hoi dong AFTA thang 8 nam 2007 da quyet dinh tang cudng Hiep dinh CEPTAFTA va chuyen d6i thanh mot Hiep dinh thuong mai hang hoa toan dien (ATIGA).
ATIGA da dugc cac nude thanh vien ASEAN phe chuin vao nam 2009. Tren ca sd do,
tu ngay 1/1/2010 sau nude ASEAN phat trien han la Xingapo, Thai lan, Brunay,
Malaixia, Indonexia va Philippin bat dau thuc hien mot khu vuc thuong mai tu do con
cac nude con lai se thuc hien vao nam 2015.
+ Tu do hda thucmg mai dich vu: Nam 1995, ASEAN da ky k it Hiep dinh
Khung ASEAN ve Dich vu (AFAS) tien tdi hinh thanh mot khu vuc tu do v l thuong
mai dich vu. Nam 2005, ASEAN quyet dinh nit ngan thdi gian thuc hien AFAS vao
nam 2015 thay vi 2020. D in thang 12 nam 2009, ASEAN da dat dugc bay goi cam
ket ve tu do hoa thuong mai dich vu cung vdi m6t goi bo sung ve dich vu tai chinh va
hai goi b6 sung khac ve dich vu hang khong. Dac biet, ASEAN tilp tuc tiln hanh dam
ph^n cac Thoa thuan cong nhan lan nhau (MRA) trong linh vuc djch vu.
+ Hoi nhap cac nganh uu tien: thang 11/2004, tai ky hop thugng dinh lln thu
10, lanh dao cac nude ASEAN da ky “Hiep dinh Khung ASEAN v i Hoi nhap cac
22


Nganh Uu t i e n Theo Hiep dinh nay, cac nuoc thanh vien cam ket loai bo thue quan
trong 11 llnh vuc uu tien hoi nhap sdm hon cam ket theo Chuang trinh CEPT-AFTA.
Cac nganh uu tien hoi nhap gom: 7 nganh san xuat hang hoa la nong san, thuy san,
san pham cao su, san pham go, det may, dien tu, va o to; 4 nganh dich vu la hang
khong, e- ASEAN (hay thuong mai dien tu), y te, va cong nghe thong tin. Moi nganh
se do mot nuoc thanh vien ASEAN lam dieu phoi vien thuc hien tien trinh dam phan

va thuc hien. Cuoi nam 2005, ASEAN da b6 sung nganh dich vu hau can (giao nhan
va luu kho) thanh nganh uu tien hoi nhap thu 12.
+ Tu do hoa dau tu: Nhim tien toi AEC, Ky hop lan thu 10 cua Hoi dong AIA
thang 8 nam 2007 da quyet djnh sua doi Hiep dinh khung ve AIA nam 1998 va ket
hop vdi Hiep dinh khuyen khich va bao ho dau tu ASEAN nam 1987 d l chuyen thanh
Hiep dinh dau tu toan dien ASEAN (ACIA) nham xay dung mot Khu vuc diu tu tu
do ASEAN vao nam 2015. ACIA da duoc cac bo truong ASEAN ky kit vao thang 2
nam 2009. Ben canh chuang trinh tu do hoa dau tu, ASEAN con co Chuang trinh hop
tac cong nghiep AICO duoc ky ket vao nam 1996 vdi muc dich khuyln khich cac nha
san xuat cong nghiep cua ASEAN hop tac, bo tra nguon luc lan nhau trong san xuit
de ha gia thanh, nang cao nang luc canh tranh vdi muc thue quan uu dai tu 5% trd
r

?

xuong ngay tai thdi diem tham gia AICO.
+ Hap tac tai chinh ASEAN: ASEAN da co nhung sang kien quan trong sau
cuoc khung hoang tai chinh chau A nam 1997-1998 nham ng&n chan nguy co tai xu§t
hien cac cuoc khung hoang tuang tu va doi pho vdi cac cuoc khung hoang tai chinh
tuang lai thong qua hop tac khu vuc trong lmh vuc tai chinh. Thi du, ASEAN da co
nhung cai cach tai chinh nham tu do hoa va md cua cac thi truong tai chinh, triln khai
cac thong le quan ly doanh nghiep va xu ly rui ro t6t hon, va cung vdi cac nude Dong

A khac da dua ra Sang kien Chiang Mai (CMI) va Sang kien phat trien thi truong trai
phieu chau A (ABMI).
♦

r

+ Tang cuang trien khai Sang kien hoi nhap ASEAN va thu hep khodng cach

phat trien: Sang kien hoi nhap ASEAN (IAI) la budc triln khai cua Chuang trinh
hanh dong Ha Noi nam 1997 ve thu hep khoang cach phat triln noi khdi ASEAN.
23


Nam 2002, cac nha lanh dao ASEAN da th6ng qua Ke hoach thuc hien IAI vai thai
gian 6 nam (2002-2008), neu ra bon linh vuc uu tien phat triin la ca sd ha tang (chu
yeu la he thong dudng giao thong va mang ludi dien), phat trien nguon nhan luc, cong
nghe thong tin va viin thong (ca sa ha tang “mem”), va hoi nhap kinh te khu vuc; sau
do da b6 sung them 3 linh vuc la du lich, xoa doi giam ngheo va cai thien chdt lugng
cuoc song, va cac du an phat trien tong hop. De tien tai viec hoan thanh Cong dong
ASEAN vao nam 2015, cac nha lanh dao ASEAN cung da thong qua Sang kiln hoi
nhap ASEAN va Ke hoach thuc hien IAI trong giai doan 2009-2015.
Hop tac trong linh vwc van hoa-xa hdi va chuyen nganh
Hap tac van hoa, thong tin: Ngay tu rat sdm, ASEAN da quan tam den su hop
tac ve van hoa-thong tin nham giai thieu ban sac van hoa cua cac dan toe, tSng cuong
su hieu lan nhau giua cac quoc gia thanh vien, qua do thuc diy han nua su lien kit
cua toan khoi. Nam 1987, ASEAN da thanh lap Uy ban Van hoa- thong tin ASEAN
(ASEAN-COCI) de dieu phoi cac hoat dong hop tac van hoa, thong tin noi khdi.
ASEAN cung da to chuc nhieu han cac su kien va chuang trinh hap tac nghien cuu v l
van hoa vat the va van hoa phi vat the cua cac nuac trong khu vuc nhu van hoc,
folkflore, ngon ngu cac dan toe, cac cong trinh kien true, dieu khSc, t6 chuc cac lien
hoan ca nhac, san khau, dien anh khu vuc va nhieu cuoc trien lam trong kh6i v. v ...
Hap tac ve cac van de xa hoi: ASEAN da co cac chuang trinh nhu Chuang
trinh hap tac ASEAN ve phitc lai xa hoi, gia dinh va dan so nham xay dung mot xa
hoi cham soc dum boc va kilm soat tac dong xa hoi cua hoi nhap kinh tl; Chuang
trinh phdng chong HIV/AIDS cua ASEAN dugc thuc hien thong qua nhieu hoat dong
hoi nghi hoi thao, chia se thong tin trong nhieu phien hop cua ASEAN; Chuang trinh
cham soc sue khoe cho nguai cao tuoi da dugc thuc hien thong qua nhilu hoat dong
khac nhau nh&m tang cuong vai trd cua cong dong, cac to chuc phi chinh phu trong

viec cham soc nguai cao tuoi; va Chuang trinh lao dong viec lam co muc tieu khong
chi tao ra viec lam ma con dua ASEAN tra thanh mot ca sd san xuit duy nhit, mot thi
trudng rong ldn co su chu chuyln tu do v l hang hda, dich vu, v6n va lao dong co tay
nghe cao.
24