Phân tích bài thơ Câu cá mùa thu

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT
BÀI TẬP THỰC HÀNH ( phần trữ tình)
MÔN KĨ NĂNG ĐỌC HIỂU VĂN
GVHD: TS NGUYỄN THỊ KIM TIẾN
SINH VIÊN : Nguyễn Ngọc Từ
MSSV: 1421402170126
Đề: Xây dựng mô hình câu hỏi cho một bài thơ đã học.

CÂU CÁ MÙA THU ( Thu điếu)
-Nguyễn KhuyếnĐối với các nhà thơ cận đại, kể cả các nhà Thơ Mới nữa thì mùa thu là mùa
của cảm xúc, của thương nhớ. Trong làng thơ Việt Nam sau Nguyễn Khuyến,
Tương Phố, Tản Đà, Lưu Trọng Lư, Xuân Diệu… đều có những bài thơ thu nổi
tiếng. Tuy vậy, giữa Tam nguyên Yên Đổ và các nhà thơ mới đang có một
khoảng cách. Thơ thu của Nguyễn Khuyến là thơ của làng cảnh Việt Nam đậm
đà chân thực dù tác giả có gửi gắm vào trong thơ ít nhiều tâm sự. Thơ thu của
các nhà Thơ Mới từ Giọt lệ thu (Tương Phố), Tiếng thu (Lưu Trọng Lư) đến
Đây mùa thu tới (Xuân Diệu) chỉ mượn cảnh thu, sắc thu, màu thu, âm thanh
mùa thu để gửi gắm tâm trạng đượm buồn hay lưu luyến bâng khuâng trước đất
trời đã chuyển sang thu, và hôm nay chúng ta sẽ thấy một mùa thu của văn hoc
Trung đại mang đậm chất của một nhà nho và hơn hết là nỗi lòng thi sĩ dành cho
thiên nhiên, đó chính là những đặt trưng những nét rất riêng của bài thơ " Thu
điếu" của thi sĩ Nguyễn Khuyến.
Yêu cầu: đọc tiểu dẫn sách
giáo khoa.
Câu hỏi đọc hiểu:
Dựa vào phần tiểu dẫn trong
sách giáo khoa các bạn hãy
nêu những nét chính về tác
giả ?( cuộc đời, sự nghiệp,
con người)
Câu hỏi khám phá:

Những hiểu biết của em về
chùm ba bài thơ thu?

I.Tìm hiểu chung.
1. Tác giả: Nguyễn Khuyến.
Nguyễn Khuyến ( 1835-1909) quê Ý Yên, Nam Định
nhưng chủ yếu sống ở xã Yên Đỗ, Bình Lục, Hà Nam. Là
bậc nho tài năng, có cốt cách thanh cao, có tấm lòng yêu
nước thương dân nhưng bất lực trước thời cuộc.
- Được mệnh danh là " nhà thơ của dân tình, làng cảnh Việt
Nam"
2. Văn bản:
- Thu điếu nằm trong chùm 3 bài thơ thu: Thu vịnh, Thu
điếu, thu ẩm.
- Bài thơ được sáng tác khi Nguyễn Khuyến cáo quan về
quê
Thu điếu: Mùa thu câu cá (điếu: câu cá). Thu ẩm: Mùa thu
uống rượu (ẩm: uống). Thu vịnh: Mùa thu làm thơ vịnh
(vịnh: ngâm lên, tức cảnh).
Bản chất của thơ là tình cảm, nên thơ trước hết được cảm
nhận bằng trực giác. Khi ta nghe (hay đọc) ba bài thơ nầy,


qua trực giác, ta cảm thấy như chính ta cũng có những xúc
động như tác giả hoặc đã có lần ta cũng muốn thốt ra
những lời tương tự. Như thế, ở đây là vì giữa thi nhân và ta
đã sẵn có một lối truyền đạt ngôn ngữ như nhau, một nếp,
Yêu cầu: Đọc diễn cảm bài một vốn suy tư, cảm xúc Việt Nam như nhau..

thơ.

Câu hỏi khám phá:
Xác định điểm nhìn của tác
giả trong bài thơ này, cảnh
sắc thu như thế nào trong hai
câu đề?

Câu hỏi định hướng:
với mùa thu tràn ngập xung
quanh thì việc câu cá của tác
giả như thế nào?
Câu hỏi Khám phá:
Qua hai câu thực em có nhận
xét gì những âm thanh sự
chuyển động được nhắc đến
trong hai câu thơ?

Câu hỏi đọc hiểu?
Cái nhìn của tác giả qua hai
câu thực thể hiện điều gì?
Gợi ý: các cụm từ : sóng
biết, hơi gợn tí, trước gió khẽ

II. Đọc- hiểu văn bản.

1.Hai câu đề:
" Ao thu lặng lẽo.........bé tẻo teo"
Cảnh thu được đón nhận từ gần đến cao xa rồi từ cao xa trở
lại gần:
Từ chiếc thuyền câu nhìn ra mặt ao, nhìn lên bầu trời, nhìn
tới ngõ trúc, rồi trở về với ao thu, với thuyền câu.

=> Không gian mùa thu, cảnh sắc mùa thu mở ra nhiều
hướng thật sinh động.
- Điểm nhìn của tác giả là : " ao thu" " lạnh lẽo" " trong
veo"
+ Ao thu: là một hình ảnh quen thuộc của vùng chiêm
trũng Bắc Bộ.
+ Lạnh lẽo: Tiết trời không còn oi nóng như mùa hè mà
mang hơi lạnh của gió thu rất thi vị.
+ Trong veo: Khi vắng những cơn mưa rào xối xả nước trở
nên lắng đọng từ này vang lên như một niềm rung cảm
thích thú của thi nhân.
=> Ngồi trên chiếc thuyền giữa ao, nhiều vẻ đẹp của thiên
nhiên quanh hồ đã lọt vào tầm nhìn của một thi sĩ rất yêu
đời.
- Câu 2: Vùng chiêm trũng nhiều ao nhỏ nên thuyền cũng
nhỏ. Động từ láy "leo lẽo" làm cho hình ảnh thêm xinh xắn,
hòa quyện cùng với thiên nhiên tạo nên một bức tranh hữu
tình.
=> Với mùa thu tràn ngập, nước trong veo, một chiếc ao,
một thuyền câu thì đối với tác giả câu cá chỉ là việc vui
nhất thời, chẳng qua mượn cớ mà thôi. ông đắm say mình
với sắc thu mà lơ đi việc mình cần làm.
2. Hai câu thực:
- Câu 3. Các hình ảnh : " sóng biếc" " đưa vèo" " hơi gợn
tí" " lá vàng"
Nhà thơ đã dùng cái động của “lá vàng trước gió” để miêu
tả cái tĩnh của cảnh thu làng quê Việt Nam. Những cơn gió
mùa thu đã xuất hiện và mang theo cái lạnh trở về, khiến ao
thu không còn “lạnh lẽo”, không còn tĩnh lặng nữa vì mặt
hồ đã “gợn tí”, “lá vàng khẽ đưa vèo”, cảnh vật dường như

đã bắt đầu thay đổi hẳn đi!
-Cơn “sóng biếc” nhỏ “hơi gợn tí” và chiếc lá “trước gió
khẽ đưa vèo” tưởng như mâu thuẫn với nhau, nhưng thật ra
ở đây Nguyễn Khuyến đã quan sát kĩ theo chiếc lá bay
trong gió, chiếc lá rất nhẹ và thon thon hình thuyền, chao
đảo liệng đi trong không gian, rơi xuống mặt hồ yên tĩnh.


Quả là phải có một tâm hồn yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống
thật sâu sắc thì Nguyễn Khuyến mới có thể cảm nhận được
những âm thanh tinh tế, tưởng chừng như chẳng ai để ý đến
như thế! Như trên đã nói: mở đầu bài thơ, tác giả sử dụng
vần “eo” nhưng tác giả không bị giới hạn mà đã mở rộng
không gian theo chiều cao, tạo nên sự khoáng đạt, rộng rãi
cho cảnh vật:
3. Hai câu luận:
Câu hỏi đọc hiểu:
- Bầu trời thu xanh ngắt xưa nay vẫn là biểu tượng đẹp của
Cảnh thu trong hai câu luận mùa thu. Những áng mây không trôi nổi bay khắp bầu trời
được tác giả khắc họa lên mà.
bằng những hình ảnh nào?
- Mở ra không gian rộng, cảm hứng Nguyễn Khuyến lại trở
về với khung cảnh làng quê quen thuộc cũng vẫn hình ảnh
tre truc, vẫn bầu trời thu ngày nào, vẫn ngõ xóm quanh
co…tất cả đều thân thương vè nhuốm màu sắc thôn quê
Việt Nam. Chỉ đến với Nguyễn Khuyến, chúng ta mới thấy
được những nét quê tĩnh lặng, êm ả như vậy. Trời sang thu,
không khí giá lạnh, đường làng cũng vắng vẻ. “Ngõ trúc
quanh co” cũng “vắng teo” không bóng người qua lại. Sau
này Xuân Diệu trong bài Đây mùa thu tới cũng đã bắt đựơc

những nét điển hình đó của sông nước ở vùng quê, khi trời
đã bắt đầu bước vào những ngày giá lạnh:

đưa vèo gợi lên ý nghĩa gì?

Câu hỏi so sánh phân tích:
So sánh bầu trời trong : Trời
thu xanh ngắt mấy tầng cao (
thu vịnh ), da trời ai nhộm
mà xanh ngắt ( thu ẩm)

`- Cả hai câu thơ được tác giả miêu tả trời thu, điều không
phải là màu thiên thanh như ta hay nói, những qua đó chính
cái lạnh của mùa thu đã làm chuyển màu trời, sợ co cụm lại
khiến cho cảnh vật như đậm nét hơn bao giờ hết.
+ Thu vịnh: gợi mở một bầu trời của tự nhiên của sợ
chuyển mình của thiên nhiên, sợ hòa hợp của tự nhiên
+ Thu ẩm: bầu trời lúc này được tác giả khái quát vào như
có bàn tay con người chạm vào thiên nhiên " ai nhộm" ngụ
ý như cảnh vật đang chuyển mình có sự chuẩn bị trước.

4. Hai câu kết.
- Sự mâu thuẫn: Tựa gối buông cần câu này khắc họa lên
Câu hỏi đọc hiểu:
một hình ảnh tác giả đang co mình lại ngụ là để tránh cái
Trong hai câu tiếp theo có gì lạnh của màu thu đến bất ngờ. Ngoài ra tác giả còn thể hiện
mâu thuẫn?
sự bất lực, bực dọc nặng nề qua câu " lâu chẳng được"
=> Câu này thế hiện sự suy tư buồn bã của tác giả, sự khắc
họa rõ nét qua những từ : buông, lâu.

Câu hỏi đọc hiểu:
- Cá đâu đớp động dưới chân bèo: Nguyễn Khuyến đã lấy
câu thơ cuối thể hiện tâm động để tả tĩnh, hữu thanh mà vô thanh, qua đó tạo nên một
hình ảnh vừa thực vừa ảo.
trạng gì của tác giả?
Câu hỏi nâng cao:
Hai câu cuối tác giả đã gửi

- Cá đâu?: vừa hỏi cảnh vừa cũng là ngụ ý tỏ vẻ thản thốt
giật mình, ngơ ngác kiếm tìm của người mất phương hướng
- Nếu chúng ta để ý tác giả sử dụng động từ "buông " là
thả lỏng từ bỏ, như vậy tác giả đã trang trãi nỗng lòng của


bộc lộ suy nghĩ của mình vì một vị quan khi cáo về quê, qua những hình ảnh của mùa
sao lại có sự nhận định nàỳ? thu ta càng thấy rõ hơn sự tủi nhục, bi kịch của nhà thơ.
Hầu như ta thấy trong bài thơ là một màu ảm đạm chỉ có
sắc vàng và xanh đó cũng chính là sự ảm đạm trong lòng
tác giả. Ta cũng thấy được đó là tình yêu thiên nhiên sự
hòa quyện vào thiên nhiên của tác giả.

III. Tổng Kết.
1. Nghệ Thuật.
- Bút pháp thủy mặc Đường thi và vẻ đẹp " thi trung hữu
Câu hỏi đọc hiêu:
họa" trpng bức tranh phong cảnh
Nêu giá trị nghệ thuật và nội - Lấy động tả tĩnh, đối ( 3-4,5-6) được vậ dụng tài tình.
dung tác phẩm?
- Hình ảnh từ ngữ đậm chất dân tộc

2. Nội dung.
- Thiên nhiên mang vẻ đẹp điển hình cho làng quê Việt
Nam , thanh sơ, dịu nhẹ và tĩnh lặng.
- Thể hiện tình yêu thiên nhiên và tâm sự thời thế của tác
giả.
IV: Cũng cố kiến thức.
Nhân vật trữ tình xuất hiện trong bài thơ dường như có rất
nhiều tâm sự. Nhưng điều dễ nhận thấy nhất là tình yêu quê
hương tha thiết. Phải yêu lắm quê hương làng cảnh quê
Câu hỏi tích lũy:
mình mới có thể vẽ nên một bức tranh quê đẹp, thanh sang
Nêu vẻ đẹp của nhân vật trữ và trong trẻo đến như vậy. Và trước cảnh đẹp như vậy mà
tình trong toàn bộ tác phẩm? con người vẫn đầy suy tư trăn trở chứng tỏ trong lòng
người còn rất nhiều trắc ẩn. Từ thân thế, cuộc đời, hoàn
cảnh sống của tác giả có thể hiểu, tâm sự của người câu cá
là chính là nỗi lòng non nước, nỗi lòng thời thế của nhà nho
có lòng tự trọng và lòng yêu quê hương đất nước như
Nguyễn Khuyến.
V. Ghi nhớ (sgk)

Yêu cầu tiếp theo: Học
thuộc lòng bài thơ và chuẩn
bị bài tiếp theo.