MỘT SỐ BiỂU TƯỢNG CHỦ ĐẠO TRONG THƠ TÌNH XUÂN QuỲNH

 Giáo viên hướng dẫn: THS. Lê Thị Thủy
 Sinh viên thực hiện : Phạm Thị Thúy Hằng
 Lớp

: ĐH Ngữ Văn K10

1


A. PHẦN MỞ ĐẦU






I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Xuân Quỳnh là một hiện tượng thơ nổi bật của giai đoạn
đổi mới. Khi còn sinh thời cho tới lúc qua đời, đời tư và đời
thơ Xuân Quỳnh luôn thu hút sự quan tâm của người yêu thơ
và giới nghiên cứu. Điểm qua các công trình nghiên cứu,
chúng tôi thấy đa phần các tác giả hoặc tập trung vào cuộc
sống sau trang viết hoặc giảng bình giá trị của những bài thơ
cụ thể… mà ít quan tâm đến thế giới nghệ thuật thơ Xuân
Quỳnh.
Giải mã thế giới biểu tượng trong thơ tình Xuân Quỳnh
chúng tôi hy vọng sẽ góp phần làm rõ hơn tính đặc sắc, độc
đáo của thơ tình Xuân Quỳnh, trên cơ sở đó chỉ ra sự thống
nhất trong nét đa dạng hình tượng cái tôi của nhà thơ.
Chúng tôi mong ước kết quả của khóa luận sẽ như một nén
tâm hương thắp lên để tri ân người nghệ sĩ.

2


II. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ


Trong khuôn khổ của khóa luận, chúng tôi chỉ xin
điểm diện những công trình nghiên cứu có đề cập tới thế
giới biểu tượng trong thơ Xuân Quỳnh. Đáng chú ý là ý
kiến của các tác giả Vương Trí Nhàn, Chu Văn Sơn, Trần
Đăng Suyền, Lê Lưu Oanh, Vũ Quần Phương, Nguyễn
Đức Thuận, Lê Thị Ngọc Quỳnh... Những bài viết của các
tác giả này hoặc là động chạm tới một vài biểu tượng nổi
bật (sóng, hoa) hoặc xâu chuỗi các biểu tượng để tìm ra
thông điệp đằng sau chúng (cánh chuồn- bàn tay- tổ ấm;
hoa dại- cỏ dại…).

Những bài viết, chuyên luận kể trên sẽ là những gợi
dẫn quý báu cho chúng tôi tham khảo để triển khai đề tài
của mình.
3


III. ĐỐI TƯỢNG VÀ MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
IV. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
V.

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

4

VI. CẤU TRÚC KHÓA LUẬN

PHẦN
MỞ ĐẦU

Chương I : Khái quát
về biểu tượng

PHẦN NỘI
DUNG

Chương II : Một số đặc
điểm nội dung của các
biểu tượng chủ đạo
trong thơ tình Xuân
Quỳnh

PHẦN KẾT
LUẬN

Chương III : Nghệ
thuật xây dựng biểu
tượng trong thơ tình
Xuân Quỳnh

5

B. PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG I: KHÁI QUÁT VỀ BIỂU TƯỢNG
1. Khái niệm biểu tượng và các cấp độ biểu tượng
- Định nghĩa về biểu tượng trong từ điển Lerpetit
Lerousse
- Quan niệm của TS Nguyễn Thị Ngân Hoa
 Nói một cách giản dị: biểu tượng là cái nhìn thấy được
mang một ký hiệu dẫn ta đến cái không nhìn thấy được.
Do đó, nó là một sự vật có hình ảnh mang tính thông điệp.
1.1 Hình ảnh
1.2 Hình tượng
6


2. Nguyên tắc giải mã biểu tượng
Muốn giải mã biểu tượng ta phải tìm hiểu phong
cách sáng tác của nhà thơ, tìm hiểu ý đồ nghệ thuật sáng
tác, tư tưởng, tình cảm thẩm mỹ, cá tính sáng tạo của chủ
thể trong sự nghiệp sáng tác... Hẹp hơn, ta phải nắm cho
được hoàn cảnh ra đời của bài thơ có chứa biểu tượng,
xác định đề tài, phân tích cho được mối quan hệ tiềm ẩn
giữa cái biểu đạt và cái được biểu đạt của biểu tượng.

7


3. Giới thuyết chung về thế giới biểu tượng trong thơ
tình Xuân Quỳnh
Tiếp cận thơ Xuân Quỳnh, ta bắt gặp sự phong phú,
đa dạng về đề tài, sự vật được phản ánh. Thế giới biểu

tượng trong thơ tình Xuân Quỳnh luôn đồng hành với
mạch cảm xúc trôi chảy, đồng thời cũng là chìa khóa để
mở cửa, thâm nhập vào thế giới tâm hồn nữ sĩ.
Trong số những biểu tượng được đề cập, một số biểu
tượng có chung một ý nghĩa biểu đạt, nói cách khác, do
chúng cùng xuất hiện trong một trường liên tưởng mà các
biểu tượng này có khả năng xâu chuỗi lại để tạo nên một
lớp ý nghĩa tương đồng.
(Xin xem ở Bảng thống kê khảo sát trong luận văn ).
8


CHƯƠNG II:MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM NỘI DUNG
CỦA CÁC BIỂU TƯỢNG CHỦ ĐẠO TRONG
THƠ TÌNH XUÂN QUỲNH
1. Biểu tượng như một mã khóa mở ra cánh cửa của
đời sống riêng tư với những khát khao hạnh phúc đời
thường
Đọc thơ tình Xuân Quỳnh, ta dễ dàng nhận thấy
những hình ảnh thơ đã trở thành biểu tượng nghệ thuật
mang dấu ấn của một hồn thơ vừa tinh tế, mẫn tiệp, vừa
giản dị, bao dung.

9


1.1 Biểu tượng hoa
Dễ nhận thấy, Xuân Quỳnh rất yêu hoa, đặc biệt là
những loài hoa nhỏ bé, khiêm nhường, không ganh đua về
hương sắc. Đó là hoa cúc, tường vi, hoa sam, hoa cỏ may,

hoa mướp và vô vàn những loài hoa không tên khác.
Với Xuân Quỳnh, hoa không chỉ là đối tượng để miêu tả
mà còn là biểu tượng của cái “tôi” thứ hai, là sự phân thân
và nhập thân của Xuân Quỳnh. Sự xuất hiên của biểu
tượng hoa làm cho thế giới biểu tượng thiên nhiên trong
thơ chị thêm hương sắc.

10


1.2 Biểu tượng cỏ
Cùng với hoa, cỏ góp thêm hương sắc làm cho bức
tranh thiên nhiên thêm đa dạng, sinh động. Cỏ cũng mang
thân phận, thấm đẫm cảm xúc, chứa đựng lý tưởng sống
của nhà thơ. Cũng vì vậy Xuân Quỳnh xem cỏ là một sinh
mệnh sống, đặt cỏ vào môi trường tự nhiên để phóng
chiếu những mong ước bình dị, giản đơn về một cuộc
sống bình yên.

11


1.3 Biểu tượng trái tim
Trong thơ Xuân Quỳnh, hình ảnh trái tim xuất hiện tuy
không nhiều nhưng nó mang một ý nghĩa thẩm mỹ và nội
dung triết lí nhân sinh sâu sắc.
Từ nét nghĩa rất thực, trái tim đã mang nét nghĩa
chuyển để nói hộ nhà thơ những mong ước giản dị về lẽ
tồn tại - ở đó chị hy vọng sẽ có thể sánh bước cùng người
mình tin cậy đến cuối nẻo đường đời.

Với biểu tượng trái tim, Xuân Quỳnh đã ngân lên những
giai điệu tình yêu trong trẻo và thánh thiện, ca hát về một
tình yêu vượt ra ngoài giới hạn thường tình của lẽ sinh tử.

12


1.4 Biểu tượng bàn tay
Nhà nghiên cứu Lại Nguyên Ân đã từng nhận xét về
đôi bàn tay của Xuân Quỳnh: “Đôi bàn tay giống như
gương mặt Trương Chi” - đôi bàn tay xấu xí, thô nhám
nhưng lại là đôi bàn tay dựng tổ ấm, đôi bàn tay biết yêu
thương, biết chia sẻ.
Theo thống kê trong gần 60 lần nhắc đến hình ảnh bàn
tay thì 2/3 trong số lần “bàn tay” mang thông điệp yêu
thương.
Đôi bàn tay ấy đã đi cùng Xuân Quỳnh qua bao thăng
trầm của cuộc đời để rồi chính chị nhận ra nó là gia tài
quý giá dể chị sống một cuộc đời hiến dâng không đòi hỏi
nhận lại.

13


1.5 Biểu tượng sóng
Lần dở từng trang thơ Xuân Quỳnh viết về sóng, ta
thấy chị đã xây dựng sóng bằng một cơ chế ẩn dụ.
Sóng là tâm hồn, là khát vọng, là tình yêu của người
phụ nữ. Vì thế, sóng là sự hóa thân, phân thân của một
cái tôi Xuân Quỳnh.

Có thể nói, Xuân Quỳnh đã gửi gắm vào hình tượng
“sóng” những khát vọng tình yêu mãnh liệt, vô cùng của
tuổi trẻ đầy sôi nổi trên hành trình kiếm tìm hạnh phúc
trần thế cho riêng mình.

14


2. Biểu tượng như một dự cảm về cuộc đời giông
bão, bất trắc
Thơ tình Xuân Quỳnh bàng bạc một cảm xúc thương
thân khiến người đọc không dễ gì dửng dưng được với
những nỗi niềm thân thiết mà ngòi bút đầy trực cảm của
chị đụng tới. Đó là lý do ta hay bắt gặp trong thơ chị
những sinh vật yếu mềm, cần được chở che, những tạo
vật luôn làm cho người ta nghĩ tới sự chia xa, khơi gợi
những nỗi niềm lẻ loi.

15


2.1 Biểu tượng cánh chuồn
Cánh chuồn gợi sự mỏng manh, nhỏ nhoi, trơ trọi,
chấp chới giữa không gian thiên nhiên vô định giống
như thân phận con người nhỏ bé, cô độc với một nỗi
lòng đắn đo, luôn lo sợ, bất an trước những ngày giông
bão của cuộc đời.
Hơi khác biệt so với các biểu tượng khác, cánh
chuồn xuất hiện chỉ ba lần trong thơ Xuân Quỳnh nhưng
sức ám ảnh của nó thật dữ dội. Có thể coi đây là một

biểu tượng đặc biệt trong thế giới nghệ thuật thơ chị.

16


2.2 Biểu tượng con đường
Con đường đi vào thơ Xuân Quỳnh trở thành biểu
tượng cho không gian đời sống xã hội và không gian
tâm lí con người. Con đường vừa là nơi hội ngộ, gặp gỡ
của tuổi trẻ đầy những khát khao, ước mơ, đồng thời
cũng là con đường đời đầy đắng cay, cách trở
Biểu tượng con đường với ý nghĩa bản thể đi vào thơ
thành một sinh thể có hồn gắn chặt với cuộc đời chị.
Trong đa phần các nét nghĩa biểu đạt nổi bật, nó chính là
lộ trình vượt thoát qua chông gai để chạm đến hạnh
phúc.

17


2.3 Biểu tượng nhà ga
Với tần số xuất hiện 21/5 tập thơ, hình ảnh nhà ga
trong thơ Xuân Quỳnh không chỉ được xem là biểu
tượng cho sự đợi chờ, bến đỗ mà còn gửi gắm cả những
dự cảm, bất ổn, âu lo của một tâm hồn cô đơn.
Biểu tượng nhà ga mang đến cho thơ tình Xuân
Quỳnh nét đẹp hiện đại. Bằng biểu tượng này, tác giả đã
có điều kiện lắng mình trong suy nghĩ để chiêm nghiệm
về những nỗi quanh co của tình yêu, của cuộc đời.

18


2.4 Biểu tượng gió
Xuân Quỳnh hay nói về gió như một cách mượn gió mang
đi bốn phương những suy tư về lẽ đời. Gió đã đi ra từ đời sống
thực: “Mây trắng bay đi cùng với gió/ Lòng như trời biếc lúc ban
sơ” để chở tải những thông điệp của tâm trạng:
Anh đi trời nổi cơn giông
Trận gió mạnh từ phía anh thổi tới
(Ngày mai trong cơn mưa)
Cánh gió tình yêu của Xuân Quỳnh mạnh mẽ nhưng cũng
thật khiêm nhường, thậm chí yếu đuối đến tội nghiệp. Âu cũng
là nỗi lòng muôn thủa của một người đàn bà đa sầu đa cảm.

Tóm lại, với một hành trình thơ không dài nhưng Xuân
Quỳnh đã tạo dựng được cho thơ mình một thế giới biểu tượng
riêng. Giải mã hệ thống biểu tượng trong các tập thơ tình của
Xuân Quỳnh thực chất là đi nghiên cứu quá trình chuyển mã: từ
mã ngôn ngữ sang mã biểu tượng.

19


CHƯƠNG III: NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG BIỂU
TƯỢNG TRONG THƠ TÌNH XUÂN QUỲNH

1. Ngôn ngữ thơ tự nhiên trong sáng
Đưa vào thơ ngôn ngữ đời thường, tự nhiên mà vẫn
không làm giảm đi chất thơ, giảm đi sức hấp dẫn của

những câu thơ là điều thành công trong việc lựa chọn
ngôn ngữ thơ cho riêng mình của Xuân Quỳnh.

20


2. Ngôn ngữ giàu nhạc tính
Nhạc điệu trong thơ Xuân Quỳnh là nhạc điệu của trái tim
được truyền tải bởi một hình thức ngôn từ mềm mại, uyển
chuyển.
2.1 Nhạc điệu biểu hiện trên bề mặt câu chữ (nhạc bên
ngoài)
2.2 Nhạc điệu thể hiện bên trong ngôn ngữ (Nhạc bên trong)

21


3. Phát huy vai trò của yếu tố trực cảm, dự cảm, tiềm
thức trong thơ
Có thể nói, phủ lên toàn bộ các tập thơ của Xuân
Quỳnh bàng bạc một cảm xúc thương thầm khiến người
đọc không dễ gì dửng dưng với những nỗi niềm mà ngòi
bút đầy trực cảm nữ tính của chị đụng tới.
Yếu tố trực cảm, dự cảm và tiềm thức là một điệu
hồn thơ rất đặc biệt của Xuân Quỳnh tạo cho giọng thơ
khi khắc khoải, lúc thảng thốt, ngơ ngác, lúc day dứt dằn
vặt, khi lại xót xa bối rối… tạo nên dấu ấn khó quên trong
lòng người đọc nhiều thế hệ.

22

4. Nữ tính hóa các mã biểu tượng
Nữ tính hóa các mã biểu tượng là việc đưa vào trong
thơ những tình cảm, những nghĩ suy về tình yêu, về cuộc
đời mang bản chất giới.
4.1 Biểu tượng thiên nhiên mang phẩm chất nữ tính
4.2 Biểu tượng đời sống mang phẩm chất nữ tính

23


C. PHẦN KẾT LUẬN
Tìm hiểu thế giới biểu tượng trong thơ tình Xuân
Quỳnh chúng tôi không dám có tham vọng phác họa toàn
bộ chân dung tâm hồn chị mà chỉ cho rằng đó là điều cần
thiết trên con đường chiếm lĩnh thế giới nghệ thuật thơ
Xuân Quỳnh.
Như nhiều nhà thơ khác, Xuân Quỳnh xây dựng biểu
tượng làm phương tiện nghệ thuật để biểu đạt những cảm
xúc, tư tưởng, thái độ đối với cuộc sống và con người.
Một số biểu tượng chủ đạo trong thơ tình Xuân
Quỳnh mà khóa luận chúng tôi đi vào phân tích hy vọng sẽ
góp phần làm rõ hơn thế giới nghệ thuật độc đáo trong
thơ chị với những cung bậc tình yêu đa dạng - một tình
yêu với sức mạnh có thể vượt qua mọi giới hạn khắc
nghiệt của thời gian, không gian để đạt đến độ tuyệt đích
của niềm giao cảm.
24

XIN CHÂN THÀNH CẢM ƠN
QUÝ THẦY CÔ VÀ CÁC
BẠN!

25