Phân tích tiểu thuyết cuốn theo chiều gió và bộ phim cùng tên từ góc độ trần thuật học

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

ĐỖ THỊ THÙY DƯƠNG

PHÂN TÍCH TIỂU THUYẾT
CUỐN THEO CHIỀU GIÓ VÀ BỘ PHIM CÙNG
TÊN TỪ GÓC ĐỘ TRẦN THUẬT HỌC

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Văn học nước ngoài

Hà Nội - 2010


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

ĐỖ THỊ THÙY DƯƠNG

PHÂN TÍCH TIỂU THUYẾT
CUỐN THEO CHIỀU GIÓ VÀ BỘ PHIM CÙNG TÊN
TỪ GÓC ĐỘ TRẦN THUẬT HỌC

Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Văn học nước ngoài
Mã số: 602230

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đào Duy Hiệp

Hà Nội - 2010


MỤC LỤC
PHÂN TÍCH TIỂU THUYẾT CUỐN THEO CHIỀU GIÓ
VÀ BỘ PHIM CÙNG TÊN TỪ GÓC ĐỘ TRẦN THUẬT HỌC

A. LỜI NÓI ĐẦU .................................................................................................... 2
1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 2
2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................ 3
3. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 4
4. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 4
5. Cấu trúc luận văn ...................................................................................... 4
B. NỘI DUNG ........................................................................................................ 6
Chương 1: TRUYỆN KỂ: TỪ TIỂU THUYẾT ĐẾN ĐIỆN ẢNH........................... 6
1.1. Cốt truyện ............................................................................................... 6
1.1.1. Cốt truyện: văn học và điện ảnh .................................................. 6
1.1.2. Vai trò của cốt truyện ................................................................... 7
1.2. Từ cốt truyện tiểu thuyết Cuốn theo chiều gió đến cốt truyện phim
cùng tên.......................................................................................................... 8
1.3. Mối liên hệ giữa phim và tiểu thuyết ................................................... 18
Chương 2: NHÂN VẬT ........................................................................................ 25
2.1. Tuyến nhân vật Scarlett O’Hara- Rett Butler ................................... 26
2.1.1. Scarlett O’Hara .......................................................................... 26
2.1.2. Rett Butler .................................................................................. 40
2.2. Tuyến nhân vật Melanie Hamilton- Ashley Wilkes ............................ 51
2.2.1. Melanie Hamilton ...................................................................... 51
2.2.2. Ashley Wilkes ............................................................................. 57
Chương 3: KHÔNG GIAN .................................................................................... 64
3.1. Không gian ở ấp Tara (thuộc hạt Clayton, Bắc Georgia) ................... 63

3.2. Không gian thành phố Atlanta ............................................................ 76
C.KẾT LUẬN ....................................................................................................... 91
Tài liệu tham khảo .................................................................................. 94
Phụ lục .................................................................................................. 95

1


LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Luận văn lựa chọn nghiên cứu về tiểu thuyết Cuốn theo chiều gió và bộ phim cùng
tên dưới góc độ trần thuật học với những lí do sau đây:
Thứ nhất: Trong nền văn học thế giới thế kỉ 20, có lẽ khó tìm thấy tác phẩm nào có
đời sống kỳ lạ, một sức truyền cảm sâu rộng và lôi cuốn bền bỉ như cuốn tiểu thuyết
Cuốn theo chiều gió (Gone with the wind) của nhà văn Mỹ Margaret Mitchell. Kể từ
khi ra đời, Cuốn theo chiều gió đã được bán trên 25 triệu bản, được dịch ra hơn 30
thứ tiếng và xuất bản tại hơn 37 nước. Cuốn tiểu thuyết cũng mang về cho Mitchell
giải Pulitzer năm 1937. Năm 1938, hãng phim MGM mua lại bản quyền truyện này
với giá cao nhất lúc bấy giờ là 50.000 USD. Và năm 1939, bộ phim cùng tên dài
219 phút đã đã được ra mắt khán giả. Các chuyên gia điện ảnh vẫn coi đây là 1
trong những phim xuất sắc nhất trong lịch sử điện ảnh Hoa Kỳ. Bộ phim được đề cử
13 giải Oscar và đã giành 9 giải. Và trong vòng hơn 70 năm kể từ khi ra đời, bộ
phim luôn có mặt trong Top những phim kinh điển và ăn khách của điện ảnh Mỹ
nói riêng và điện ảnh thế giới nói chung. Như vậy có thể nói cả tiểu thuyết lẫn phim
chuyển thể đều có một sức hấp dẫn rộng rãi trên phạm vi toàn thế giới và sức hấp
dẫn ấy cho đến hiện tại vẫn còn rất mãnh liệt. Và cá nhân người viết luận văn này
cũng không thể cưỡng lại sức hút từ tiểu thuyết và bộ phim cùng tên này.
Thứ 2: Điện ảnh là “đứa con cưng” ra đời từ đầu thế kỉ 20 trong khi văn học lại là
một trong những môn nghệ thuật có lịch sử lâu đời nhất. Do sinh sau đẻ muộn hơn
văn học, nên điện ảnh, dù muốn hay không, dù tự phát hay tự giác, cũng ít nhiều kế

thừa thành quả của văn học và nhiều loại hình nghệ thuật khác nữa. Văn học và điện
ảnh tuy là những người bạn đồng hành nhưng hai lĩnh vực đó hoàn toàn khác nhau.
Một bên là chữ nghĩa, ngôn từ và một bên là hình ảnh và âm thanh. Thực tế, đã có
rất nhiều tác phẩm văn học được chuyển thể thành phim và vấn đề được đặt ra là khi
chuyển thể như vậy, điện ảnh sẽ khai thác những yếu tố gì của văn học để trở thành
ngôn ngữ biểu hiện riêng của mình. Khi chuyển thể, tác phẩm điện ảnh liệu có thể

2


bảo toàn được tính văn học vốn có của nó hay không? Văn học khi đi vào điện ảnh
liệu có bị mất đi đặc trưng của mình không? Những câu hỏi ấy luôn được đặt ra
trong mối quan hệ hai chiều của văn học - điện ảnh. Ở đây, chúng ta thấy xuất hiện
mối quan hệ hai chiều: văn học tạo nguồn cho sự phát triển các loại hình nghe nhìn và ở những mức độ - khác nhau, các loại hình nghe - nhìn góp phần xã hội hóa
giá trị và sản phẩm văn học tới công chúng đông đảo dưới nhiều hình thức khác
nhau. Phân tích tiểu thuyết Cuốn theo chiều gió và bộ phim cùng tên từ góc độ trần
thuật học để từ đó thấy được những đặc trưng, những sức mạnh riêng có của mỗi
thể loại.
Thứ 3: Đề tài của luận văn nghiên cứu song song hai loại hình nghệ thuật về một tác
phẩm đã trở thành kinh điển là Cuốn theo chiều gió sẽ giúp người viết thực hiện tốt
hơn, có dịp đi sâu hơn vào nghề nghiệp của cá nhân trong công việc hiện tại và
tương lai.
2. Lịch sử vấn đề
Trong nước: Chưa có công trình nào nghiên cứu cụ thể về cả tiểu thuyết lẫn phim
Cuốn theo chiều gió mặc dù cả tiểu thuyết và phim đều đã được công chúng rộng
rãi biết đến. Chỉ có một số bài viết đơn lẻ trên mạng về một số khía cạnh, chủ yếu
nghiêng về bình luận nội dung của truyện và phim. Hiện nay ở nước ta chưa có một
khóa luận, luận văn thạc sĩ hay luận án tiến sĩ nào về tiểu thuyết và bộ phim cùng
tên từ góc độ trần thuật học, cũng chưa có tài liệu nào (bằng tiếng Việt) đề cập một
cách hệ thống và mang tính chuyên biệt về tiểu thuyết và bộ phim này.

Nước ngoài: Hiện nay mục từ Gone with the wind trên mạng có nhiều các bài lẻ về
cuộc đời, sự nghiệp của tác giả Margaret Michell, một số bài viết về hậu trường làm
phim, nhưng chưa có công trình nào bàn cụ thể về tiểu thuyết và bộ phim cùng tên
dưới góc độ trần thuật học mà luận văn của chúng tôi tiến hành. Các tài liệu nước
ngoài của người hướng dẫn chủ yếu là sách công cụ, lí thuyết về thể loại mà không
phải về “Phân tích tiểu thuyết Cuốn theo chiều gió và bộ phim từ góc độ trần thuật
học”. Chúng tôi khẳng định chưa có công trình nào trong và ngoài nước trùng với
đề tài luận văn của chúng tôi.

3


3. Phạm vi nghiên cứu
Khi tiến hành chuyển thể một cuốn tiểu thuyết thành phim, các nhà điện ảnh có thể
tận dụng những lợi thế của văn học vào trong tác phẩm của mình. Nói như vậy không
có nghĩa là các nhà làm phim sao chép lại toàn bộ những gì của văn học mà phải chọn
lọc những yếu tố phù hợp và là đặc trưng của điện ảnh. Sự khác biệt giữa phim và
tiểu thuyết chính là điều làm nên sức hấp dẫn riêng của hai loại hình nghệ thuật này.
Xem xét quá trình chuyển thể từ tiểu thuyết đến bộ phim cùng tên bao gồm rất nhiều
yếu tố. Tuy nhiên, trong khuôn khổ của luận văn này, chúng tôi chỉ đi sâu vào các
yếu tố được coi là cốt lõi khi chuyển thể một tiểu thuyết sang phim như: cốt truyện,
nhân vật, không gian để từ đó so sánh những điểm giống nhau và khác nhau giữa hai
tác phẩm văn học và điện ảnh.
4. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn được tiến hành trên cơ sở ứng dụng các phương pháp: phê bình ngôn
ngữ học và thi pháp học, kết hợp với các thao tác khảo sát, thống kê, phân tích, so
sánh, đối chiếu (với văn bản tiếng Anh).
5. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, Luận văn gồm có 3 chương:
Chương 1: TRUYỆN KỂ: TỪ TIỂU THUYẾT ĐẾN ĐIỆN ẢNH

1.1. Cốt truyện
1.1.1. Cốt truyện: văn học và điện ảnh
1.1.2. Vai trò của cốt truyện
1.2. Từ cốt truyện tiểu thuyết Cuốn theo chiều gió đến cốt truyện phim
cùng tên
1.3. Mối liên hệ giữa phim và tiểu thuyết
Chương 2: NHÂN VẬT
2.1. Tuyến nhân vật Scarlett O’Hara- Rett Butler
2.1.1. Scarlett O’Hara
2.1.2. Rett Butler

4


2.2. Tuyến nhân vật Melanie Hamilton- Ashley Wilkes
2.2.1. Melanie Hamilton
2.2.2. Ashley Wilkes
Chương 3: KHÔNG GIAN
3.1. Không gian ở ấp Tara (thuộc hạt Clayton, Bắc Georgia)
3.2. Không gian thành phố Atlanta

5


Chương 1:
TRUYỆN KỂ: TỪ TIỂU THUYẾT ĐẾN ĐIỆN ẢNH

1.1. Cốt truyện
1.1.1. Cốt truyện: văn học và điện ảnh
Trong bài đầu tiên mang tên “Nhập môn phân tích cấu trúc truyện kể” của Roland

Barthes công trình Thi pháp truyện kể, ông đã định nghĩa về truyện kể như sau:
“Không sao có thể đếm xuể các truyện kể trên thế giới. Đó trước hết là một sự đa dạng kì diệu
về các thể loại, chính các thể loại lại được phân chia ra trong các nội dung khác nhau, tựa như
tất cả mọi vật liệu đều tốt để giao phó những truyện kể của nó cho con người: truyện kể có thể
được đảm đương thông qua ngôn ngữ cấu âm rõ ràng (langage articulé), thành tiếng hoặc viết,
thông qua hình ảnh, tĩnh hay động, thông qua cử chỉ và thông qua sự pha trộn được sắp xếp từ
tất cả những nội dung trên; truyện kể có mặt trong huyền thoại, truyền thuyết, truyện hoang
đường, truyện ngắn, anh hùng ca, lịch sử, bi kịch, chính kịch, hài kịch, kịch câm, tranh vẽ (hãy
nghĩ đến điều đó ở bức Nữ Thánh Ursule của Carpaccio(1)), kính ghép màu ở nhà thờ, phim
ảnh, truyện tranh trên báo chí cho thiếu nhi, tin vặt trên báo, hội thoại.” [2, 3].

Như vậy, đứng về lí thuyết văn học, điện ảnh cũng thuộc vào một loại của “truyện
kể” (récit/narrative(2)). Nghiên cứu cốt truyện của điện ảnh, nhất là phim truyện là
một vấn đề rất quan trọng. Dưới đây luận văn sẽ đi vào vấn đề này cũng tìm hiểu về
sự khác nhau giữa cốt truyện phim với “mẫu gốc” tiểu thuyết của nó.
Có nhiều cách lí giải xung quanh thuật ngữ “cốt truyện”. Theo Từ điển thuật ngữ
văn học thì cốt truyện là hệ thống sự kiện cụ thể, được tổ chức theo yêu cầu tư

(1)

Vittore Carpaccio, họa sĩ người Italia, sinh ở Venise (khoảng 1455 và mất khoảng 1525). Là người kể
chuyện nhiều sáng tạo, nhà nghệ sĩ nhiệt tâm, ông đã từng vẽ hàng loạt các kiệt tác về cuộc đời của các thánh
Jérome, thánh Georges và thánh Ursule (ND).
(2)
Trong Narratology: A Guide to the Theory of Narrative, M.Jahn đã dịch chữ “récit” trong câu:
“Innombrables sont les récit du monde.” của R.Barthes sang tiếng Anh là: “There are countless forms of
narrative in the world.” (N2.2.1.). (M.Jahn thêm chữ “forms”). Việc M.Jahn chọn “narrative” (như một thể
loại theo nghĩa rộng) chứ không chọn “story” (theo nghĩa hẹp, cụ thể) là có lí, tức là theo đúng nội hàm rộng
lớn về thể loại mà R.Barthes đang bàn. Như vậy, tiêu đề công trình trên của ông có lẽ nên được hiểu là: Trần
thuật học: Hướng dẫn về lí thuyết truyện kể.

6


tưởng và nghệ thuật nhất định, tạo thành bộ phận cơ bản, quan trọng nhất trong hình
thức động của tác phẩm văn học thuộc các loại tự sự và kịch.
Như vậy, trong văn học, cốt truyện chủ yếu được dùng cho những tác phẩm tự sự và
kịch. Chất liệu cơ bản để tạo nên cốt truyện chính là các sự kiện, các biến cố, các tình
tiết, chi tiết. Sự nối tiếp các chuỗi sự kiện nhằm thể hiện chủ đề tư tưởng tác phẩm.
Điện ảnh có một cốt truyện hay không? Có thể khẳng định ngay rằng, nếu không có
một cốt truyện cũng sẽ không có một tác phẩm điện ảnh thực sự. Để tạo cốt truyện,
tác giả phim cũng giống một nhà tiểu thuyết kể lại một câu chuyện. Trong điện ảnh,
người ta gọi yếu tố đó là truyện phim.
Nếu trong văn học, cốt truyện là những sự kiện nối tiếp nhau tạo nên chuỗi hành động
liên tiếp của nhân vật, thể hiện tư tưởng tác phẩm và nó hiện diện ngay trên từng
trang văn bản thì cốt truyện trong điện ảnh không chỉ có tất cả các sự kiện của câu
chuyện được mô tả trực tiếp mà có thể còn bao hàm cả các tư liệu nằm ngoài thế giới
câu chuyện. Đây cũng chính là điều khiến các nhà làm phim khi tiếp thu cốt truyện
của văn học phải có sự chọn lọc để phù hợp và tạo nên đặc trưng của riêng mình.
1.1.2. Vai trò của cốt truyện
Cốt truyện, xét về phương diện kết cấu và quy mô nội dung có thể chia ra làm hai
loại: cốt truyện đơn tuyến và cốt truyện đa tuyến.
Cốt truyện đơn tuyến thì hệ thống các sự kiện được kể lại gọn gàng tập trung thể
hiện quá trình phát triển tính cách của một số nhân vật chính
Cốt truyện đa tuyến thường trình bày một hệ thống sự kiện phức tạp, tái hiện nhiều
bình diện của đời sống ở một thời kì lịch sử, hệ thống các sự kiện được chia làm
nhiều dòng gắn liền với số phận của các nhân vật. Chúng ta có thể thấy những cốt
truyện đa tuyến như thế trong các tác phẩm Chiến tranh và hòa bình, Anna
Karênina, Những người khốn khổ…
Dù là cốt truyện đơn tuyến hay đa tuyến thì chúng cùng nhằm bộc lộ nhân vật, là

phương tiện để nhà văn tái hiện các xung đột xã hội. Thực tế, trong đời sống văn
học, cốt truyện là hết sức đa dạng. Nó phản ánh thành tựu của văn học và khẳng
định tài năng nghệ thuật của nhà văn.

7


Cốt truyện có thể dẫn dắt chúng ta tới việc phán đoán những nguyên nhân và hậu
quả, vì thế mà nó dựng lên được cả câu chuyện. Mặt khác, chính cốt truyện tạo nên
sự hấp dẫn hay không hấp dẫn của một bộ phim. Có những cốt truyện chỉ đưa
nguyên nhân mà không đưa kết quả tạo nên sự hồi hộp chờ đợi của độc giả, để cho
độc giả tự phán đoán. Ở những giây phút cuối của bộ phim The 400 Blows, chú bé
Antonie Doinel đã trốn khỏi trại cải tạo và chạy dọc bờ biển. Bộ phim khép lại bằng
một khuôn hình tĩnh (freeze-frame) với gương mặt bất động của nhân vật trước biển
cả. Cái nhìn của Antoine làm ngưng đọng khuôn hình, nhưng biển ở sau cậu thì vẫn
không ngừng vỗ sóng. Cốt truyện đã không bộc lộ trực tiếp là cậu bé có bị bắt và
đưa trở lại trại hay không, mặc cho độc giả phân vân, xét đoán xem điều gì sẽ xảy ra
kế tiếp đó.
Cốt truyện còn có tác dụng dẫn dắt, gợi ý cho các sự kiện nối tiếp nhau, điểm nối
thời gian của các sự kiện và một số lần xuất hiện của các sự kiện đó. Tất cả điều đó
làm cho độc giả, khán giả có thể giả định, phán đoán, tạo nên sự chờ đợi ở họ.
Trong tác phẩm Chí Phèo, Nam Cao đã tạo nên một kết thúc mở khi Thị Nở nhìn
nhanh xuống bụng và nghĩ đến một cái lò gạch bỏ hoang vắng người qua lại. Người
đọc tiếp tục hình dung ra cảnh tượng số phận một con người sẽ lặp lại như cuộc đời
của cha nó.
Như vậy, trong văn học cũng như trong điện ảnh, cốt truyện là yếu tố quan trọng tạo
nên sức hấp dẫn của một tác phẩm nghệ thuật. Một tác phẩm có thành công hay
không phụ thuộc rất nhiều vào việc tác giả có được một cốt truyện chặt chẽ, chi tiết
và hấp dẫn hay không?
1.2. Từ cốt truyện tiểu thuyết Cuốn theo chiều gió đến cốt truyện phim

cùng tên
Bộ phim Cuốn theo chiều gió được chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của tác giả
Margaret Mitchell. Khi xem xét hai tác phẩm này, chúng tôi nhận thấy một trong
những yếu tố được so sánh ở đây là yếu tố cốt truyện. Rất nhiều ý kiến khác nhau
khi xem phim và đọc tiểu thuyết. Có ý kiến cho rằng bộ phim giống hệt tiểu thuyết,
nhưng lại có ý kiến cho rằng bộ phim đã “đánh mất” rất nhiều giá trị của tiểu

8


thuyết… Đây là một thực tế thường thấy đối với những bộ phim được chuyển thể từ
văn học. Do đặc thù riêng, điện ảnh hướng đến một cốt truyện được chuyển tải bằng
ngôn ngữ hình ảnh, nên khi chuyển thể từ văn học, tác giả phim sẽ không thể giữ lại
nguyên dạng cốt truyện ban đầu. Vậy khi chuyển thể tiểu thuyết, tác giả phim tiếp
thu và lược bỏ cái gì từ cốt truyện của nguyên tác văn học? Để lí giải điều này,
chúng tôi lập bảng thống kê các sự kiện diễn ra trong từng chương, tương ứng với
mỗi phân đoạn trong bộ phim cho người đọc tiện theo dõi. Do yêu cầu chi tiết, bảng
thống kê quá dài, chúng tôi buộc phải để ở phần Phụ lục, cuối khoá luận.
Trong một bộ phim, cốt truyện được tạo nên nhờ sự lắp ráp của các hình ảnh, các
cảnh, các trường đoạn. “Cảnh” là một đoạn phim quay từ lúc mở máy đến khi tắt
máy quay phim, cảnh là toàn thể những hình ảnh được khuôn hình theo cùng một
cách (Benac); “trường đoạn” lại là tính thống nhất của hành động. Trong một bộ
phim có thể có nhiều trường đoạn, trong trường đoạn có nhiều cảnh khác nhau. Việc
thống nhất các đoạn phim bị cắt rời là cách đơn giản nhất tạo nên trình tự trong
phim. Vì vậy, muốn xem xét những yếu tố mà phim giữ lại trong cốt truyện của văn
học thì chúng ta phải đi từ những cảnh, các sự kiện trong từng cảnh để lí giải vì sao
cuốn tiểu thuyết dày tới 1519 trang lại được gói gọn trong 219 phút của bộ phim.
Điều gì đã tạo nên sự ngắn gọn của tác phẩm điện ảnh?
Qua sự thống kê diễn biến sự kiện trong phim và tiểu thuyết, chúng tôi rút ra
một số nhận xét sau:

Cốt truyện của tiểu thuyết có cấu trúc khá đơn giản, không có gì phức tạp, rắc rối,
mọi tình tiết đều diễn ra rất logic, ít mang tính kịch. Nhưng xoay quanh những tình
tiết không mấy li kì đó, nhà văn đã khắc họa nên những nhân vật hết sức điển hình,
tiêu biểu cho những cá tính và những quan niệm riêng biệt, độc đáo - những tính
cách Mỹ điển hình với tính năng động, linh hoạt, ý chí vươn lên mạnh mẽ luôn
hướng thẳng về tương lai.
Cuốn theo chiều gió là một chuyện tình, là nỗi suy tư về các đổi thay đã thổi qua
Miền Nam Hoa Kỳ trong thập niên 1860. Cuốn truyện bắt đầu vào năm 1861 trước

9


khi xẩy ra cuộc Nội Chiến và chấm dứt vào năm 1871 khi Đảng Dân Chủ (The
Democrats) nắm quyền kiểm soát miền Georgia.
Câu chuyện được đặt trong bối cảnh lịch sử của cuộc chiến tranh Nam Bắc, giữa
một bên là Miền Bắc công nghiệp- đại diện cho lực lượng tiến bộ chủ trương thủ
tiêu chế độ nông nô, và một bên là Miền Nam- đại diện cho những lực lượng bảo
thủ phản động ngoan cố duy trì chế độ nô lệ da đen. Nhân vật chính của câu chuyện
là Scarlett O’Hara, một cô gái xinh đẹp, con một điền chủ giàu có. Được nuông
chiều từ bé, Scarlett rất ngang bướng và ích kỉ, nhưng có nhiều nghị lực. Sau khi
Atlanta thất thủ, Scarlett quay trở về ấp Tara và bắt tay xây dựng lại từ đầu. Nhờ
tính cách ngoan cường và cách suy nghĩ rất thực tế, Scarlett đã cứu ấp Tara khỏi sự
tàn phá của quân lính tướng Sherman. Nhưng khó khăn, thiếu thốn khủng khiếp do
cuộc chiến tranh tàn khốc gây ra đã rèn luyện tính cách của Scarlett nên đến cuối
cuộc chiến tranh, nàng đã trở thành một con người khác hẳn. Song song với Scarlett
là một nhân vật rất điển hình: Rett Butler, một con người hết sức thực dụng và mưu
trí. Rett Butler đã lợi dụng chiến tranh và phong tỏa để thực hiện nhiều vụ áp phe
lớn mang lại cho anh ta rất nhiều lợi nhuận. Scarlett và Rett hợp nhau ở nhiều điểm
nhưng vì kiêu căng và ngộ nhận, Scarlett đã cự tuyệt tình yêu, mãi cho đến cuối
cùng, sau khi đã chia tay với Rett, nàng mới nhận thức sâu sắc rằng chính Rett mới

là người yêu lý tưởng của mình. Trong khi đó suốt bao năm ròng nàng vẫn tưởng
mình thực sự yêu Ashley Wilkes- chồng Melanie Hamilton.
Đọc tiểu thuyết, tôi bị ám ảnh bởi câu nói dịu dàng của Carreen sau khi thăm mộ
người yêu, trên đường trở về Tara: “Chẳng bao giờ còn những người như họ nữa.
Không còn ai có thể thay thế được họ…”. Câu nói ấy đã khơi lên sự luyến tiếc thời
đại vàng son quá khứ của cư dân miền Nam, điều mà tôi ít cảm nhận trên phim. Cả
một nền văn minh mà họ tự hào và kiêu hãnh, những buổi dã yến linh đình tưởng
không bao giờ chấm dứt, cưỡi ngựa rong chơi trong cánh rừng êm ả giữa đêm thu
lạnh giá, những cánh đồng bông vải bạt ngàn, những điệu Valse bất tận… tất cả chỉ
còn trong mộng tưởng. Những ngôi biệt thự kiêu hãnh ngày nào giờ chỉ còn lại
những đống đổ nát, hoang phế gợi lên "di tích tiều tụy của một thời tàn" đầy đau

10


xót. Chế độ nô lệ đã tàn theo đúng quy luật đào thải của lịch sử, nhưng sự nuối tiếc
tuyệt vọng đi tìm “Những người muôn năm cũ, Hồn ở đâu bây giờ?” (Ông đồ, Vũ
Đình Liên) của bao kiếp người vẫn gợi cho tôi niềm thương cảm khôn tả... Nhưng
những thị phi, thành bại rốt cuộc cũng bị cuốn theo chiều gió. Trên đời này liệu có
điều gì là vĩnh cửu thiên thu?
“Lật những trang sử ố vàng để tìm lại những hoài mộng cũ... Hãy nhờ gió đưa ta trở về
vương quốc bông vải xa xưa, nơi hàng ngàn mẫu ruộng trổ hoa đẹp như mây trắng, từ những
luống cày sự thịnh vượng khởi nguồn cùng lòng kiêu ngạo, nơi những mảnh đất hoang sơ bạt
ngàn màu châu sa, nơi những buổi dã yến linh đình của những hiệp sĩ quý tộc lịch lãm và các
công nương mỹ miều, của chủ nhân và nô lệ, nơi vĩnh viễn chỉ có thể tìm thấy trong những
giấc mơ....” (Lời đề từ bộ phim)

Bộ phim chủ yếu xoay quanh mối quan hệ tình cảm giữa 4 nhân vật chính mà làm
nhạt nhòa nhiều vấn đề chính trị nhạy cảm vốn gây nhiều tranh cãi trong tiểu thuyết:
chế độ nô lệ, phân biệt chủng tộc, bản chất nội chiến Nam Bắc, sự mất mát những

giá trị truyền thống của nền văn minh miền Nam…
Nhưng có thể nói, về cơ bản, tuy bộ phim lược bỏ và cải biên một số sự kiện nhưng
đã bám sát các sự kiện chính trong nguyên tác văn học. Tác phẩm văn học và tác
phẩm điện ảnh đều triển khai các sự kiện bám sát vào từng giai đoạn trong 12 năm
cuộc đời nhân vật chính Scarlett, từ khi 16 tuổi (1861) cho đến khi 28 tuổi, gắn với
trước, trong và sau nội chiến Nam Bắc.
Các chi tiết lược bỏ và cải biên:
Khi đi vào phim, tất cả những đoạn miêu tả về cảnh thiên nhiên vùng đất đỏ với
những cánh đồng bông trắng ngợp tận chân trời, ấp Tara, trại Mười Hai Cây Sồi,
thành phố Atlanta,… và đặc biệt là những chi tiết nói về tâm trạng, suy nghĩ của
nhân vật đều bị cắt bỏ, thay vào đó là tác dụng của các cảnh quay toàn cảnh thiên
nhiên, kiến trúc hay cận cảnh đôi mắt, khuôn mặt của các nhân vật.
Đặc trưng của phim truyện là các hình ảnh chuyển động nên nếu đưa tất cả các sự
kiện trong tiểu thuyết vào thì bộ phim sẽ rườm rà và chỉ như sự sao chép của văn
bản. Văn học miêu tả được cụ thể, từ miêu tả thiên nhiên, tâm trạng nhân vật… bởi
nó sử dụng chất liệu ngôn từ, người đọc phải tự hình dung còn phim ảnh là những

11


hình ảnh trực quan. Ta có thể nhìn thấy tận mắt những quang cảnh thiên nhiên đồng
quê, thành phố chỉ qua một cảnh quay trong vòng vài giây. Khi miêu tả cảnh hoàng
hôn thôn dã ở ấp Tara, Margaret Mitchell viết:
“Mặt trời lúc này đã xuống dưới đường chân trời và cái quầng đỏ ở rìa trái đất đã nhạt đi
thành màu hồng. Bầu trời bên trên từ xanh thẳm dần dần chuyển sang màu lam lơ thanh nhã
của trứng chim ức đỏ và cái tịch lặng siêu phàm của hoàng hôn đồng nội rón rén bao quanh
cô. Màn tối trườn lên cảnh thôn dã. Những luống đất đỏ và con đường như cái sẹo đó dài đã
mất cái màu ma quái để trở thành đất nâu bình dị. Bên kia đường, trên bãi cỏ chăn súc vật,
ngựa, là và bò lặng lẽ đứng, thò đầu bên trên rào ngăn, đợi người đưa về chuồng ăn tối.
Chúng không thích bóng đen sậm của những lùm cây bao quanh bãi cỏ và chúng hướng về

Scarlett vẫy vẫy tai như tán thưởng sự bầu bạn của con người.” [12, 46-47, I(3)].

Thay bằng những câu văn ấy, điện ảnh thực hiện một cảnh quay nhanh từ xa (viễn
cảnh) giúp người xem thấy toàn cảnh đồng quê êm đềm lúc chạng vạng.
Khi miêu tả cảnh quân đội Liên bang rút chạy khỏi Atlanta trong cái đêm Rett đưa
Scarlett và mẹ con Melanie về ấp Tara, Margaret Mitchell viết:
“Toán quân đổ xuôi phố Marietta, giữa những dãy nhà ngùn ngụt cháy, theo nhịp bước hành
quân, uể oải, đầu rũ xuống, súng mang bằng bất kì cách nào, quá mệt không còn đủ sức để đi
nhanh, quá mệt không còn bụng dạ nào để ý đến những rui mè sập xuống rầm rầm bên trái,
bên phải, cùng khói cuồn cuộn xung quanh. Tất cả đều rách rưới, rách đến nỗi không còn gì

(3)

Số thứ nhất là số thứ tự tài liệu cuối luận văn, số thứ hai là số trang và số Lamã là số tập của tác phẩm.

12


để phân biệt giữa sĩ quan với lính, ngoại trừ đây đó trọi ra một vài vàng mũ tơi rả ba dòng
chữ “C.S.A”. Nhiều người đi chân không, và đây đó, lộ ra một cái đầu hoặc một cánh tay
quấn băng nhớp bẩn. Họ đi qua, không nhìn ngang nhìn ngửa, lặng lẽ đến nỗi nếu không có
tiếng chân nện đều đặn thì có thể tưởng đó là một lũ bóng ma.
…. Khi những người cuối cùng đi quan, một cái bóng nhỏ nhắn ở hàng cuối, báng súng lệt
xệt quét dưới đất, phân vân dừng lại và nhìn trừng trừng theo những người khác, bộ mặt đờ
đẫn vì mệt nhọc nom nhưn người mộng du. Gã này nhỏ bé như Scarlett, nhỏ đến nỗi chỉ vừa
tầm cao của cây súng và bộ mặt nhem nhuốc chưa có râu. Nhiều lắm là mười sáu tuổi,
Scarlett nghĩ thầm một cách không đúng lúc, chắc là trong đội vệ binh địa phương hoặc một
cậu học sinh bỏ trường.
Trong khi nàng đang quan sát, gã từ từ khuỵu đầu gói, ngã rúi xuống lớp bụi. Chẳng nói
chẳng rằng, hai người tách khỏi hàng cuối quay lại chỗ gã. Một người cao gầy, để bộ râu đen

dài đến thắt lưng, lẳng lặng giao súng của mình và của gã thiếu niên cho người kia. Rồi anh
ta cúi xuống xốc gã lên vai, dễ như trở bàn tay. Anh ta chậm rãi theo đoàn quân rút lui, vai
khom xuống dưới sức nặng, trong khi gã thiếu niên kiệt sức đâm cáu như đứa bé bị các anh
trêu, hét ầm lên: “Để tôi xuống, đồ quỷ ám! Bỏ tôi xuống! Tôi có thể đi được mà!”. Anh
chàng râu dài cứ lặng thinh tiếp tục hì hụi đi khuất sau một chỗ rẽ.” [12, 568- 569- 570, I].

Thay bằng cả đoạn văn dài ấy, điện ảnh thực hiện một cú quay lia đằng trước, lấy rõ
chính diện những người lính với khuôn mặt cúi gằm. Tiếp theo đó là quay hất từ
chân lên, lấy nghiêng cả người để nhấn mạnh vào những bước chân nặng nề, thất
thểu. Rồi tiếp đến là cảnh một người lính trẻ ngã gục từ trên ngựa xuống và một
người đồng đội già cúi xuống xốc anh ta lên vai bước tiếp.

13


Những hình ảnh sống động cộng với âm thanh là những tiếng bước chân nặng nề
như không còn chút sức lực nào đã giúp người xem lĩnh hội được trọn vẹn sự kiệt
quệ, thảm hại của quân Liên bang khi rút chạy khỏi Atlanta trong cái đêm kinh
hoàng ấy.
Ngoài những sự kiện, chi tiết được lược bỏ thì trong phim còn có những chi tiết, sự
kiện được thay đổi khác so với tác phẩm văn học. Có thể nói, đạo diễn phim đã để
hành động nhân vật diễn ra liên tiếp không bị ngắt quãng và các sự kiện diễn ra
nhanh chóng, không rườm rà. Việc thay đổi chi tiết này giúp cho hành động nhân
vật xảy ra nhanh hơn, rút ngắn thời lượng bộ phim.
Một phần nội dung của tiểu thuyết như mối quan hệ của Scarlett với những người bạn
mới trong giới đầu cơ, các cuộc vũ hội mà Scarlett tổ chức, một số đoạn trò chuyện
của các nhân vật cũng bị lược bỏ.
Sự kiện cha của Scarlett trong tiểu thuyết ngã ngựa chết do phẫn uất vì bị Suellen đẩy
vào tình huống nhục nhã ở chương 38 khi Scarlett đã lấy Frank Kennedy và sống ở
Atlanta, còn trong phim thì sự kiện ông Gerald chết được đẩy lên sớm hơn ngay khi

trước khi Scarlett quyết định lên Atlanta để vay tiền Rett nhằm nộp thuế cho Tara. Và
nguyên nhân dẫn đến cái chết của ông là do ông nổi giận trước vợ chồng tên quản lý
cũ đến đòi mua Tara. Chính sự thay đổi này đã làm cho hoàn cảnh của Scarlet trong
phim trở nên bức bách hơn, nhấn mạnh hơn tình cảnh bơ vơ và niềm phẫn uất cộng
với sự thôi thúc phải cứu ấp Tara bằng mọi giá. Có thể nói nguyên nhân buộc Scarlet
phải lên Atlanta mồi chài xoay tiền Rett trong phim được thể hiện cấp thiết hơn, kịch
tính hơn trong tiểu thuyết nhờ sự cải biên những tình tiết này.

14


Trong tiểu thuyết, Rett đưa Bonnie đi Charleston thăm họ hàng sau khi cãi nhau với
Scarlett. Còn trong phim thì Rett lại đưa Bonnie đi London.

Chỉ cần một hình ảnh tháp đồng hồ bên ngoài cửa sổ là khán giả có thể nhận ra ngay
Rett đã đưa con gái tới London. Nhưng có lẽ Charleston như trong tiểu thuyết là điểm
đến logic hơn theo mạch câu chuyện nếu chúng ta liên hệ đến kết thúc câu chuyện,
Rett tỏ ý muốn về đây để dàn hòa với gia đình khi mà chàng tự nhận “đã hết máu
lang thang rồi”.
Trong tiểu thuyết, khi Scarlett đang ở Marietta thì nhận được tin Malanie hấp hối,
nghĩa là một thời gian sau đám tang của Bonnie. Còn trong phim thì Melanie ngã bệnh
khi đang nói chuyện với Mammy ngay sau khi khuyên Rett đồng ý chôn cất Bonnie.

15


Rõ ràng hành động của nhân vật trong phim được đẩy nhanh hơn rất nhiều. Có thể
nói, đạo diễn phim đã để hành động nhân vật diễn ra liên tiếp không bị ngắt quãng
và các sự kiện diễn ra nhanh chóng, không rườm rà. Việc thay đổi chi tiết này giúp
cho hành động nhân vật xảy ra nhanh hơn, rút ngắn thời lượng bộ phim.

Trong tiểu thuyết, sự cô độc, bị cô lập, xa lánh khỏi xã hội của Scarlett được miêu tả
rõ nét hơn nhiều so với trên phim. Đó là nhờ những đoạn trữ tình ngoại đề mà điện
ảnh bỏ qua không khai thác.
Kết thúc tiểu thuyết là cảnh Scarlett cố gắng tự trấn an bản thân và quyết định ngày
mai sẽ quay về ấp Tara với niềm tin sẽ có cách chiếm lại Rett. Kết thúc phim là
cảnh Scarlett trở về Tara. Điều này hợp với logic hành động không ngắt quãng của
điện ảnh. Scarlett trong phim liên tục hành động và kết thúc của phim càng nhấn
mạnh rằng nàng luôn hành động thay cho việc lan man suy nghĩ.

16


Một số nhân vật hoàn toàn bị cắt bỏ khi lên phim như: Trong truyện, Scarlett đã ba
lần sinh con: Wade Hampton Hamilton, Ella Lorena Kennedy, và Eugenie Victoria
"Bonnie" Butler. Trong phim, chỉ có Bonni xuất hiện. Sự “biến mất” của bé Wade và
bé Ella trong phim đã làm giảm bớt bi kịch của nhân vật Scarlett so với trong tiểu
thuyết- bi kịch của một “người đàn bà trẻ con”. Trong tiểu thuyết, chính sự tồn tại của
2 đứa con là Wade và Ella đã khắc họa rõ nét tính vô tâm, trẻ con, hoàn toàn thiếu
kinh nghiệm của Scarlett trong vai trò, trách nhiệm của một người mẹ. So với phim
thì Scarlett trong tiểu thuyết có phần trẻ thơ hơn và đồng thời cũng là một người mẹ
tồi hơn. Mặt khác chính sự tồn tại của hai đứa con riêng của Scarlett đã khiến cho tính
đại lượng, bao dung, yêu chiều trẻ con của Rett nổi bật hơn. Đồng thời chính thái độ
nhân hậu mà Rett dành cho con riêng của vợ càng khiến độc giả cảm nhận trọn vẹn
hơn tình yêu sâu nặng mà chàng dành cho Scarlett.
Nhân vật Will - người quản lý Tara và sau này trở thành chồng của em gái thứ 2 của
Scarlett là Suellen bị cắt bỏ. Nhân vật Dilcey - mẹ của Prissy trong truyện cũng
không xuất hiện trong phim. Đây là 2 nhân vật phụ nhưng đều để lại dấu ấn rõ nét
trong tiểu thuyết. Họ đều mang một tình yêu chân thành với ấp Tara, đều cố gắng hết
sức mình để giúp Scarlett giữ gìn và khôi phục Tara. Tara được duy trì và khôi phục
không chỉ nhờ tiền của Scarlett mà còn nhờ bàn tay lao động không mệt mỏi của

những con người sống có tình có nghĩa như họ. Sự thiếu vắng hai nhân vật này trên
phim quả là một điều hơi đáng tiếc. Nhưng có thể nói, vì bộ phim Cuốn theo chiều gió
chủ yếu tập trung vào mối quan hệ Scarlett với Rett, với Ashley và Melanie nên việc
cắt bỏ một số nhân vật như trên là hoàn toàn hợp lý, giúp cốt truyện gọn gàng, mạch
lạc và dễ nhớ hơn đối với người xem.
Nhân vật Honey Wilkes - người yêu trước của Charles Wilkes và India Wilkes người yêu trước của Xtuart Tarleton trong tiểu thuyết nhập thành 1 nhân vật là Indiangười yêu trước của Charles Wilkes. Kiểu nhập nhân vật “hai trong một” này giúp hệ
thống nhân vật phụ trong cốt truyện trở nên gọn gàng và giúp người xem dễ nhớ hơn,
không bị lầm lẫn. Có thể so sánh kiểu nhập nhân vật này với một số tác phẩm điện
ảnh sau này, chẳng hạn như Đại chiến Xích Bích (phần 1 công chiếu năm 2008, phần

17


2 công chiếu năm 2009) của đạo diễn nổi tiếng Ngô Vũ Sâm. Đây là bộ phim không
phải chỉ dành cho khán giả châu Á, mà mục tiêu của nó là hướng đến khán giả toàn
cầu. Làm phim về Tam Quốc Chí, nhất định phải đưa vào những nhân vật như Triệu
Vân, Trương Phi, đặc biệt là Quan Vũ, vị danh tướng được nhiều nước châu Á tôn
xưng như hiển thánh. Nhưng khán giả phương Tây thì hơi “bối rối” khi phải làm
quen với quá nhiều nhân vật có những cái tên na ná nhau như vậy. Một vị lãnh đạo
hãng phim Hollywood từng đề nghị biên kịch tổng hợp một số tướng quân của liên
minh Ngô – Thục lại thành một người cho dễ nắm bắt. Điều này nghe ra cũng hệt
như kiểu gom tổng thống Mỹ Roosevelt, thủ tướng Anh Churchill và Galle thành
một khi làm phim về Thế chiến 2 vậy.
Sự thật và sai sót:
Tiểu thuyết: Có sự nhầm lẫn, sai lệch về thời gian cốt truyện trong tiểu thuyết.
Truyện bắt đầu vào tháng 4 năm 1861 khi Scarlett 16 tuổi và kết thúc khi nàng 28
tuổi. Như vậy thì mốc thời gian cuối cùng không thể vượt quá năm 1873. Nhưng ở
chương 52 lại có thời gian là “Năm 1886, dân Atlanta, phẫn uất nhưng bất lực, đã
tưởng không có gì có thể tệ hại hơn cái chế độ quân sự hà khắc đè lên đầu lên cổ họ
hồi đó, nhưng đến giờ, dưới quyền cai trị của Bulốc, họ mới nếm đủ mùi cay đắng

nhất” - tức là thời gian Atlanta bị cai trị dưới thời thống đốc Bulốc, khi Rett đang có
kế hoạch phục hồi uy tín nhằm cứu vãn tương lai của Bonnie.
Phim: Bộ phim Cuốn theo chiều gió đã mắc một lỗi sai thực tế. Khi xem phim, nếu
nhìn kỹ căn phòng của Scarlett, người ta thấy rõ những sợi dây điện được chạy ở
dưới sàn nhà và nối với các bóng đèn trang trí trong khi bóng đèn điện được
Thomas Edison đăng ký phát minh vào 1879, sau khi câu chuyện xảy ra.
1.3. Mối liên hệ giữa phim và tiểu thuyết
Một tác phẩm chuyển thể có thể bám sát nguyên tác văn bản và cũng có thể không
theo nguyên tác. Điều đó phụ thuộc rất nhiều vào chất điện ảnh trong tác phẩm văn
học cụ thể. Rõ ràng, khi đọc tiểu thuyết chúng ta thấy các hành động của nhân vật
diễn ra khá tuần tự theo mốc thời gian tuyến tính gắn liền với những sự kiện lịch sử
trong cuộc nội chiến Nam Bắc. Các mối quan hệ không có gì quá phức tạp hay rối

18


rắm, tất cả đều xoay quanh Scarlett và những thăng trầm trong đời nàng, từ khi 16
tuổi cho tới khi 28 tuổi. Không có nhiều xung đột - kịch tính - mở nút - thắt nút…
khiến cho người đọc hồi hộp theo dõi từng bước diễn biến của câu chuyện. Điều tạo
nên sức hấp dẫn đặc biệt của cốt truyện Cuốn theo chiều gió là sự chặt chẽ và sắc
sảo trong cách nhà văn xây dựng tâm lý nhân vật, lồng vào đó những quan niệm độc
đáo về cuộc đời, về luật đấu tranh sinh tồn, về sự khác biệt trong bản chất đàn ông
và đàn bà…Và rõ ràng cách nhà văn nhìn cuộc nội chiến Nam Bắc, về chế độ nô lệ
là cách nhìn của một người miền Nam với nỗi hoài tiếc một nền văn minh “bị đánh
cắp” mà không cách gì có thể cứu vãn hay quay trở lại, tốt nhất là hãy đối diện với
thực tế, vượt qua nó để đi tiếp về tương lai.
Margaret Mitchell có cách viết rất thú vị. Đầu tiên bà viết phần kết, sau đó mới dần
dần ghép phần các chương khác. Có lần một nhà phê bình khuyên bà nên sửa lại
chương cuối của cuốn sách, không để cho nhân vật Rhett ra đi vĩnh viễn như vậy.
Margaret trả lời: “Tôi có thể sửa bất cứ điều gì mà ông muốn, riêng phần kết thì

không bao giờ”.
Tâm lý độc giả và khán giả nhìn chung khi đọc truyện hay xem phim đều mong
muốn một kết thúc có hậu (happy end) nhưng tiểu thuyết Cuốn theo chiều gió và bộ
phim cùng tên đều kết thúc để ngỏ, vì nếu không để Scarlett tự nhìn lại, nàng sẽ
không bao giờ biết quý những thứ thuộc về mình.
Câu chuyện được kết cấu theo quan hệ nhân quả, mỗi chương như một cảnh quay
chậm các sự kiện diễn ra nối tiếp nhau. Thời gian tuyến tính chậm rãi và tuần tự, tất
nhiên vẫn có những đoạn hồi tưởng lúc lùi lại hàng mấy chục năm, khi lại là hiện
tại. Không gian thì thay đổi chủ yếu từ Tara đến Atlanta. Nhân vật chính chủ yếu
chỉ luôn luôn di chuyển theo hai không gian ấy.
Có thể nói, chính những hình ảnh nối tiếp nhau trong tiểu thuyết đã được các nhà
làm phim sử dụng khi đưa vào điện ảnh. Điện ảnh “kể” thông qua sự ghép nối, ráp
dựng các cảnh quay khác nhau. Các cảnh ghép đó có thể khác nhau về thời gian, địa
điểm, nhân vật, tưởng chừng như không có mối liên hệ với nhau ở bề ngoài nhưng
lại có sự gắn kết ở chiều sâu cốt truyện. Các nhà làm phim không thể sử dụng toàn

19


bộ những sự kiện, những đoạn miêu tả phong cảnh, những tâm tư tình cảm sâu kín
của con người vào trong phim mà chỉ có thể chọn lọc những hình ảnh rõ nét, những
hành động của nhân vật trong tiểu thuyết liên quan đến cốt truyện.
Có thể thấy rõ nhất mối liên hệ giữa hai tác phẩm này đó là chất điện ảnh trong văn
học và chất văn học có trong bộ phim.
Trong tiểu thuyết, những đoạn diễn ra liên tiếp các hành động của nhân vật giống
như một thước phim quay chậm, sự ráp dựng các cảnh quay lại với nhau. Những đối
thoại của các nhân vật từ chính đến phụ ( đặc biệt là giữa Scarlett và Rett)… tạo nên
sự rõ ràng như lời thoại trong phim truyện.
Ngược lại, trong bộ phim, ngoài những sự kiện, nhân vật được sử dụng từ tiểu
thuyết thì những thủ pháp biểu hiện của văn học như: ẩn dụ, tượng trưng, liên tưởng

cũng được vận dụng. Khi tham gia cuộc bán hàng Phúc thiện quyên tiền ủng hộ
quân đội Liên bang, Scarlett đang có tang chồng, vì thế nàng là một “người thừa”,
có mặt nhưng lại phải đứng ngoài cuộc vui. Nhưng nàng rất khao khát được vui
chơi, được khiêu vũ, được trở thành trung tâm của chú ý, vì hơn ai hết nàng ý thức
được tuổi trẻ và sắc đẹp của mình đang bị hoài phí vì những nguyên tắc lễ nghi, đạo
đức truyền thống của xã hội. Diễn tả điều đó, điện ảnh quay nửa người trên của
Scarlett với đôi tay chống cằm, thân hình rung rinh theo nhạc, đôi mắt hau háu thèm
thuồng. Rồi quay từ phía sau Scarlett, lia nhanh cả thân hình rồi dừng lại ở đôi chân
nhún nhẩy không ngừng tại chỗ. Đôi chân của nàng thèm khiêu vũ, đôi mắt của
nàng thèm những ánh mắt đàn ông ngưỡng mộ…

20


Chỉ cần mấy giây với 2 cảnh quay ngắn như vậy, điện ảnh đã “phơi bày” toàn bộ
những gì đang thôi thúc, đang gào thét trong tâm hồn Scarlett lúc đó.
Tôi đặc biệt ấn tượng với cảnh Melanie và Scarlett chăm sóc, trò chuyện với 1 nam
thương binh trẻ trong khu bệnh xá đặt trong nhà thờ. Máy quay lia từ ảnh Đức Chúa
Jesu trên trần nhà thờ xuống bức tường hắt bóng Malanie và Scarlett nhờ cây đèn
dầu thắp sáng. Giọng anh thương binh thủ thỉ về những hồi ức tươi đẹp khi còn ở
quê nhà và ước mong quay trở về. Bóng 2 người phụ nữ in trên tường như 1 ẩn dụ
về hòa bình, về sự chở che của Đức Mẹ (đặc biệt là tạo hình Melanie với mái tóc ẩn
trong tấm khăn choàng đầu như một bà xơ đích thực).

21


Ở phân đoạn này, hình ảnh thật giàu chất văn học, như thấm đượm một chất thơ êm
dịu, chất thơ của lòng nhân ái, của tính nữ bao dung.
Khi trở về Tara sau cái đêm quân Liên bang rút chạy khỏi Atlanta, Scarlett phải đối

mặt với thực tế khắc nghiệt khi nàng trở thành trụ cột duy nhất của cả gia đình. Chỉ
còn mình nàng phải mang trên vai gánh nặng đối với Tara. Hình ảnh Scarlett đứng
quay lưng lại trên cánh đồng vào lúc bình minh, giữa cánh đồng bị bỏ hoang, bên
cạnh nàng là một cái cây trụi lá…

Chỉ một cảnh quay toàn cảnh tĩnh như vậy, điện ảnh đã khắc họa trọn vẹn sự đơn
độc của nàng trong cuộc chiến giữ gìn và khôi phục Tara. Và dù đơn độc nhưng
khán giả có niềm tin rằng Scarlett sẽ làm được những gì nàng muốn, như ánh mặt
trời bình minh đang ló rạng.

22


Từ những câu chữ miêu tả trên trang giấy các nhà làm phim với đôi mắt và bàn tay
nghệ thuật của mình đã diễn đạt bằng một thứ vũ khí lợi hại mà chỉ có trong điện
ảnh mới có đó là việc sử dụng hợp lý, tài tình các yếu tố về quay phim, âm nhạc,
ánh sáng và đặc biệt là sự hỗ trợ của các yếu tố về kỹ xảo đã làm cho những câu
chuyện trở nên hấp dẫn và thu hút lạ kỳ.
Như vậy, với hai tác phẩm văn học và điện ảnh cụ thể này, sự thâm nhập của các
lĩnh vực nghệ thuật vào nhau càng rõ ràng, đặc biệt là trong việc tiếp nhận cốt
truyện từ tiểu thuyết vào phim. Đạo diễn phải biết lược bỏ những gì vốn là đặc thù
của văn học: trữ tình ngoại đề, miêu tả, khắc họa tâm lí nhân vật trong khi đó lại
phải kế thừa và gia tăng những yếu tố đặc thù vủa điện ảnh. Đó chính là con đường
đem đến thành công cho một bộ phim chuyển thể từ tác phẩm văn học.
Tiểu kết:
- Chương 1 đã giải quyết vấn đề từ cốt truyện tiểu thuyết Cuốn theo chiều gió đến
cốt truyện phim cùng tên có những sai lệch và đó là điều tất nhên do đặc trưng thể
loại như chúng tôi đã chỉ ra qua bảng thống kê các sự kiện diễn ra trong từng
chương, tương ứng với mỗi phân đoạn trong phim.
- Các chi tiết lược bỏ và cải biên về thiên nhiên, không gian hoặc về nhân vật cũng

đã được phân tích.
- Những sai lệch về thời gian của tiểu thuyết, về lỗi sai thực tế của điện ảnh.
- Chúng ta không thể phủ nhận những tiếp thu của bộ phim về mặt cốt truyện từ tác
phẩm văn học: sử dụng các chi tiết sẵn có trong nguyên tác. Nhưng do những đặc
trưng riêng của văn học và điện ảnh mà tiểu thuyết và phim sẽ đem đến cho công
chúng một ấn tượng, có thể là khác nhau nhưng cảm xúc nghệ thuật có được qua
quá trình xem và đọc rõ ràng được hình thành từ hai tuyến khác nhau với ít nhiều
ảnh hưởng tương hỗ, sẽ song song tồn tại.
- Một điều nữa mà chúng tôi muốn nhấn mạnh là: hai thể loại văn học và điện ảnh
mỗi thể loại đều có thế mạnh riêng không thể thay thế được nhau. Đơn cử: việc
phân tích tâm lí nhân vật, tức mổ xẻ đời sống nội tâm nhân vật thì văn học có thể

23