Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công Ty Cổ Phần Cơ Khí Và Đầu Tư Xây Dựng Số 9

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn đến thầy PGS.TS Phan Đức Dũng, Ngƣời đã
hƣớng dẫn tôi chọn đề tài và tận tình góp ý chỉnh sửa bản thảo luận văn của tôi
trong suốt quá trình thực hiện.
Tôi xin chân thành cảm ơn sự đóng góp quý báu và tận tình của Ban giám
đốc Công Ty Cổ Phần Cơ Khí Và Đầu Tƣ Xây Dựng Số 9 đã giúp đỡ tôi trong quá
trình nghiên cứu, thu thập số liệu, khảo sát bảng câu hỏi.
Tôi xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô Trƣờng Đại học Lạc Hồng đã giảng
dạy, trao cho tôi những kiến thức và kinh nghiệm quý báu làm nền tảng trong quá
trình thực hiện luận văn.
Tôi xin cảm ơn gia đình tôi, bạn bè và đồng nghiệp luôn quan tâm khích lệ và
hỗ trợ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn này.
Đồng Nai, Ngày

tháng

năm 2015

Tác giả

Nguyễn Thành Công


LỜI CAM ĐOAN


Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi,
đƣợc thực hiện trên cơ sở nghiên cứu lý thuyết, khảo sát dƣới sự hƣớng dẫn khoa
học của PGS.TS Phan Đức Dũng.
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về nội dung quyển luận văn này.

Đồng Nai, Ngày

tháng

năm 2015

Tác giả

Nguyễn Thành Công


TÓM TẮT LUẬN VĂN
Kế toán trách nhiệm là một bộ phận của kế toán quản trị, nó là công cụ để
đánh giá trách nhiệm thành quả quản lý của các cấp quản trị một cách đúng đắng và
chính xác. Để có thể tổ chức xây dựng hệ thống báo cáo trách nhiệm hiệu quả thì
bản thân nó phải phù hợp mô hình tổ chức quản lý, phù hợp với yêu cầu trình độ
quản lý, phù hợp với cơ chế quản lý của nền kinh tế Việt Nam và đảm bảo phù hợp
quá trình hội nhập với thế giới, tuy nhiên phải hài hòa giữa chi phí và lợi ích.
Qua khảo sát thực trạng hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công Ty Cổ Phần
Cơ Khí Và Đầu Tƣ Xây Dựng Số 9, tác giả đã thực hiện các mục tiêu nghiên cứu
của đề tài:
Hệ thống hóa lý luận liên quan đến kế toán trách nhiệm.
Đánh giá thực trạng hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công Ty Cổ Phần Cơ Khí
Và Đầu Tƣ Xây Dựng Số 9.
Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công Ty Cổ Phần Cơ Khí Và Đầu
Tƣ Xây Dựng Số 9.
Tác giả hy vọng rằng, thông qua luận văn sẽ có ích trong việc nâng cao chất
lƣợng của hệ thống kế toán trách nhiệm đối với các quyết định của nhà quản lý
trong công ty.

MỤC LỤC
Trang
Bìa chính
Bìa phụ
Lời cảm ơn
Lời cam đoan
Tóm tắt luận văn
Mục lục
Danh mục các từ viết tắt
Danh mục các bảng
Danh mục sơ đồ
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1
2. Tổng quan một số đề tài liên quan đến luận văn .....................................................2
3. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................3
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................3
5. Phƣơng pháp nghiên cứu.........................................................................................3
6. Những đóng góp của đề tài .....................................................................................4
7. Bố cục của luận văn ................................................................................................4
CHƢƠNG 1:TỔNG QUAN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM .............................5
1.1 Nguồn gốc, khái niệm và vai trò của kế toán trách nhiệm ....................................5
1.1.1 Lịch sử hình thành và phát triển của kế toán trách nhiệm. ................................5
1.1.2 Khái niệm kế toán trách nhiệm.......................................................................5
1.1.3 Vai trò của kế toán trách nhiệm......................................................................6
1.1.3.1 Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin cho việc thực hiện chức năng tổ
chức và điều hành doanh nghiệp .........................................................................6
1.1.3.2 Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin cho việc thực hiện chức năng
kiểm soát ..............................................................................................................7
1.1.3.3 Kế toán trách nhiệm khuyến khích các nhà quản lý hƣớng đến mục tiêu

chung của tổ chức ................................................................................................7
1.2 Sự phân cấp quản lý và mối quan hệ với kế toán trách nhiệm..............................8


1.2.1 Sự phân cấp quản lý .......................................................................................8
1.2.2 Mối quan hệ giữa phân cấp quản lý với hệ thống kế toán trách nhiệm .........9
1.3 Các loại trung tâm trách nhiệm ...........................................................................11
1.3.1 Trung tâm chi phí .........................................................................................11
1.3.2 Trung tâm doanh thu ....................................................................................11
1.3.3 Trung tâm lợi nhuận .....................................................................................12
1.3.4 Trung tâm đầu tƣ ..........................................................................................13
1.4 Các chỉ tiêu đánh giá thành quả của các trung tâm trách nhiệm .........................13
1.4.1 Chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm chi phí .......................................14
1.4.2 Chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm doanh thu ..................................14
1.4.3 Chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm lợi nhuận ...................................15
1.4.4 Chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm đầu tƣ ........................................16
1.5.1 Báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm chi phí.......................................17
1.5.2 Báo cáo đánh giá thành quả trung tâm doanh thu ........................................18
1.5.3 Báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm lợi nhuận ..................................19
1.5.4 Báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm đầu tƣ .......................................20
1.6 Một số nội dung liên quan đến kế toán trách nhiệm ...........................................21
1.6.1 Hệ thống dự toán ngân sách .........................................................................21
1.6.2 Phân bổ chi phí cho các trung tâm trách nhiệm ...........................................22
1.6.3 Định giá sản phẩm chuyển giao ...................................................................22
1.6.4 Phân tích biến động chi phí ..........................................................................23
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ........................................................................................25
CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI
CÔNG TY CỔ PHẦN CƠ KHÍ VÀ ĐẦU TƢ XÂY DỰNG SỐ 9 .....................26
2.1 Tình hình tổ chức quản lý sản xuất kinh doanh và tổ chức công tác kế toán tại
Công ty ......................................................................................................................26

2.1.1 Tình hình tổ chức quản lý sản xuất kinh doanh tại Công ty.........................26
2.1.1.1 Lịch sử hình thành và phát triển ............................................................26
2.1.1.2 Mục tiêu, chức năng, nhiệm vụ .............................................................28
2.1.1.3 Tổ chức bộ máy quản lý ........................................................................31
2.1.1.4 Giới thiệu chung về quy trình tổ chức sản xuất kinh doanh ..................46
2.1.2 Tình hình tồ chức công tác kế toán tại công ty. ...........................................49


2.1.2.1 Chính sách kế toán áp dụng tại công ty .................................................49
2.1.2.2 Hình thức tổ chức hệ thống kế toán tại công ty .....................................49
2.1.2.3 Tổ chức bộ máy kế toán tại công ty .......................................................50
2.2 Khảo sát thực trạng tổ chức công tác kế toán trách nhiệm tại Công Ty Cổ Phần
Cơ Khí Và Đầu Tƣ Xây Dựng Số 9 ..........................................................................52
2.2.1 Nội dung khảo sát công tác kế toán trách nhiệm tại Công Ty Cổ Phần Cơ
Khí Và Đầu Tƣ Xây Dựng Số 9 gồm: ...................................................................52
2.2.2 Sự phân cấp quản lý tại công ty ...................................................................53
2.2.3 Các chỉ tiêu đánh giá thành quả các trung tâm trách nhiệm .........................54
2.2.3.1 Mô tả quá trình tìm hiểu về hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty ..54
2.2.3.2 Chỉ tiêu và báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm chi phí ..............54
2.2.3.3 Chỉ tiêu và báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm doanh thu .........57
2.2.3.4 Chỉ tiêu và báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm lợi nhuận ..........59
2.2.3.5 Chỉ tiêu báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm đầu tƣ ....................61
2.2.4 Đánh giá thực trạng hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty.....................62
2.2.4.1 Ƣu điểm .................................................................................................62
2.2.4.2 Nhƣợc điểm ...........................................................................................62
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ........................................................................................64
CHƢƠNG 3: HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI
CÔNG TY CỔ PHẦN CƠ KHÍ VÀ ĐẦU TƢ XÂY DỰNG SỐ 9 .....................65
3.1 Những quan điểm về hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công Ty Cổ
Phần Cơ Khí Và Đầu Tƣ Xây Dựng Số 9 .................................................................65

3.1.1 Đảm bảo phù hợp với mô hình tổ chức quản lý của công ty........................65
3.1.2 Đảm bảo phù hợp với yêu cầu về trình độ quản lý công ty..........................65
3.1.3 Đảm bảo phù hợp và hài hòa giữa chi phí và lợi ích ....................................66
3.1.4 Đảm bảo phù hợp với cơ chế quản lý của nền kinh tế Việt Nam .................66
3.1.5 Đảm bảo phù hợp với quá trình hội nhập thế giới........................................66
3.2 Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công Ty Cổ Phần Cơ Khí Và Đầu
Tƣ Xây Dựng Số 9 ....................................................................................................66
3.2.1 Tổ chức lại phân cấp quản lý công ty ...........................................................66
3.2.3 Tổ chức lại các trung tâm trách nhiệm tại Công Ty Cổ Phần Cơ Khí Và Đầu
Tƣ Xây Dựng Số 9 ................................................................................................69


3.2.4 Giải pháp về hoàn thiện các chỉ tiêu và báo cáo đánh thành quả của các
trung tâm tại Công Ty Cổ Phần Cơ Khí Và Đầu Tƣ Xây Dựng Số 9 ...................71
3.2.4.1 Hoàn thiện chỉ tiêu và báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm chi phí
...........................................................................................................................71
3.2.4.2 Hoàn thiện chỉ tiêu và báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm doanh
thu ......................................................................................................................72
3.2.4.3 Hoàn thiện chỉ tiêu và báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm lợi
nhuận ..................................................................................................................73
3.2.4.4 Hoàn thiện chỉ tiêu báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm đầu tƣ ..75
3.3 Một số kiến nghị..................................................................................................75
3.3.1 Kiến nghị với ban giám đốc. ........................................................................75
3.3.1 Kiến nghị với các phòng ban. .......................................................................76
KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 ........................................................................................77
KẾT LUẬN CHUNG ..............................................................................................78
TÀI LIỆU KHAM KHẢO
PHỤ LỤC.

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT


BB

Bán hàng

BP

Bộ phận

BGĐ

Ban giám đốc

C-V-P

Chi phí – Khối lƣợng –Lợi nhuận

CBCNV

Cán bộ công nhân viên

CK

Cuối kỳ

CNĐKKD

Chứng nhận đăng ký kinh doanh

CPNVL

Chi phí nguyên vật liệu

CPNC

Chi phí nhân công

CPSXC

Chi phí sản xuất chung

CT

Chủ tịch

CTCP

Công ty cổ phần

DT

Doanh thu

GĐ

Giám đốc

HĐQT

Hội đồng quản trị

KTQT

Kế toán quản trị

KTTN

Kế toán trách nhiệm

NVL

Nguyên vật liệu

PGĐ

Phó giám đốc

ROI

Tỷ lệ hoàn vốn đầu tƣ

RI

Lợi nhuận còn lại

SXKD

Sản xuất kinh doanh

TNHH

Trách nhiệm hữu hạn

TCKT

Tài chính kế toán


DANH MỤC CÁC BẢNG


Bảng 1.1. Các nghiên cứu có liên quan ....................................................................... 2
Bảng 1.2: Các chỉ tiêu kết quả, hiệu quả và chỉ tiêu đánh giá thành quả của
trung tâm chi phí ...................................................................................... 14
Bảng 1.3: Bảng chỉ tiêu kết quả, hiệu quả và chỉ tiêu đánh giá thành quả của
trung tâm doanh thu ................................................................................. 15
Bảng 1.4: Các chỉ tiêu kết quả, hiệu quả và chỉ tiêu đánh giá thành quả của
trung tâm lợi nhuận .................................................................................. 16
Bảng 1.5 Báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm chi phí tiêu chuẩn .................. 18
Bảng 1.6 : Báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm doanh thu ............................. 19
Bảng 1.7: Báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm lợi nhuận............................... 20
Bảng 1.8 : Báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm đầu tƣ ................................... 21
Bảng 1.9 : Công thức tính và diễn giải biến động do khối lƣợng và biến động do giá ...... 23
Bảng 2.1: Phân cấp quản lý của công ty ................................................................... 53
Bảng 2.2 : Bộ phận phát sinh chi phí quản lý doanh nghiệp và hỗ trợ sản xuất ....... 54
Bảng 2.3: Bộ phận phát sinh chi phí trực tiếp đối với hoạt động sản xuất ............... 56
Bảng 2.4: Chỉ tiêu và báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm doanh thu ............ 57
Bảng 2.5:Chỉ tiêu và báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm lợi nhuận .............. 59

Bảng 2.6: Chỉ tiêu báo cáo đánh giá thành quả của trung tâm đầu tƣ ...................... 61
Bảng 3.1: Tiêu chí và chỉ tiêu đánh giá trung tâm chi phí ........................................ 72
Bảng 3.2: Tiêu chí và chỉ tiêu đánh giá trung tâm doanh thu ................................... 73
Bảng 3.2: Tiêu chí và chỉ tiêu đánh giá trung tâm lợi nhuận .................................... 74
Bảng 3.2: Tiêu chí và chỉ tiêu đánh giá trung tâm đầu tƣ ......................................... 75


DANH MỤC SƠ ĐỒ


Sơ đồ 1.1: Hệ thống KTTN trong mối quan hệ với cơ cấu tổ chức quản lý của
doanh nghiệp ............................................................................................................. 10
Sơ đồ 2.1: Tổ chức bộ máy hoạt động của công ty ................................................... 31
Sơ đồ 2.2: Quy trình thi công .................................................................................... 48
Sơ đồ 2.3: Sơ đồ hình thức sổ kế toán tại công ty..................................................... 49
Sơ đồ 2.4: Sơ đồ tổ chức bộ máy kế toán tại công ty................................................ 50
Sơ đồ 3.1: Tổ chức phân cấp tại Công Ty Cổ Phần Cơ Khí Và Đầu Tƣ Xây
Dựng Số 9 ................................................................................................ 68
Sơ đồ 3.2: Tổ chức các trung tâm trách nhiệm tại Công Ty Cổ Phần Cơ Khí Và
Đầu Tƣ Xây Dựng Số 9 ........................................................................... 70


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị, là công cụ
quản lý nền kinh tế tài chính có vai trò quan trọng việc đƣa ra các chỉ tiêu theo dõi
và đánh giá thƣờng kỳ kết quả của mỗi ngƣời, mỗi bộ phận trong bộ máy tổ chức
của doanh nghiệp. KTTN giúp các nhà quản trị của doanh nghiệp kiểm soát, đánh

giá hoạt động nhiều cấp bậc khác nhau trong bộ máy tổ chức của doanh nghiệp. Nó
giúp doanh nghiệp đảm bảo mọi việc cần phải có ngƣời có trách nhiệm với công
việc của mình. Từ đó giúp các nhà quản lý doanh nghiệp đƣa ra các quyết định đúng
để đạt đƣợc mục tiêu cao cho doanh nghiệp. Mặc khác KTTN cũng khuyến khích
các nhà quản trị của doanh nghiệp phát huy tài năng, năng lực quản lý của mình
trong việc nâng cao hiệu quả quản lý doanh nghiệp.
Tuy nhiên, kế toán trách nhiệm đã đƣợc nghiên cứu và giảng dạy ở các
trƣờng đại học tại Việt Nam vào giữa những năm 90 của thế kỷ 20. Mặc dù mức độ
vận dụng kế toán trách nhiệm vào thực tế chƣa đƣợc hệ thống hóa, còn gặp nhiều
hạn chế.
Công Ty Cổ Phần Cơ Khí Và Đầu Tƣ Xây Dựng Số 9 là một doanh nghiệp
xây dựng có vai trò quan trọng trong việc đầu tƣ xây dựng và phát triển của đất
nƣớc, góp phần ổn định và phát triển nền kinh tế trong cả nƣớc. Nhận thấy đƣợc
tầm quan trọng của hệ thống kế toán trách nhiệm, vì thế Công ty đã xây dựng cho
đơn vị mình hệ thống kế toán trách nhiệm. Qua việc khảo sát thực trạng hệ thống kế
toán trách nhiệm tại công ty, tôi nhận thấy việc tổ chức hệ thống này vẫn còn nhiều
hạn chế bất cập. Nhằm cải tiến hệ thống tổ chức quản lý và năng cao hiệu quả hoạt
động kinh doanh của công ty đƣợc năng cao, vì vậy tác giả đã chọn đề tài “Hoàn
thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công Ty Cổ Phần Cơ Khí Và Đầu Tư Xây
Dựng Số 9” làm luận văn cao học.


2

2. Tổng quan một số đề tài liên quan đến luận văn
Bảng 1.1: Các nghiên cứu có liên quan
Tên đề tài

Tên tác giả

Tổ chức công tác kế toán

Nguyễn Văn Hải

quản trị tại công ty

(2012)

Nội dung nghiên cứu
Phân tích thực trạng tổ chức
công tác kế toán và kế toán quản
trị tại Công ty TNHH Chí Hùng.

TNHH Chí Hùng

Thực hiện tổ chức công tác kế
toán quản trị tại Công ty TNHH
Chí Hùng.
Kế toán trách nhiệm

Nguyễn Thị Hƣơng

tại công ty cổ phần

Quế (2013)

xây dựng Trung Nam

Tìm ra những ƣu điểm và
nhƣợc điểm còn tồn tại trong công

ty, đánh giá thực trạng công tác kế
toán tại đơn vị, đƣa ra những giải
pháp nhằm hoàn thiện KTTN theo
đặt thù của công ty CP xây dựng
Trung Nam

Hoàn thiện kế toán

Trần Thị kim Thanh

Hệ thống hóa những lý luận về

trách nhiệm tại công ty (2014)

kế toán trách nhiệm, phân tích

Cổ Phần Bao Bì Biên

thực trạng kế toán tại công ty cổ

Hòa

phần bao bì Biên Hòa, Tác giả đƣa
ra những giải pháp nhằm hoàn
thiện hệ thống kế toán trách nhiệm
còn vƣớn mắc chƣa giải quyết

Kế toán trách nhiệm

Trần Thị Tuyết Mai

tại công ty và trang

(2012)

thiết bị y tế Bình Định

Đƣa ra một số giải pháp để
hoàn thiện kế toán trách nhiệm
theo đặc thù của công ty giúp bộ
máy quản trị công ty đánh giá
đƣợc một cách đúng đắng thành
quả của các bộ phận trong việc
hƣớng đến mục tiêu chung của tổ
chức

( Nguồn:Tổng hợp và nghiên cứu của tác giả, tháng 8/2015)


3

3. Mục tiêu nghiên cứu
Tìm ra những ƣu điểm và những tồn tại trong công tác kế toán phục vụ đánh
giá trách nhiệm tại các đơn vị, bộ phận trong cơ cấu tổ chức của Công Ty Cổ Phần
Cơ Khí Và Đầu Tƣ Xây Dựng Số 9
Đƣa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện kế toán trách nhiệm theo đặc thù của
Công Ty Cổ Phần Cơ Khí Và Đầu Tƣ Xây Dựng Số 9, giúp nhà quản lý có cơ sở để
đánh giá một cách đúng đắn thành quả của các đơn vị, bộ phận trong việc hƣớng tới
mục tiêu chung của công ty.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

Về đối tƣợng: Luận văn tập trung vào nghiên cứu lý luận kế toán trách nhiệm
và vận dụng tổ chức kế toán trách nhiệm tại Công Ty Cổ Phần Cơ Khí Và Đầu Tƣ
Xây Dựng Số 9.
Về phạm vi nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu trong phạm vi Công Ty Cổ
Phần Cơ Khí Và Đầu Tƣ Xây Dựng Số 9.
Thời gian: Luận văn nghiên cứu số liệu của công ty trong năm 2014-2015 và
thông tin của các kỳ trƣớc.
Không gian: Tại Công Ty Cổ Phần Cơ Khí Và Đầu Tƣ Xây Dựng Số 9.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng các phƣơng pháp nhƣ:
Phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể của đề tài là vận dụng cơ sơ lý luận về kế
toán trách nhiệm từ đó nghiên cứu thực trạng về kế toán trách nhiệm tại Công Ty
Cổ Phần Cơ Khí Và Đầu Tƣ Xây Dựng Số 9. Luận văn này sử dụng các phƣơng
pháp điều tra điển hình; phƣơng pháp phân tích tổng hợp, phóng vấn, phân tích thực
chứng, nghiên cứu trƣờng hợp….
- Phƣơng pháp nghiên cứu định tính: Là tiếp cận nhằm tìm cách mô tả,
phân tích đặc điểm văn hóa, hành vi của con ngƣời, nhóm ngƣời từ quan điểm của
nhà nghiên cứu. Nghiên cứu định tính cung cấp thông tin toàn diện về các đặc điểm
của môi trƣờng xã hội nơi nghiên cứu đƣợc tiến hành.
- Phƣơng pháp thu thập số liệu: Gồm phƣơng pháp quan sát và phƣơng
pháp nghiên cứu đề tài.
- Phƣơng pháp phân tích số liệu: Phƣơng pháp thống kê mô tả, phƣơng
pháp so sánh, phƣơng pháp phân tích tổng hợp.


4

6. Những đóng góp của đề tài
Những đóng góp của luận văn đƣợc thể hiện cả về mặt lý luận và thực tiễn,
cụ thể nhƣ sau:

Về mặt lý luận: Luận văn đã hệ thống hóa chung về KTTN và hệ thống kế
toán trách nhiệm, trên cơ sở đó phát triển theo hƣớng cụ thể hóa lý luận chung vào
kế toán trách nhiệm tại công ty. Song bên cạnh đó luận văn cũng đã đƣa ra đƣợc
những bài học kinh nghiệm trong công tác tổ chức kế toán trách nhiệm tại công ty.
Về mặt thực tiễn: Luận văn đã khảo sát, phân tích các yếu tố phân cấp quản
lý, các trung tâm trách nhiệm tại công ty. Kết quả đánh giá đã chỉ ra đƣợc những ƣu
điểm và nhƣợc điểm của công tác kế toán trách nhiệm tại công ty, từ đó đề xuất các
giải pháp thiết thực hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Công Ty Cổ Phần Cơ Khí Và
Đầu Tƣ Xây Dựng Số 9.
7. Bố cục của luận văn
Ngoài lời cảm ơn, lời mở đầu, kết luận, danh mục đề tài và tài liệu kham
khảo, luận văn bao gồm 3 chƣơng:
- Chƣơng 1: Tổng quan về kế toán trách nhiệm.
- Chƣơng 2: Thực trạng hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công Ty Cổ
Phần Cơ Khí Và Đầu Tƣ Xây Dựng Số 9.
- Chƣơng 3: Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công Ty Cổ
Phần Cơ Khí Và Đầu Tƣ Xây Dựng Số 9.


5

CHƢƠNG 1
TỔNG QUAN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
1.1 Nguồn gốc, khái niệm và vai trò của kế toán trách nhiệm
1.1.1 Lịch sử hình thành và phát triển của kế toán trách nhiệm.
Lịch sử hình thành kế toán trách nhiệm gắn liền với kế toán quản trị, do đó
nguồn gốc của kế toán trách nhiệm tƣơng ứng với nguồn gốc của kế toán quản trị.
Trƣớc năm 1950: đây là giai đoạn sơ khởi của kế toán quản trị. Trong giai đoạn này,
vai trò chủ yếu của kế toán quản trị là xác định chi phí và kiểm soát tài chính.
Thông qua việc lập dự toán và kế toán chi phí. Năm 1965: giai đoạn này, kế toán

quản trị đã bắt đầu hổ trợ nhà quản lý cấp cao trong hoạt động lập kế hoạch và kiểm
soát thông qua kỹ thuật phân tích quyết định và kế toán trách nhiệm Năm 1985: kế
toán quản trị không chỉ là hổ trợ mà là một hoạt động gắn liền với nhà quản lý. Mục
tiêu chủ yếu của kế toán quản trị trong giai đoạn này là giảm hao phí nguồn lực
trong các quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh. Để đạt đƣợc mục tiêu này, kế
toán quản trị đã vận dụng kỹ thuật phân tích quá trình và quản lý chi phí. Năm
1995: đây là giai đoạn phát triển của kế toán quản trị. Mục tiêu trong giai đoạn này
là tạo thêm giá trị bằng cách sử dụng hiệu quả các nguồn lực. Kỹ thuật sử dụng chủ
yếu là đánh giá các yếu tố tạo nên giá trị khách hàng, giá trịcổ đông và sự thay đổi
của tổ chức.
Nhƣ vậy, cùng với sự phát triển của xã hội và công nghệ thông tin, kế toán
quản trị dần dần đã đƣợc phát triển. Nó không chỉ hỗ trợ nhà quản lý kiểm soát chi
phí mà đã trở thành công cụ không thể thiếu của nhà quản trị doanh nghiệp.
1.1.2 Khái niệm kế toán trách nhiệm
Kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị, do đó quá
trình lịch sử hình thành và phát triển của kế toán trách nhiệm gằn liền với lịch sử
phát triển của kế toán quản trị.
Kế toán trách nhiệm đƣợc hiểu là hệ thống thu thập và báo cáo các thông tin
về họat động của từng nhóm trách nhiệm. Các cấp quản lý sẽ phải chịu trách nhiệm
về lĩnh vực hoạt động của mình, của thuộc cấp và tất cả các hoạt động khác thuộc
trách nhiệm của họ.


6

Theo Jame R Martin (1994) “Kế toán trách nhiệm là một hệ thống cung cấp
các thông tin về kết quả và hiệu quả hoạt động của các bộ phận bên trong một
doanh nghiệp; là công cụ đo lƣờng; đánh giá hoạt động của các bộ phận có liên
quan đến hoạt động đầu tƣ, doanh thu, chi phí và lợi nhuận mà mỗi bộ phận có
quyền kiểm soát và chịu trách nhiệm tƣơng ứng”.

Các nhà quản lý doanh nghiệp nhận thấy rằng kế toán trách nhiệm góp phần
phát huy tác dụng trong mỗi tổ chức kinh doanh nếu có sự phân cấp quản lý. Trong
đó, cơ cấu tổ chức là một chính thể các bộ phận khác nhau có trách nhiệm và quyền
hạn nhất định, có mối liên hệ gắn kết nhau, cùng nhau để thực hiện một hay nhiều
mục tiêu chung của doanh nghiệp.
Sự phân cấp quản lý của một tổ chức doanh nghiệp thành các bộ phận khác
nhau giúp cho doanh nghiệp dễ dàng quản lý và hiệu quả hơn. Trong quá trình quản
lý các cá nhân, các bộ phận đƣợc giao trách nhiệm và quyền hạn để thực hiện một
hay nhiều công việc nào đó đòi hỏi cấp trên phải nắm đƣợc kết quả thực hiện của
cấp dƣới. Vì vậy kế toán trách nhiệm đƣợc xây dựng để giám sát công việc, kết quả
đƣợc giao của mỗi cá nhân, mỗi bộ phận trong doanh nghiệp.
Nhƣ vậy, kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị, là
một hệ thống kế toán đƣợc thiết lập để ghi nhận đo lƣờng kết quả hoạt động của
doanh nghiệp. Kế toán trách nhiệm là quá trình tập hợp và báo cáo thông tin đƣợc
dùng để kiểm tra quá trình hoạt động, đánh giá trách nhiệm của từng cá nhân, từng
bộ phận trong doanh nghiệp.
1.1.3 Vai trò của kế toán trách nhiệm
1.1.3.1 Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin cho việc thực hiện chức
năng tổ chức và điều hành doanh nghiệp
Tổ chức là quá trình sắp xếp, bố trí công việc, giao quyền hạn và phân phối
các nguồn lực của doanh nghiệp sao cho chúng liên kết với nhau một cách chặt chẽ,
liên kết các nguồn lực của doanh nghiệp làm cho kế hoạch mục tiêu doanh nghiệp
đề ra đạt đƣợc hiệu quả cao nhất.
Nhƣ vậy tổ chức và điều hành là chức năng quan trọng của nhà quản trị. Với
yêu cầu đó hệ thống kế toán trách nhiệm đƣợc thiết lập để ghi nhận, đo lƣờng kết
quả hoạt động của từng bộ phận, cá nhân trong tổ chức giúp các nhà quản trị kiểm
soát đƣợc hoạt động thu chi và đƣa ra quyết định đúng đắn cho mình, đồng thời qua


7

đó các nhà quản trị đánh giá đƣợc trách nhiệm của từng cá nhân, từng bộ phận ở
từng vị trí khác nhau.
Kế toán trách nhiệm xác định các trung tâm trách nhiệm, qua đó các nhà quản
lý có thể hệ thống hóa đƣợc từng công việc ở các trung tâm trách nhiệm thiết lập
cho mình các chỉ tiêu đánh giá. Kế toán trách nhiệm giúp các nhà quản trị đánh giá
và điều hành các bộ phận cho thích hợp.
1.1.3.2 Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin cho việc thực hiện chức
năng kiểm soát
Nói đến kiểm soát, theo Higgin (1952): “Kế toán trách nhiệm là sự phát triển
của hệ thống kế toán đƣợc thiết kế để kiểm soát chi phí phát sinh liên quan trực tiếp
cho các cá nhân trong tổ chức, ngƣời chịu trách nhiệm trong kiểm soát. Hệ thống
kiểm soát này đƣợc thiết kế cho tất cả các cấp quản lý. Kế toán trách nhiệm nhƣ một
công cụ để kiểm soát hoạt động và chi phí”.
Kiểm soát là việc kiểm tra xem xét ngăn chặn những điều trái với quy định
trong phạm vi quyền hành của ngƣời kiểm soát, việc giám sát các hoạt động của
một cá nhân, nhóm hay một tổ chức nhằm đảm bảo cho các thành viên, tổ chức đó
thực hiện đúng tất cả nhiệm vụ quyền hạn mình đƣợc giao.
Thông qua báo cáo các kết quả hoạt động của các bộ phận, kế toán trách
nhiệm giúp các nhà quản lý báo cáo trách nhiệm của từng bộ phận. báo cáo kế toán
trách nhiệm phản hồi cho ngƣời quản lý biết kế hoạch thực hiện nhƣ thế nào, xem
xét lại các vấn đề thực tế hơn để có sự điều chỉnh chiến lƣợc mục tiêu sao cho phù
hợp với từng mục tiêu đề ra. Đây là nguồn thông tin chính xác nhất để các nhà quản
lý nâng cao hiệu quả kinh doanh, giảm chi phí sản xuất và tối đa hóa lợi nhuận.
1.1.3.3 Kế toán trách nhiệm khuyến khích các nhà quản lý hƣớng đến
mục tiêu chung của tổ chức
Mục tiêu chung mà mọi doanh nghiệp điều muốn là toàn bộ kết quả cuối
cùng mà doanh nghiệp muốn đạt đƣợc trong thời gian ngắn nhất cho kết quả tốt
nhất. Khi thực hiện chiến lƣợc để đạt đƣợc mục tiêu doanh nghiệp cần phải có các
chiến lƣợc cụ thể.

Mục tiêu chiến lƣợc của doanh nghiệp gắn liền với các trung tâm trách
nhiệm, khi đó kế toán trách nhiệm có thể kiểm soát tài chính và quản lý thì nhà quản
lý sẽ điều chỉnh hoạt động hƣớng đến mục tiêu chung.


8

Nhƣ vậy, mỗi nhà quản trị sẽ chịu trách nhiệm cho hiệu quả hoạt động của bộ
phận mình do mình quản lý thì họ sẽ cần mọi thông tin về hoạt đông của bộ phận
của mình. Những thông tin ở đây gồm: Nguồn lực của các bộ phận khác (Tài chính,
nguyên vật liệu, nguồn lực, năng lực làm việc, thời gian…); Mức độ tiêu hao của
doanh nghiệp (mức độ phát sinh các chi phí, mức độ tái chế lại các nguyên vật
liệu…); Các nguồn nhân lực đƣợc sử dụng nhƣ thế nào…..
1.2 Sự phân cấp quản lý và mối quan hệ với kế toán trách nhiệm
1.2.1 Sự phân cấp quản lý
Kế toán trách nhiệm là công việc không thể tách rời các trung tâm trách
nhiệm, các trung tâm trách nhiệm này đƣợc hình thành thông qua việc phân cấp
quản lý. Kế toán trách nhiệm chỉ có thể thực hiện trong đơn vị có cơ cấu tổ chức bộ
máy quản lý phải có sự phân cấp rõ ràng.
 Phân cấp quản lý
Phân cấp quản lý là sự phân định thẩm quyền, trách nhiệm giữa các cấp trên
cơ sở đảm bảo sự phù hợp giữa khối lƣợng và tính chất thẩm quyền với năng lực và
điều kiện thực tế của từng cấp nhằm tăng cƣờng chất lƣợng, hiệu lực và hiệu quả
hoạt động quản lý đơn vị. Tùy theo từng đơn vị, mức độ phân chia có thể khác nhau
gồm nhiều cấp hay chỉ một cấp và giao quyền quyết định có thể nhiều hay ít. Mỗi
cấp độ sẽ có ngƣời quản lý riêng và có thể thuộc một trong các trung tâm từ thấp lên
cao nhƣ: Trung tâm chi phí, trung tâm doanh thu, trung tâm lợi nhuận và trung tâm
đầu tƣ.
Nhóm tác giả Clive R. Emmauel, David T. Otley, Kenneth A. Merchant
(1990) đã có quan niệm về kế toán trách nhiệm nhƣ sau: “Kế toán trách nhiệm là sự

thu thập tổng hợp và báo cáo những thông tin tài chính về những trung tâm khác
nhau trong một tổ chức đơn vị. Kế toán trách nhiệm còn đƣợc gọi là kế toán hoạt
động hay là kế toán khả năng sinh lời. Theo quan điểm này kế toán trách nhiệm
đƣợc xem xét từ chi phí, thu nhập, lợi nhuận đến những nhà quản lý riêng biệt.
Những ngƣời chịu trách nhiệm về việc đƣa ra quyết định liên quan đến chi phí, thu
nhập và lợi nhuận thực hiện”.
Khi tiến hành phân cấp quản lý, nếu đơn vị chia ra quá nhiều cấp thì sẽ có thể
dẫn đến bộ máy tổ chức của đơn vị rối ren cồng kềnh, hoặc nếu tập trung quá nhiều
quyền quyết định một nơi sẽ làm giảm hiệu quả hoạt động của đơn vị. Chính vì vậy


9

nhà quản lý cần phải cân nhắc giữa ƣu điểm và nhƣợc điểm khi thực hiện việc phân
cấp quản lý đó.
 Ƣu điểm của phân cấp quản lý:
Phân cấp tạo ra cơ hội để từng bộ phận có trách nhiệm hơn, ngƣời quản lý
tham gia vào quá trình quyết định có thể dễ dàng giám sát và đánh giá việc thực
hiện các quyết định của mình.
Khuyến khích nhân viên nổ lực hơn với trách nhiệm đƣợc giao. Khi trung
tâm trách nhiệm xác định đƣợc kết quả, hiệu quả làm việc của mỗi ngƣời nó ghi
nhận công lao của ngƣời thực hiện nên sẽ khuyến khích họ làm việc tốt hơn, bên
cạch đó tạo ra môi trƣờng thi đua lành mạnh giữa các cá nhân, đơn vị..
Ngƣời quản lý có thể giảm tải khối lƣợng công việc của mình nên có thể tiết
kiệm thời gian để tâp trung nhiều hơn vào việc lập kế hoạch và hoạch định mục tiêu
chiến lƣợc cho tổ chức.
Nguồn thông tin đƣợc cung cấp đầy đủ kịp thời. Chính sự phân cấp quản lý
mà các bộ phận có thể tiếp cận đƣợc với các thông tin và phản hồi nhanh chóng.
Các nhà quản lý có thể hiểu rõ hơn về khách hàng, nhân viên, nhà cung cấp hay đối
thủ cạnh tranh…Nó giúp thích ứng nhanh với sự thay đổi môi trƣờng xung quanh.

 Nhƣợc điểm của phân cấp quản lý:
Việc phân cấp càng nhiều thì khó có thể kiểm soát đƣợc, thậm chí nếu kiểm
soát không tốt phân cấp trách nhiệm có thể dẫn đến tuân thủ sai lệch các mục tiêu
chung của toàn doanh nghiệp. Do các giám đốc trung tâm trách nhiệm chỉ tập trung
vào lợi ít của đơn vị không xem xét quyết định đó có ảnh hƣởng đến doanh nghiệp
nhƣ thế nào làm lệch mục tiêu chung của doanh nghiệp. Thêm vào đó cấu trúc tổ
chức phân cấp sẽ tốn chi phí hơn cấu trúc tập trung.
Cần phải xác định khi nào phân chia cấp bậc và mức độ phân quyền nhƣ thế
nào cho hợp lý. Việc phân cấp càng nhiều thì các bộ phận có thể cạnh tranh nhau
gay gắt, dẫn đến bất hòa trong nội bộ. Và chính điều này là nguyên nhân chính dẫn
đến khó điều hành và phối hợp giữa các trung tâm.
1.2.2 Mối quan hệ giữa phân cấp quản lý với hệ thống kế toán trách nhiệm
Kiểm soát chi phí luôn là vấn đề hàng đầu của các nhà quản trị, để kiểm soát
đƣợc chi phí đòi hỏi các nhà quản lý có công cụ quản lý tài chính cho phù hợp. Vì
vậy kế toán trách nhiệm chính là công cụ hữu ít để quản lý.


10

Sự phân cấp quản lý gắn liền với việc xác định nhiệm vụ và trách nhiệm của
từng bộ phận. Khi đã thực hiện việc phân cấp quản lý sẽ tạo ra cơ sở giúp cho hệ
thống kế toán trách nhiệm đánh giá đƣợc thành quả của các cấp quản lý ở các bộ
phận. Bên cạnh đó, khi hệ thống kế toán trách nhiệm thiết lập đƣợc các hệ thống chỉ
tiêu công cụ, báo cáo thành quả hiệu quả ở từng bộ phận đồng nghĩa với việc góp
phần hoàn thiện phân cấp quản lý trong tổ chức. Trong doanh nghiệp, với cơ cấu tổ
chức đứng đầu là chủ tịch hội đồng quản trị chịu trách nhiệm về vốn đầu tƣ, các
hoạt động chiến lƣợc kinh doanh của doanh nghiệp. Tiếp đến là các doanh nghiệp
thành viên chịu trách nhiệm về lợi nhuận và phải báo cáo hoạt động trƣớc chủ tịch
hội đồng quản trị, các chi nhánh bộ phận bán hàng chịu trách nhiệm trƣớc tổng
giám đốc về doanh thu và sau cùng các bộ phận khác chịu trách nhiệm về chi phí do

trƣởng phòng chịu trách nhiệm trƣớc giám đốc. Nhƣ vậy, với cơ cấu tổ chức thì hệ
thống kế toán trách nhiệm cũng hình thành các trung tâm trách nhiệm tƣơng ứng và
đƣợc thể hiện trong sơ đồ 1.1.
Cơ cấu tổ chức
quản lý

Kế toán trách nhiệm

Chỉ tiêu đánh giá

Hội đồng quản trị

Trung tâm đầu tƣ

- ROI
- RI

Các công ty thành
viên

Trung tâm lợi nhuận

-Lợi nhuận
- Tỷ lệ Lợi nhuận/Vốn

Chi nhánh, bộ
phận bán hàng

Trung tâm doanh thu

- Doanh Thu
- Tỷ SuấtLN/DT

Phòng ban, bộ
phận sản xuất

Trung tâm chi phí

-Chênh lệch chi phí

(Nguồn: Nguyễn Ngọc Quang, 2011)
Sơ đồ 1.1: Hệ thống KTTN trong mối quan hệ với cơ cấu tổ chức quản lý của
doanh nghiệp


11

1.3 Các loại trung tâm trách nhiệm
Trung tâm trách nhiệm là một bộ phận trong tổ chức mà các nhà quản trị chịu
trách nhiệm đối với thành quả hoạt động của chính bộ phận do mình đảm trách.
Hệ thống KTTN có 4 loại trung tâm trách nhiệm gồm: trung tâm chi phí,
trung tâm doanh thu, trung tâm lợi nhuận và trung tâm đầu tƣ.
1.3.1 Trung tâm chi phí
Trung tâm chi phí là trung tâm mà bộ phận các nhà quản trị của nó chỉ đƣợc
quyền ra quyết định đối với chi phí phát sinh trong bộ phận đó, thƣờng đây là trung
tâm trực tiếp tạo ra sản phẩm, dịch vụ, hoặc gián tiếp phục vụ kinh doanh (ví dụ:
Trong một phân xƣởng sản xuất của một công ty là một trung tâm chi phí), không
có quyền hạn đối thu nhập lợi nhuận kinh doanh và vốn đầu tƣ. Tùy theo tính chất
của chi phí và kết quả làm ra mà ngƣời ta chia trung tâm chi phí thành trung tâm chi
phí tiêu chuẩn (hay còn gọi là trung tâm chi phí định mức) và trung tâm chi phí dự

toán (hay còn gọi là trung tâm chi phí tùy ý).
Trung tâm chi phí tiêu chuẩn (trung tâm chi phí định mức): là trung tâm chi
phí mà các yếu tố chi phí và các mức hao phí về các nguồn sử dụng để sản xuất một
đơn vị sản phẩm, dịch vụ này đều đƣợc xây dựng thành định mức cụ thể. Các nhà
quản trị trung tâm chi phí có trách nhiệm kiểm soát chi phí thực tế phát sinh để đảm
bảo kế hoạch sản suất cũng nhƣ đảm bảo chi phí cho từng đơn vị sản phẩm. Trung
tâm chi phí tiêu chuẩn đƣợc nhận biết trên cơ sở có thể xác định, đo lƣợng đầu ra và
có thể xác định đƣợc mức đầu vào cần thiết để sản xuất một đơn vị sản phẩm. ví dụ:
Một phân xƣởng sản xuất là trung tâm chi phí tiêu chuẩn vì giá thành cho mỗi sản
phẩm tạo ra có thể xác định thông qua định mức chi phí nguyên vật liệu trực tiếp,
định mức nhân công trực tiếp và định mức chi phí sản xuất chung.
Trung tâm chi phí dự toán (trung tâm chi phí tùy ý): là trung tâm có chi phí
không xác định đƣợc mối liên hệ giữa đầu vào và đầu ra. Ví dụ: Các phòng ban
thuộc bộ phận tạo ra sản phẩm nhƣ phòng nhân sự, phòng kế toán, phòng tổ
chức…các chi phí này thƣờng đặt ra cố định cho mỗi phòng ban nếu có sự thay đổi
chi phí này cũng không làm ảnh hƣởng đến năng xuất ở các phân xƣởng sản xuất.
1.3.2 Trung tâm doanh thu
Trung tâm doanh thu là trung tâm mà bộ phận các nhà quản trị chỉ đƣợc
quyền ra quyết định đối với doanh thu phát sinh trong bộ phận đó. Trung tâm doanh


12

thu có quyền quyết định trong việc bán hàng trong khung giá cho phép để tạo ra
doanh số, nguồn thu nhập cho công ty. Thành quả của trung tâm doanh thu thƣờng
đƣợc đánh giá bằng việc so sánh doanh thu thực tế với doanh thu dự toán và phân
tích các chênh lệch phát sinh.
Một số điều cần chú ý khi xác định chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm
doanh thu cần xem xét giá thành sản phẩm để khuyến khích trung tâm doanh thu đó
tạo ra lợi nhuận chứ không đơn thuần tạo ra doanh số. Trong việc quản lý bán hàng

thƣờng chiếc khấu giảm giá hàng bán khi bán với số lƣợng lớn hay thực hiện các
chiến lƣợc quảng cáo, khuyến mãi hoặc chỉ tập trung các sản phẩm có thu nhập
thấp. Các hoạt động này sẽ làm tăng doanh số nhƣng điều làm giảm lợi nhuận mà
doanh nghiệp chỉ chấp nhận trong một thời gian kinh doanh có hạn. Tức trung tâm
này phải có chính sách giá cả bán hàng, không chỉ dựa trên tình hình thị trƣờng mà
còn dựa trên giá thành, chi phí và các mục tiêu lâu dài của công ty. Ngoài ra, trung
tâm doanh thu sẽ phản hồi kịp thời về sự biến động về giá, khuyến mãi của các đối
thủ cạnh tranh trên thị trƣờng để so sánh đánh giá các mặt hàng hay hoạt động kinh
doanh.
1.3.3 Trung tâm lợi nhuận
Là một bộ phận các nhà quản trị của nó chỉ đƣợc quyền ra quyết định đối với
lợi nhuận đạt đƣợc trong bộ phận đó, không có quyền quyết định đến vốn đầu tƣ
của công ty. Trong đó trung tâm lợi nhuận có thể quyết định về chi phí và doanh thu
nhƣ: sản xuất sản phẩm nào, sản xuất ra sao, chất lƣợng và giá cả ra sao…đƣợc xếp
vào loại trung tâm lợi nhuận là các công ty sản xuất kinh doanh thuộc tổng công ty.
Do lợi nhuận bằng doanh thu trừ đi chi phí, nên các nhà quản trị của trung
tâm lợi nhuận có trách nhiệm cả về doanh thu và chi phí phát sinh ở bộ phận đó.
Thành quả của các trung tâm lợi nhuận thƣờng đƣợc đánh giá bằng việc so
sánh các dữ liệu báo cáo kết quả kinh doanh thực tế với các dữ liệu trên báo cáo kết
quả kinh doanh dự toán.
Điều kiện để một trung tâm lợi nhuận có thể thực hiện tốt chức năng của
mình là nó hoàn toàn độc lập trong quản lý. Tức có quyền quyết định trong mọi
hoạt động doanh thu và chi phí của mình, không chịu ảnh hƣởng của các trung tâm
trách nhiệm khác. Thứ hai là mục tiêu của trung tâm lợi nhuận không mâu thuẫn với


13

mục tiêu của toàn doanh nghiệp, cuối cùng là giám đốc trung tâm này đƣợc tự do
quyết định và phải kiên trì thực hiện các quyết định đó theo kế hoạch đã vạch ra.

1.3.4 Trung tâm đầu tƣ
Trung tâm đầu tƣ là một bộ phận mà các nhà quản trị của nó có quyền quyết
định đối với chi phí, doanh thu, lợi nhuận và vốn đầu tƣ của đơn vị đó. Đây là trung
tâm cao của doanh nghiệp. Trung tâm này không chỉ có quyền và trách nhiệm đối
với lợi nhuận, doanh thu, chi phí mà còn có quyền và trách nhiệm đối với vốn hoạt
động và tài sản kinh doanh. Chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm đầu tƣ là mối
tƣơng quan giữa lợi nhuận tạo ra với tài sản, vốn sử dụng kinh doanh. Trung tâm
đầu tƣ này sẽ là cấp độ quản lý cao nhất và nó thƣờng thuộc về chủ đầu tƣ, hay đại
diện của một số ngƣời bỏ vốn vào công ty.
Thành quả của trung tâm đầu tƣ thƣờng đƣợc đánh giá bằng việc sử dụng các
thƣớc đo: tỷ lệ hoàn vốn đầu tƣ (ROI), lợi nhuận còn lại (RI).
Trên thực tế, việc phân biệt rõ ràng loại trung tâm trách nhiệm cho các bộ
phận, đơn vị trong một doanh nghiệp chỉ mang tính chất tƣơng đối, phụ thuộc vào
sự phân cấp quản lý và phụ thuộc vào quan điểm của nhà quản trị cấp cao nhất. Do
vậy, để có thể phân loại các bộ phận, đơn vị trong doanh nghiệp vào các loại trung
tâm trách nhiệm hợp lý nhất thì nên căn cứ vào trách nhiệm, nhiệm vụ chính của bộ
phận, đơn vị đó.
1.4 Các chỉ tiêu đánh giá thành quả của các trung tâm trách nhiệm
Để đo lƣờng đánh giá thành quả của các trung tâm trách nhiệm ta có hai loại
chỉ tiêu đánh giá cơ bản là chỉ tiêu kết quả và chỉ tiêu hiệu quả.
Chỉ tiêu kết quả là mức độ trung tâm trách nhiệm thực hiện các nhiệm vụ đề
ra, có thể là số tuyệt đối.
Đối với chỉ tiêu hiệu quả là tỷ lệ so sánh giữa tổng đầu ra và tổng đầu vào của
một trung tâm trách nhiệm. Nó cho thấy kết quả thực tế đạt đƣợc so với các nguồn
lực sử dụng để tạo ra kết quả đó, tức là trung bình kết quả đó mang lại trên mỗi đơn
vị đầu vào. Qua đó nhà quản trị sẽ biết đƣợc chênh lệch tuyết đối lẫn tƣơng đối của
các chỉ tiêu trên, đồng thời xem xét chênh lệch nào thuận lợi và chênh lệch nào bất
lợi để đánh giá trách nhiệm của các trung tâm đó.

14

1.4.1 Chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm chi phí
Trung tâm chi phí gồm 2 dạng cơ bản đó là trung tâm chi phí tiêu chuẩn và
trung tâm chi phí dự toán.
Đối với trung tâm chi phí tiêu chuẩn thì chỉ tiêu kết quả đƣợc thể hiện nhƣ
sau:
Bảng 1.2: Các chỉ tiêu kết quả, hiệu quả và chỉ tiêu đánh giá thành quả của
trung tâm chi phí
Chỉ tiêu

Chỉ tiêu kết quả/ hiệu quả

Chỉ tiêu đánh giá thành quả

Số lƣợng sản phẩm dịch vụ - Mức chênh lệch giữa số lƣợng
Chỉ tiêu kết quả

tạo ra

sản xuất thực tế với số lƣợng kế
hoạch đề ra

- Mức tiêu hao trên môt - Mức chênh lệch giữa chi phí
đơn vị sản phẩm (CP NVL, thực tế với chi phí định mức
Chỉ tiêu hiệu quả nhân công, khấu hao…)
- Giá thành sản phẩm

- Mức chênh lệch giữa giá thành
thực tế với giá thành định mức

( Nguồn: Trần Thị Kim Thanh, 2014)

Đối với trung tâm chi phí dự toán thì đầu ra của trung tâm này không thể
lƣợng hóa bằng tiền, đồng thời mối quan hệ giữa đầu ra và đầu vào ở trung tâm này
là không chặt chẽ, không thể so sánh đƣợc. Các khoản chi phí thƣờng đặt ra cố định
cho mỗi phòng ban, nếu có sự thay đổi thì các khoản chi phí này cũng không làm
ảnh hƣởng đến năng suất ở các phân xƣởng sản xuất.
Vậy để đánh giá thành quả của trung tâm chi phí dự toán, nhà quản lý sẽ dựa
vào chênh lệch tuyệt đối lẫn tƣơng đối giữa chi phí thực tế với chi phí dự toán. Bên
cạnh đó có thể đánh giá thành quả của trung tâm thông qua tỷ lệ hoàn thành mục
tiêu đã đề ra.
1.4.2 Chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm doanh thu
Về mặt kết quả, thành quả của trung tâm doanh thu đƣợc đánh giá thông qua
tình hình thực hiện dự toán tiêu thụ, trên cơ sở dữ liệu đó phân tích chênh lệch
doanh thu do ảnh hƣởng các nhân tố liên quan nhƣ đơn giá, số lƣợng sản phẩm tiêu
thụ và kết cấu của sản phẩm.


15

Ngoài ra, do đầu ra của trung tâm doanh thu đƣợc lƣợng bằng tiền, nhƣng
đầu vào của trung tâm này không chịu trách nhiệm về giá thành sản phẩm, dịch vụ
hay giá vốn hàng bán. Trong khi đó chi phí phát sinh tại trung tâm doanh thu thì
không thể so sánh đƣợc doanh thu của trung tâm vì vậy để đo lƣờng thành quả hoạt
động của trung tâm này chúng ta sử dụng chỉ tiêu mức chênh lệch chi phí thực tế
với chi phí dự toán của trung tâm.
Các chỉ tiêu kết quả, hiệu quả và chỉ tiêu đánh giá của trung tâm doanh thu
đƣợc thể hiện nhƣ sau:
Bảng 1.3: Bảng chỉ tiêu kết quả, hiệu quả và chỉ tiêu đánh giá thành quả của
trung tâm doanh thu

Chỉ tiêu

Chỉ tiêu kết quả / thành quả

Chỉ tiêu đánh giá thành quả

- Số lƣợng sản phẩm tiêu thụ - Dựa trên phân tích sự chênh
trong kỳ
Chỉ tiêu kết quả

lệch giữa doanh thu bán hàng

- Doanh thu bán hàng thực tế trong kỳ so với chỉ tiêu kế
trong kỳ

hoạch đề ra

- Chi phí bán hàng trong kỳ
- Tỷ lệ chỉ tiêu bán hàng trên - Mức chênh lệch giữa chi phí
ban hàng thực tế với chi phí

doanh thu

bán hàng định mức
- Mức chênh lệch giữa chi phí

Chỉ tiêu hiệu quả

bán hàng thực tế trên doanh
thu so với chi phí bán hàng dự

toán trên doanh thu
( Nguồn: Trần Thị Kim Thanh, 2014)
1.4.3 Chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm lợi nhuận
Về mặt kết quả thành quả của trung tâm lợi nhuận đƣợc đánh giá thông qua
tình hình thực hiện dự toán lợi nhuận, so sánh lợi nhuận đạt đƣợc thực tế so với lợi
nhuận ƣớc tính theo dự toán, qua đó phân tích khoản chênh lệch do ảnh hƣởng các
nhân tố liên quan. Trách nhiệm của nhà quản trị của trung tâm lợi nhuận là làm sao
tổ chức kinh doanh có lợi nhuận cao nhất mà chi phí bỏ ra ít, vì vậy nhà quản trị cần
phải kiểm soát chi phí đến mức thấp nhất có thể.