Sưu tầm, thu thập tài liệu phông lưu trữ chủ tịch hồ chí minh của kho lưu trữ trung ương đảng thực trạng và giải pháp

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
________

NGUYỄN QUỐC DŨNG

SƯU TẦM, THU THẬP TÀI LIỆU
PHÔNG LƯU TRỮ CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH
CỦA KHO LƯU TRỮ TRUNG ƯƠNG ĐẢNG -

THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP

LUẬN VĂN THẠC SỸ NGÀNH LƯU TRỮ
VÀ QUẢN TRỊ VĂN PHÒNG

HÀ NỘI - 2009


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
________

NGUYỄN QUỐC DŨNG

SƯU TẦM, THU THẬP TÀI LIỆU
PHÔNG LƯU TRỮ CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH
CỦA KHO LƯU TRỮ TRUNG ƯƠNG ĐẢNG THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP

CHUYÊN NGÀNH LƯU TRỮ

Mã số : 60.32.24
LUẬN VĂN THẠC SỸ NGÀNH LƯU TRỮ
VÀ QUẢN TRỊ VĂN PHÒNG

Người hướng dẫn khoa học : PGS VƯƠNG ĐÌNH QUYỀN

HÀ NỘI - 2009


MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 3
1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................. 3
2. Mục tiêu đề tài............................................................................................... 6
3. Phạm vi đề tài ................................................................................................ 6
4. Đối tƣợng nghiên cứu .................................................................................... 6
5. Lịch sử nghiên cứu ........................................................................................ 7
6. Nguồn tài liệu tham khảo............................................................................. 11
7. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................. 12
8. Bố cục đề tài ................................................................................................ 14
Chƣơng 1- TỔNG QUAN VỀ PHÔNG LƢU TRỮ
CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH ............................................................................ 16
1.1. Sơ lƣợc tiểu sử Chủ tịch Hồ Chí Minh ...................................................... 16
1.2. Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh - Khái niệm, nội dung,
thành phần, đặc điểm và ý nghĩa...................................................................... 23
1.2.1. Sơ lƣợc về phông lƣu trữ cá nhân .......................................................... 23
1.2.2. Khái niệm, thành phần, nội dung Phông lƣu trữ
Chủ tịch Hồ Chí Minh ..................................................................................... 27
1.2.3. Đặc điểm Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh ..................................... 31

1.2.4. Ý nghĩa Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh ....................................... 45
Chƣơng 2- TÌNH HÌNH SƢU TẦM, THU THẬP VÀ QUẢN LÝ
PHÔNG LƢU TRỮ CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH
CỦA KHO LƢU TRỮ TRUNG ƢƠNG ĐẢNG ............................................. 49
2.1. Vài nét về cơ quan quản lý Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh ............. 49
2.2. Chủ trƣơng của Trung ƣơng Đảng về việc sƣu tầm, thu thập
và quản lý tài liệu thuộc Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh ........................ 52
2.3. Tình hình sƣu tầm, thu thập tài liệu Phông lƣu trữ
Chủ tịch Hồ Chí Minh ..................................................................................... 61
2.3.1. Các biện pháp sƣu tầm, thu thập của Cục Lƣu trữ .................................. 61


2.3.2. Kết quả sƣu tầm, thu thập tài liệu thuộc Phông lƣu trữ
Chủ tịch Hồ Chí Minh ..................................................................................... 66
2.3.3. Quản lý và khai thác sử dụng những tài liệu sƣu tầm, thu thập .............. 74
2.4. Đánh giá chung......................................................................................... 75
2.4.1. Ƣu điểm và kết quả đạt đƣợc ................................................................. 76
2.4.2. Những vấn đề tồn tại ............................................................................. 78
Chƣơng 3- CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC
SƢU TẦM, THU THẬP VÀ QUẢN LÝ PHÔNG LƢU TRỮ
CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH ............................................................................ 83
3.1. Giải pháp về quản lý Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh ...................... 83
3.2. Giải pháp về sƣu tầm, thu thập tài liệu thuộc Phông lƣu trữ
Chủ tịch Hồ Chí Minh ..................................................................................... 87
3.3. Giải pháp về tổ chức chỉnh lý khoa học tài liệu Phông lƣu trữ
Chủ tịch Hồ Chí Minh ..................................................................................... 93
3.4. Các giải pháp khác có liên quan ............................................................. 100
3.4.1. Đa dạng hoá các hình thức khai thác, sử dụng tài liệu
thuộc Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh ................................................... 100
3.4.2. Về công tác tổ chức, cán bộ ................................................................. 103

KẾT LUẬN ................................................................................................... 104
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 107
PHỤ LỤC ..................................................................................................... 111

2


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong suốt hơn nửa thế kỷ hoạt động cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí
Minh, ngƣời sáng lập và rèn luyện Đảng Cộng sản Việt Nam, ngƣời khai sinh
ra Nhà nƣớc Việt Nam dân chủ cộng hoà đã hình thành nên một khối lƣợng
lớn tài liệu lƣu trữ. Đây là một di sản, một kho tri thức vô giá của toàn Đảng,
toàn dân, toàn quân ta; có “giá trị đặc biệt về phƣơng diện kiến thiết quốc
gia”.
Tài liệu lƣu trữ của Chủ tịch Hồ Chí Minh chứa đựng nhiều quan điểm
toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, là kết
quả của sự vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin vào điều
kiện cụ thể của nƣớc ta, kế thừa và phát triển các giá trị truyền thống tốt đẹp
của dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại…
Tƣởng nhớ Ngƣời, ngành lƣu trữ Đảng nói riêng và lƣu trữ Việt Nam
nói chung phải gìn giữ cho bằng đƣợc di sản tài liệu lƣu trữ mà Ngƣời đã để
lại và khai thác sử dụng có hiệu quả di sản ấy phục vụ sự nghiệp xây dựng và
bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Nhận rõ tầm quan trọng về tài liệu lƣu trữ của Chủ tịch Hồ Chí Minh,
ngày 07-01-1978, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 07-NQ/TW về việc
tập trung toàn bộ tài liệu lƣu trữ của Chủ tịch Hồ Chí Minh để xuất bản Hồ
Chí Minh toàn tập, Nghị quyết khẳng định : “Những tác phẩm của Người là
tài sản vô cùng quý giá của Đảng ta và dân tộc ta” [5, tr. 19-22].
Đặc biệt, ngày 19-5-1989, Ban Bí thƣ Trung ƣơng Đảng (khoá VI) đã

ban hành Quyết định số 89-QĐ/TW về việc quản lý tập trung toàn bộ tài liệu
lƣu trữ về thân thế, sự nghiệp và hoạt động của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ban Bí

3


thƣ khẳng định : “Toàn bộ tài liệu về thân thế, sự nghiệp hoạt động của Chủ
tịch Hồ Chí Minh là di sản rất quý báu của Đảng, Nhà nƣớc và dân tộc ta,
trong đó có nhiều tài liệu thuộc loại tuyệt mật và tối mật, phải đƣợc quản lý
tập trung thống nhất, sử dụng theo sự chỉ đạo của Bộ Chính trị và Ban Bí thƣ.
Không một cá nhân, tổ chức nào đƣợc giữ lại để dùng riêng những
tài liệu lƣu trữ về thân thế, sự nghiệp, hoạt động của Chủ tịch Hồ Chí Minh
và bản sao những tài liệu mật của Ngƣời và liên quan đến Ngƣời chƣa đƣợc
phép công bố” [19, tr. 42].
Ngày 10-10-1989, Ban Bí thƣ ban hành Quyết định số 94-QĐ/TW về
việc thành lập Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh nhằm mục đích tập trung
thống nhất, bảo quản an toàn và sử dụng có hiệu quả các tài liệu của Chủ tịch
Hồ Chí Minh phục vụ sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ
quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Trong bối cảnh tình hình chính trị, kinh tế khu vực và thế giới diễn biến
phức tạp, khó lƣờng, sự suy thoái về tƣ tƣởng chính trị, đạo đức, lối sống của
một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên chƣa đƣợc đẩy lùi; các thế lực thù
địch đang gia tăng chống phá sự nghiệp cách mạng chính nghĩa của dân tộc
ta, mƣu toan xoá bỏ nền tảng tƣ tƣởng và phủ nhận sự lãnh đạo của Đảng, bôi
nhọ lãnh tụ, hạ bệ thần tƣợng… đòi hỏi toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta
phải tìm hiểu, nghiên cứu về Hồ Chí Minh thông qua các văn kiện, tác phẩm
của Ngƣời để chống lại những luận điệu sai trái đó và giải đáp các vấn đề mới
nảy sinh trong thực tiễn cách mạng đất nƣớc.
Vì vậy, đòi hỏi phải sƣu tầm, thu thập đầy đủ tài liệu Phông lƣu trữ Chủ
tịch Hồ Chí Minh để phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt

Nam xã hội chủ nghĩa và các công tác nghiên cứu khác…
Cho đến nay, còn nhiều tác phẩm, văn kiện của Chủ tịch Hồ Chí Minh
hoặc liên quan đến Ngƣời chƣa đƣợc sƣu tầm, thu thập và có hệ thống; chúng
đƣợc bảo quản phân tán ở nhiều cơ quan, tổ chức, cá nhân cả trong nƣớc và
4


ngoài nƣớc. Vì vậy, đã ảnh hƣởng đến công tác quản lý tập trung thống nhất,
bảo vệ bí mật tài liệu thuộc Phông mà Đảng ta chƣa công bố hoặc không công
bố… Bên cạnh đó, do bảo quản phân tán nên cho đến nay chúng ta chƣa có
điều kiện đánh giá toàn diện và đầy đủ về giá trị Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ
Chí Minh và ý nghĩa của phông đối với sự nghiệp cách mạng của Đảng, nhất
là trong thời điểm toàn Đảng, toàn dân ta đang thực hiện Cuộc vận động “Học
tập và làm theo tấm gƣơng đạo đức Hồ Chí Minh” theo Chỉ thị 06-CT/TW,
ngày 7-11-2006 của Bộ Chính trị.
Tài liệu thuộc Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh đƣợc lƣu giữ ở các
cơ quan, tổ chức, cá nhân còn khó khăn về cơ sở vật chất, trang thiết bị bảo
quản chuyên dụng, nên đã ảnh hƣởng tới tuổi thọ của tài liệu.
Trong cuộc đời hoạt động của mình, Bác Hồ đã bôn ba qua nhiều quốc
gia của nhiều châu lục khác nhau. Quá trình đó đã hình thành nên một khối
lƣợng không nhỏ tài liệu phản ánh về hoạt động, về lý tƣởng, chí hƣớng cách
mạng của Ngƣời mà hiện nay đang đƣợc lƣu giữ ở các nƣớc sở tại. Thời gian
gần đây, ở một số kho lƣu trữ nƣớc ngoài, những tài liệu hình thành trong
cuộc đời hoạt động của Bác hoặc liên quan đến Bác đã bị kẻ xấu chiếm dụng,
lấy cắp… làm sở hữu riêng khiến chúng ta phải suy nghĩ, tìm ra biện pháp để
sƣu tầm về Kho Lƣu trữ Trung ƣơng lƣu giữ lâu dài, phục vụ lợi ích chung
của Đảng ta, các nhà nghiên cứu và nhu cầu của đông đảo bạn đọc trong nƣớc
và ngoài nƣớc.
Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài “Sưu tầm, thu
thập tài liệu Phông lưu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh của Kho Lưu trữ Trung

ương Đảng(*) - Thực trạng và giải pháp” làm luận văn tốt nghiệp cao học
ngành Lƣu trữ học. Trên cơ sở nghiên cứu tình hình sƣu tầm, thu thập và quản

(*)

Hiện nay “Kho Lƣu trữ Trung ƣơng Đảng” chƣa có chức năng, nhiệm vụ rõ ràng; song cụm từ này đã
đƣợc đề cập tới nhiều văn bản nhƣ Quyết định 20-QĐ/TW ngày 23-9-1987 về Phông lƣu trữ Đảng Cộng sản
Việt Nam, Quyết định 21-QĐ/TW ngày 23-9-1987 thành lập Cục Lƣu trữ Trung ƣơng Đảng…

5


lý Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh, đề tài đề xuất các giải pháp để nâng
cao hiệu quả công tác này của Kho Lƣu trữ Trung ƣơng Đảng.
2. Mục tiêu đề tài
- Thứ nhất, giới thiệu tổng quan về Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí
Minh.
- Thứ hai, nghiên cứu tình hình sƣu tầm, thu thập và quản lý tài liệu
Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh của Kho Lƣu trữ Trung ƣơng Đảng.
- Thứ ba, đề xuất các giải pháp về sƣu tầm, thu thập và quản lý tài liệu
Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh của Kho Lƣu trữ Trung ƣơng Đảng.
3. Phạm vi đề tài
Đề tài tập trung nghiên cứu về công tác sƣu tầm, thu thập và quản lý tài
liệu Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh của Kho Lƣu trữ Trung ƣơng Đảng.
Đề tài không nghiên cứu về tài liệu của các cơ quan, tổ chức, cá nhân
viết về Hồ Chủ tịch sau khi Ngƣời đã qua đời năm 1969.
4. Đối tƣợng nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài gồm :
- Tài liệu về tiểu sử và liên quan đến tiểu sử Chủ tịch Hồ Chí Minh.
- Tài liệu về hoạt động của Bác trong các cơ quan Đảng và Nhà nƣớc

- Các bài viết, bài nói của Bác và các tài liệu có bút tích của Ngƣời.
- Thƣ từ (gồm cả thƣ của Bác gửi cho đồng bào, đồng chí và bè bạn
quốc tế và thƣ của đồng bào, đồng chí, bè bạn quốc tế gửi đến Ngƣời).
- Phim, ảnh, băng, đĩa ghi âm về hoạt động của Ngƣời.
- Tài liệu đến của các cơ quan, tổ chức, cá nhân có bút tích của Bác.
- Tài liệu của mật thám Anh, Pháp… theo dõi về Bác trong những năm
tháng hoạt động cách mạng của Ngƣời.
- Tài liệu thuộc Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh hiện đang bảo
quản ở các cơ quan, tổ chức.
6


5. Lịch sử nghiên cứu
Cho đến nay, phông lƣu trữ cá nhân đã đƣợc một số lƣu trữ, nhà nghiên
cứu trong nƣớc và ngoài nƣớc nghiên cứu, vận dụng vào thực tế.
Ở nước ngoài, Liên Xô đã ban hành các văn bản về phông lƣu trữ cá
nhân nhƣ : Hƣớng dẫn chỉnh lý khoa học kỹ thuật tài liệu xuất xứ cá nhân
(năm 1958); “Những hướng dẫn nghiệp vụ trong công tác lưu trữ với các
phông xuất xứ cá nhân” (năm 1967); “Hướng dẫn nghiệp vụ công tác bổ
sung tài liệu xuất xứ cá nhân” (năm 1969)... Đồng thời cũng đã có nhiều bài
viết của các nhà nghiên cứu Liên Xô về phông lƣu trữ cá nhân.
Đối với Trung Quốc, phông lƣu trữ cá nhân cũng ít đƣợc đề cập và lƣu
trữ Trung Quốc chỉ lập duy nhất phông lƣu trữ cá nhân đối với tài liệu của
Chủ tịch Mao Trạch Đông, các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nƣớc Trung
Quốc khác không lập phông lƣu trữ cá nhân.
Ở trong nước, phông lƣu trữ cá nhân đã đƣợc đề cập đến trong một số
đề tài, bài viết và giáo trình nghiên cứu nhƣ sau :
Trong những năm 1980, Cục Lƣu trữ Nhà nƣớc đã nghiên cứu đề tài
“Xác định tiêu chuẩn thành lập phông lưu trữ cá nhân các nhà hoạt động
quản lý Nhà nước” (1986), đề tài “Tiêu chuẩn thành lập phông lưu trữ cá

nhân thuộc lĩnh vực văn học nghệ thuật” (1987-1988). Các đề tài này đã đề ra
các tiêu chuẩn thành lập phông lƣu trữ cá nhân của các nhà hoạt động quản lý
Nhà nƣớc, các nhà văn, nhà thơ, nhà nghiên cứu văn học nghệ thuật để làm cơ
sở thu thập tài liệu của các cá nhân.
Giáo trình “Lý luận và thực tiễn công tác lưu trữ” của các tác giả Đào
Xuân Chúc, Nguyễn Văn Hàm, Vƣơng Đình Quyền, Nguyễn Văn Thâm (xuất
bản năm 1990) đã đƣa ra định nghĩa : “Phông lưu trữ cá nhân là toàn bộ tài
liệu hình thành trong quá trình sống và hoạt động của một nhân vật riêng biệt
được đưa vào bảo quản trong một kho lưu trữ nhất định. Phông lưu trữ cá
nhân thường được thành lập đối với các nhà hoạt động xuất sắc trên các lĩnh
7


vực chính trị, kinh tế, văn hoá, khoa học kỹ thuật... mà tài liệu hình thành
trong quá trình sống và hoạt động của họ có ý nghĩa chính trị, khoa học, lịch
sử và các ý nghĩa khác” [26, tr. 60].
Năm 1998, trong luận văn thạc sỹ ngành lƣu trữ và tƣ liệu học với đề
tài: “Vấn đề xây dựng phông lưu trữ cá nhân các nhà khoa học tiêu biểu tại
Trung tâm khoa học xã hội và nhân văn”, tác giả Nguyễn Văn Trình cho
rằng, định nghĩa phông xuất xứ cá nhân đã đƣợc nêu trong giáo trình “Lý luận
và thực tiễn công tác lƣu trữ ở Liên Xô”, xuất bản năm 1980 là chƣa bao quát
đƣợc toàn bộ tài liệu thuộc phông lƣu trữ cá nhân. Tác giả giải thích : “Trong
thực tế, tài liệu của phông lưu trữ cá nhân không những được hình thành
trong quá trình sống và hoạt động của mỗi cá nhân, mà nó còn có một nguồn
tài liệu được sản sinh sau khi cá nhân đó qua đời” [33, tr. 07]. Cũng trong
luận văn này, tác giả đã đƣa ra hai căn cứ cơ bản làm cơ sở nghiên cứu khi
thành lập phông lƣu trữ cá nhân là ý nghĩa cuộc đời hoạt động của cá nhân và
thành phần tài liệu của phông cá nhân. Ngoài ra Nguyễn Văn Trình còn nêu
lên những căn cứ để xây dựng phông cá nhân của các nhà khoa học xã hội và
nhân văn nhƣ nhà khoa học có những công trình nghiên cứu giá trị; đƣợc tặng

những giải thƣởng lớn; có học hàm, học vị; đạt các danh hiệu khoa học cao
trong nƣớc và quốc tế; có khối lƣợng tài liệu tƣơng đối đầy đủ…
Tuy nhiên, theo tìm hiểu của tác giả, việc nghiên cứu về Phông lƣu trữ
Chủ tịch Hồ Chí Minh nói chung, công tác sƣu tầm, thu thập và quản lý tài
liệu nói riêng còn ít đƣợc quan tâm, mới chỉ có một số nghiên cứu sơ lƣợc là :
Trong cuốn “Một số vấn đề phương pháp luận và phương pháp nghiên
cứu về Hồ Chí Minh” do Phó giáo sƣ Song Thành chủ biên, Nhà xuất bản
Chính trị quốc gia ấn hành năm 1997 đã đề cập : Việc nghiên cứu về Hồ Chí
Minh có nhiều vấn đề phải bàn, song trƣớc mắt, có hai vấn đề cấp bách cần
giải quyết, vấn đề đầu tiên là “Đổi mới công tác tư liệu về Hồ Chí Minh.
Công tác này bao gồm công tác sưu tầm, bổ sung, xác minh và xã hội hoá hệ
8


thống tư liệu đã có. Muốn nâng cao chất lượng nghiên cứu về Hồ Chí Minh
trên phạm vi toàn xã hội, trước hết phải xây dựng được một hệ thống tư liệu
đầy đủ, chính xác, đã qua xử lý khoa học và đến tay được đông đảo nhà
nghiên cứu. (Bộ Hồ Chí Minh toàn tập và bộ Hồ Chí Minh – Biên niên tiểu sử
đã đáp ứng được phần nào yêu cầu trên). Tuy nhiên, hiện còn một bộ phận
quan trọng tư liệu về Hồ Chí Minh vẫn chưa được sưu tầm và khai thác đầy
đủ. Do đó, muốn cải tiến và nâng cao chất lượng nghiên cứu về Hồ Chí Minh
thì một trong những công việc quan trọng đầu tiên là phải sưu tầm và khai
thác được đầy đủ hệ thống tư liệu chính xác, bảo đảm tính khoa học và tính
thuyết phục cao” [29, tr. 9].
Tập san Văn thƣ lƣu trữ trƣớc đây, nay là Tạp chí Văn thƣ, Lƣu trữ
Việt Nam có một số bài viết đề cập đến tài liệu lƣu trữ cá nhân và việc sƣu
tầm tài liệu lƣu trữ cá nhân, nhƣ bài “Kho Lưu trữ Nhà nước Trung ương với
công tác sưu tầm, thu thập tài liệu xuất xứ cá nhân” (Tập san Văn thƣ lƣu trữ
số 1-1989). Trong bài “Tăng cường công tác thu thập, quản lý tài liệu phông
lưu trữ cá nhân tại Kho Lưu trữ Trung ương Đảng” (Tạp chí Lƣu trữ Việt

Nam, số 5-2002), tác giả Phạm Thị Thu Hiền đã đề cập đến thực trạng việc
quản lý tài liệu phông lƣu trữ cá nhân của Kho Lƣu trữ Trung ƣơng, trong đó
có khó khăn do chƣa xác định đƣợc ranh giới tài liệu phông cá nhân, “tính
trung bình mỗi năm, tài liệu phông lƣu trữ cá nhân nộp lƣu về Kho Lƣu trữ
Trung ƣơng khoảng gần 300 cặp, trong đó chiếm số lƣợng lớn nhất là tài liệu
của các đồng chí Tổng Bí thƣ, Thƣờng trực Bộ Chính trị - Ban Bí thƣ và đồng
chí Bí thƣ trực”, “chỉ có phông các đồng chí Tổng Bí thƣ, Thƣờng trực Bộ
Chính trị - Ban Bí thƣ và một số đồng chí lãnh đạo các ban đảng có tƣơng đối
đầy đủ tài liệu”…
Tác giả Nguyễn Lệ Nhung với bài “Tài liệu lưu trữ Đảng và công tác
nghiên cứu, biên soạn lịch sử” (Tạp chí Dấu ấn thời gian, số 4-2007) cũng
phân tích ý nghĩa của tài liệu lƣu trữ Đảng và đề xuất bổ sung tài liệu còn
9


thiếu trong các phông của Kho Lƣu trữ Trung ƣơng Đảng, trong đó có tài liệu
của Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh. Song đây cũng chỉ là những ý kiến
chung, chƣa tập trung vào việc sƣu tầm, thu thập tài liệu Phông lƣu trữ Chủ
tịch Hồ Chí Minh.
Trong bài viết của mình trên Tạp chí Dấu ấn thời gian, số 3-2006, “Tổ
chức khoa học tài liệu Kho Lưu trữ Trung ương Đảng - Thực trạng và kinh
nghiệm”, chúng tôi đã nêu lên sự cần thiết phải sƣu tầm, thu thập tài liệu của
Đảng và của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Và gần đây, trên Tạp chí Văn phòng cấp
uỷ, số 24, tháng 9-2009 với bài “Tìm hiểu công tác sưu tầm, thu thập và quản
lý tài liệu Phông lưu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh” chúng tôi đã đề cập sâu hơn
về việc sƣu tầm, thu thập và quản lý tài liệu Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí
Minh. Tuy nhiên, các bài viết trên cũng chƣa thực sự có những phân tích sâu,
đánh giá và đề xuất cụ thể.
Nhìn từ góc độ nghiên cứu về Hồ Chí Minh nói chung, chúng ta dễ
dàng nhận thấy, trong thời gian qua, việc nghiên cứu đã không ngừng đƣợc

mở rộng và phát triển cả về nội dung nghiên cứu lẫn quy mô nghiên cứu. Từ
chức năng, nhiệm vụ của một số ít cơ quan, tổ chức, cá nhân chuyên trách;
đến nay nó đang trở thành mối quan tâm đặc biệt của toàn hệ thống chính trị
và toàn xã hội. Tuy nhiên, đối với ngành lƣu trữ nƣớc ta, nghiên cứu về Chủ
tịch Hồ Chí Minh dƣới góc độ là đối tƣợng của lƣu trữ học vẫn chƣa có sự
quan tâm thích đáng; công tác sƣu tầm, thu thập và quản lý tài liệu thuộc
Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh theo yêu cầu chỉ đạo của Trung ƣơng
Đảng chƣa đƣợc coi trọng.
Tóm lại, ngoài quy định rất sớm về lƣu trữ cá nhân của Liên Xô trƣớc
đây, việc nghiên cứu về phông lƣu trữ cá nhân nói chung của Việt Nam còn
có mức độ; ngoài những quy định chung của Đảng và Nhà nƣớc, những công
trình, bài viết của các tác giả mới chỉ đề cập một cách sơ bộ, khái quát về việc
sƣu tầm, thu thập tài liệu lƣu trữ cá nhân nói chung, chƣa công trình nào
10


nghiên cứu về việc sƣu tầm, thu thập và quản lý tài liệu Phông lƣu trữ Chủ
tịch Hồ Chí Minh. Đây là một khó khăn không nhỏ đối với tác giả. Bên cạnh
đó, việc tìm hiểu về tài liệu lƣu trữ của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại các cơ quan,
tổ chức cũng không dễ dàng vì các cơ quan thƣờng giới hạn đối tƣợng khai
thác; ít công bố minh bạch tình hình lƣu trữ tài liệu của Bác. Mặt khác, nghiên
cứu về Hồ Chí Minh nói chung là công việc còn mới và khó đối với nhiều nhà
nghiên cứu và bản thân tác giả.
6. Nguồn tài liệu tham khảo
Để nghiên cứu luận văn này, chúng tôi tập trung vào các nguồn tài liệu
sau :
Thứ nhất, các quy định của Đảng, Nhà nƣớc về công tác lƣu trữ nói
chung và lƣu trữ tài liệu xuất xứ cá nhân nói riêng nhƣ : Quyết định số 168QĐ/HĐBT ngày 26-12-1981 của Hội đồng Bộ trƣởng về Phông lƣu trữ quốc
gia nƣớc Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Pháp lệnh Lƣu trữ quốc gia
2001, Nghị định 111/2004/NĐ-CP ngày 08-4-2004 của Chính phủ về công tác

lƣu trữ; Quyết định số 20-QĐ/TW ngày 23-9-1987, Quy định 210-QĐ/TW
ngày 6-3-2009 của Ban Bí thƣ Trung ƣơng Đảng về Phông lƣu trữ Đảng Cộng
sản Việt Nam, Quy chế số 22-QC/TW ngày 19-10-2006 của Ban Bí thƣ Trung
ƣơng về việc thu hồi tài liệu của các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nƣớc đã
chuyển công tác khác, nghỉ hƣu, từ trần…
Thứ hai, giáo trình Lý luận và thực tiễn công tác lưu trữ (1990) do
Vƣơng Đình Quyền chủ biên, cuốn Lý luận và thực tiễn công tác lưu trữ của
Liên Xô…
Thứ ba, các văn kiện, sách, báo, bài viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh, đặc
biệt là các quan điểm của Đảng ta về Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhất là trong các
văn kiện ở thời kỳ đổi mới, từ Đại hội VI, VII, VIII, IX và Đại hội X. Bên
cạnh đó là các tác phẩm các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nƣớc nhƣ đồng chí

11


Trƣờng Chinh, Lê Duẩn, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp… viết về Hồ
Chủ tịch nhân lễ kỷ niệm ngày sinh hoặc ngày mất của Ngƣời.
Ngoài ra là các bài viết, công trình của các nhà nghiên cứu trong nƣớc
hoặc nƣớc ngoài dịch ra tiếng Việt nhƣ cuốn Hồ Chí Minh của T.Lacouture,
Đồng chí Hồ Chí Minh của E.Côbelép, Chủ tịch Hồ Chí Minh - Tiểu sử và sử
nghiệp của Viện Lịch sử Đảng, Hồ Chí Minh biên niên tiểu sử của Viện Hồ
Chí Minh và các lãnh tụ, Hồ Chí Minh - Tiểu sử của Bảo tàng Hồ Chí Minh;
các bài viết, tham luận của học giả trong và ngoài nƣớc tại Hội thảo do Uỷ
ban UNESCO của Việt Nam tổ chức nhân Kỷ niệm 100 năm ngày sinh của
Ngƣời.
Thứ tư, tài liệu của Kho Lƣu trữ Trung ƣơng Đảng, gồm : Phông lƣu
trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh; tài liệu các phông Ban Chấp hành Trung ƣơng,
phông đồng chí Lê Duẩn, Trƣờng Chinh… nói về cuộc đời, sự nghiệp và hoạt
động của Bác; tài liệu phông Văn phòng Trung ƣơng, Cục Lƣu trữ Trung

ƣơng Đảng về công tác sƣu tầm, thu thập tài liệu Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ
Chí Minh; các tƣ liệu của Cục Lƣu trữ Văn phòng Trung ƣơng có liên quan
đến Hồ Chí Minh.
Ngoài ra, chúng tôi đã tìm hiểu tài liệu thuộc Phông lƣu trữ Chủ tịch
Hồ Chí Minh nhƣng đang bảo quản ở Bảo tàng Hồ Chí Minh, Viện Hồ Chí
Minh và các lãnh tụ của Đảng, Bảo tàng Cách mạng…
Thứ năm, các đề tài nghiên cứu khoa học, luận văn, khoá luận tốt
nghiệp của học viên, sinh viên ngành lƣu trữ đã giúp chúng tôi tìm hiểu rõ
hơn về thực trạng công tác bổ sung, thu thập tài liệu của các kho lƣu trữ khác,
qua đó giúp chúng tôi có những tìm hiểu, nhận định khách quan về việc sƣu
tầm, thu thập tài liệu Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Kho Lƣu trữ
Trung ƣơng Đảng.
7. Phƣơng pháp nghiên cứu

12


Để nghiên cứu đề tài, chúng tôi sử dụng một số phƣơng pháp nghiên
cứu cơ bản nhƣ sau :
- Phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lênin : chúng tôi sử dụng
phƣơng pháp này để có phƣơng pháp luận khách quan, biện chứng về việc
sƣu tầm, thu thập tài liệu lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Kho Lƣu trữ Trung
ƣơng.
- Phương pháp sử liệu học : Là ngƣời khai sinh ra Đảng Cộng sản Việt
Nam nên hoạt động của Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn gắn với các sự kiện lịch
sử của Đảng, của đất nƣớc nên chúng tôi sử dụng phƣơng pháp sử liệu học để
nghiên cứu về đặc điểm tài liệu, loại hình tài liệu và giá trị tài liệu thuộc
Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh.
- Phương pháp phân tích, tổng hợp : Nghiên cứu về Chủ tịch Hồ Chí
Minh là một vấn đề khó, công tác sƣu tầm, thu thập tài liệu lƣu trữ của Ngƣời

cũng là vấn đề cần phải phân tích tình hình thực tiễn cũng nhƣ các vấn đề lý
luận liên quan để luận giải làm sáng tỏ yêu cầu phải thu thập, sƣu tầm tài liệu
lƣu trữ của Ngƣời… Đồng thời, cũng thông qua phƣơng pháp này, chúng tôi
nghiên cứu một cách vừa khái quát, vừa cụ thể để tìm ra cái chung và cái
riêng trong việc nghiên cứu đề tài.
- Phương pháp khảo sát : Tài liệu lƣu trữ của Chủ tịch Hồ Chí Minh
hiện nay nằm rải rác ở nhiều kho lƣu trữ của các cơ quan, tổ chức, cá nhân.
Do đó, chúng tôi sử dụng phƣơng pháp này để khảo sát tình hình thực tế tài
liệu lƣu trữ của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Kho Lƣu trữ Trung ƣơng và một số
kho lƣu trữ của Nhà nƣớc. Trong quá trình khảo sát, chúng tôi chú ý nghiên
cứu về các bản thảo, bản nháp, bản gốc tài liệu của Chủ tịch Hồ Chí Minh,
bản có bút tích của Ngƣời hoặc do tài liệu Ngƣời trực tiếp đánh máy, viết tay;
Đồng thời, chúng tôi còn khảo sát tình hình tài liệu sau các đợt đi sƣu tầm, thu
thập tài liệu của Bác ở trong nƣớc và ngoài nƣớc.

13


- Phương pháp phỏng vấn : Để thực hiện đề tài, chúng tôi đã phỏng vấn
các chuyên gia, các cán bộ lƣu trữ trực tiếp quản lý Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ
Chí Minh tại Kho Lƣu trữ Trung ƣơng; các cán bộ từng tham gia sƣu tầm, thu
thập tài liệu của Bác và một số cán bộ có kinh nghiệm công tác của Cục Lƣu
trữ Văn phòng Trung ƣơng và các cơ quan lƣu trữ, bảo tàng, viện nghiên cứu
có liên quan.
8. Bố cục đề tài
Ngoài mở đầu, kết luận, đề tài có bố cục nhƣ sau :
Chương 1- Tổng quan về Phông lưu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh
Đây là chƣơng cơ sở đặt nền tảng cho các chƣơng sau. Ở chƣơng này
chúng tôi đề cập một số vấn đề cơ bản của phông lƣu trữ cá nhân; tiểu sử hoạt
động của Chủ tịch Hồ Chí Minh; khái niệm, nội dung, thành phần, đặc điểm,

vị trí và ý nghĩa tài liệu Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Chương 2- Tình hình sưu tầm, thu thập và quản lý tài liệu Phông lưu
trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh của Kho Lưu trữ Trung ương Đảng.
Đây là chƣơng chính của luận văn. Trong chƣơng này, chúng tôi trình
bày chủ trƣơng của Trung ƣơng Đảng về tập trung quản lý thống nhất tài liệu
Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh; các biện pháp, kết quả sƣu tầm, thu
thập và xử lý khối tài liệu sƣu tầm, thu thập thuộc Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ
Chí Minh của Kho Lƣu trữ Trung ƣơng Đảng. Trên cơ sở đó, chƣơng 2 đã
đánh giá ƣu điểm, kết quả đạt đƣợc và những tồn tại về công tác sƣu tầm, thu
thập và quản lý tài liệu Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Chương 3- Các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác sưu tầm,
thu thập và quản lý tài liệu Phông lưu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Từ thực trạng công tác sƣu tầm, thu thập tài liệu Phông lƣu trữ Chủ tịch
Hồ Chí Minh, trong chƣơng 3 chúng tôi đề xuất các giải pháp để nâng cao
hơn nữa chất lƣợng, hiệu quả công tác sƣu tầm, thu thập và quản lý tài liệu
Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh của Kho Lƣu trữ Trung ƣơng Đảng.
14


Cuối cùng, xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của Bảo tàng Hồ Chí
Minh, Viện Hồ Chí Minh và các lãnh tụ của Đảng, Viện Lịch sử Đảng, Thông
tấn xã Việt Nam, Cục Văn thƣ và Lƣu trữ Nhà nƣớc, Cục Lƣu trữ Văn phòng
Trung ƣơng Đảng… một số cán bộ, chuyên gia lƣu trữ đã có nhiều giúp đỡ
tác giả trong quá trình thực hiện đề tài này. Đặc biệt, xin chân thành cảm ơn
Phó giáo sƣ Vƣơng Đình Quyền - ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn khoa học cho
tác giả.
Một lần nữa xin chân thành cảm ơn tất cả sự giúp đỡ của các cơ quan,
tổ chức, thầy giáo, cô giáo, đồng nghiệp và các bạn.
Hà Nội, ngày 20 tháng 10 năm 2009
HỌC VIÊN

Nguyễn Quốc Dũng

15


Chƣơng 1
TỔNG QUAN VỀ PHÔNG LƢU TRỮ
CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH

1.1. Sơ lƣợc tiểu sử Chủ tịch Hồ Chí Minh
Chủ tịch Hồ Chí Minh sinh ngày 19-5-1890 trong một gia đình nhà nho
nghèo thuộc thành phần nông dân ở thôn Kim Liên, xã Nam Liên, huyện Nam
Đàn, tỉnh Nghệ An, nơi có truyền cách mạng từ lâu đời [35, tr. 18].
Cha là Nguyễn Sinh Huy, tức Nguyễn Sinh Sắc, sinh năm 1862 tại Kim
Liên, Nam Đàn, Nghệ An. Năm 1901, ông thi Hội và đậu phó bảng. Tuy đỗ
cao nhƣng vẫn sống rất thanh bạch, khiêm tốn, ghét thói xu nịnh, cam phận
của các quan lại triều đình nhà Nguyễn.
Mẹ là Hoàng Thị Loan, sinh năm 1868 trong một gia đình nho học. Bà
là một phụ nữ thông minh, hiền hậu đảm đang, sống nghề làm ruộng, dệt vải
và chăm lo dạy dỗ các con. Bà qua đời tại Huế năm 1901 khi mới 33 tuổi.
Lúc nhỏ có tên là Nguyễn Sinh Cung. Trong nhiều năm hoạt động lấy
tên là Nguyễn Tất Thành, Nguyễn Ái Quốc và nhiều tên khác nhƣ Lý Thuỵ,
Anh Ba, Vƣơng Sơn Nhi, Chàng Vƣơng, Tống Văn Sơ, Hồ Quang, Thầu Chín
[30, tr. 628]...
Năm 1905, Ngƣời vào Huế, học trƣờng Quốc học. Nhƣng vì nhận thấy
“nhà trƣờng Pháp - Việt” chỉ nhằm mục đích đào tạo ra những ngƣời thừa
hành ngoan ngoãn, những tên đầy tớ trung thành của bọn đế quốc và phong
kiến nên Ngƣời đã bỏ học vào Phan Thiết dạy ở một trƣờng tƣ. Không lâu sau
Ngƣời thôi dạy học, vào Sài Gòn học nghề [35, tr. 19]. Nam Kỳ dƣới chế độ

thuộc địa cũng chẳng khác gì Trung kỳ dƣới chế độ bảo hộ và Bắc kỳ dƣới
16


chế độ nửa bảo hộ. Ở đâu nhân dân ta cũng bị áp bức, bóc lột, đồng bào ta
cũng bị đoạ đầy, đau khổ. Điều đó càng thôi thúc Ngƣời đi tìm chân lý của
“tự do, bình đẳng, bác ái”.
Ngày 5-6-1911, với bí danh Văn Ba, Ngƣời đã xin làm phụ bếp dƣới
tàu buôn Đô Đốc Amiral Latouche Tréville của hãng Charguirs Réunes để
bắt đầu cuộc hành trình tìm đƣờng cứu nƣớc. Ngƣời đã đi Pháp rồi qua nhiều
nƣớc khác ở châu Âu, châu Phi và châu Mỹ nhƣ : Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha,
Angiêri, Tuynidi, Cônggô, Xênêgan, Anh, Mỹ…
Cuối năm 1917, Ngƣời từ Anh trở lại Pháp để có điều kiện trực tiếp
hoạt động trong phong trào Việt kiều và phong trào công nhân Pháp. Cuối
năm 1918, Ngƣời gia nhập Đảng xã hội Pháp – chính đảng lớn nhất lúc bấy
giờ ở Pháp.
Sau khi chiến tranh thế giới lần thứ nhất kết thúc, các nƣớc đế quốc
thắng trận đã họp Hội nghị Versailles (năm 1919) nhằm chia lại thị trƣờng thế
giới. Nhân dịp này, thay mặt những ngƣời Việt Nam yêu nƣớc ở Pháp, Ngƣời
lấy tên là Nguyễn Ái Quốc gửi đến Hội nghị “Bản yêu sách của nhân dân An
Nam”, đòi chính phủ Pháp phải thừa nhận các quyền tự do dân chủ và quyền
bình đẳng của dân tộc Việt Nam.
Tháng 7-1920, Nguyễn Ái Quốc đọc bản Sơ thảo lần thứ nhất Luận
cương về vấn đề dân tộc và thuộc địa của Lênin trên báo L’Humanité của
Pháp. Từ đây, Ngƣời đã tìm thấy phƣơng hƣớng và đƣờng lối cơ bản của
phong trào cách mạng giải phóng dân tộc, trong đó có cách mạng Việt Nam.
Từ ngày 25-12 đến ngày 30-12-1920 tại thành phố Tours, Nguyễn Ái
Quốc tham dự Đại hội lần thứ XVIII của Đảng Xã hội Pháp. Tại Đại hội này,
Ngƣời đã biểu quyết gia nhập Quốc tế Cộng sản và tán thành việc thành lập
Đảng Cộng sản Pháp.

Tháng 7-1921, Nguyễn Ái Quốc cùng với một số ngƣời yêu nƣớc lập
Hội liên hiệp thuộc địa nhằm tổ chức và lãnh đạo phong trào cách mạng giải
17


phóng dân tộc. Năm 1922, Hội liên hiệp thuộc địa cho xuất bản tờ báo Le
Paria (Ngƣời cùng khổ). Trong thời gian này, Ngƣời đã viết tác phẩm nổi
tiếng “Bản án chế độ thực dân Pháp” không chỉ dừng lại ở việc tố cáo tội ác
của chủ nghĩa đế quốc, mà điều quan trọng là đã nêu lên những luận điểm cơ
bản về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa.
Tháng 6-1923, Nguyễn Ái Quốc đã rời Pháp sang Liên Xô để dự Đại
hội lần thứ V Quốc tế Cộng sản (từ ngày 17-6 đến ngày 8-7-1924). Tại Đại
hội, Ngƣời đã trình bày lập trƣờng, quan điểm của mình về cách mạng thuộc
địa và đã đƣợc Đại hội hoan nghênh.
Ngày 11-11-1924, Ngƣời đến Quảng Châu (Trung Quốc) để xây dựng
phong trào cách mạng trong nƣớc. Ngƣời đã chọn một số thanh niên yêu nƣớc
ở Quảng Châu và một số ở trong nƣớc để huấn luyện chính trị, đào tạo thành
cán bộ cách mạng, rồi đƣa họ trở về nƣớc hoạt động trong phong trào công
nhân và nông dân. Tại lớp huấn luyện, Nguyễn Ái Quốc đã cùng một số đồng
chí khác trực tiếp giảng bài cho học viên. Những bài giảng của Ngƣời sau đó
đƣợc tập hợp in thành sách mang tên “Đƣờng kách mệnh”, xuất hiện năm
1927.
Tháng 6-1925, tại Quảng Châu, Nguyễn Ái Quốc đã sáng lập Việt Nam
thanh niên cách mạng đồng chí hội, sau đó xuất bản báo Thanh niên để truyền
bá chủ nghĩa Mác-Lênin vào giai cấp công nhân và nhân dân ta.
Tháng 5-1927, Nguyễn Ái Quốc rời Quảng Châu đi Matxcơva, sau đó
đi Berlin tham dự Hội nghị Ban chấp hành mở rộng của Liên đoàn chống
chiến tranh đế quốc tại Brucxen (Bỉ), đi Ý và trở về Xiêm (Thái Lan) vào mùa
thu năm 1928.

18


Cuối mùa thu năm 1929, sau khi phân tích tình hình trong nƣớc,
Nguyễn Ái Quốc đã chủ động sang Hồng Kông(*) triệu tập Hội nghị đại biểu
các tổ chức cộng sản (An Nam Cộng sản Đảng, Đông Dƣơng Cộng sản Đảng
và Đông Dƣơng Cộng sản liên đoàn) để thống nhất thành Đảng Cộng sản Việt
Nam.
Sau đó, Nguyễn Ái Quốc quay trở lại Thái Lan vào tháng 3 và đến Mã
Lai vào tháng 4-1930 để làm nhiệm vụ quốc tế.
Ngày 1-5-1930, Ngƣời qua Singapo, sau đó trở lại Hồng Kông.
Hoảng sợ trƣớc cao trào cách mạng 1930-1931 và ảnh hƣởng của
Nguyễn Ái Quốc đối với các nƣớc ở Đông Nam châu Á, ngày 6-6-1931, đế
quốc Anh đã bắt giam Ngƣời (lúc ấy lấy tên là Tống Văn Sơ) một cách trái
phép tại Hồng Kông. Sau đó, nhờ sự can thiệp của Quốc tế Cộng sản, một số
tổ chức khác và luật sƣ P.Loseby, toà án Hồng Kông và Hội đồng Hoàng gia
Anh buộc phải tuyên bố xoá án vào mùa xuân năm 1933 [01, tr.16].
Tháng 9-1934, Nguyễn Ái Quốc tham gia học tập tại trƣờng Quốc tế
Lênin, năm 1935 chuyển sang học trƣờng Đại học Phƣơng Đông. Trong thời
gian này, Nguyễn Ái Quốc cùng các đồng chí Lê Hồng Phong, Hoàng Văn
Nọn và Nguyễn Thị Minh Khai tham dự Đại hội VII Quốc tế Cộng sản
(1935).
Năm 1936 Ngƣời là nghiên cứu sinh của Viện nghiên cứu khoa học về
Dân tộc và thuộc địa trực thuộc Quốc tế Cộng sản, đƣợc phân công làm công
tác giảng dạy ở Tiểu ban Đông Dƣơng của Viện.
Từ năm 1937-1938 Ngƣời tiếp tục làm nghiên cứu sinh, phụ giảng
tiếng Việt và các vấn đề Đông Dƣơng tại Viện nghiên cứu khoa học về Dân
tộc và thuộc địa cho học sinh ngƣời Việt Nam.

(*)

Lúc này Quốc tế Cộng sản cũng đã có chỉ thị yêu cầu Nguyễn Ái Quốc nhanh chóng tiến hành hợp nhất
các tổ chức cộng sản của Việt Nam thành một đảng thống nhất, tuy nhiên Ngƣời chƣa nhận đƣợc văn bản
trên thì đã chủ động sang Hồng Kông triệu tập Hội nghị thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam.

19


Tháng 9-1938 Nguyễn Ái Quốc rời Liên Xô về công tác trong Đảng
Cộng sản Đông Dƣơng theo Quyết định số 60 của Ban Tổ chức Viện nghiên
cứu khoa học về Dân tộc và thuộc địa.
Trong thời gian này (từ 1930 đến 1940), tuy Nguyễn Ái Quốc không ở
trong nƣớc nhƣng luôn theo dõi sát phong trào cách mạng nƣớc nhà và có
những chỉ thị quý báu cho Ban chỉ huy ở ngoài và Ban Chấp hành Trung
ƣơng Đảng ta.
Ngày 28-1-1941, Nguyễn Ái Quốc về nƣớc, Ngƣời chọn Cao Bằng làm
căn cứ địa xây dựng tổ chức, phát động phong trào cách mạng. Sau đó, Ngƣời
chủ trì Hội nghị Trung ƣơng 8. Đây là Hội nghị có nhiều nội dung quan trọng
để chuẩn bị cho cuộc tổng khởi nghĩa năm 1945 sau này.
Tháng 8-1942, Nguyễn Ái Quốc lấy tên là Hồ Chí Minh sang Trung
Quốc để gặp Tƣởng Giới Thạch nhằm phát triển mối quan hệ giữa Việt Nam
và Trung Quốc. Tuy nhiên, ngày 28-8-1942 Ngƣời bị bọn hƣơng cảnh Quốc
dân đảng bắt ở phố Túc Vinh thuộc huyện Thiên Bảo, tỉnh Quảng Tây [28, tr.
192].
Trong thời gian bị Quốc dân đảng bắt, Ngƣời bị giải qua gần 30 nhà lao
của 13 huyện thuộc tỉnh Quảng Tây và trong thời gian này, Hồ Chí Minh đã
viết tập thơ Nhật ký trong tù bằng chữ Hán. Nhật ký trong tù không những là
một văn kiện lịch sử tố cáo tội ác của Quốc dân đảng mà còn là một kiệt tác
văn học của nƣớc nhà.
Tháng 9-1944, Hồ Chí Minh trở lại Cao Bằng, đến tháng 12-1944

Ngƣời quyết định thành lập Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân, tiền
thân của Quân đội nhân dân Việt Nam, do đồng chí Võ Nguyên Giáp chỉ huy.
Ngày 4-5-1945, Hồ Chí Minh rời Cao Bằng về Tân Trào (Tuyên
Quang) để trực tiếp chỉ đạo phong trào trong cả nƣớc. Ngày 12-8-1945, Chủ
tịch Hồ Chí Minh cùng Ban Thƣờng vụ Trung ƣơng Đảng quyết định tổng
khởi nghĩa vũ trang trong cả nƣớc.
20


Ngày 2-9-1945, thay mặt Chính phủ lâm thời, Hồ Chí Minh đọc bản
Tuyên ngôn Độc lập khai sinh ra nhà nƣớc Việt Nam dân chủ cộng hoà, thủ
tiêu hoàn toàn chính quyền thực dân, phong kiến, khẳng định quyền tự do,
độc lập của dân tộc Việt Nam trƣớc nhân dân ta và nhân dân thế giới.
Ngày 2-3-1946, kỳ họp đầu tiên của Quốc hội khóa I đã bầu Hồ Chí
Minh là Chủ tịch nƣớc Việt Nam dân chủ cộng hoà.
Đêm 19-12-1946, qua Đài Phát thanh Tiếng nói Việt Nam, Lời kêu gọi
toàn quốc kháng chiến của Ngƣời đã vang vọng khắp núi sông. Cùng với Ban
Chấp hành Trung ƣơng, Ngƣời đã lãnh đạo nhân dân ta thực hiện đƣờng lối
kháng chiến toàn dân, toàn diện, trƣờng kỳ, dựa vào sức mình là chính từng
bƣớc giành thắng lợi và tiến tới giành thắng lợi hoàn toàn.
Tháng 2-1951, tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ II của Đảng, Chủ
tịch Hồ Chí Minh đƣợc bầu vào Bộ Chính trị và là Chủ tịch Đảng.
Tháng 9-1960, tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ III của Đảng, Hồ
Chí Minh tiếp tục đƣợc bầu làm Chủ tịch Ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng.
Dƣới sự lãnh đạo của Ngƣời và Ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng,
nhân dân ta vừa đẩy mạnh sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc,
vừa tiến hành cuộc kháng chiếng chống Mỹ, cứu nƣớc để bảo vệ miền Bắc,
giải phóng miền Nam, thống nhất nƣớc nhà và đƣa cả nƣớc tiến lên chủ nghĩa
xã hội.
Hồi 9 giờ 47 phút ngày 2-9-1969, Chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời,

hƣởng thọ 79 tuổi.
*

*
*

Cuộc đời của Chủ tịch Hồ Chí Minh là một cuộc đời trong sáng cao đẹp
của một ngƣời cộng sản vĩ đại, một anh hùng dân tộc kiệt xuất, một chiến sĩ
quốc tế lỗi lạc, đã đấu tranh không mệt mỏi và hiến dâng cả đời mình vì Tổ

21


quốc, vì nhân dân, vì lý tƣởng cộng sản chủ nghĩa, vì độc lập, tự do của các
dân tộc, vì hòa bình và công lý trên thế giới.
Chủ tịch Hồ Chí Minh là một tấm gƣơng chói lọi của chủ nghĩa anh
hùng cách mạng, của tinh thần đoàn kết chiến đấu, của đạo đức giản dị, khiêm
tốn; cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tƣ. Tên tuổi của Ngƣời gắn liền với
những thắng lợi vẻ vang của cách mạng Việt Nam từ khi Đảng ta ra đời đến
nay và tƣợng trƣng cho thời đại hiển hách nhất trong lịch sử dân tộc Việt Nam
[4, tr. 233].
Đã có rất nhiều lời ngợi ca về Ngƣời.
Điếu văn của Ban Chấp hành Trung ƣơng do đồng chí Lê Duẩn, Bí thƣ
thứ nhất đọc tại Lễ truy điệu Ngƣời ngày 9-9-1969 đánh giá :
“Người đã trải qua một cuộc đời oanh liệt, đầy gian khổ hy sinh, vô
cùng cao thượng và phong phú, vô cùng trong sáng và đẹp đẽ”, “Người là
tượng trưng cho tinh hoa của dân tộc Việt Nam, cho ý chí kiên cường, bất
khuất của nhân dân Việt Nam suốt bốn nghìn năm lịch sử”, “Hồ Chủ tịch là
tượng trưng cao đẹp của chủ nghĩa yêu nước chân chính kết hợp nhuần nhuyễn
với chủ nghĩa quốc tế vô sản. Trái tim, khối óc của Người dành cho dân tộc Việt

Nam ta cũng hướng về giai cấp vô sản và các dân tộc bị áp bức trên toàn thế
giới”, “Hồ Chủ tịch đã qua đời ! Nhưng Người để lại cho chúng ta một di sản
vô cùng quý báu. Đó là thời đại Hồ Chí Minh, thời đại rực rỡ nhất trong lịch
sử quang vinh của dân tộc. Đó là kỷ nguyên độc lập, tự do của Tổ quốc, kỷ
nguyên chủ nghĩa xã hội ở nước ta” [4, tr. 322-326].
Đồng chí Lê Duẩn nhấn mạnh : “Chủ tịch Hồ Chí Minh là người Việt
Nam đẹp nhất, và là một trong những con người đẹp nhất của thời đại chúng
ta, một người cộng sản mẫu mực, có tư tưởng sáng suốt, tâm hồn cao thượng,
ý chí kiên cường, tình cảm trong trẻo, tác phong khiêm tốn, cuộc sống giản dị.
Đó là một tấm gương tuyệt vời về con người mới, con người yêu nước sâu sắc
nhất và yêu chủ nghĩa xã hội thiết tha nhất, con người làm chủ nghĩa xã hội,
22


làm chủ thiên nhiên và làm chủ bản thân, con người của lao động, tình
thương và lẽ phải, kết hợp đúng đắn cuộc sống của cá nhân với cuộc sống
của tập thể và của toàn xã hội” [3, tr. 85].
Sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí Minh thật vĩ đại. Ngƣời đã sáng lập ra
đảng macxit-lêninnit ở Việt Nam, sáng lập ra Mặt trận dân tộc thống nhất Việt
Nam, sáng lập ra các lực lƣợng vũ trang nhân dân Việt Nam và sáng lập ra
Nhà nƣớc Việt Nam dân chủ cộng hoà.
Khóa họp Ðại hội đồng UNESCO lần thứ 24 tại Pari, từ ngày 20-10
đến ngày 20-11-1987, đã thông qua Nghị quyết số 24C/18.65 về việc tiến
hành kỷ niệm 100 năm Ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh “Anh hùng giải
phóng dân tộc của Việt Nam và là một nhà văn hóa lớn” vào năm 1990 [34,
tr. 10].
1.2. Phông lƣu trữ Chủ tịch Hồ Chí Minh - Khái niệm, nội dung,
thành phần, đặc điểm và ý nghĩa
1.2.1. Sơ lƣợc về phông lƣu trữ cá nhân
1.2.1.1. Khái niệm phông lƣu trữ cá nhân

Khái niệm phông lƣu trữ cá nhân đã đƣợc đề cập đến trong một số tác
phẩm nhƣ sau :
Cuốn “Lý luận và thực tiễn công tác lƣu trữ của Liên Xô” do Phòng chế
độ Nghiệp vụ Cục Lƣu trữ Phủ Thủ tƣớng dịch và ấn hành năm 1967 định
nghĩa: “Phông cá nhân là một khối tài liệu hoàn chỉnh hình thành theo quá
trình lịch sử được tích luỹ nên trong sự nghiệp hoạt động của một cá nhân,
của một gia đình, của một gia tộc” [21, tr. 54]; giáo trình “Lý luận và thực
tiễn công tác lƣu trữ” do Vƣơng Đình Quyền (chủ biên) giải thích : “Phông
lưu trữ cá nhân là toàn bộ tài liệu hình thành trong quá trình sống và hoạt
động của một nhân vật riêng biệt được đưa vào bảo quản trong một kho lưu
trữ nhất định. Phông lưu trữ cá nhân thường được thành lập đối với những
nhà hoạt động xuất sắc trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa, khoa học
23