tiểu luận tìm hiểu về khái niệm “báo chí công dân”

I. MỞ ĐẦU
Năm 2007, tạp chí Time (Mỹ) đã quyết định chọn nhân vật của năm là
“Bạn” với lý giải rằng bởi vì chính bạn, chứ không phải chúng tôi, đang làm
thay đổi kỷ nguyên thông tin. Đây là sự kiện chưa có tiền lệ trong lịch sử của
tờ tạp chí nổi tiếng này(thay vì chọn những nhân vật nổi tiếng trên các lĩnh vực)
…

(Nguồn: Internet)

Và thực sự bất ngờ khi anh chàng tỷ phú sớm nổi danh ở cái tuổi 26 –
Mark Zuckerberg – cha đẻ của mạng xã hội Facebook dẫn đầu bảng và được đánh
giá là người kế tục “kỳ tích” Bill Gates.
Nhìn vào bối cảnh thế giới qua màn hình nhỏ máy tính vừa qua, không khó
để nhận thấy rằng các cuộc bình chọn đã sản sinh ra một lớp công chúng truyền
thông mới. Họ là ai? Họ là những người vừa đọc/nghe/xem các thông tin toàn cầu,
vừa đồng thời là chủ nhân của thông tin trên môi trường Internet. Bởi đó là BẠN.
Cùng trong thời điểm năm 2007, trả lời trên Tạp chí Tempo (Indonesia) Oh Yeon
Ho cha đẻ của OhMyNews đã nói rằng:
1


“ Tôi cảm thấy rằng nhiều tiếng nói của công dân là điều cần thiết để làm cho
công luận mang tính dân chủ hơn. Vì vậy tôi nghĩ ra khẩu hiệu 'mọi công dân có
thể là nhà báo.' Như bạn biết, báo chí thế kỷ 20 là báo chí một chiều: phóng viên
tường thuật và độc giả đọc. Nhưng tôi muốn tạo ra báo chí hai chiều nơi độc giả
có thể tham gia vào việc hình thành ý kiến công chúng. Tôi nghĩ Internet đem đến
khả năng tham gia đó. Tôi đã quan sát 11 năm để đưa ra khái niệm rằng mọi
người đều có thể trở thành phóng viên. ”
Đó là hai trong nhiều câu chuyện về cái gọi là tôi là trung tâm và tôi là
người đưa tin. Suy cho cùng đó là sự tham gia của công chúng trong hoạt động báo
chí truyền thông. Và cụm từ “Báo chí công dân” xuất hiện.

1.1. Tính cấp thiết của đề tài
Sớm có mặt trong làng báo quốc tế và Việt Nam, “Báo chí công dân” sớm
nhận được sự ưu ái của người cầm bút lẫn công chúng. Bởi ở đó nó thể hiện tính cá
nhân, tính công dân của mỗi con người. Họ vừa là người tiếp nhận thông tin vừa là
người đưa tin.
Nhiều người đã đi tìm cho mình câu trả lời “Báo chí công dân – anh là
ai?”. Nhiều định nghĩa trong nước và ngoài nước được đưa ra. Song thực sự theo
khảo sát thì chưa có một tài liệu chính thức nào nghiên cứu sâu về hiện tượng này.
Nó mới chỉ dừng lại ở các hội thảo báo chí, ở các bài viết. Như ở Việt Nam có Hải
Đăng, Lê Quang, blogger Phạm Văn Tú....
Rõ ràng việc tìm hiểu về đề tài này là điều cần thiết nhất là với mỗi nhà
báo trẻ tương lai trong sự phát triển của thế giới. Sẽ là thiếu sót nếu chúng ta chỉ
nghĩ rằng: ta là nhà báo. Nhưng thực sự thì chưa hẳn đã vậy. Đó là lý do tôi hứng
thú khi chọn đề tài này.
1.2. Lịch sử nghiên cứu đề tài
Như trên đã nói, “Báo chí công dân” sớm chào đời “làng báo” và “làng
mạng” song đến bây giờ vẫn chưa có một tờ “khai sinh” cụ thể cho đứa con này.
Nhiều nước đã chấp nhận hiện tượng báo chí công dân chạy đua với báo chí truyền
thống. Song cũng nhiều nơi chỉ xem đó là phong trào “được khen trong ngắn hạn
và bị chê trong dài hạn”.
2


Các bài nghiên cứu, khảo sát không nhiều. Nó mới chỉ dừng lại trên những
bài viết “xách tay”.
Ở nước ta, các bài viết của Hải Đăng, trên các blog của các nhà báo, hay
các bài viết trên báo Lao động là một trong số ít những tài liệu đó.
1.3. Mục đích nhiệm vụ của đề tài
Mục đích của tiểu luận không gì hơn là tìm hiểu về khái niệm “Báo chí
công dân”. Đồng thời phân tích tính hai mặt của vấn đề này. Nó có thực sự là cởi

trói cho ngành truyền thông, giúp truyền thông đa chiều hơn hay chỉ đơn giản là sự
thỏa mãn cá nhân “You” là như vậy.
1.4. Đối tượng nghiên cứu
Sự ra đời, những hoạt động của báo chí cá nhân và xu hướng vận động
của nó.
1.5. Phạm vi nghiên cứu
Nhằm giới hạn mục tiêu nghiên cứu đã đề ra, tiểu luận tập trung phân tích
những yếu tố sau đây:
Báo chí công dân và lịch sử ra đời của nó.
Những thuận lợi khó khăn gặp phải của nhà báo công dân.
Tình hình “báo chí công dân” trên thế giới và ở Việt Nam.
1.6. Phương pháp nghiên cứu
Với tiểu luận này, người viết sử dụng các cơ sở lý luận đồng thời khảo sát
thực tế để phân tích và rút ra kết luận.
1.7. Kết cấu tiểu luận được trình bày như sau:
I. MỞ ĐẦU
II. NỘI DUNG
A. Cơ sở lý luận
B. Cơ sở thực tiễn
C. Tình hình báo chí công dân ở nước ta
D. Những lợi ích báo chí công dân mang lại và đề xuất giải pháp
III. KÊT LUẬN

3


II. NỘI DUNG
A. CƠ SỞ LÝ LUẬN
1. Nhà báo là gì?
Có nhiều những định nghĩa khác nhau về nhà báo. Có người cho rằng: nhà

báo là người đưa tin đến với công chúng.
Theo từ điển tiếng Việt định nghĩa: “Nhà báo là người làm nghề viết báo
chuyên nghiệp”.( Nguyên Như Ý - chủ biên, Đại từ điển tiếng Việt, NXB Văn
hóa – thông tin, Tr. 1225).
Định nghĩa pháp lý ở Pháp thì cho rằng: nhà báo chuyên nghiệp là người
làm nghề báo thường xuyên, có ăn lương, làm việc cho một hoặc nhiều tờ báo hay
hãng thông tấn có thu nhập chính từ nghề báo (chiếm trên 50% tổng thu nhập),
được cấp thẻ nhà báo và phải đổi thẻ hàng năm. (Dẫn lại theo Trần Quang, Xã
hội học báo chí, Tr.93-94).
Theo Vũ Bằng, ở Hà Nội thời kỳ tiền chiến, trong một tòa soạn báo ngoài
chủ nhiệm và chủ bút còn lại “tất cả các cộng sự viên của một tờ báo đều được gọi
bằng một danh từ chung: Nhà báo, đúng theo tiếng Pháp là Journalistes”. (Văn sĩ
tiền chiến, NXB Hội nhà văn, Tr. 305).
Ở nước ta theo chức danh và được Nhà nước qui định: “Nhà báo là người
có quốc tịch Việt Nam, có địa chỉ thường trú tại Việt Nam; có đủ tiêu chuẩn chính
trị, đạo đức nghề nghiệp báo chí do Nhà nước qui định, đang hoạt động hoặc cộng
tác thường xuyên với một cơ quan báo chí Việt Nam và được cấp thẻ nhà báo”.
(Vụ Báo chí, Các qui định pháp lý về báo chí, Bộ Văn hóa – Thông tin, Hà Nội
1998, Tr.16).
Như vậy khái niệm nhà báo có thể được nhìn nhận theo các góc độ khác
nhau. Tuy nhiên, theo cách hiểu chung, đơn giản thì nhà báo thường dùng để chỉ
những người hoạt động nghiệp vụ thường xuyên trong lĩnh vực báo chí nói chung.

4


2. Vai trò của nhà báo
chí sơm xuất hiện ở Phương Tây. Nếu so với bây giờ báo chí được xem
như một “quyền lực thứ tư” với sức mạnh vạn năng của nó thì trước đây, khi mới
cất tiếng chào đời, báo mới là những mảnh viết tay, và “nhà báo” là những tay viết

thuê. Chính vì thế mà thường bị xem nhẻ, coi rẻ và cả thái độ khinh thường, có vị
trí thấp kém trong xã hội.
Việt Nam cũng không ngoại lệ. Hình ảnh “mõ làng” xưa kia vác loa loan
báo tin khắp làng rồi lại lụi khụi nhục nhã ăn “cơm thừa, canh cặn” ở xó bếp mỗi
khi hội làng có tổ chức ăn uống. Anh “mõ” xưa cùng với thời gian năm tháng phải
chăng chính là hình ảnh nhà báo bây giờ.
Như vậy, làng không thể thiếu mõ, đất nước không thể thiếu báo chí. Và vì
vậy, nhà báo đóng một vai trò quan trọng trong cơ quan báo chí và cuộc sống.
Trong giới hạn phần này, xin được khái quát vài điểm sau:
- Nhà báo là người đứng nơi mũi đầu thông tin để truyền tải thông tin đến
với công chúng. Anh không thể nói khi mà anh bảo anh không biết; anh không thể
viết khi anh nói anh không hiểu gì. Nhà báo phải lao vào đầu nguồn tin như người
chiến sĩ lao vào trận đánh. Sứ mệnh của nhà báo là thông tin. Cuộc sống của nhà
báo là thông tin.
- Những thông tin của nhà báo không chỉ là thông tin mà còn góp phần
định hướng công chúng. Sức mạnh của báo chí là ở điểm này. Công chúng luôn
mong chờ nguồn thông tin mới nhất, nóng hổi nhất. Họ muốn biết ngày hôm nay
giá vàng bao nhiêu? Quốc hội đưa ra bộ luật gì? Hay vụ án Lê Văn Luyện đi đến
đâu?....Dừng lại ở tin thôi chưa đủ. Bằng kinh nghiệm, trình độ, vốn sống thì góc
độ khai thác vấn đề, cách viết, cách bình luận của nhà báo góp phần định hướng
công chúng.
- Là cầu nối dân với Đảng, chính sách Nhà nước đến với nhân dân. Nghị
quyết Đảng ta nêu rõ nhiệm vụ của báo chí là “cơ quan ngôn luận của Đảng, Nhà
nước và là diễn đàn của quần chúng nhân dân”. Nhà báo lao vào cuộc sống, họ là
người gần dân nhất. Họ hiểu cuộc sống của dân cho đến quan. Qua đó nói lên
nguyện vọng của nhân dân với Đàng, Nhà nước. Góp phần xây dựng chính phủ và
5


xã hội dân chủ. Đồng thời nhà báo thông qua các phương tiện đưa các chính sách

của Đảng tới dân. Giúp hoàn thiện hơn Nhà nước pháp quyền.
........
Vai trò nhà báo thể hiện rõ nét nhất trong sự phát triển của đất nước hiện
nay. Nhà báo ngày càng đóng vai trò quan trọng. Họ luôn phải chạy theo thông tin.
Sự thực thì với hơn 1000 người được cấp thẻ báo chí chưa đủ để họ có mặt trên
mọi miền đất nước, đến với đầu nguồn thông tin. Và báo chí công dân ra đời đã
bùng phát lên một hiện tượng mới trong làng báo chí nhất là báo mạng điện tử.
3. Nhà báo công dân là gì?
3.1. Một số quan niệm về báo chí công dân trên thế giới
Báo chí công dân ( citizen journalism) có rất nhiều những tên gọi khác
nhau như: báo chí tham gia ( participatory journalism), báo chí công cộng ( public
journalism) hay báo chí đám đông ( mass journalism)… Đây là một thuật ngữ rộng
vừa mang tính cụ thể lại vừa trừu tượng, vì thế đã có rất nhiều những quan niệm
khác nhau về hiện tượng truyền thông này:

ảnh mang tính minh họa

Theo Charlence Porter ông đưa ra quan niệm rằng: Báo chí công dân là
nền báo chí mà ở đó mỗi công dân là một phóng viên, một nhà báo trong kỹ nghệ
truyền thông. Theo nghĩa này cho chúng ta thấy, những nhà báo công dân được
thai nghén trong các công cụ truyền thông, vì thế để trở thành nhà báo công dân thì
trước hết họ phải có kiến thức truyền thông.
Oh Yeon Ho người khởi xướng tổ chức Oh MyNews đã khẳng định rất
quyết đoán khi đưa ra thuật ngữ này: “ mỗi công dân là một nhà báo”.

6


Dưới góc độ nghiên cứu, các nhà lý luận phương Tây đã rút ra những kết
luận, báo chí công dân là khái niệm dùng để chỉ hoạt động truyền thông của những

nhà báo không chuyên nghiệp. Hiểu một cách rộng, báo chí công dân là hoạt động
thu thập, phân tích và chia sẻ truyền thông trên phương tiện truyền thông đại chúng
(chính xác là trên môi trường Internet) của những người không phải là nhà báo.
Trên một cuộc bàn tròn trực tiếp, TS Rebeca MC Kinnon người đã quyết định rời
bỏ vị trí của một nhà báo nổi tiếng của CNN để tham gia vào một dự án phát triển
Weblog tại trường đào tạo về School of Government của trường ĐH Harvard. Với
tư cách là một nhà truyền thông, Rebeca cho rằng báo chí công cộng là ở đó “ tất
cả mọi người đều có thể trở thành nhà báo thông qua Weblog, ai cũng có thể tạo
ra phương tiện truyền thông”
Dan Gillmor người đi tiên phong trong lĩnh vực báo chí công dân, đã nói
“Trong một thế giới mà ở đó các công cụ truyền thông có mặt ở mọi lúc mọi nơi, ở
trong đó bất cứ ai cũng có thể có mặt ở hiện trường, tham gia cộng sự ở bất cứ lúc
nào”.
Jorvis cũng khẳng định “Báo chí công dân trong thời đại truyền thông
cho phép nhà báo trẻ có thể tư duy như một nhà kinh doanh”.
Trong bài viết có tên “ We media how audiences are shapping the future
of new and information” Shayne Bownman và Chris Willis đưa ra định nghĩa
báo chí tham dự là hoạt động cảu các công dân muốn đóng góp một vai trò tích cực
trong tiến trình thu thập tường thuật, phân tích, phổ biến tin tức và thông tin.
Như vậy có thể thấy dù xuất hiện dưới những tên gọi khác nhau nhưng
ngay từ đầu chúng ta phải khẳng định rằng tất cả chúng đều có một đặc điểm đó là
tôn trọng nguyên tắc tính dân chủ và gắn với những phwong tiện truyền thông hiện
đại. Chính điều đó đã làm nên tính đặc trưng của trào lưu này.

7


3.2. Quan niệm về báo chí công dân ở Việt Nam.
Khi thuật ngữ báo chí công dân vào Việt Nam lập tức dân luận đã tung ra
trên mạng, sách báo rất nhiều những ý kiến, lời bình ( comment). Đặc biệt đối với

dân mạng, thuật ngữ này đã trở thành đề tài nóng hổi được mang ra tranh luận. Vì
thế để đưa ra một thuật ngữ báo chí công dân đầy đủ, báo giới Việt Nam đã tổn hao
không biết bao nhiêu giấy mực. Dưới đây là một số cách nhìn về báo chí công dân
của dân chúng dùng mạng:
Ông Vũ Mạnh Cường – Phó TBT báo Lao Động khi hội thảo về đề tài
“Blog: báo chí công dân” đã phát biểu: “ báo chí công dân là một trào lưu mà ở
đó nhà báo nghiệp dư và nhà báo ngoài nghiệp dư có thể tự do tham gia viết bài,
chia sẻ thông tin về mọi vấn đề xoay quanh cuộc sống thực tiễn. Ví như ở Việt
Nam, câu chuyện tỏ tình gây chấn động của một sinh viên trường ĐH Bách Khoa,
vụ cảnh sát chặn bắt taxi vượt đèn đỏ, nhật ký của Trần Tuyên – chàng trai bị
bệnh máu trắng là những ví dụ sinh động về việc báo chí thống nhất sử dụng
nguồn tin của báo chí công dân” ( trích : Nguồn Vietbao.com).
Nhà báo Hải Đăng trong bài viết “ Nhà báo vỉa hè lái nhà báo salon”
cũng nêu ra quan niệm: báo chí công dân là một hình thức cụ thể của phương tiện
truyền thông công cộng. Thực chất, nó phản ánh khía cạnh hợp tác làm việc, thảo
luận giữa các nhà báo chuyên nghiệp và nhà báo không chuyên nghiệp.
Theo TTXVN, nhà báo Lê Quang đã phân tích: báo chí công dân là bước
phát triển tất yếu của công nghệ truyền thông cho những người muốn trở thành nhà

8


báo công dân bằng hình ảnh, SMS, Fax để chuyển tải mọi thông tin thông qua
không gian ảo.
Gần đây, dư luận trên mạng đang có xu hướng đồng nhất hóa giữa Blog và
báo chí công dân là một. Nhưng khi xét trên thực tế ở góc độ truyền thồng, tuy
chúng có mối quan hệ mật thiết với nhau song Blog xét cho cùng cũng chỉ là một
phần, biểu hiện cụ thể của báo chí công dân.
Những quan niệm trên đây cho chúng ta thẩy, mỗi nhà báo, ở mỗi góc độ
tiếp cận khác nhau, có những góc độ tiếp cận khác nhau. Đó là những cơ sở để

hình thành nên một khái niệm đầy đủ nhất về báo chí công dân.
Song giữa cấc quan niệm trên chúng cũng có những nét tương đồng: khẳng
định tính công khai, dân chủ hóa báo chí như ở trên ta đã nói, tạo môi trường tự do
sẻ chia thông tin của những người ngoài ngành báo, gói gọn thông qua mạng lưới
truyền thông…
Tổng hợp những quan niệm trên đây cho chúng ta một định nghĩa chung
nhất về thuật ngữ báo chí công dân.
Báo chí công dân là loại hình báo chí ở đó mỗi công dân được xem như
một nhà báo, họ có thể tự do cung cấp, chia sẻ thông tin mọi vấn đề, ở mọi lúc,
mọi nơi thông qua một hệ thống truyền thông hóa toàn cầu.
Với khái niệm trên cho chúng ta thấy dường như quyền lưc của báo chí
đang được thiết lập giữa nhà báo chuyên nghiệp và không chuyên nghiệp.

9


B. CƠ SỞ THỰC TẾ
1. Đi tìm lịch sử cụm từ “Citizen Journalism - CJ”
Lợi thế lớn nhất của báo chí công dân đó chính là chộp ngay được các hình
ảnh nóng hổi tại hiện trường bằng điện thoại di động (ĐTDĐ), máy MP3...Sự hiện
đại ngày càng cao của các thiết bị điện tử, giá thành lại rẻ đã tạo điều kiện cho
nhiều nhà báo nghiệp dư tác nghiệp. Nó đang nổi lên như một trào lưu phổ biến
trong cách làm báo hiện đại và tạo nên sự thay đổi rõ rệt trong bộ mặt của ngành
truyền thông đa phương tiện.
Và ngay chính cái ngày được coi là khởi phát của nền “báo chí công dân”
cũng thể hiện rõ nét điều đó. Qua khảo sát trên các phương tiện thông tin, chủ yếu
là Internet, người viết xin được khái quát ngắn gọn các sự kiện đánh dấu sự ra đời
của báo chí công dân như sau:
Z film và 9.11
Ba tiếng súng vang lên giữa ban ngày và Tổng thống Mỹ John F. Kennedy

đổ gục xuống trong chiếc xe Cadillac vào cái ngày định mệnh 22.11.1963 tại
Dalas. Tất cả xung quanh nhốn nháo tháo chạy, khung cảnh hỗn loạn trong tiếng la
hét. Trong đám đông đó, nhà nhiếp ảnh nghiệp dư Abraham Zapruder (1905-1970)
may mắn là người duy nhất tình cờ bấm máy ghi lại được những khoảnh khắc kinh
hoàng và sự kiện bi thảm này đã khiến tên ông cùng cuốn phim được gọi tắt là "Z
film" nổi bật trên mọi phương tiện truyền thông sau đó, với rất nhiều lời đồn đoán

10


về cuộc chạy đua tranh mua và cái giá phải trả để được độc quyền "Z phim".

Abraham Zapruder (1905-1970)

7.7 và VT
Một cuộc cách mạng truyền thông đã nổ ra ngày 7/7/2005. Đó là ngày xảy
ra vụ đánh bom khủng bố tầu điện ngầm ở Luân Đôn - xứ sở sương mù. Người dân
chứng kiến sự kiện đó đã cung cấp cho các báo và các đài phát thanh truyền hình
vô số bức ảnh, đoạn băng video và các bản tường thuật những gì đã xảy ra. Nhiều
hãng tin đã nhanh chóng sử dụng thông tin của khách hàng.
Theo thống kê, ngay giờ đầu tiên sau vụ nổ bom thứ nhất ở London đã có
tới 50 bức ảnh và videoclip do các CJ ghi tại chỗ bằng ĐTDĐ và chuyển tới đài.
Vài ngày sau đó, khoảng 3.000 CJ đã chuyển các hình ảnh quay vụ 7.7 qua băng
video lên địa chỉ Moblog UK.
Đây là lần đầu tiên hình thức đưa tin có nội dung xuất phát từ độc giả như
vậy đóng vai trò quan trọng trong breaking news (tin chấn động) ở Anh. Các
thông tin ban đầu về loạt vụ đánh bom trên xe điện ngầm ở kinh đô điện ảnh
Mumbai của Âận Độ cũng được chuyển tải tới công chúng theo cách tương tự.
Nhưng có lẽ sự kiện gây chấn động lớn hơn là vụ nổ kho chứa xăng dầu
Buncefield ở Anh ngày 11/12/2005. Sự kiện này gây ra phản ứng chưa từng có từ

phía các nhà báo công dân. Họ đã gửi hàng nghìn thư điện tử, bức ảnh và băng
video về thảm họa tới các trang web, rất lâu trước khi cánh phóng viên chuyên
11


nghiệp tới được địa điểm xảy ra thảm họa vào lúc sáng sớm, cách Luân-đôn 43 km.
Ví dụ, BBC nhận được hơn 6.500 thư điện tử kèm theo băng video và những bức
ảnh về vụ nổ và lửa bốc ngùn ngụt, với sức mạnh gấp 1.000 so với vụ đánh bom
tàu điện ngầm ở Luân-đôn. Những bức ảnh và đoạn băng video đầu tiên được gửi
tới chỉ vài phút sau khi vụ nổ xảy ra.
Người đứng đầu hãng tin BBC, Peter Clifton, đã phát biểu với trang tin
MediaGuardian như sau về tác động của tin tức do người dân cung cấp: “Khối
lượng tư liệu mà chúng tôi nhận được từ độc giả nhiều chưa từng có. Những đoạn
băng video, bức ảnh và thư điện tử được tới tấp gửi về ngay khi vụ nổ xảy ra.
Những tư liệu này đóng vai trò trụ cột trong cách thức chúng tôi đưa tin về các sự
kiện xảy ra”.
Vào ngày xảy ra vụ nổ, nửa triệu người sử dụng đã truy cập trang web của
BBC để xem ảnh và băng hình. Báo chí công dân đã trở thành một phần quan trọng
và lâu dài trong lĩnh vực truyền thông.
Trong vụ thảm sát đẫm máu ngày 16.4.2007 tại Đại học công nghệ
Virginia (Virginia Tech - VT) ở bang Virginia làm 32 người chết và 21 nạn nhân
khác bị thương, lại nổi lên một ngôi sao CJ khác.
Những hình ảnh đầu tiên về thảm kịch này gần như ngay lập tức đã được
kênh truyền hình Mỹ CNN truyền đi, sau đó được sử dụng lại trên hầu khắp các
phương tiện thông tin đại chúng khác. Tác giả là chàng sinh viên người Palestine,
Jamal Albarghouti vừa tốt nghiệp VT.
11/9
CJ lại nổi lên nhiều năm sau trong một sự kiện bi thảm khác của nước Mỹ.
Những hình ảnh đầu tiên về vụ chiếc máy bay bị không tặc dâm thẳng vào một
trong hai tòa tháp đôi WTC nổi tiếng ở New York trong vụ khủng bố ngày

11/9/2011 đã cướp đi mạng sống của 3.000 người. Nhiều đài đã sử dụng chính
những cuốn băng, ảnh do chính các CJ ghi lại.

12


(Nguồn Internet – 2 tòa tháp đôi bốc cháy ngày 11/9)

Qua các sự kiện tổng hợp trên, ta thấy rằng các sự kiện đã là nảy nở ra các
CJ hay còn được gọi một cách “bụi đời” là “báo chí đường phố - Street
Journalism”. Ở Việt Nam, trước khi khái niệm “báo chí công dân” xuất hiện, trên
thực tế, sự tham gia của mọi người dân vào công việc truyền thông của báo chí
truyền thống đã phát triển từ lâu, thông qua các hình thức Hộp thư bạn đọc, hay
sau này là Đường dây nóng. Tuy nhiên, chỉ tới khi các mạng xã hội, các trang nhật
ký điện tử trở thành một phần của đời sống thì “báo chí công dân” mới thực sự lộ
diện như một làn sóng mới…
2. Môi sinh nào cho “Nhà báo công dân” ra đời và phát triển
Không một hiện tượng nào ra đời mà không có lý do của nó. Kinh thánh
cũng nói rằng: khi một hiện tượng nào đó ra đời thì phải có một môi sinh tất yếu
tồn tại cho hiện tượng đó. Và CJ cũng vậy. Dù tuổi đời chưa lâu nhưng chính môi
sinh tốt đã giúp CJ ngày một phát triển trong xu thế thời đại.
2.1. Internet - mảnh đất gieo trồng nên những CJ
Internet (gọi tắt là NET) là mạng máy tính toàn cầu, sử dụng giao thức
TCP/IP để trao đổi thông tin giữa các máy tính trên mạng, bao gồm nhiều mạng
máy tính được nối lại với nhau.
Năm 1965, nhà tin học Ted Nelson đã có những giấc mơ về máy tình là tạo
ra một siêu văn bản (Hypertext). Đến tháng 7/1968, ARPA đưa ra ý tưởng liên kết
máy tính tại bốn điểm trên nước Mỹ với nhau: Viện nghiên cứu Stanford, Trường
đại học California ở Los Angelex, UC – Stanta Barbara và trường đại học tổng hợp
13

Utah. Năm 1969, liên kết thành công và lấy tên là ARPANET đã đánh dấu sự ra
đời của Internet ngày này. Nhưng đến năm 1992 mới là sự kiện đánh dấu bước
ngoặt trong lịch sử hình thành Internet.
Internet ra đời đã tạo nên một cơn sốt trong giới tin học và toàn thế giới. Từ
đây con người bước sang một kỷ nguyên mới, một nền văn minh mới mà ở bất cứ
đâu trên địa cầu người ta vẫn có thể trao đổi với nhau dễ dàng qua mạng.
Chính Internet đã tạo cơ hội cho báo mạng điện tử ra đời với sức cạnh tranh
vạn năng mà khó có loại hình nào có được. Đó là tính đa phương tiện trên báo
mạng điện tử. Người ta có thể nghe đọc báo, xem hình ảnh, video và đọc tin tức
ngay trên chiếc máy tính có mạng.
Internet còn mang trong mình như Email – thư điện tử, Chat, Newsgroup –
nhóm thảo luận…. Với việc ứng dụng các phần mềm hiện đại, các trang xã hội ra
đời: Facebook, Youtue, Flickr, Wikipedia, Blong, Netlog, Twite, Zing….
Mạng xã hội trở thành nơi giao lưu kết bạn, chia sẻ những thông tin một
cách tùy ý. Đó có thể là những

bức ảnh bạn chụp

được khi đi ra đường, là video

về một vụ cháy…

Internet có khả năng lan truyền

nhanh

chóng.

Những thông tin đó sẽ nhanh

chóng

được phát

tán và nhiều người biết được.

Như vậy, từ cá nhân

trở thành của tập thể.
Thuận lợi lớn nhất là khả năng kết nối và băng thông đường truyền Internet
rộng. Người ta không phải đạp xe lọc cọc đến tòa soạn gửi tin bài cũng không phải
hỏi thăm nhà báo có lấy đoạn video hay bức ảnh này không. Chỉ cần thiết bị điện
tử có khả năng chụp, quay, ghi nhất là ĐTDĐ và dây kết nối với máy tính thì ngay
lập tức thông tin đó sẽ được đưa lên mạng hoặc đến nơi mà bạn cần.
Blog được xem như điển hình của báo chí công dân. Blog hay còn gọi là
nhật ký trên mạng của người dùng Blog. Trước đây nhật ký được viết tay thì chỉ
cho mình biết hoặc số ít hiếm hoi nào đó. Nhưng với nhật ký mạng, người viết sẽ
nhận được những phản hồi chia sẻ của cư dân mạng. Có thể đó là những người mà
ta chưa một lần biết mặt.
14


Song chính điều đó đã giúp CJ phát triển. Nhiều bloger hoạt động như
những nhà báo chuyên nghiệp. Họ đưa tin nhanh, chính xác và có độ tin cậy cao.
Họ viết vào đó những suy nghĩ của mình và đó là cơ sở để báo chí khai thác một
thông tin khi cần thiết.
Khó ai có thể phủ nhận vai trò to lớn của Internet trong cuộc sống cũng như
trong công việc. Có lẽ các CJ phải thầm cảm ơn người cha Internet đã tạo một môi

sinh tốt lành cho mình.
2.2. Dân chủ hay chính cái “tôi” phát triển
Có thể khẳng định một điều rằng: dân chủ là môi sinh cho nhiều hình thái xã
hội phát triển. Ngay tron chính văn học nghệ thuật, nhà mĩ học người nga Bachtin
đã nói “Ở đâu thiếu vắng tiếng cười ở đó tiểu thuyết khó có thể hình thành hoặc dễ
bị thui chột”. Phải chăng tiếng cười chính là dân chủ.
Sự phát triển của ngành công nghệ thông tin cũng như nền kinh tế thế giời,
chúng ta đang sống trong một thế giới phẳng mà mọi nhất cử nhất động đều có thể
là đối tượng tìm kiếm trên mạng. Báo chí đã vượt qua ranh giới co hẹp của đất
nước nào, thay vào đó là sự mở rộng đường biên.
Không ai có thể bưng bít thông tin trong một xã hội có thông tin. Vì thế
truyền thông đã phần nào được cởi trói khỏi chính phủ cầm quyền. Những vụ bê
bối tình ái của Bill Clinton, những hoạt động đen của Tổng thống Mĩ Bush, cái
chết của công nương Diana… nhanh chóng lan rộng trên báo chí.
Sự dân chủ đó còn thể hiện ở tự do ngôn luận trên báo chí. Nhiều chính phủ
khẳng định, báo chí phải phục vụ số đông quần chúng. Với Việt Nam đó là “diễn
đàn của quần chúng nhân dân”.
Ngay chính mạng Internet đã là một sự dân chủ không gì hơn. Đó là mọi
người có thể trao đổi thông tin, bày tỏ quan điểm về một vấn đề. Mọi người có thể
chính là người cung cấp thông tin về một sự kiện, vấn đề nào đó mà nhà báo không
thể có mặt.
Ngay tại Đức và nhiều nước châu Âu khác, nhiều người sinh hoạt trên mạng
xã hội có chung quan điểm, chí hướng đã thành lập cho mình Đảng riêng đó là
15


Đảng cướp biển. Đảng tập hợp những trí thức trẻ, đưa ra những yêu sách với chính
phủ. Sau đó, họ dùng chính mạng xã hội để đăng quan điểm đường lối của Đảng
mình.
Song sự dân chủ suy cho cùng đó là cái “tôi” đang ngày càng phát triển. Ai

cũng có quyền được thổ lộ hay bày tỏ quan điểm của mình. Họ có quyền được chia
sẽ những gì mình có tới số đông. Và mạng xã hội, các trang cá nhân giúp họ làm
được điều đó.
Cái “tôi” khao khát, chiếm lĩnh và bung nở trong xã hội thông tin. Có thể đó
là những ngôi sao giải trí muốn đưa thông tin của mình tới các fan, hay những vụ
lùm xùm rồi lên đấy bình luận. Đó cũng chính là nguồn cho báo chí khai thác.
Đúng như Oh Yeon Ho cha đẻ của OhMyNews đã nói rằng:
“. Tôi cảm thấy rằng nhiều tiếng nói của công dân là điều cần thiết để làm cho
công luận mang tính dân chủ hơn”.
2.3. Cái nhìn cởi mở của giới truyền thông và nhu cầu của người tiếp nhận
Trước đây nhà báo lấy tin và đưa thông tin tới công chúng. Công chúng thụ
động tiếp nhận. Hay có vụ gì xảy ra họ phải gọi nhà báo đến lấy tin. Nhưng giờ
đây tất cả đã thay đổi.
Nhà báo có thẻ không phải có mặt bất cứ nơi đâu và bất cứ lúc nào. Mà sự
kiện thì luôn diễn ra, nhu cầu công chúng ngày một tăng. Để kéo chân độc giả về
phía mình các nhà truyền thông buộc phải sử dụng đến mạng lưới cộng tác viên.
Song tiếp tục đặt ra bài toán cộng tác viên với các nhà quản lý. Và giờ đây, công
chúng của họ chính là người đưa tin cho họ.
Như vụ sập cầu dẫn Cần Thơ, báo Thanh Niên đã tiếp nhận cuộc điện thoại
từ một độc giả. Và chính người này đã đưa tin đến cho báo trước khi phóng viên có
mặt ở hiện trường. Hay như vụ ám sát tổng thống Kennerdy là một ví dụ điển hình.
Hai biểu hiện chính cho sự cởi mở của giới truyền thông đó là:
Thứ nhất: họ luôn có tài khoản trên các mạng xã hội, lớn nhất là facebook và
sẵn sàng kết bạn với độc giả.

16


Thứ hai: Các cơ quan báo chí luôn có nhiều cách để nhận thông tin của công
chúng; Đài phát thanh có hộp thư bạn nghe đài hay đóng góp ý kiến, trả lời thư bạn

nghe đài; Đài truyền hình cũng vậy.
Báo in: đó là trang bạn đọc, hỏi đáp, thư đọc giả. Và để nâng cao tính tương
tác với độc giả, các tờ báo in đểu có trang báo mạng trên Internet. Và ngay trang
đầu, báo luôn cung cấp địa chỉ Web và email.
Báo mạng là ưu thế hơn cả. Họ luôn dành một diện tích nhất định để đăng
các bài viết của độc giả gửi đến và các ảnh, video clip.
Nhu cầu người tiếp nhận cũng là yếu tố kích thích báo chí công dân ra đời
và phát triển. Không ai sống mà không cần thôn tin. Thông tin với con người như
bữa ăn, nước uống hàng ngày. Liệu những thông tin các trang báo cung cấp đã đủ
chưa? Câu trả lời là chưa bao giờ là đủ. Mặt khác, họ cần những thông tin cập nhật
nhanh chóng hơn là phải chờ đợi nhà báo tác nghiệp. Chính vì thế có thể họ là
người tiếp nhận thông tin đấy nhưng không thể không là một CJ.
Trong bài viết “We media: How audiences are shaping the future of
news and information”, Shayne Bowman và Chris Willis đưa ra định nghĩa: báo
chí tham dự (participatory journalism hay citizen journalism) là hành động của các
công dân muốn “đóng một vai trò tích cực trong tiến trình thu thập, tường thuật,
phân tích, phổ biến tin tức và thông tin”. Báo chí tham dự (chính là báo chí công
dân) xuất hiện ở Mỹ sau cuộc bầu cử tổng thống năm 1988 như một biện pháp đối
phó trước nạn tin tức ngày càng mất dần tính chân thật và trước tình trạng công
chúng ngày càng cảm thấy vỡ mộng về những vấn đề chính trị và công dân.
Nhiều khi báo chí truyền thống chỉ đưa tin một chiều, thiên lệch. Trong khi
công chúng cần cái nhìn khách quan toàn cảnh chứ không phải là sự uốn nắn cây
bút của một thế lực nào. Và báo chí công dân đã làm được điều đó. Nhiều trang
blog đắt khách không kém gì các trang báo.
2.4. Cuối cùng, phải chăng là sự tất yếu

17


Nhà báo Lê Quang đã phân tích rằng: báo chí công dân là bước phát triển

tất yếu của công nghệ truyền thông cho những người muốn trở thành nhà báo công
dân bằng hình ảnh, SMS, Fax để chuyển tải mọi thông tin thông qua không gian
ảo.
Internet đã đẻ ra những dịch vụ quan trọng mà không một công cụ nào sánh
kịp. Nó thúc đẩy con người hoạt động, sáng tạo và sẻ chia là điều tất yếu.
Hơn nữa, trình độ con người ngày một cao. Việc đưa thông tin cũng trở nên
dễ dàng hơn mà không phải cứ học báo mới là nhà báo.
Hiện nay trên thế giới có hàng triệu bloger. Họ hoạt động liên tục, gặp gỡ và
trao đổi kinh nghiệm. Nhiều người từ đó đã trở thành cộng tác cho các cơ quan báo
chí.
Xác định rõ điều này nhiều trường đại học trên thế giới đã đào tạo sinh viên
theo cách mới. Trường Đại học City của New York (CUNY) đã cho ra đời một
“ngành học lạ” đó là ngành “truyền thống mới” (New media).
Ông Jeff Jarvis – 51 tuổi giám đốc chương trình truyền thông mới giảng dạy
môn này cho rằng truyền thông có thể trở nên minh bạch hơn qua việc sử dụng các
blog, podcast và các đoạn video trực tuyến. “Tôi muốn sinh viên khám phá mối
quan hệ giữa truyền thông và công chúng”, Jarvis nói.
3. “Báo chí công dân” - một xu thế mới
3.1. “Làm gì có báo nào thiếu mục Thư bạn đọc” – Nick Wrenn phụ trách sản
xuất chương trình thời sự của CNN International.
Không ai có thể phủ nhận hay ngăn chặn được làn sóng mới trong ngành
truyền thông khi mà mỗi người đều có thể là một phóng viên. Trên thế giới hiện
nay, đúng như lời Nick nói “Làm gì có báo nào thiếu mục Thư bạn đọc”. Qua khảo
sát, xin đưa ra một số dẫn chứng cho sự bùng nổ của báo chí công dân hiện nay.
* Một ngày đẹp trời năm 2000, mấy nhà báo Seoul ham viết lách đã bắt tay
nhau nhất trí thành lập một blog cao cấp. Nghĩ là không chỉ như một trang nhật ký
mang tính cá nhân và tùy tiện mà còn là một tờ báo mạng chính cống. Mỗi người
18

ghi lại những quan sát, trải nghiệm và quan điểm của mình rồi lăng xê lên mạng
duwois đầu đề chung là “OhMyNews”. Người khởi xướng là nhà báo Oh Yeon –
Ho bắt đầu với 4 nhân viên.

Oh Yeon-ho, người sáng lập trang OhmyNews - Top 10 trong giới truyền thông Hàn Quốc

Trang tin OhMyNews có trụ sở tại Hàn Quốc được coi là một trong những
trang thôn tin đi tiêng phong trong lĩnh vực báo chí công dân.
Phóng viên chuyên nghiệp Oh Yeon-ho khởi động trang tin với tư cách một
thử nghiệm về tham gia truyền thông trực tuyến với hơn 700 nhà báo công dân.
Đến nay Oh là chủ của 70 nhân viên có hợp đồng và 70.000 cộng tác viên không
chuyên trên toàn cõi kim chi. Năm 2004 Ohmy News có chi nhánh nước ngoài
đầu tiên và 2006 ra số tiếng Nhật.
Năm 2000, sự thành công và phát triển của OhmyNews bắt đầu thu hút sự
quan tâm chú ý của giới quan sát truyền thông toàn thế giới khi cộng đồng mạng
tại Hàn Quốc tích cực tham gia vào cuộc bầu cử tổng thống và tác động tới kết quả
bầu cử.
Uy tín toàn cầu của trang tin và người sáng lập ra nó lên đến đỉnh cao khi
Trường Báo chí Missouri danh tiếng ở Mỹ tháng 10/2007 trao huân chương danh
dự Vì Sự nghiệp Báo chí cho Oh Yeon-ho “ghi nhận nỗ lực tiên phong của ông
trong việc lôi kéo công dân trở thành phóng viên hoạt động vì nền dân chủ”.
19


Giải thưởng này có hơn 70 năm lịch sử và những người được nhận giải thưởng này
đều là các tác giả, các phóng viên báo in và báo hình hàng đầu.
Oh phát biểu khi nhận giải tại buổi lễ ở Columbia, Missouri: “Hôm nay tôi được
nhận huân chương này, nhưng vinh dự này không chỉ thuộc về tôi. Nó thuộc về
60.000 nhà báo công dân và các phóng viên chính thức của chúng tôi, những
người nhiệt tình tham gia thế giới báo chí công dân mới mẻ này”.

Có được thành công và được ghi nhận với tư cách một ngành truyền thông
mới nổi với những phương pháp thông tin mới, bản thân điều đó đã là một thành
công rồi. Nhưng Oh cũng phát biểu trước cử tọa Columbia rằng ông hy vọng báo
chí công dân sẽ làm được nhiều hơn thế. Theo OhmyNews đưa tin về sự kiện này,
Oh nói: “Mục tiêu của chúng tôi không phải là cung cấp nhiều thông tin hơn nữa,
mà là mang đến một cuộc sống hạnh phúc và thỏa mãn hơn”.
Thành công đột phá của Oh Yeon-ho không chỉ dựa trên niềm đam mê
Internet của dân sở tại, mà một phần cũng vì luật báo chí ở đây tuy nêu danh nghĩa
“tự do ngôn luận” song vẫn chịu tác động mạnh mẽ từ chính phủ. Phóng viên “gai
góc” thường khó được dự các buổi họp báo cao cấp, thông tin nội chính do đó
thường trơn tru một chiều, khiến người đọc ưa tự khai thác các nguồn dữ liệu ngoài
luồng. Hôm nay OhmyNews cũng ngắc ngoải trong cơn bão khủng hoảng tài chính
và chịu sự cạnh tranh của các mạng xã hội khác, song hàng ngày tối thiểu vẫn có
hơn 2,5 triệu người truy cập - con số trong mơ đối với mọi báo giấy của thế giới
này.
* Endemol, người xây dựng loạt chương trình truyền hình Big Brother (Đại ca),
đã khởi động ở Hà Lan chương trình tin tức hàng ngày trên truyền hình với nội
dung tin tức do người sử dụng tạo ra. Các nhà báo công dân gửi tin dưới dạng băng
video, sau đó được tập hợp để trở thành bản tin “Tôi trên TV”.
* Ở Pune, Ấn Độ, Hiệp hội Báo chí Sakaal đã xây dựng “phụ trang công dân”
hàng tuần. Phụ trang này hoàn toàn do độc giả tự viết. Biên tập viên Deendayal
Vaidya cho biết: “Mọi người muốn đọc những tin tức tích cực, những việc làm tích
20


cực bởi cuộc sống của họ đã quá vất vả rồi. Họ muốn được động viên tinh thần”.
Khoảng 1.000 độc giả, chủ yếu là những người trước kia chưa từng viết lách, đã
viết cho phụ trang này.
* Tờ báo Le Monde (Thế giới) nổi tiếng của Pháp đang cung cấp blog cho
những người đặt mua báo này. Bên cạnh những mục tiêu khác, tờ báo muốn

khuyến khích độc giả theo dõi ấn bản điện tử khi họ du hành, những tin bài hay
nhất có thể truy cập qua những trang du lịch trên trang web của tờ báo.
* Ở Chi-lê, số lượng phát hành tờ báo quốc gia Las Ultimas Noticias (Thời sự)
đã tăng 30% sau khi các biên tập viên của tờ báo kiểm tra những tin bài được đọc
nhiều nhất trên trang web của họ và sau đó sử dụng một phần thông tin để quyết
định những tin bài nào sẽ xuất hiện trên báo in. Mặc dù đây không phải là nội dung
tin tức do người sử dụng tạo ra, nhưng nó cho thấy người sử dụng ngày càng có
ảnh hưởng đối với sự lựa chọn nội dung đăng tải của các cơ quan thông tấn.
Bảng dưới đây sẽ cho thấy số lượng người truy cập vào các trang tin về thời
sự và các sự kiện quần chúng mà không phải là những trang báo lớn, tiếng tăm.
Bảng do Công ty Nielsen - được coi là một trong những công ty hàng đầu về việc
đánh giá lượt truy cập của khán giả - thực hiện từ năm 2007.

Chương trình hoặc Kênh

Lượng khán
Thời gian xem trung bình của
giả
một người /tháng (giờ:phút:giây)
(nghìn người)

All Current Events & Global
News

95,701

1:24:02

Yahoo! News

33,171

0:25:38

CNN Digital Network

30,218

0:36:27

MSNBC Digital Network

29,841

0:26:18

21


AOL News

20,672

0:30:19

NYTimes.com

17,502

0:34:53

Gannett Newspapers

13,560

0:23:59

Tribune Newspapers

13,031

0:12:15

WorldNow

11,851

0:10:57

Google News

11,114

0:11:12

ABCNEWS Digital Network

10,847

0:07:34

Fox News Digital Network

9,480

0:41:05

USATODAY.com

9,469

0:16:13

CBS News Digital Network

9,394

0:08:48

McClatchy Newspaper
Network

9,300

0:08:48

washingtonpost.com

8,681

0:17:22

MediaNews Group Newspapers

7,723

0:10:52

Hearst Newspapers Digital

7,418

0:14:24

Advance Internet

6,713

0:15:08

Topix

6,425

0:04:11

IB Websites

6,298

0:15:22

Thông tin đã xin phép được sử dụng
3.2. Khó khăn và thuận lợi của nhà báo công dân
3.2.1. Thuận lợi
- Không bị bó buộc ở một cơ quan nhất định cũng như một công việc nhất
định. Họ là những nhà báo đường phố, hoạt động nghề bằng sự say mê.
22


- Họ không quan tâm đến sản phẩm đó có được chấp nhận hay không? Điều
quan trọng là họ đã ghi lại chí ít là cho riêng họ biết, chia sẻ với bạn bè và vì thế
tiền “nhuận bút” không thành vấn đề.
- Không chịu sự áp lực của không gian tác nghiệp và thời gian hoàn thành
tác phẩm.
- Không nhất thiết phải sử dụng những thiết bị nhà nghề lình kình. Chỉ cần
một chiếc ĐTDĐ có chức năng ghi hình, chụp ảnh, ghi âm hay MP3 họ đã có thể
tác nghiệp như một nhà báo thực thụ.

3.2.3. Khó khăn
- Kỹ năng nghiệp vụ vẫn là yếu tố quan trọng.

Những bài gửi đến

OhmyNews đều phải thông qua biên tập chỉnh sửa. Oh Yeon Ho cũng phải thừa
nhận rằng: “Sự chuyên nghiệp vẫn là cần thiết”.
- Phụ thuộc vào nhiều yếu tố chủ quan – khách quan để tác nghiệp kiểu như
“thích thì làm” vì họ không chịu một áp lực nào.
- Có thể họ sẽ gặp nhiều cản trở khi tác nghiệp khi trên cổ không đeo tấm
thẻ thông hành như các nhà báo chuyên nghiệp.

23


C. “BÁO CHÍ CÔNG DÂN” Ở VIỆT NAM
1. Nguồn từ độc giả chiếm một vai trò quan trọng trên mọi tờ báo

Đến tháng 12/2009, cả nước có 706 cơ quan báo chí in (178 báo in, 528 tạp
chí); 1 hãng thông tấn quốc gia, 2 đài phát thanh, truyền hình quốc gia, 1 đài truyền
hình của ngành, 64 đài phát thanh truyền hình tỉnh, thành phố, trên 600 đài cấp
huyện, hàng ngàn trạm truyền thanh cấp xã; 37 báo điện tử, 160 trang điện tử của
các cơ quan báo chí, hàng ngàn trang thông tin điện tử. Cả nước có hơn 17.000
người làm báo chuyên nghiệp được cấp thẻ nhà báo. Song không ai tự tin nói rằng,
số lượng nhà báo đã đủ để đáp ứng nhu cầu thông tin của công chúng.
Sự thật thì trong những năm gần đây, khi mạng Internet phát triển thì thông
tin được mở rộng hơn và nguồn tin cũng phong phú hơn. Tuy nhiên nhà báo cũng
không thể “ba đầu sáu tay” đến với mọi nẻo đường thông tin. Điều này đặt ra câu
hỏi: Ngoài các nhà báo lấy tin thì còn ai tham gia?
Đúng như lời Nick – biên tập viên thời sự CNN International thì không có tờ
báo nào thiếu “Thư bạn đọc”. Báo Tuổi trẻ được coi là tờ báo có khả năng tương
tác cao. Trên báo in, báo dành hẳn 1-2 trang dành cho bạn đọc viết. Trên trang
tuoitre.com.vn lượng phản hồi của độc giả luôn cao. Các bài viết của độc giả liên
tục được cập nhật.
24


Đặc biệt, báo luôn dành một góc đăng tải các video cho bạn đọc cung cấp có
kèm hướng dẫn cách gửi.

Video bạn đọc trên báo Tuoitre.vn

Ngoài ra, mục BẠN ĐỌC cũng là một điểm nhấn trên trang báo. Phần lớn
càng thông tin được bạn đọc gửi hoặc lấy trên trạng xã hội và phản ánh.

Giao diện “Bạn đọc” trên tuoitre.vn (ngày 16/11)
25