anh em nhà caramazov fyodor mikhailovich dostoevsky ebook miễn phí

Lời Người Dịch
Ebook miễn phí tại : www.Sachvui.Com
(Trích từ "Lời giới thiệu" của dịch giả Phạm Mạnh
Hùng từ "F. Dostoievsky. "Anh em nhà
Karamazov". Nhà Xuất bán Văn học, Hà Nội.
1988)
"Anh em nhà Karamazov" là tác phẩm cuối
cùng của Dostoievsky, ông viết tác phẩm này từ
1878 đến 1880. Dostoievsky thuộc loại thiên tài
hiếm hoi mà càng về cuối đời thì sự nghiệp sáng
tác càng lên tới đỉnh cao hơn.
"Anh em nhà Karamazov" là tác phẩm vĩ đại
nhất của ông, là tác phẩm tổng kết cả cuộc đời
viết văn của ông: ở đây hội tụ tất cả những ý
tưởng chủ đạo mà nhà văn ấp ủ suốt đời và đã
giãi bày một phần trong tác phàm trước đó, đây là
sự kết tinh kinh nghiệm sóng sóng gió đầy đau khổ
của nhà văn và vô vàn quan sát trong thực tế, tay


nghề điêu luyện sau bốn chục năm lao động văn
học.
Thời kỳ viết "Anh em nhà Karamazov" là một
thời kỳ tương đối êm đềm, hạnh phúc trong đời tư
của Dostoievsky. Quang vinh của ông lên tới tột
đỉnh: ông được bầu vào Viện hàn lâm cuối tháng 7
năm 1877 và bài diễn văn về Puskyn ông đọc vào
tháng 6 năm 1880 đã gây chấn động trong toàn
nước Nga, làm cho uy tín của ông càng thêm lẫy
lừng. Cảnh túng bấn thường xuyên trước đây đã

chấm dứt, ông có thể làm việc bình tĩnh hơn,
không bị những "eo xèo" về cơm áo bám riết nữa,
Anna Grigonevna là người vợ hoàn hảo, người thư
ký tận tuỵ của ông.
Hoàn cảnh nước Nga những năm 70 hết sức phức
tạp và đau thương.
Sau cuộc cải cách nông thôn nam 1861, quan hệ
tư bản phát triển mãnh liệt ở Nga, nông thôn tan
rã, nông dân phá sản, bần cùng hoá, kéo ra thành


thị để trở thành người làm thuê cho các chủ
xưởng máy bóc lột tàn nhẫn. Gorki viết rằng trong
những năm 70 - 80, "tất cả những gì mang tính thú
vật đều được chính phủ cổ vũ", "tất cả những gì
có tính người đều bị truy bức". Đồng thời, đây
cùng là thời kỳ mâu thuẫn xã hội trở nên gay gắt,
ý thức cách mạng của quản chúng lao động phát
triển sâu sắc thêm, phong trào phản đối dẩy lên
trong nông dân, trí thức, nhằm chống bóc lột chống
sự chuyên chế của chế độ Sa hoàng và sự lộng
quyền của cảnh sát. Nói cách khác là những năm
tình thế cách mạng.
Trong hoàn cảnh nóng bỏng ấy, trước sự rạn nứt
của mọi nền móng xã hội và bóng dáng của cuộc
cách mạng xả hội đã hiện rõ, đau đớn nhìn thấy
những đau khổ tột cùng của nhân dân,
Dostoievsky đã viết tác phẩm lớn nhất của ông về
tình trạng hỗn loạn xã hội khúc xạ qua sự tan rã
gia đình, về sự tìm kiếm "ý nghĩa của tồn tại" ở

những con người đại diện cho các thế hệ thuộc
quá khứ, hiện tại và tương lai của nước Nga, về


những đau khổ vô lượng của nhân dân, về những
con đường có thể có để đi đến hoà đồng xã hội.
Trước khi bắt tay vào viết tác phẩm mà thật ra
ông đã ấp ủ ý đồ từ nhiều năm trước, Dostoievsky
đã linh cảm thấy mình nắm bắt được một đề tài
xứng đáng với tầm vóc của mình. Ông viết: "Ít khi
tôi gặp trường hợp nói lên được những điều mới
mẻ, đầy đủ, độc đáo như thế này". Tiếp đó là quá
trình làm việc hết sức căng thẳng. Trong một lá
thư đề ngày 23 - 7 - 1879, ông viết: "Cuốn tiểu
thuyết tôi đang viết (Anh em nhà Karamazov)
hiện thời nuốt hết mọi sức lực và thời giờ của
tôi… Tôi viết không hối hả, không vội làm cho
xong việc, sửa đi sửa lại, gọt tỉa, tôi muốn tận
tâm hoàn tất tác phẩm, bởi vì chưa hề có tác
phẩm nào mà tôi nhìn nhận một cách nghiêm
túc hơn tác phẩm này".
Thoạt nhìn Anh em nhà Karamazov là cuốn tiểu
thuyết về đề tài gia đình, về sự tan rã của "gia
đình ngẫu hợp" tức là loại gia đình ở đó không có


những mồi quan hệ trong sạch, vững chắc, không
có nền móng đạo lý và tan rã trong hoàn cảnh của
một xã hội đang băng hoại, thối nát. Sự chọn lựa
như thế cũng dễ hiểu: tất cả các tiểu thuyết của

Dostoievsky đều viết về đề tài gia đình. Đối với
Dostoievsky, vấn đề quan hệ gia đình là vấn đề
hết sức quan trọng. Năm 1854, ông viết cho em
trai là Andrei: "Ngay cả trước đây cũng thế, bao
giờ tôi cũng cho rằng trên đời không có gì cao cả
hơn hạnh phúc gia đình". Trước khi bắt tay vào
"Anh em nhà Karamazov", trong thư viết cho nữ
văn sĩ K. D. Antsevskaia, ông nói rằng nhiệm vụ
chủ yếu của ông là nhận thức "thế hệ trẻ" và "gia
đình Nga thời nay mà tôi linh cảm thấy rằng mới
hai mươi năm trước đây, nó hoàn toàn không như
thế".
Cơ sở cốt truyện của "Anh em nhà Karamazov"
là một chuyện có thật mà tác giả nghe được trong
thời gian đi tù khổ sai. Cùng bị giam ở nhà tù
Omsk với Dostoievsky có một trung uý hỏi hưu
tên là Ilinsky, anh ta bị kết án hai mươi năm tù khổ


sai về tội "giết cha". Kẻ sát nhân thực sự là em
trai anh ta, gã muốn một mình thừa kế gia tài của
bố. Anh ta thụ hình phạt được mười hai năm thì
người em hối hận, ra tự thú và tự nguyện xin đi
đày. Ông đã kể chuyện này trong "Bút ký nhà
chết". Trong phác thảo viết năm 1874 cho cuốn
tiều thuyết, nhân vật thậm được đặt tên là Ilinsky.
Ông còn được nghe một chuyện tương tự ở
Tobonsk. Có hai anh em trai, người anh có vợ
chưa cưới xinh đẹp mà người em thầm say mê.
Người anh là trung uý, ăn chơi hoang đàng và

thường xuyên xích mích với bố. Thế rồi ông bố
mất tích mấy ngày. Cuối cùng người ta nhìn thấy
xác ông bố trong hầm nhà. Người em không ở với
bố nên không bị nghi. Người anh bị buộc tội, bị kết
án khổ sai. Lúc mang xiềng đi tù, anh hỏi vợ chưa
cưới: "Em có tin không? ". Thật ra người em mới
là kẻ sát nhân, song đã nguỵ tạo chứng cớ một
cách khôn khéo. Về sau vợ chưa cưới của người
anh thành vợ của người em. Mười hai năm sau,
người em đến thăm anh ở nơi đầy khổ sai, hai bên


nhìn nhau không nói mà cũng hiểu. Bày năm nữa
trôi qua. Người em thăng quan tiến chức, nhưng
bỗng mắc chứng u uất, bị giày vò. Cuối cùng anh
ta thú nhận với vợ là mình giết bố. "Anh nói với tôi
điều ấy để làm gì? " - nàng hỏi. Người em đến
gặp người anh tù khổ sai, ăn năn tội lỗi. Người tù
nói: "Tôi quen rồi". Hai anh em nhất trí với nhau:
"Như thế là chú cũng đã bị trừng phạt". Một hôm
nhân lễ sinh nhật của mình, người em tuyên bố
trước khách khứa: "Tôi mới là kẻ giết cha".
Người ta cho là anh ta điên. Cuối cùng người anh
được tha trở về, người em đi tù khổ sai thay anh,
anh ta cầu xin anh làm bố các con anh ta. Anh ta
"đã được lên con đường chính đạo".
Ta trở lại tiều thuyết "Anh em nhà Karamazov".
Một ông bố, ba người con chính thức và một đứa
con hoang, kết quả của một lần đi lại gần như
cưỡng hiếp một người phụ nữ điên dại. Trừ người

con trai thứ ba - Alecxei, - cả gia đình sống trong
sự căm thù lẫn nhau mà kết quả là vụ giết bố và


một người bị oan đi tù khổ sai. Trong tất cả các
nhân vật của "nhà Karamazov", khó nói ai là nhân
vật chính. Tất cả đều là nhân vật chính, đều có vai
trò quan trọng ngang nhau trong sự phát triển câu
chuyện.
Trước hết là ông bố - Fedor Pavlovich Karamazov
- lão già thuộc tầng lớp quý tộc nhỏ này kiêu ngạo
về chút vốn tiếng bọt bèo hời hợt của văn hoá Tây
phương, y cố thích nghĩ với chủ nghĩa tư bản hiện
đại. Y là một loại tài năng trong thủ đoạn kiếm tiền
kiểu con buôn: điều này được tác giả phơi bày qua
những chi tiết cụ thể, qua lời bộc lộ của chính nhân
vật. "Tôi căm ghét nước Nga biết chừng nào! " - y
không thấy cần phải giấu giếm lòng yêu nước của
mình. Săn đuổi khoái lạc, đấy là mục đích tối cao
của cả cuộc đời y. Ngoài khoái lạc, y không thừa
nhận một trách nhiệm đạo lý nào hết, ngay cả đối
với hai người vợ đã quá cố và các con y. Thậm
chí y tìm thấy cả khoái lạc trong tình cảnh sỉ nhục:
y khoái trá khi làm thằng hề múa vui cho bọn giàu
có để kiếm miếng ăn, khi vợ bỏ theo trai, y thích


thú với vai ông chồng mọc sừng để được thiên hạ
thông cảm. Đểu cáng ra mặt đi đôi với đạo đức
giả, dâm đãng tột độ và keo kiệt bủn xỉn, tàn bạo,

đấy là bản chất của y. Đây không còn là con
người mà là con vật độc ác, bệnh tật, đáng kinh
tởm.
Tuy nhiên, mỗi nhân vật của Dostoievsky bao giờ
cũng đầy mâu thuẫn, mang trong mình nhưng nét
trái ngược chuyển biến lẫn nhau. Fedor Pavlovich
trâng tráo và dâm đãng, nhưng là một cá tính
không nhạt nhẽo chút nào. Y là "thằng hề", nhưng
pha trò có duyên và giễu cợt rất đắt. Y là nhà triết
học trong loại của mình. Y biết tìm ra cơ sở triết lý
cho cách sống vô luân vô liêm sỉ của mình. Y lý sự
về địa ngục: "Ta cứ nghĩ, khi ta chết không thể nào
quỷ lại không dùng móc câu lôi ta đi. Nhưng ta lại
nghĩ: Móc ư? Chúng đào đâu ra móc. Làm bằng
gì? Sắt ư? Thế thì rèn móc ở đâu? Ở địa ngục có
xưởng rèn chắc? ". Y biến quan niệm tôn giáo về
đời sống ở thế giới bên kia thành cái cụ thể thô
thiển nhất để khẳng định tính phi thực tế của nó và


gạt bỏ. Không có cả địa ngục lẫn thiên đường thì
không có gì phải sợ. Cứ sống như ta muốn.
Cái đinh của cốt truyện là sự xung đột giữa ông bố
và người con trai cả Mitia Karamazov vì tiền và
tình. Ngoài sự tranh chấp giữa hai bố con về
quyền thừa kế tài sản của mẹ Mitia để lại, xen vào
quan hệ tình địch của họ còn có một món tiền cụ
thể, nó là nguyên nhân trực tiếp gây ra vụ giết
người: số tiền ba nghìn rúp mà Mitia rất cần để gỡ
danh dự, nhưng lại là số tiền Fedor Pavlovich dành

tặng cho Grusenka "thiên thần của tôi", "con gà
con của tôi", "nếu nàng đến với tôi".
Mitia Karamazov là mẫu người tập trung những
đam mê xác thịt dữ dội, không gì kìm hãm nổi, về
điểm này anh ta đích thị là dòng máu của bố.
"Thượng đế ban dục tình cho sâu bọ", anh ta nghĩ
vậy. Nhưng mặc dù ngụp mình trong vũng bùn
truỵ lạc, anh ta vẫn khát vọng cái cao đẹp, ở anh
ta "lý tưởng Madona" giao tranh với lý tưởng
"Xodom", "ở đây quỷ và Chúa Trời giao tranh với


nhau mà chiến trường là trái tim con người", "ở
đây hai giải bờ gặp nhau, ở đây mọi mâu thuẫn
cùng chung sống". Vì thế tâm hồn anh ta quằn
quại trong những đam mê, nhưng bất thần ở anh ta
lại xuất hiện những ý nghĩ và hành động cao cả.
Trong cảnh gặp gỡ lần đầu tiên với Ekaterina
Ivanovna tại nhà anh ta, Mitia đã có những tình
cảm và hành vi cao quý. Sự say mê, thậm chí tình
yêu của anh ta với Grusenka, là tình cảm trong
trắng của tuổi trẻ. Trong cuộc tình này lẽ phải
thuộc về gã chứ không phải ở phía con dê già kia.
Mitia căm thù bố, nhưng không nhúng tay vào tội
ác ghê tởm, anh ta sa đoạ nhưng vẫn giữ được bộ
mặt con người, theo tác giả, là vì anh ta vẫn còn
tin vào Thượng đế: "Cho dù tôi đáng bị nguyền
rủa, cho dù tôi hèn hạ và đê tiện, nhưng hãy cho
tôi hôn gấu bộ áo mà Chúa Trời của tôi khoác trên
người, cho dù tôi đi với quỷ, nhưng tôi vẫn là con

của Ngài, ôi Chúa Trời, tôi yêu Ngài…" Mitia nghĩ
ngợi về nhưng đau khổ của con người tràn lan
khắp thế gian. Nhưng suy nghĩ về đau khổ của


chúng sinh và về sự hiện hữu của Thượng đế đã
đưa Mitia đến sự phục hưng trong đau khổ.
Anh ta bị toà án hình sự kết tội, nhưng toà án
lương tâm bào chữa cho anh ta. Anh ta chọn con
đường cứu chuộc qua đau khổ, qua sự quy thuận
để chuộc lỗi của mình "có ý định giết cha" và
chuộc lỗi cho kẻ phạm tội thực sự Dostoievsky
viết về nhân vật này: "… tôi sẽ nhấn mạnh hơn
nữa tính cách của Mitia Karamazov, trước nguy
cơ phải gánh chịu sự bất hạnh và bị kết tội oan,
anh ta tự gột rửa mình bằng trái tim và bằng lương
tâm. Tâm hồn anh ta chấp nhận "sự trừng phạt
không phải vì anh ta đã làm wệc ấy mà vì anh ta
xấu xa đến mức từng mong muốn thực hiện cái
hành vi phạm tội mà sau này anh ta bị kết tội oan
do sai lầm của toà án. Một tính cách hoàn toàn
Nga: "Sấm không gầm lên thì gã mugich không
làm dấu thánh". Sự gột rửa tâm hồn như thế, xét
về mặt hoàn canh tâm lý cụ thể, là hoàn toàn có
thể xảy ra, nhưng ở đây phần khiên cưỡng do tác
giả cố ý ép đặt vẫn nhiều hơn sự chuẩn bị nội tâm


cho nhân vật.
Thủ phạm thật sự của vụ giết cha là Ivan

Karamazov và Pavel Xmerdiakov.
Xmerdiakov là một trong những hình tượng ghê
tởm nhất, hiện thân của sự đe doạ ghê gớm của
con người mà Dostoievsky đã tạo nên với sức
mạnh nghệ thuật kinh hoàng. Ra đời do sự dâm
đãng của Fedor Pavlovich với một cô gái dở điên
dở dại Lizaveta Xmerdiasaia mà có lẽ không một
ai có thể thèm muốn, là con hoang không được
thừa nhận của lão già, chỉ được coi là đầy tớ trong
nhà, hắn sống trong sự căm thù dữ dội của kẻ đã
sinh ra hắn. Chịu ảnh hưởng giáo dục của tính ích
kỷ độc ác của lão già, hắn không coi cái gì là
thiêng liêng. Hắn không có chút tình cảm nào với
những người nuôi dưỡng hắn, hắn sẵn sàng chào
mừng Napoleon xâm chiếm Nga, mơ ước chiếm
được số tiền ba nghìn rúp để trốn ra nước ngoài
mở một tiệm ăn nhỏ. Bên cạnh chủ nghĩa hư vô
thô thiển, tính ngạo mạn tôi đòi và sự khinh miệt


toàn nhân loại của hắn được miêu tả với sức mạnh
nghệ thuật đặc biệt. Là một kẻ vô học, thân phận
hèn kém, hắn lại khinh miệt dân Nga "vô học"!
Ngu dốt, thiển cận, nhưng hắn có logic tôi đòi,
phép biện chứng tôi đòi riêng của hắn, cái biện
chứng trâng tráo nhưng mềm dẻo, linh hoạt, biện
bạch cho bất cứ hành động đê tiện và tội ác nào.
Tâm lý tôi đòi thật dễ sợ. Fedor Pavlovich chết
chính bởi tay hắn, kẻ được lão tiêm nhiễm thói độc
ác và hèn mạt bị lão làm cho hư hỏng.

Tuy nhiên, Xmerdiakov chỉ là kẻ thực thi việc giết
cha, Ivan Karamazov mới là đầu não, là "nhà lý
luận" khơi gợi và cũng cố cho hắn ý nghĩ giết
người, thúc đẩy hắn đi đến hành động, Ivan
Karamazov là nhân vật mang tất cả gánh nặng
của những hoài nghi và tìm kiếm triết lý trong cuốn
tiểu thuyết.
Lòng ham sống mãnh liệt, "yêu bầu trời xanh
thẫm", hoạt động tìm kiếm ráo riết của tư tưởng,
đấy đích thực là "chất Karamazov" thể hiện ở


Ivan. Nhưng Ivan không phải là "đứa con của tự
nhiên" như Mitia, anh ta trước hết là con người
duy lý đầu óc lạnh lùng, người của "văn hoá
phương Tây".
Anh ta là kẻ nhẫn tâm: xung đột giữa anh Dmitri
và bố đến độ có thể gây án mạng, vậy mà anh ta
thản nhiên, coi đó là chuyện tự nhiên, "rắn nuốt
rắn". Với Ivan, tình cảm ruột thịt là một thành
kiến. Lý trí cao hơn mọi mong muốn và khát vọng.
Đầu óc duy lý lạnh lùng của Ivan kết hợp với chủ
nghĩa cá nhân ích kỷ: "Tội ác chẳng những phải
được cho phép, mà thậm chí được thừa nhận là lối
thoát khôn ngoan nhất của người vô thần để ra
khỏi tình thế khó khăn". Xmerdiakov giết người
theo lý luận "mọi việc đều được phép làm" của
Ivan, hắn chính là kẻ song trùng của Ivan. Với
tư cách là nhà triết lý, Ivan đã đi từ cực đoan này
đến cực đoan khác nhiều khi phản lại chính mình,

ở anh ta không có sự thống nhất giữa nói và làm.
Lý thuyết trừu tượng của anh ta dẫn tới nhưng hậu
quả bẩn thỉu mà anh ta không thể nào nuốt trôi


được. Cuộc đối chất của Ivan với lương tâm trong
cuộc đối thoại với quỷ thật là đau lòng. Quỷ nhìn
thấu ruột gan anh ta, nhắc lại lời lẽ trước đây anh
ta đã nói, đòi anh ta phải nói - làm đi đôi với
nhau. Số phận đã buộc chàng Ivan vô thần phải
soi gương tự ngẫm kỹ mình, điều đó làm anh ta
phát điên. Qua nhân vật Ivan, Dostoievsky biểu lộ
sự thù ghét của ông đối với loại người vô thần duy
lý.
Lý trí lạnh lùng không chấp nhận tín ngưỡng, Ivan
không chấp nhận Thượng đế, anh ta là con người
nổi loạn. Cái ác ngự trị trên thế gian, bục tranh tội
ác mà Ivan về ra với Alecxei rùng rợn đến nỗi
Alecxei - người của Chúa buột miệng thốt lên:
"Phải bắn". Sự phê phán của Ivan về trật tự cuộc
sống đích thực là "nổi loạn". "Tôi nghĩ rằng, - Ivan
bàn về Thượng đế nếu như không có quỷ, có
nghĩa là quỷ do người tạo ra thì con người tạo ra
quỷ theo hình ảnh của mình và giống như mình…"
và "cả trái đất, từ vỏ đến ruột, đều thấm đẫm
nước mắt".


Ivan nhất quyết chống lại kiểu hài hoà của thế giới
khiến cho con nai nằm ngủ cạnh con sư tử, nạn

nhân hôn kẻ sát hại mình, kiểu hài hoà mà bà mẹ
với viên tướng đã xua chó xé xác con bà, cùng với
đứa con, cả ba ôm lấy nhau, mắt đẫm lệ cùng reo
lên: "Chúa có lý! ". Kiểu hài hoà ấy "không đáng
một giọt nước mắt trẻ thơ". Như vậy thì Ivan thà
cứ ôm những đau khổ không được trả thù còn
hơn, "cho dù là tôi không có lý đi nữa". Đồng thời
Ivan cũng cự tuyệt cái thế giới kiểu trại lính, được
lý trí tổ chức theo định luật hình học, trong đó tất
cả được xếp đâu vào đấy, được giản lược hoá, cá
tính và tự do bị xoá bỏ.
Câu chuyện "Viên Đại pháp quan tôn giáo" mà
Ivan kể cho Alecxei nghe là những trang thâu tóm
những suy nghĩ lâu năm của Dostoevsky về đạo
thiên chúa La Mã, về vấn đề cá nhân và xã hội
nói chung.
Mười lăm thế kỷ sau ngày bị đóng đanh câu rút,
Chúa trở lại thế gian, tới thành Xevin Tây Ban


Nha giữa thời Pháp đình Tôn giáo tàn ác nhất.
Dân chúng nhận ra Chúa và vui mừng khôn xiết.
Viên Đại pháp quan chợt xuất hiện, ra lệnh bắt
giam Chúa, dân chúng sợ một phép, im thít. Ban
đêm, viên Đại pháp quan một mình vào ngục tối,
bảo cho Chúa biết: từ khi Chúa về trời, thế gian đã
được thu xếp ổn định, Chúa đến làm cho con
chiên và các đấng chăn chiên không thể sống mà
không bị lương tâm trách móc. Đạo của Chúa cao
siêu quá, không vừa sức các tín đồ trần thế, nhà

thờ đã từ bỏ nó từ lâu. Suy cho cùng, con người
không đi tìm chúa Trời, mà tìm bánh mì trần gian.
Nhà thờ Thiên Chúa nhân danh đấng Kito, nhưng
đã sửa chữa Chúa, dùng cây thập giá và thanh
kiếm thiết lập nhà nước của mình làm một tổ chức
cưỡng bức để đem lại hạnh phúc cho con người.
Nhà nước Thiên Chúa giáo đặt nền tảng trên phép
lạ, sự bí mật và quyền lực. Đối với viên Đại pháp
quan, mọi vấn đề đều đã được giải quyết dứt
khoát.


Quần chúng nhân dân, theo lời viên Đại pháp
quan, vốn yếu đuối, bất lực, sai lầm của Chúa là
không hiểu rằng con người không cần tự do bằng
bánh mì. Bởi vì tự do đi đôi với lựa chọn, mà tự do
lựa chọn tức là đau khổ gánh trách nhiệm. Chúa
quên mất rằng "không có gì quyến rũ con người
bằng tự do ý chí, nhưng cũng không có gì đau khổ
hơn". Vì vậy quần chúng sẵn sàng đem đổi tự do
lấy sự no đủ, yên bình. Các đấng chăn chiên cho
họ một ít tự do và chủ yếu là bánh mì. "Phải,
chúng tôi bắt họ làm việc, nhưng những lúc rảnh
rỗi, chúng tôi tổ chức đời sống của họ như một trò
chơi trẻ em, với những bài ca trẻ em, ban đồng ca,
những điệu vũ hồn nhiên. Ồ, chúng tôi cho phép
họ phạm tội, họ yếu đuối và bất lực, họ sẽ yêu
chúng tôi như trẻ con yêu người lớn, vì chúng tôi
cho phép họ phạm tội. Chúng tôi sẽ nói với họ
rằng tội nào cũng có thể tha thứ được nếu sự

phạm tội ấy được chúng tôi cho phép… Sự trừng
phạt về những tội ấy, chúng tôi sẽ nhận lấy".
Trong bản trường ca "Viên Đại pháp quan",


Dostoievsky lên án gắt gao đạo Thiên Chúa mà
ông căm ghét và đả kích quan niệm chủ nghĩa xã
hội kiểu trại lính (Dostoievsky coi quan niệm này
là chung cho mọi học thuyết về chủ nghĩa xã hội).
Đây cũng là bài ca chống lại sự áp bức, sự xuyên
tạc những tư tưởng vĩ đại. Lịch sử đã từng biết có
những phong trào vĩ đại, mở đầu với lý tưởng cao
đẹp, với những hứa hẹn hấp dẫn và kết cục lại
ngược với lý tưởng. Chẳng hạn cuộc đại cách
mạng Pháp thế kỷ XVIII với khẩu hiệu "Tự do Bình đẳng - Bác ái" đã dẫn tới xã hội tư sản Pháp
thế kỷ XIX nằm trong tay bọn con buôn.
Trong tiểu thuyết, theo niềm tin của tác giả, tính
ích kỷ và sự phủ nhận đạo đức gắn liền với quan
niệm vô thần, không tin có Thượng đế, điều đó
làm què quặt con người, dẫn đến tai hoạ: Fedor
Pavlovich bị giết, kẻ sát nhân Xmerdiakov treo cổ
tự tử, cuộc đời Ekaterina Ivanovna tan nát…
Đối lại với những con người vô thần và Đại pháp
quan, Dostoievsky hướng về Chúa cứu thế, về tu


viện và xây dựng nhân vật Aliosa và Zoxima.
Aliosa phải giữ một vai trò đặc biệt trong tác
phẩm. Nhà văn gọi đó là "chàng trai của thời đại
chúng ta", tất cả thiện cảm của ông dành cho nhân

vật này. Aliosa là một "anticorp" (phản cơ thể) của
gia đình Karamazov.
Anh là một tâm hồn trong trắng của cái gia đình
sục sôi dục vọng này, anh yêu con người và cho
rằng mình không có quyền phán xét người khác.
Anh có thiên khiếu khơi gợi lòng yêu mến của mọi
người đối với mình, không bao giờ để bụng những
điều xúc phạm đến mình. Tuy nhiên, "thày tu" này
không xa lạ với dục vọng của con người, hiểu biết
sâu sắc những đau khổ. Khi Ivan kể với Aliosa về
chú bé nông nô bị chó săn xé xác, trả lời câu hỏi
anh sẽ xử trí như thế nào với viên tướng đã làm
việc đó, Aliosa kêu lên: "xử bắn! ". Đấy là sự vi
phạm điều răn không chống lại cái ác. Khi Ivan
nói lên sự cảm phẫn đối với thế giới của Chúa.
Aliosa nói: "Đấy là sự nổi loạn". Lại một lần nữa


Aliosa vi phạm điều răn của nhà thờ. Đó là sự
thắng lợi của chủ nghĩa hiện thực của
Dostoievsky. Sự nghi ngờ của Aliosa về tính thần
thánh của trưởng lão Zoxima khi xác ông bốc mùi
cũng là thắng lợi của thực tế đối với ý đồ chủ
quan. Về mặt tâm lý, hình tượng Aliosa có sức
sống sinh động. Nhưng vai trò mà tác giả muốn
gắn cho hình tượng này - vai trò của người nhờ
ánh sáng tôn giáo mà vượt thắng được sự độc ác,
lính tham lam, dục vọng điên cuồng - thì có vẻ
ngây thơ, liệu sức thuyết phục. Người như Aliosa
không làm ác với ai, nhưng thánh hạnh của anh

bất lực, không làm nên điều thiện.
Qua thư từ của Dostoievsky chúng ta được biết
rằng với nhân vật Zoxima, nhà văn định khắc hoạ
một người Kito giáo trong trắng, lý tưởng, có lý
luận mà những lời thuyết giáng của ông ta sẽ đập
tan tành những lời lẽ báng bổ Thượng đế của
Ivan. Nhưng qua tác phẩm chúng ta thấy thế nào?
Trong lời thuyết giảng tràng giang đại hải của


trưởng lão về đời sống của nhân dân, trên thực tế,
ta thấy đau khổ đầy rẫy dưới thế gian, cái ác đánh
bại cái thiện. Người dân chết dần chết mòn vì nạn
say rượu, tàn bạo với gia đình, với vợ con, "ở các
công xưởng thậm chí tôi đã thấy cả những trẻ em
mười tuổi, chúng còm cõi, héo hon và đã truỵ lạc".
Trưởng lão nhìn thấy sự đối kháng giữa chủ và tớ
diễn ra khắp nơi, ở châu Âu người nghèo nổi dậy
dùng sức mạnh chống lại bọn bóc lột giàu có, đầu
rơi máu chảy khắp nơi vậy thì làm sao mà chấp
nhận được thế giới của Chúa Trời?
Lối thoát mà trưởng lão đề ra cho nước Nga là
"Chúa Trời sẽ cứu vớt con dân của Ngài, bởi vì
nước Nga vĩ đại do sự quy thuận của mình" và "rồi
đây cuối cùng ngay cả người giàu đồi bại nhất của
chúng ta cũng sẽ xấu hổ với người nghèo về sự
giàu có của mình, còn người nghèo thấy người
giàu khiêm nhượng như vậy, sẽ hiểu họ và vui
sướng nhượng bộ". Thật là ngây ngô, nhạt nhẽo.
Những lời răn như thế lại do ngồi bút của nhà văn

hiện thực và nhân đạo chủ nghĩa vĩ đại


Dostoievsky viết ra, thật khó hiểu!
Còn về lập luận của Zoxima đáp lại những lời lẽ
vô thần và báng bổ Thượng đế của Ivan thì thật là
yếu ớt, không có sức thuyết phục.
Dostoievsky viết cho Pobedonoxev ngày 24 tháng
Tám 1879: "Tôi sợ và run lên vì lo cho ông ta: liệu
ông ta có đủ sức không? ". Ý định của
Dostoievsky dành cho Zoxima vai trò người thầy
của cuộc sống rõ ràng là không thành công.
Trong "Anh em nhà Karamazov", có một loại
nhân vật hầu như không liên can gì đến gia đình
Karamazov mà chiếm một vị trí lớn trong tác
phẩm: trẻ em. Phần thứ mười của tác phẩm mang
tên là Những cậu bé.
Cuốn tiểu thuyết kết thúc bằng bài diễn thuyết của
Aliosa Karamazov trước những đứa trẻ ấy trong
ngày đưa đám Aliosa Xneghiriov. Những điều
Aliosa nói với các chú bé là điều hết sức quan