SKKN sơ đồ tư DUY vật lí 12

Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BÌNH ĐỊNH
TRƯỜNG THPT SỐ 3 PHÙ CÁT
----------  ---------

SÁNG KIẾN – KINH NGHIỆM
TÊN ĐỀ TÀI :

SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY VÀO
DẠY-HỌC CHƯƠNG “DAO ĐỘNG CƠ ”
VẬT LÍ 12 CƠ BẢN

Thực hiện: Cao Đình Minh
Đơn vị : Trường THPT Số 3 Phù Cát

Phù Cát,tháng 3 năm 2013

GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 1


Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

MỤC LỤC:
A.PHẦN MỞ ĐẦU:……………………………………………….……..

Trang

I.Đặt vấn đề:…………………………………………………………..…..

3

1.Thực trạng của vấn đề đòi hỏi phải có giải pháp mới để giải quyết.

3

2.Ý nghĩa và tác dụng của dạy- học môn Vật lí theo phương pháp sơ đồ

3

tư duy.

4

3.Phạm vi nghiên cứu……………………………………………………
II.Phương pháp tiến hành…………………………………………………

5

1.Cơ sở lí luận và thực tiễn có tính định hướng cho việc nghiên cứu, tìm

5

giải pháp của đề tài:
1.1.Cơ sở lí luận của phương pháp bản đồ tư duy..………………….….

5

1.2.Cơ sở thực tiễn…………………………………………………..…..

5

2.Các biện pháp tiến hành, thời gian tạo ra giải pháp………………...…

7

B.PHẦN NỘI DUNG ĐỀ TÀI:.................................................................

7

I.Nhiệm vụ của đề tài…………………………………………………….

8

II.Mô tả giải pháp của đề tài……………………………………….….…

8

1. Thuyết minh tính mới …………………………………………….….

9

1.1. Khái niệm và nguyên lí hoạt động bản đồ tư duy……….………...

9

1.2.Tác dụng của sơ đồ tư duy………………………………………….

10

1.3. Phương thức tạo lập ………………………………………….……

12

2. Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương Dao động cơ ...............

13

2.1.Sơ đồ tư duy đối với việc học bài cũ của học sinh............................

13

2.2.Sử dụng sơ đồ tư duy vào kiểm tra bài cũ.........................................

13

2.3.Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy bài mới ..........................................

15

2.4.Bản đồ tư duy trong việc củng cố, khái quát bài học .......................

20

3.Khả năng áp dụng và lợi ích kinh tế……………………….…………

25

C. KẾT LUẬN ………………………………………………………….

25

1.Kết quả đạt được…………………………………………………….

25

2.Đề xuất, kiến nghị…………………………………………………

25

A.PHẦN MỞ ĐẦU
GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 2


Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

I.Đặt vấn đề:
1.Thực trạng của việc dạy – học vật lí hiện nay:
Trong những năm gần đây, vấn đề đổi mới phương pháp dạy học nói chung và môn Vật lí
nói riêng là vấn đề quan tâm hàng đầu của ngành giáo dục. Làm thế nào để học sinh không còn
là những bình chứa thụ động mà là những chủ thể nhận thức tích cực dưới sự tổ chức, hướng
dẫn của giáo viên? Làm sao để học sinh tự giác chủ động tìm tòi, phát hiện, giải quyết nhiệm
vụ, nhận thức và có ý thức vận dụng linh hoạt, sáng tạo các kiến thức, kỹ năng đã thu nhận
được như tinh thần của nghị quyết TW2 - khóa VIII của Đảng đã nêu: “Đổi mới mạnh mẽ
phương pháp giáo dục - đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư
duy sáng tạo của người học, từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện
đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh”?

Đó là vấn đề then chốt để đổi mới và phát triển giáo dục của nước ta hiện nay.
Để đạt được yêu cầu đó, chúng ta đã tích cực đổi mới phương pháp dạy học. Hiện nay ở
các trường phổ thông, phương pháp dạy học đã có nhiều đổi mới và có nhiều chuyển biến tích
cực. Vai trò của người học được nâng cao. Tuy nhiên sự đổi mới này diễn ra không thường
xuyên và đồng bộ. Phương pháp dạy học vẫn mang nặng tính thuyết trình có xen kẽ vấn đáp,
giải thích, minh hoạ. Giáo viên tổ chức cho học sinh các hoạt động tự lực chiếm lĩnh tri thức
hiệu quả đạt được chưa cao. Lượng kiến thức mới trong một tiết học còn quá nặng gây không ít
khó khăn cho học sinh trong quá trình ghi nhớ, tái hiện và vận dụng kiến thức. Các tiết dạy sử
dụng ít thí nghiệm vì sợ không thành công và mất nhiều thời gian để chuẩn bị cũng như thực
hiện. Kiểu dạy học như vậy không phát huy được tính tích cực của học sinh, hạn chế khả năng
tự học, tự nghiên cứu của học sinh. Làm cho học sinh gặp nhiều khó khăn trong việc ghi nhớ,
sắp xếp các ý tưởng và vận dụng kiến thức vào thực tiến. Để phát huy tính tích cực và giúp học
sinh sắp xếp các ý tưởng trong quá trình nghiên cứu, tự học để chiếm lĩnh tri thức thì việc vận
dụng Sơ đồ tư duy tổ chức tiến trình dạy học là một cách dạy có thể đáp ứng được các yêu cầu
trên.
Thực tế đổi mới phương pháp và thực tế giảng dạy môn Vật lí trong trường phổ thông
trong những năm gần đây, chúng ta đã thấy ưu thế của phương pháp dạy học theo sơ đồ tư duy
trong đổi mới dạy học. Đây là phương pháp hiệu quả để chấm dứt cách dạy học đọc – chép và

GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 3


Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

là phương pháp dạy học thực sự có hiệu quả để phát huy được sự chủ động, sáng tạo, sự hứng
thú trong học tập của học sinh, giúp học sinh nhớ nhanh, nhớ lâu và có hệ thống các kiến thức
đã học .
Vì vậy trong bài viết này tôi xin trình bày kinh nghiệm Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học

chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản .

2.Ý nghĩa và tác dụng của vấn đề Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy- học môn Vật lí
Chúng ta đã biết với cách dạy truyền thống theo lối truyền thụ kiến thức một chiều người
thầy đã máy móc, rập khuôn trong dạy học, dễ có tư tưởng phó mặc, không hứng thú trong cập
nhật kiến thức, không sáng tạo trong việc tìm kiếm các phương án thiết kế bài dạy phù hợp với
mọi đối tượng học sinh, với nội dung trong từng bài dạy để kết quả giảng dạy đạt mức tối ưu.
Người học theo cách này sẽ trở nên thụ động, chỉ biết thu nhận kiến thức một chiều, không
động não suy nghĩ, không biết tự mình chiếm lĩnh tri thức, trở nên thui chột về tư duy, khó vận
dụng kiến thức vào giải quyết các bài tập cụ thể.
Hơn nữa, đã dạy theo kiểu “đọc – chép” thì đề thi phải ra theo kiểu học thuộc. Học sinh khi
học, chép được điều gì thì lúc kiểm tra, thi cử, lại chép những điều ấy vào bài làm, không có
khả năng sáng tạo, học sinh hiểu bài một cách máy móc, không thể hiện được “cái riêng” của
mình hoặc không dám thể hiện “cái riêng” của mình. Bài dạy học đọc – chép tất yếu phải được
tổ chức theo phương thức diễn dịch, do đó tiết dạy “đọc – chép” sẽ nhàm chán và mang tính áp
đặt.
Lý luận dạy học đã chỉ ra rằng, học sinh vừa là đối tượng, vừa là chủ thể của quá trình
dạy học. Dạy học theo lối đọc - chép có nghĩa giáo viên đã thủ tiêu mất vai trò chủ thể của học
sinh, đưa các em vào trạng thái hoàn toàn thụ động, bị nhồi nhét một cách đáng thương. Dạy
học bằng sơ đồ tư duy học sinh có điều kiện trao đổi với thầy với bạn, sẽ phát huy tốt tính tích
cực, chủ động của các em, giúp các em vươn lên chiếm lĩnh tri thức, đồng thời giúp học sinh
rèn luyện kỹ năng và tư duy khoa học, đặc biệt ghi nhớ được sâu mà không sa vào lối học vẹt,
thuộc lòng máy móc. Bởi sơ đồ tư duy có cấu tạo như một cái cây có nhiều nhánh lớn, nhỏ mọc
xung quanh. “thân cây” ở giữa sơ đồ là một ý tưởng chính hay hình ảnh trung tâm. Nối với nó
là các nhánh lớn thể hiện các vấn đề liên quan với ý tưởng chính. Các nhánh lớn sẽ được phân
thành nhiều nhánh nhỏ, rồi nhánh nhỏ hơn, nhánh nhỏ hơn nữa nhằm thể hiện chủ đề ở mức độ

GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 4

Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

sâu hơn. Sự phân nhánh cứ thế tiếp tục và các kiến thức, hình ảnh luôn được nối kết với nhau.
Sự liên kết này tạo ra một “bức tranh tổng thể” mô tả ý tưởng trung tâm một cách đầy đủ và rõ
ràng. Một sơ đồ tư duy cho phép ta thỏa sức vạch ra các ý tưởng, suy nghĩ đầy đủ trước một
vấn đề . Nó mang đến những giá trị lớn hơn nhiều so với việc chúng ta đặt bút viết từ đầu đến
cuối. Nó giúp học sinh chủ động, tích cực, sáng tạo, giúp học sinh rèn luyện kỹ năng và tư duy
khoa học, đặc biệt ghi nhớ được sâu sắc mà không sa vào lối học vẹt, thuộc lòng máy móc.
Ngoài ra việc học sinh lập sơ đồ tư duy còn giúp cho các em phát triển khả năng thẩm mỹ, do
việc thiết kế đòi hỏi phải có bố cục, màu sắc, các đường nét, các nhánh sao cho đẹp, sắp xếp
các ý tưởng một cách khoa học, súc tích, hợp lý, trực quan, dễ hiểu, dễ đọc, dễ tiếp thu, nó giúp
ta khai thác tối đa tiềm năng vô tận của bộ não.
William A. Warrd đã có câu nói nổi tiếng về giáo dục : "Người thầy trung bình chỉ biết
nói, Người thầy giỏi biết giải thích, Người thầy xuất chúng biết minh họa, Người thầy vĩ đại
biết cách truyền cảm hứng ” .
Vì vậy, vận dụng sơ đồ tư duy vào dạy học môn Vật lí nói chung trong trường phổ thông
là một yêu cầu không thể thiếu, là nhiệm vụ cấp thiết của mỗi giáo viên trong đổi mới phương
pháp dạy học hiện nay.
3.Phạm vi nghiên cứu của đề tài:
- Nội dung kiến thức : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học :chương Dao Động Cơ vật lí 12
cơ bản .
- Phạm vi không gian, thời gian: Các hoạt động dạy và học của giáo viên và học sinh ở
trường THPT Số 3 Phù Cát, năm học 2012- 2013.

II.Phương pháp tiến hành:
1.Cơ sở lí luận và thực tiễn có tính định hướng cho việc nghiên cứu, tìm giải pháp của đề
tài:
1.1.Cơ sở lí luận và khoa học của phương pháp bản đồ tư duy:

Từ những năm 60 của thế kỉ XX cố thủ tướng Phạm Văn Đồng đã từng căn dặn người
giáo viên phải: “ gõ vào trí thông minh” của học sinh, giáo dục là đào tạo học sinh thành những
thế hệ thông minh sáng tạo. Sự thông minh sáng tạo phải xuất phát từ những hiểu biết rộng lớn,
nó tạo cho nền tảng tư duy được vững vàng hơn. Phải hiểu rộng, biết nhiều mới có thể chuyên
GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 5


Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

sâu, mới “ làm được cuộc trường chinh vạn dặm trên con đường học vấn”. Muốn được như
vậy, thì ngay hôm nay, những người giáo viên như chúng ta phải tích cực, chủ động vận dụng
những thành tựu dạy học tiên tiến để giảng dạy cho học sinh, để làm sao “ gõ được vào trí
thông minh” của các em, để "Nhà giáo không phải là người nhồi nhét kiến thức mà đó là
công việc của người khơi dậy ngọn lửa cho tâm hồn" (Uyliam Batơ Dit ).
Sơ đồ tư duy, còn gọi là bản đồ tư duy, là một cách dạy học mới dựa trên cơ sở sơ đồ hóa
kiến thức mà từ trước đến nay chúng ta vẫn vận dụng để phân tầng kiến thức, hệ thống chuỗi sự
kiện hoặc thiết lập biểu bảng ôn tập tổng kết….
Các nhà khoa học chỉ ra rằng bộ não của con người
gồm 2 bán cầu: não phải và não trái. Não phải nhạy cảm
với các thông tin về màu sắc, nhịp điệu, hình dạng,
tưởng tượng…. những yếu tố đó sẽ tác động, kích thích
não trái. Não trái thích hợp với các từ ngữ, con số, tư
duy và phân tích cho ra sản phẩm. Do đó người ta tìm
cách kích thích não phải tốt nhất và khi hai bán cầu não
có sự tương tác, tác động, kích thích lẫn nhau nó sẽ đem
đến cho con người khả năng to lớn.
Thế nhưng, từ trước tới nay, chúng ta thường ghi chép thông tin bằng các ký tự, đường
thẳng, con số theo trật tự tuyến tính. Nghĩa là chúng ta mới chỉ sử dụng một nửa bộ não (não

trái) mà chưa sử dụng kĩ năng nào bên não phải – nơi giúp chúng ta xử lý các thông tin về nhịp
điệu, màu sắc, không gian và sự mơ mộng. Nói cách khác, chúng ta vẫn thường đang chỉ sử
dụng 50% khả năng bộ não của chúng ta khi ghi nhận thông tin. Với mục tiêu giúp chúng ta sử
dụng tối đa khả năng của bộ não, Tony Buzan đã đưa ra sơ đồ tư duy để giúp mọi người thực
hiện được mục tiêu này.
Bản đồ tư duy không những sử dụng chữ, số, các dòng kẻ mà còn có thể sử dụng cả màu
sắc và hình ảnh. Các dòng kẻ, chuỗi, chữ, số, và các danh sách được xử lí bằng chức năng thần
kinh của não trái. Đây là bán cầu não được sử dụng cho các công việc bình thường. Do đó khi
sử dụng nó, tư duy sáng tạo của con người bị giới hạn. Để thực sự trở nên sáng tạo, chúng cần

GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 6


Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

sử dụng trí tưởng tượng - chức năng hoạt động của bán cầu não phải như sự tri giác màu sắc,
hình ảnh, nhịp điệu, không gian.
Với đặc điểm trên, bản đồ tư duy kết hợp hoạt động của hai bán cầu não trái và não phải.
Điều này giải thích vì sao chúng ta có thể phát huy toàn bộ mọi khả năng tư duy của mình khi
sử dụng bản đồ tư duy. Như vậy bản đồ tư duy là một công cụ hỗ trợ tư duy hiện đại, một kĩ
năng sử dụng bộ não rất mới mẻ. Đó là một kĩ thuật hình họa, một dạng sơ đồ kết hợp giữa từ
ngữ, hình ảnh, đường nét, màu sắc phù hợp, tương thích với cấu trúc, hoạt động của bộ não.
Phương pháp này rất phù hợp để dạy-học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí lớp 12 cơ bản.
1.2.Cơ sở thực tiễn:
Thực tiễn dạy học ở nhiều địa phương trong nhiều năm qua: giáo viên chưa thật sự quan
tâm trong việc hình hóa kiến thức bài học. Trước đây, các tiết ôn tập chương một số giáo viên
cũng đã lập bảng biểu, vẽ sơ đồ, biểu đồ,… và cả lớp có chung cách trình bày giống như cách
của giáo viên hoặc của tài liệu, chứ không phải do học sinh tự xây dựng theo cách hiểu của

mình, hơn nữa, các bảng biểu đó chưa chú ý đến hình ảnh, màu sắc và đường nét. Còn học theo
sơ đồ tư duy mỗi học sinh có một cách thể hiện riêng, phát huy được sự sáng tạo, tích cực của
học sinh.
Trong năm học 2011-2012 Bộ Giáo dục và Đào tạo triển khai giảng dạy theo sơ đồ tư duy
ở bậc học THPT, nhưng thực tế vẫn chưa đưa sơ đồ tư duy vào sử dụng đại trà để học sinh học
tập hiệu quả hơn. Nhiều phương pháp kích thích sự chủ động sáng tạo ở học sinh chưa được
phát huy tối đa vì thiếu thao tác sơ đồ hóa hoặc sử dụng với mật độ thấp.
Chưa đổi mới cách ghi chép nội dung kiến thức bài học, theo kiểu kích thích tư duy mà chủ
yếu là quan tâm đến độ chuẩn của nội dung ghi. Do vậy, dù ở lớp, học sinh tích cực chủ động
để phát hiện, hiểu kiến thức nhưng khi học bài cũ ở nhà thì rất thụ động.
Vậy vì đâu mà Phương pháp sơ đồ tư duy chưa được áp dụng rộng rãi? Về phía học sinh, để
có kết quả học tập tốt, học sinh phải học vẹt vì phải nhớ kiến thức để trả lời câu hỏi mà theo
các em, nội dung ghi của giáo viên là chuẩn, là cách diễn đạt tốt nhất. Chính điều này dẫn đến
hiện tượng học sinh học thuộc để trả lời chứ chưa thực sự chủ động, sáng tạo trong học tập.
Về phía giáo viên, giáo viên chưa mạnh dạn vận dụng sơ đồ tư duy là vì giáo viên ngại ghi
chép theo kiểu vắn tắt, chẳng ngay hàng thẳng lối, thoát khỏi quy cũ đề mục, mặc dù giáo viên

GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 7


Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

nào cũng có thể hình dung được kiến thức có thể thiết lập trên một sơ đồ. Nếu ai đó đã mạnh
dạn làm việc này với tư cách là hoạt động trung tâm của tiết học thì chưa chắc đã được công
nhận là một tiết dạy tốt. Một số giáo viên còn lúng túng trong quá trình sử dụng sơ đồ tư duy
không biết đưa vào dạy thế nào, lúc nào cho hợp lí. Một số người làm sẵn ở nhà, đưa vào tổng
kết bài dạy như sơ đồ hóa bài học để củng cố nên chưa phát huy hết ưu điểm của cách dạy –
học này…

Qua thực tế sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy học trong suốt hai năm vừa qua, tôi đã nhận thấy
Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học các bài trong chương Dao Động cơ rất hiệu quả, đã thực sự
biến những tiết học khô khan, các đơn vị kiến thức rời rạc thành những tiết học hứng thú, hấp
dẫn và sáng tạo .
2.Các biện pháp tiến hành, thời gian tạo ra giải pháp:
Để thực hiện đề tài này, năm học 2011-2012 tôi đã thử nghiệm sử dụng sơ đồ tư duy vào
dạy một số tiết ôn tập chương ở lớp 10 và 12. Trong năm học 2012-2013 này, tôi sử dụng sơ đồ
tư duy làm phương pháp chính để giảng dạy các bài ở chương Dao Động Cơ .
Để tiến hành viết sáng kiến kinh nghiệm này tôi đã áp dụng các biện pháp tiến hành sau:
- Phương pháp thực nghiệm trong từng giờ giảng.
- Tham khảo các tài liệu dạy học có liên quan .
- Rút kinh nghiệm từ thực tế giảng dạy của bản thân.
- Sưu tầm, tra cứu trong sách vở, trên thông tin đại chúng và cả học hỏi từ đồng nghiệp.

B.NỘI DUNG ĐỀ TÀI:
I.Nhiệm vụ của đề tài:
Trong đề tài này tôi tập trung nghiên cứu các nội dung: cơ sở khoa học và thực tiễn để
hình thành sơ đồ tư duy; Cách tạo lập sơ đồ tư duy; Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học các bài
trong chương Dao Động Cơ .
Với đề tài này, mục đích đạt được là:
- Giúp giáo viên có thêm tư liệu bổ sung cho phương pháp, kĩ thuật dạy học làm phong phú nội
dung bài dạy và dạy học có hiệu quả hơn.
- Đối với học sinh, phương pháp này sẽ giúp các em khắc sâu, mở rộng, nâng cao kiến thức đã
và đang học, nhằm đáp ứng từng mức độ nhận thức của các em, khêu gợi sự hứng thú học tập,
GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 8


Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

làm cho giờ học diễn ra sôi nổi hơn, học sinh ham học hơn. Từ đó giúp các em chủ động chiếm
lĩnh kiến thức, kĩ năng theo yêu cầu dạy học mới mà ngành đã đề ra, làm cho bài học nhẹ
nhàng hơn nhưng hiệu quả đạt được cao hơn.
II.Mô tả giải pháp của đề tài:
1.Thuyết minh tính mới :
1.1 Khái niệm và nguyên lí hoạt động của sơ đồ tư duy :
*Khái niệm bản đồ tư duy:
Theo Tony Buzan, người đầu tiên tìm hiểu và sáng tạo
ra sơ đồ tư duy thì: Bản đồ tư duy là một hình thức ghi chép
sử dụng màu sắc và hình ảnh để mở rộng và đào sâu các ý
tưởng. Ở giữa sơ đồ (bản đồ) là một ý tưởng hay một hình
ảnh trung tâm. Ý tưởng hay hình ảnh trung tâm này sẽ được
phát triển bằng các nhánh tượng trưng cho các ý chính và
đều được nối với các ý trung tâm. Với phương thức tiến dần
từ trung tâm ra xung quanh, sơ đồ tư duy khiến tư duy con
người cũng phải hoạt động tương tự. Từ đó các ý tưởng của
con người sẽ phát triển.
*Nguyên lí hoạt động:

Tony Buzan

Nguyên tắc hoạt động của bản đồ tư duy đúng theo nguyên tắc liên tưởng “ý này gọi ý kia”
của bộ não. Ở vị trí trung tâm của bản đồ là một hình ảnh hay một từ khóa thể hiện một ý tưởng
hay một khái niệm chủ đạo. Ý trung tâm đó được nối với các hình ảnh hay từ khóa cấp 1 bằng
các nhánh chính. Từ các nhánh chính đó lại có sự phân nhánh đến các từ khóa cấp 2 để nghiên
cứu sâu hơn. Cứ thế sự phân nhánh cứ tiếp tục và các khái niệm hay hình ảnh luôn được nối kết
với nhau. Chính sự liên kết này tạo ra một bức tranh tổng thể mô tả về ý trung tâm một cách
đầy đủ, rõ ràng.
Sự khác nhau cơ bản giữa ghi chú truyền thống và ghi chú bằng sơ đồ tư duy là: Nếu ghi

chú truyền thống chỉ lấy “chữ” làm phương tiện biểu hiện theo một trật tự nhất định (thường là
từ trên xuống dưới, từ trái sang phải) thì sơ đồ tư duy sử dụng cả đường nét, hình vẽ, màu
sắc…lại được người sử dụng thiết kế hoàn toàn theo sở thích cá nhân của mình. Vì vậy việc sử

GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 9


Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

dụng sơ đồ tư duy giúp học sinh học tập một cách tích cực, huy động tối đa tiềm năng của bộ
não. Việc học sinh lập sơ đồ tư duy còn giúp cho các em phát triển khả năng thẩm mỹ, do việc
thiết kế nó phải đảm bảo bố cục, màu sắc, các đường nét, các nhánh sao cho đẹp, sắp xếp các ý
tưởng một cách khoa học, súc tích, hợp lý, trực quan, dễ hiểu, dễ đọc, dễ tiếp thu.
1.2 Tác dụng và của sơ đồ tư duy:
Đã có nhiều bài viết, nhiều công trình nghiên cứu về tác dụng của sơ đồ tư duy trong dạy –
học. Vì vậy, phần này tôi chỉ xin điểm lại những lợi ích cơ bản:
- Giảng dạy theo sơ đồ tư duy tăng cường tính tích cực của học sinh. Khi học sinh trở thành
chủ thể, thành nhân vật trung tâm trong mỗi tiết học, các em sẽ trở nên hào hứng và hăng say hơn
trong học tập.
- Sơ đồ tư duy giúp HS ghi chép bài giảng ngắn gọn, dễ nhớ: Học sinh có thể sử dụng sơ đồ
tư duy để học bài mới, ghi chép, tóm tắt hay hệ thống hóa kiến thức của từng bài học, từng môn
học một mà không tốn nhiều thời gian. Bởi thay vì phải học thuộc lòng các khái niệm, định
nghĩa và cả bài giảng đọc chép như lúc trước, giờ đây học sinh có thể hiểu và nắm được khái
niệm qua hình vẽ. Chính sự liên tưởng theo hướng dẫn của giáo viên cũng giúp các em nhớ
được phần trọng tâm của bài giảng.
Cách học này còn phát triển được năng lực riêng của từng học sinh không chỉ về trí tuệ, vẽ,
viết gì trên sơ đồ tư duy, hệ thống hóa kiến thức chọn lọc những phần nào trong bài để ghi, thể
hiện dưới hình thức kết hợp hình vẽ, chữ viết, màu sắc, vận dụng kiến thức được học qua sách

vở vào cuộc sống.
- Giúp HS tự học: Đây là hình thức tự học theo hướng phát huy tính độc lập và tính sáng tạo
của học sinh. Học sinh nghiên cứu nội dung SGK trước ở nhà, soạn các ý chính và kiến thức
trọng tâm một cách có hệ thống, và theo ý kiến của bản thân nên khả năng thu nhận kiến thức
mới, ghi nhớ và vận dụng kiến thức một cách linh hoạt.
- Là phương pháp tối ưu trong thảo luận nhóm và thuyết trình: Sơ đồ tư duy chính là một
bức tranh tổng thể về chủ đề đang hướng tới để mỗi cá nhân có thể hiểu được bức tranh đó,
nắm bắt được diễn biến của quá trình tư duy theo nhóm đang diễn ra đến đâu, đang ở nhánh
nào của sơ đồ tư duy và tổng quan toàn bộ kết quả của nhóm ra sao. Điều này giúp tiết kiệm
thời gian làm việc trong nhóm do các thành viên không mất thời gian giải thích ý tưởng của

GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 10


Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

mình thuộc ý lớn nào.
Trong quá trình thảo luận nhóm có rất nhiều ý kiến trong khi đó mỗi người luôn giữ chính
kiến của mình, không hướng vào mục tiêu đã đề ra dẫn đến không rút ra được kết luận cuối
cùng. Sử dụng sơ đồ tư duy sẽ khắc phục được những hạn chế đó bởi sơ đồ tư duy tạo nên sự
đồng thuận trong nhóm, các thành viên đều suy nghĩ tập trung vào một vấn đề chung cần giải
quyết, tránh được hiện tượng lan man và đi lạc chủ đề. Không những vậy, sơ đồ tư duy đa
chiều tạo nên sự cân bằng giữa các cá nhân và cân bằng trong tập thể. Mọi thành viên đều đóng
góp ý kiến và cùng nhau xây dựng nên sơ đồ tư duy của cả nhóm. Các thành viên tôn trọng ý
kiến của nhau và các ý kiến đều được thể hiện trên sơ đồ tư duy.
Sơ đồ tư duy là một công cụ tư duy thực sự hiệu quả bởi nó tối đa hoá được nguồn lực của
cá nhân và tập thể. Mỗi thành viên đều rèn luyện được khả năng tư duy, kỹ năng thuyết trình và
làm việc khoa học. Sử dụng sơ đồ tư duy giúp cho các thành viên hiểu được nội dung bài học

một cách rõ ràng và hệ thống. Việc ghi nhớ cũng như vận dụng cũng sẽ tốt hơn. Chỉ cần nhìn
vào sơ đồ tư duy, bất kỳ thành viên nào của nhóm cũng có thể thuyết trình được nội dung bài
học.
Như vậy sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học nhóm đã phát huy được tính sáng tạo, tối đa
hoá khả năng của mỗi cá nhân đồng thời kết hợp sức mạnh cá nhân thành sức mạnh tập thể để
có thể giải quyết được các vấn đề một cách hiệu quả. Sơ đồ tư duy tạo cho mỗi thành viên cơ
hội được giao lưu học hỏi và phát triển chính mình một cách hoàn thiện hơn.
Như vậy,nói một cách ngắn gọn, phương pháp dạy học bằng sơ đồ tư duy sẽ giúp học sinh:
-Sáng tạo hơn
-Tiết kiệm thời gian
-Ghi nhớ tốt hơn
-Nhìn thấy bức tranh tổng thể
-Tổ chức và phân loại suy nghĩ .
-Động não về một vấn đề phức tạp…
Bản đồ tư duy là một công cụ giúp học tập hiệu quả thông qua việc vận dụng cả não phải và
não trái giúp người học tiếp thu bài nhanh hơn, hiểu bài kĩ hơn, nhớ được nhiều chi tiết hơn.

GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 11


Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

Tuy nhiên bản đồ tư duy không phải là một tác phẩm hội họa nên cần tránh rơi vào việc trang
trí cầu kì, trau chuốt thay cho ghi chú (là mục đích chính khi sử dụng bản đồ tư duy).
1.3.Phương thức tạo lập:
- Bước 1: Vẽ chủ đề ở trung tâm trên một tờ giấy (đặt nằm ngang), vẽ trung tâm của bảng.
+ Người vẽ sẽ bắt đầu từ trung tâm với hình ảnh của chủ đề. Hình ảnh có thể thay thế cho nhiều
từ và giúp chúng ta sử dụng tốt hơn trí tưởng tượng của mình. Sau đó có thể bổ sung từ ngữ

vào hình vẽ chủ đề nếu chủ đề không rõ ràng.
+ Nên sử dụng màu sắc vì màu sắc có tác dụng kích thích não như hình ảnh.
+ Có thể dùng từ khóa, kí hiệu nào đó gợi ấn tượng sâu sắc về chủ đề.
- Bước 2: Vẽ thêm các tiêu đề phụ vào chủ đề trung tâm
+ Tiêu đề phụ có thể viết bằng chữ in hoa nằm trên các nhánh to để làm nổi bật.
+ Tiêu đề phụ được gắn với trung tâm.

GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 12


Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

+ Tiêu đề phụ nên được vẽ chéo góc để nhiều nhánh phụ khác có thể được vẽ tỏa ra một cách
dễ dàng.
- Bước 3: Trong từng tiêu đề phụ vẽ thêm các ý chính và các chi tiết hỗ trợ.
+ Khi vẽ các ý chính và các chi tiết hỗ trợ chỉ nên tận dụng các từ khóa và hình ảnh.
+ Nên dùng những biểu tượng, cách viết tắt để tiết kiệm không gian vẽ và thời gian.
+ Mỗi từ khóa, hình ảnh nên được vẽ trên một đoạn gấp khúc riêng trên nhánh. Trên mỗi khúc
nên chỉ có tối đa một từ khóa.
+ Sau đó nối các nhánh chính cấp 1 đến hình ảnh trung tâm, nối các nhánh cấp 2 đến các nhánh
cấp 1, nối các nhánh cấp 3 đến các nhánh cấp 2…bằng đường kẻ. Các đường kẻ càng ở gần
trung tâm thì càng được tô đậm hơn.
+ Nên dùng nhiều nhánh cong hơn là đường thẳng để tránh sự buồn tẻ, tạo sự mềm mại, cuốn
hút.
+ Tất cả các nhánh tỏa ra cùng một điểm nên có cùng một màu. Chúng ta thay đổi màu sắc khi
đi từ ý chính ra đến các ý phụ cụ thể hơn.
- Bước 4: Người viết có thể thêm nhiều hình ảnh nhằm giúp các ý quan trọng thêm nổi bật
cũng như giúp lưu chúng vào trí nhớ tốt hơn.

2. Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương Dao Động Cơ Vật lí 12 cơ bản
2.1. Sơ đồ tư duy đối với việc học bài cũ của học sinh:
Ở cuối mỗi bài học đều có phần câu hỏi để học sinh tự soạn vào vở, nhưng đa số học là
dùng sách tham khảo để soạn vào để đối phó với giáo viên trên lớp. Để khắc phục vấn đề trên
giáo viên nên giao nhiệm vụ cho học sinh thể hiện các đơn vị kiến thức đó bằng Sơ đồ tư duy
vào vở bài tập. Qua Sơ đồ tư duy học sinh liên kết lại các kiến thức đã học, sắp xếp lại một
cách khoa học, có hệ thống hoặc có thể suy luận ra các biểu thức để vận dụng vào tính nhanh ở
bài tập trắc nghiệm.
2.2.Sử dụng sơ đồ tư duy vào kiểm tra bài cũ:
Qua kiểm tra bài cũ giáo viên kiểm tra kiến thức học sinh đã học và việc chuẩn bị bài tập,
soạn bài của học sinh ở nhà. Vì thời gian giới hạn nên thông thường giáo viên chỉ kiểm tra một
phần kiến thức của bài học trước .Còn học sinh trình bày từ đầu đến cuối kiến thức của bài học
một cách cụ thể, chi tiết đến dẫn chứng nên rất tốn thời gian mà khả năng diễn đạt, trình bày

GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 13


Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

của học sinh trước đám đông không phải lúc nào cũng tốt nên điểm thường không cao mà cả
lớp cũng không thể ôn lại bài qua câu trả lời của bạn. Sử dụng sơ đồ tư duy sẽ khắc phục được
những điều này. Tùy vào dung lượng của bài học mà giáo viên gọi số lượng học sinh lên2 kiểm2

x
v
+ 2 2 =1
2
A

Aω

tra.

Ví dụ kiểm tra bài cũ “TIẾT 3 : BÀI TẬP DAO ĐỘNG ĐIỀU HÒA ”, Vật lí 12 cơ bản.
Qua câu hỏi kiểm tra bài cũ và phần trả lời của học sinh, GV ôn lại nội dung kiến thức cơ bản
- Bước 1: GV chuẩn bị câu hỏi ở phần trung tâm của sơ đồ tư duy( chuẩn bị trước ở giấy A3)

Một vật dao động điều hòa với phương trình :
a) Lập phương trình vận tốc của vật .Ở vị trí nào thì vận tốc bằng không ? Ở vị trí nào thì vận tốc có
độ lớn cực đại
b) Lập phương trình gia tốc của vật. ? ở vị trí nào thì gia tốc bằng không ?ở vị trí nào thì gia tốc có độ
lớn cực đại ?
c)Thiết lập biểu thức liên hệ giữa : a , v , x , A , .

- Bước 2: Gọi 2 học sinh lên bảng trả lời câu a và b .
Một vật dao động điều hòa với phương trình :
a) Lập phương trình vận tốc của vật .Ở vị trí nào thì
vận tốc bằng không ? Ở vị trí nào thì vận tốc có độ lớn
cực đại
b) Lập phương trình gia tốc của vật. ? ở vị trí nào thì
gia tốc bằng không ?ở vị trí nào thì gia tốc có độ lớn
cực đại ?
c)Thiết lập biểu thức liên hệ giữa : a , v , x , A , .
- Phương trình vận tốc ;

- Khi vật qua VTCB : x = 0 thì gia tốc
của vật : a = - Khi vật ở biên : x = +A hoặc x = - A
thì gia tốc của vật :

GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

a2
v2
+
=1
A2ω 4 A2ω 2

- Phương trình gia tốc ;

- Khi vật ở biên : x = +A
hoặc x = - A thì vận tốc của
vật v = 0
- Khi vật qua VTCB : x = 0
thì vận tốc của vật:

Trang: 14


Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

Gọi 1 học sinh lên bảng trả lời c.
- Bước 3 : GV nhận xét và hoàn thành sơ đồ tư duy, qua đó ôn lại kiến thức cơ bản để vận
dụng giải bài tập .
Một vật dao động điều hòa với phương trình :
a) Lập phương trình vận tốc của vật .Ở vị trí nào thì
vận tốc bằng không ? Ở vị trí nào thì vận tốc có độ lớn
cực đại
b) Lập phương trình gia tốc của vật. ? ở vị trí nào thì
gia tốc bằng không ?ở vị trí nào thì gia tốc có độ lớn

cực đại ?
c)Thiết lập biểu thức liên hệ giữa : a , v , x , A , .

- Phương trình vận tốc ;

- Phương trình gia tốc ;

- Khi vật ở biên : x = +A
hoặc x = - A thì vận tốc của
vật v = 0
- Khi vật qua VTCB : x = 0
thì vận tốc của vật:

- Khi vật qua VTCB : x = 0 thì gia tốc
của vật : a = - Khi vật ở biên : x = +A hoặc x = - A
thì gia tốc của vật :

x2
cos (ωt + ϕ ) = 2
A
2

v2
sin (ωt + ϕ ) = 2 2
Aω
2

x2
v2
+

=1
A2 A2ω 2

a2
cos (ωt + ϕ ) = 2 4
Aω
2

a2
v2
+ 2 2 =1
2 4
Aω Aω

Như vậy chỉ trong một khoảng thời gian ngắn, giáo viên có thể kiểm tra được 3 học sinh mà cả
lớp có thể ôn lại kiến thức bài cũ qua sơ đồ bạn trình bày trên bảng. Hoặc có thể giáo viên kiểm
tra sơ đồ tư duy học sinh vẽ ở nhà về bài học, hỏi thêm một vài câu hỏi phụ để lấy điểm miệng.
2.3. Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy bài mới :
GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 15


Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

Với phương pháp bản đồ tư duy trong giảng dạy, từng bước giáo viên sẽ giúp học sinh
tự mình phát hiện dần dần toàn bộ kiến thức bài học. Bắt đầu bằng những kiến thức tổng quát
nhất - trọng tâm bài học- trung tâm bản đồ. Giáo viên giúp học sinh tái hiện những kiến thức
lớn xoay quanh trọng tâm bài học, những ý nhỏ trong từng ý lớn cứ như vậy đến khi giờ học
kết thúc cũng là lúc kiến thức tổng quát của bài học được trình bày một cách sáng tạo, sinh

động trên bản đồ. Không những cung cấp cho học sinh kiến thức tổng thể, bản đồ tư duy còn
giúp cho học sinh nhìn nhận đa chiều mọi mặt của vấn đề, từ đó đưa ra các ý tưởng mới, phát
hiện mới, tìm ra sự liên kết, ràng buộc các ý tưởng trong bài tức tìm ra mạch lôgic của bài học.
Sau khi hoàn thiện, học sinh nhìn vào bản đồ là có thể tái hiện, thuyết trình lại được toàn bộ nội
dung kiến thức bài học. Đồng thời học sinh cũng có thể khẳng định được toàn bộ dung lượng
kiến thức của bài, xác định ý chính, ý phụ và lên kế hoạch học tập hiệu quả. Như vậy , đối với
các văn bản nghị luận , lập luận luôn chặt chẽ, lí lẽ phải rõ ràng, thì việc lập sơ đồ tư duy sẽ
giúp học sinh nắm chắc được kiến thức một cách logic.
Cụ thể tiến trình một tiết dạy theo sơ đồ tư duy như sau:
-Giáo viên giới thiệu bài mới và ghi chủ đề chính của bài học lên trung tâm, có thể bằng hình
ảnh vì hình ảnh có thể giúp học sinh nhớ thông tin hiệu quả hơn là từ ngữ.
-Sau khi giáo viên đặt câu hỏi để học sinh phát hiện các nhánh lớn cấp số 1. Giáo viên vẽ các
nhánh cấp 1 lên bảng.
-Chia lớp thành các nhóm (số lượng nhóm phụ thuộc vào số ý cấp 1), giao nhiệm vụ cho mỗi
nhóm thảo luận vẽ một nhánh vào giấy nháp. Trong khi học sinh thảo luận, vẽ nháp, giáo viên
đến từng nhóm (hoặc có thể vẽ cá nhân) để kiểm tra và giúp các em hoàn thiện, chuẩn các ý
của nhánh mình để khi lên bảng trình bày bớt sửa chữa.
-Giáo viên chỉ định hoặc nhóm cử đại diện lên bảng vẽ sơ đồ nhánh của nhóm mình.
-Trên bảng đã có bức tranh tổng thể về bài học, giáo viên tổ chức cho lớp nhận xét, bổ sung,
hoàn chỉnh bức tranh.
- Giáo viên chỉ định một học sinh lên thuyết trình lại toàn bộ bài học theo sơ đồ mà lớp đã vẽ
trên bảng.
Ví dụ: Tiến trình tiết dạy bằng sơ đồ tư duy bài : ‘ DAO ĐỘNG ĐIỀU HÒA’
- Bước 1: Vẽ chủ đề ở trung tâm

GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 16

Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

Sau khi kiểm tra bài cũ, giới thiệu bài mới, giáo viên ghi chủ đề vào trung tâm của bảng
học. Có thể bằng hình ảnh vì hình ảnh có thể giúp học sinh nhớ thông tin hiệu quả hơn là từ
ngữ.

- Bước 2: Vẽ thêm các tiêu

đề phụ vào chủ đề

trung tâm
Đặt câu hỏi để học sinh phát hiện các nhánh lớn cấp số 1. Giáo viên vẽ các nhánh cấp 1 lên
bảng.

GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 17


Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

- Bước 3: Trong từng tiêu đề phụ vẽ thêm các ý chính và các chi tiết hỗ trợ.

GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 18


Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

Bước 3 này có hai cách tiến hành:
Cách 1: Giáo viên sẽ là người vẽ sơ đồ tư duy.
Giáo viên lần lượt tiến hành phát triển ý cho từng nhánh qua hệ thống câu hỏi phát vấn học
sinh. Tiến trình này giống như phương pháp dạy thông thường nhưng giáo viên không ghi như
truyền thống mà sẽ ghi bằng sơ đồ, với những kí tự vắn tắt, sử dụng màu sắc để phân tầng các
ý, các nhánh. Cách này sử dụng cho những lớp chưa quen cách ghi chép, học tập theo sơ đồ tư
duy, và đối với những bài phức tạp, khó đối với học sinh.
Cách 2: Học sinh sẽ là người thể hiện trên bảng.
- Giáo viên chia lớp thành bốn nhóm (số lượng nhóm phụ thuộc vào số ý cấp 1), giao nhiệm vụ
cho mỗi nhóm thảo luận vẽ một nhánh vào giấy nháp. Trong khi học sinh thảo luận, vẽ nháp,
giáo viên đến từng nhóm (hoặc có thể vẽ cá nhân) để kiểm tra và giúp các em hoàn thiện, hoàn
chỉnh các ý của nhánh mình, để khi lên bảng trình bày bớt sửa chữa.
-Giáo viên chỉ định hoặc nhóm cử đại diện lên bảng vẽ sơ đồ nhánh của nhóm mình. Trong khi
đại diện bốn nhóm lên bảng trình bày, các thành viên còn lại sẽ tự vẽ theo ý mình toàn bộ bài
học. Giáo viên đi kiểm tra, giúp đỡ học sinh.
-Sau khi đại diện bốn tổ đã hoàn thành, trên bảng đã có bức tranh tổng thể về bài học, giáo viên
tổ chức cho lớp nhận xét, bổ sung, hoàn chỉnh.
Bước 4:Thuyết minh
- Giáo viên chỉ định một học sinh lên thuyết trình lại toàn bộ bài học theo sơ đồ mà lớp đã vẽ
trên bảng.
-Giáo viên nhận xét.
Bước 5: Giáo viên củng cố bài học.
Giáo viên yêu cầu học sinh tập trung nhìn vào sơ đồ tư duy trên bảng, giáo viên nhấn
mạnh các ý chính và chỉ ra mạch logic,kiến thức cơ bản của bài học. Bước này chỉ khoảng hai
đến ba phút nhưng đã khắc sâu, nhấn mạnh kiến thức trọng tâm trong học sinh. Củng cố rất
hiệu quả khi có sơ đồ trực quan trên bảng.

2.4. Bản đồ tư duy trong việc củng cố, khái quát bài học :

GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 19


Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

Sau mỗi tiết học bao giờ giáo viên cũng phải củng cố, nhắc lại kiến thức trọng tâm. Với cách
ghi bảng truyền thống, rất khó khắc sâu lại kiến thức trọng tâm của bài học. Nhưng với sơ đồ tư
duy sau mỗi tiết học giáo viên và học sinh chỉ cần nhìn lên bảng đã có bức tranh tổng thể về bài
học, kiến thức theo kiểu phân tầng, trực quan dễ dàng nắm bắt
Đối với học sinh, với lối ghi chép truyền thống để học bài, ôn tập bài học sinh phải học thuộc
từng câu, từng chữ , khó thuộc nhưng nhanh quên. Bản đồ tư duy giúp các em khắc phục được
hạn chế đó. Sau mỗi giờ học, Khi cần củng cố kiến thức học sinh chỉ cần nhìn vào bản đồ tư
duy có thể tái hiện được kiến thức bài học. Với cách học truyền thống, khả năng nhớ kiến thức
của học sinh thường ít hơn 50% dung lượng bài. Nhưng với bản đồ tư duy học sinh chỉ cần
nhìn vào bản đồ tư duy có thể tái hiện được 80%-90% kiến thức bài học. Đến khi ôn thi học
sinh không phải mất một lượng lớn thời gian để đọc lại kiến thức như cách học truyền thống
mà chỉ cần quan sát lại sơ đồ tổng thể vẫn có thể tái hiện nội dung bài học một cách cụ thể, chi
tiết và sáng tạo. Như thế học sinh vừa nâng cao được kết quả học tập vừa tiết kiệm được thời
gian mà sử dụng kiến thức bài học một cách sáng tạo chứ không rập khuôn máy móc như lối
học đọc-chép.
Có thể tóm tắt hoạt động dạy học trên lớp với sơ đồ tư duy như sau:
Hoạt động 1: Lập sơ đồ tư duy : Mở đầu bài học, giáo viên có thể cho học sinh lập sơ đồ tư
duy theo nhóm hay cá nhân với các gợi ý của giáo viên.
Hoạt động 2: Báo cáo, thuyết minh về sơ đồ tư duy : Chỉ định một học sinh hoặc đại diện của
các nhóm học sinh lên vẽ lại nhánh kiến thức của tổ mình, tùy vào thời gian giáo viên có thể
yêu cầu học sinh thuyết minh. Qua hoạt động này vừa biết rõ việc hiểu kiến thức của các em
vừa là một cách rèn cho các em khả năng thuyết trình trước đông người, giúp các em tự tin
hơn, mạnh dạn hơn, đây cũng là một trong những điểm cần rèn luyện của học sinh hiện nay.
Hoạt động 3: Thảo luận, chỉnh sửa, hoàn thiện sơ đồ tư duy : Tổ chức cho học sinh thảo

luận, bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện sơ đồ tư duy về kiến thức của bài học. Giáo viên sẽ là
người cố vấn, giúp học sinh hoàn chỉnh sơ đồ tư duy về hình thức và cả nội dung.
Hoạt động 4: Củng cố kiến thức bằng một sơ đồ tư duy : Giáo viên củng cố hoặc cho học
sinh lên thuyết minh về kiến thức bài học thông qua sơ đồ tư duy trên bảng. Khi học sinh đã
thiết kế sơ đồ tư duy và tự “ghi chép” phần kiến thức như trên là các em đã hiểu sâu kiến thức,

GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 20


Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

biết chuyển kiến thức từ sách giáo khoa theo cách trình bày thông thường thành cách hiểu, cách
ghi nhớ riêng của mình.
SƠ ĐỒ TƯ DUY BÀI : “CON LẮC LÒ XO ”

GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 21


Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

SƠ ĐỒ TƯ DUY BÀI : “CON LẮC ĐƠN ”

SƠ ĐỒ TƯ DUY BÀI : “TỔNG HỢP DAO ĐỘNG ĐIỀU HÒA ”
GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 22

Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 23


Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

SƠ ĐỒ TƯ DUY : “ÔN TẬP CHƯƠNG DAO ĐỘNG CƠ ”

GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 24


Đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học chương DAO ĐỘNG CƠ vật lí 12 cơ bản

3.Khả năng áp dụng :
- Vận dụng sơ đồ tư duy đã tạo một không khí sôi nổi, hào hứng của cả thầy và trò trong dạy
học, góp phần chấm dứt tình trạng đọc – chép, nhìn – ghi của học sinh. Là một trong những nội
dung quan trọng đóng góp vào phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh
tích cực” mà Bộ GD&ĐT đang đẩy mạnh triển khai.
-Trong năm học 2012 – 2013: Đề tài được tôi vận dụng trong việc giảng dạy ở lớp 12A3,
12A4, 12A6,
THỐNG KÊ CHẤT LƯỢNG KHẢO SÁT
LỚP

SĨ SỐ

GIỎI(%)

KHÁ (%)

TB(%)

12A3

42

8(19%)

29(69%)

4(9,5%)

12A4

45

7(15.5%)

32(71,1%)

5(11.2%)

12A6

45

8(18%)

31(68.8%)

5(11.2%)

YẾU(%)
1(2.3%)
1(2.2%)
1(2.2%)

- Hướng phát triển đề tài:
Nội dung, kiến thức nghiên cứu tiếp theo của đề tài : Sử dụng sơ đồ tư duy trong giảng dạy các
chương còn lại của vật lí 12 cơ bản và trong chương trình vật lí 10, vật lí 11.
4. Lợi ích kinh tế-xã hội của đề tài:
Giảng dạy theo sơ đồ tư duy mang tính khả thi cao vì đây là một phương pháp dạy học hiện
đại, phát huy tối đa sự chủ động, sáng tạo của học sinh. Điều quan trọng nữa là có thể vận dụng
được với bất kỳ điều kiện cơ sở vật chất nào của tất cả các trường hiện nay. Với những vật liệu rất
dễ kiếm, rất kinh tế và cách làm đơn giản. Có thể thiết kế trên giấy, bìa, bảng bằng cách sử dụng
bút chì màu, phấn màu hoặc cũng có thể thiết kế trên phần mềm sơ đồ tư duy.

C. KẾT LUẬN:
Nghiên cứu và thực hiện đề tài tôi đã làm rõ được những vấn đề sau :
- Dựa trên cơ sở lí luận về dạy học tích cực và lí luận về Sơ đồ tư duy trong tổ chức các
hoạt động dạy và học trong bộ môn Vật lí, tôi tiến hành thiết kế tiến trình sử dụng Sơ đồ tư
duy trong dạy học chương "Dao động cơ " - Vật lí 12 cơ bản nhằm nâng cao sự hứng thú học
tập chủ động, sáng tạo của học sinh.

GV:Cao Đình Minh - Trường THPT số 3 Phù Cát

Trang: 25