Các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán của các doanh nghiệp kiểm toán việt nam theo định hướng tăng cường năng lực cạnh tranh trong điều kiện hội nhập quốc

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH
-------------------------------------

Phan Văn Dũng

CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG KIỂM TOÁN
CỦA CÁC DOANH NGHIỆP KIỂM TOÁN VIỆT NAM
THEO ĐỊNH HƯỚNG TĂNG CƯỜNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH
TRONG ĐIỀU KIỆN HỘI NHẬP QUỐC TẾ

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
Tp. Hồ Chí Minh - Năm 2015


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH
-------------------------------------

Phan Văn Dũng
CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG KIỂM TOÁN
CỦA CÁC DOANH NGHIỆP KIỂM TOÁN VIỆT NAM
THEO ĐỊNH HƯỚNG TĂNG CƯỜNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH
TRONG ĐIỀU KIỆN HỘI NHẬP QUỐC TẾ

Chuyên ngành: Kế toán
Mã số: 62.34.03.01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

PGS. TS. MAI THỊ HOÀNG MINH
Tp. Hồ Chí Minh - Năm 2015


i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện dưới sự
hướng dẫn của Người hướng dẫn khoa học.
Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong Luận án là trung thực và chưa từng được
ai công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác, ngoại trừ một số kết quả được
công bố trong các công trình khoa học của chính Tác giả.
Tất cả những nội dung được kế thừa, tham khảo từ nguồn tài liệu khác đều được
Tác giả trích dẫn đầy đủ và ghi nguồn cụ thể trong Danh mục các tài liệu tham khảo.

TÁC GIẢ LUẬN ÁN

PHAN VĂN DŨNG


ii

LỜI CẢM ƠN

Xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Viện Đào tạo Sau Đại học, Ban Chủ
nhiệm khoa và Quý Giảng viên Khoa Kế toán - Kiểm toán Trường Đại học Kinh tế TP.
HCM đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn và tạo điều kiện trong suốt quá trình đào tạo,
nghiên cứu và thực hiện Luận án.
Xin cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình và hữu ích của lãnh đạo Bộ Tài chính; Vụ
Chế độ Kế toán và Kiểm toán; UBCKNN; Kiểm toán Nhà nước; VCCI; VAA;

VACPA; ACCA; CPA Australia; Ban Giám hiệu, Ban Chủ nhiệm và Quý Giảng viên
khoa Kế toán - Kiểm toán các trường Đại học Kinh tế TP.HCM, Đại học Kinh tế Luật – Đại học Quốc gia TP.HCM, Đại học Kinh tế - ĐH Đà Nẵng, Đại học Ngân
hàng, Đại học Sài Gòn, Đại học Công nghiệp TP. HCM, Đại học Tôn Đức Thắng,
Đại học Nguyễn Tất Thành, Đại học Tài chính - Marketing, Đại học Nha Trang, Đại
học Duy Tân; Tạp chí Kinh tế - Phát triển - Trường Đại học Kinh tế TP. HCM, Tạp
chí Kinh tế và Hội nhập, Tạp chí Kế toán - Hội Kế toán, Tạp chí Nghiên cứu khoa
học về Kiểm toán - Kiểm toán Nhà nước, Hội thảo Quốc tế về Kinh tế - Tài chính 2014 lần 1 (IFCE); Cục thuế TP. HCM, Vũng Tàu, Khánh Hòa, Long An; Ban quản
lý Khu chế xuất – Khu công nghiệp TP. HCM; BGĐ, Kế toán trưởng các doanh
nghiệp tại các Khu chế xuất – Khu công nghiệp TP. HCM; Ban Quản trị, BGĐ cùng
KTV các DNKT. Đã hỗ trợ, trao đổi và chia sẻ, đánh giá và đóng góp ý kiến quý báu
trong suốt quá trình nghiên cứu, khảo sát, thu thập dữ liệu.
Xin chân thành cảm ơn Quý Thành viên Hội đồng các cấp, đã đóng góp nhiều
ý kiến quý báu trong quá trình hoàn thiện Luận án.
Xin bày tỏ sự cảm ơn đến các Thân hữu, Đồng nghiệp và Gia đình đã động viên,
chia sẻ và tạo điều kiện thuận lợi để Luận án được hoàn thành!

Tác giả Luận án


iii

MỤC LỤC
Lời cam đoan .................................................................................................................... i
Lời cảm ơn .......................................................................................................................ii
Danh mục bảng ............................................................................................................... ix
Danh mục hình................................................................................................................. x
Danh mục các chữ viết tắt .............................................................................................xii
PHẦN GIỚI THIỆU ........................................................................................................ 1
1. Lý do chọn đề tài ......................................................................................................... 1
2. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................................... 2

3. Câu hỏi nghiên cứu ...................................................................................................... 2
4. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................................. 3
5. Phạm vi nghiên cứu ..................................................................................................... 3
6. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................. 3
7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của Luận án ................................................................ 5
8. Kết cấu của Luận án .................................................................................................... 5
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC ......................................... 7
1.1. Tổng quan và phân tích đánh giá các nghiên cứu đã thực hiện về nhân tố tác động
đến CLKT và NLCT của DNKT ..................................................................................... 7
1.1.1. Các nghiên cứu đã thực hiện về nhân tố tác động đến CLKT .............................. 7
1.1.1.1. Các nghiên cứu nước ngoài về các nhân tố tác động đến CLKT ....................... 7
1.1.1.2. Các nghiên cứu trong nước về các nhân tố tác động đến CLKT ..................... 28
1.1.2. Các nghiên cứu đã thực hiện về các nhân tố tác động đến NLCT của DNKT ... 33
1.1.2.1. Các nghiên cứu nước ngoài về các nhân tố tác động đến NLCT của DNKT .. 33
1.1.2.2. Các nghiên cứu trong nước về các nhân tố tác động đến NLCT của DNKT ... 35
1.1.3. Các nghiên cứu đã thực hiện về tác động của CLKT đến NLCT của DNKT .... 37
1.2. Những kết quả đạt được từ các nghiên cứu trước và những vấn đề tiếp tục nghiên cứu.. 38
1.2.1. Những kết quả đạt được từ các nghiên cứu trước............................................... 38
1.2.1.1. Đối với các nghiên cứu có liên quan đến nhân tố tác động đến CLKT ........... 38
1.2.1.2. Đối với các nghiên cứu có liên quan đến các nhân tố tác động đến NLCT của DNKT . 40
1.2.1.3. Đối với các nghiên cứu có liên quan đến mối liên quan giữa CLKT và NLCT của DNKT 41
1.2.2. Các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu và được thực hiện trong Luận án ............... 42
Kết luận Chương 1......................................................................................................... 44


iv
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN CLKT
CỦA DNKT VIỆT NAM THEO ĐỊNH HƯỚNG TĂNG CƯỜNG NLCT TRONG
ĐIỀU KIỆN HỘI NHẬP QUỐC TẾ ............................................................................. 45
2.1. Một số vấn đề chung và cơ sở lý thuyết có liên quan đến các nhân tố tác động đến CLKT . 45

2.1.1. Một số vấn đề chung về kiểm toán và CLKT ..................................................... 45
2.1.1.1. Định nghĩa về kiểm toán .................................................................................. 46
2.1.1.2. Đặc điểm của kiểm toán ................................................................................... 46
2.1.1.3. Chất lượng và đặc điểm của chất lượng ........................................................... 47
2.1.1.4. Chất lượng kiểm toán ....................................................................................... 48
2.1.1.5. Chuẩn mực quốc tế về kiểm soát chất lượng (ISQC1) ..................................... 50
2.1.1.6. Khuôn khổ IAASB về CLKT ........................................................................... 51
2.1.2. Cơ sở lý thuyết các nhân tố tác động đến CLKT ............................................... 52
2.1.2.1. Lý thuyết Ủy nhiệm và các nhân tố tác động đến CLKT ................................. 52
2.1.2.2. Lý thuyết Cung cầu và các nhân tố tác động đến CLKT ................................. 54
2.1.3. Mô hình nghiên cứu các nhân tố tác động đến CLKT được sử dụng trong Luận án . 55
2.2. Một số vấn đề chung và cơ sở lý thuyết có liên quan đến các nhân tố tác động
đến NLCT của DNKT ................................................................................................... 57
2.2.1. Một số vấn đề chung về cạnh tranh và NLCT .................................................... 57
2.2.1.1. Khái niệm về cạnh tranh ................................................................................... 57
2.2.1.2. Đặc điểm của cạnh tranh .................................................................................. 57
2.2.1.3. Năng lực cạnh tranh.......................................................................................... 58
2.2.2. Cơ sở lý thuyết có liên quan đến các nhân tố tác động đến NLCT và tác động
của CLKT đến NLCT của DNKT ................................................................................. 58
2.2.2.1. Lý thuyết về cạnh tranh và Lý thuyết cạnh tranh đón đầu tương lai với NLCT của DNKT ...59
2.2.2.2. Lý thuyết cạnh tranh dựa trên Nguồn lực của doanh nghiệp (RBV) với các
nhân tố tác động đến NLCT của DNKT ........................................................................ 61
2.2.2.3. Lý thuyết cạnh tranh dựa trên năng lực của doanh nghiệp (CBV) và sự
tác động của CLKT đến NLCT ..................................................................................... 62
2.2.3. Mô hình nghiên cứu các nhân tố tác động đến NLCT được sử dụng trong Luận án . 63
2.2.4. Mô hình nghiên cứu CLKT và các nhân tố CLKT tác động đến NLCT ............ 64
Kết luận Chương 2......................................................................................................... 66


v

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................................................... 67
3.1. Phương pháp nghiên cứu và quy trình nghiên cứu ................................................. 67
3.1.1. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 67
3.1.2. Quy trình nghiên cứu .......................................................................................... 69
3.2. Nguồn dữ liệu, phương pháp thu thập và phân tích dữ liệu trong nghiên cứu định tính . 70
3.2.1. Nguồn dữ liệu và phương pháp thu thập dữ liệu ................................................ 70
3.2.2. Đối tượng khảo sát trong nghiên cứu định tính .................................................. 72
3.2.3. Quy trình và phương pháp phân tích dữ liệu định tính....................................... 73
3.2.3.1. Quy trình thực hiện ........................................................................................... 73
3.2.3.2. Phương pháp phân tích dữ liệu định tính ......................................................... 74
3.3. Nguồn dữ liệu và phương pháp thu thập dữ liệu trong nghiên cứu định lượng .... 75
3.3.1. Nguồn dữ liệu của nghiên cứu định lượng ......................................................... 75
3.3.2. Đối tượng khảo sát và mẫu khảo sát trong nghiên cứu định lượng .................... 75
3.3.2.1. Đối tượng khảo sát ........................................................................................... 75
3.3.2.2. Quy mô mẫu khảo sát ....................................................................................... 75
3.3.3. Quy trình và phương pháp phân tích dữ liệu định lượng ................................... 76
3.4. Mô hình nghiên cứu và phương trình hồi quy tổng quát ........................................ 79
3.4.1. Mô hình nghiên cứu ............................................................................................ 79
3.4.2. Phương trình hồi quy tổng quát .......................................................................... 81
Kết luận Chương 3......................................................................................................... 82
CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN ......................................... 83
4.1. Kết quả nghiên cứu về thực trạng hoạt động KTĐL, CLKT và NLCT của DNKT Việt Nam 83
4.1.1. Thực trạng CLKT và NLCT của DNKT Việt Nam ........................................... 83
4.1.2. Đánh giá về CLKT và NLCT của các DNKT Việt Nam ................................... 88
4.1.3. Nguyên nhân của thực trạng ............................................................................... 88
4.2. Kết quả nghiên cứu định tính khám phá các nhân tố tác động đến CLKT và NLCT
của DNKT Việt Nam ..................................................................................................... 89
4.2.1. Phương pháp và quy trình thực hiện................................................................... 89
4.2.1.1. Phương pháp thực hiện và đối tượng khảo sát ................................................. 89
4.2.1.2. Quy trình thực hiện ........................................................................................... 90

vi
4.2.2. Kết quả nghiên cứu định tính ............................................................................. 93
4.2.3. Kiểm tra kết quả nghiên cứu định tính ............................................................... 98
4.2.4. Bàn luận từ kết quả nghiên cứu định tính ........................................................... 99
4.3. Kết quả nghiên cứu định lượng và bàn luận ......................................................... 102
4.3.1. Các giả thuyết nghiên cứu ................................................................................ 103
4.3.1.1. Các giả thuyết nghiên cứu về các nhân tố tác động đến CLKT của DNKT Việt Nam 103
4.3.1.2. Các giả thuyết nghiên cứu các nhân tố tác động đến NLCT của DNKT Việt Nam . 103
4.3.1.3. Các giả thuyết nghiên cứu về tác động của CLKT đến NLCT của DNKT Việt Nam .104
4.3.2. Phát triển thang đo ............................................................................................ 104
4.3.3. Mẫu nghiên cứu ................................................................................................ 107
4.3.4. Kết quả đo lường các nhân tố tác động đến CLKT .......................................... 108
4.3.4.1. Tổng hợp kết quả kiểm định chất lượng thang đo.......................................... 108
4.3.4.2. Kết quả phân tích nhân tố khám phá (EFA) ................................................... 110
4.3.4.3. Phân tích khám phá hồi quy đa biến (MRA) .................................................. 114
4.3.4.4. Kết quả kiểm định giả thuyết các nhân tố tác động đến CLKT ..................... 117
4.3.4.5. Bàn luận từ kết quả nghiên cứu các nhân tố tác động đến CLKT .................. 118
4.3.5. Kết quả nghiên cứu các nhân tố tác động đến NLCT....................................... 119
4.3.5.1. Tổng hợp kết quả kiểm định chất lượng thang đo.......................................... 119
4.3.5.2. Kết quả phân tích nhân tố khám phá (EFA) ................................................... 121
4.3.5.3. Phân tích khám phá hồi quy đa biến (MRA) .................................................. 124
4.3.5.4. Kết quả kiểm định giả thuyết các nhân tố tác động đến NLCT ..................... 127
4.3.5.5. Bàn luận về kết quả ........................................................................................ 128
4.3.6. Kết quả nghiên cứu tác động của CLKT đến NLCT của DNKT Việt Nam .... 130
4.3.6.1. Phân tích hồi quy đa biến (MRA) .................................................................. 130
4.3.6.2. Bàn luận về kết quả ........................................................................................ 133
4.3.7. Kết quả nghiên cứu các nhân tố CLKT tác động đến NLCT ........................... 133
4.3.7.1. Giả thuyết nghiên cứu .................................................................................... 134

4.3.7.2. Phân tích hồi quy đa biến (MRA) .................................................................. 134
4.3.7.3. Kết quả kiểm định giả thuyết các nhân tố CLKT tác động đến NLCT .......... 138
4.3.7.4. Bàn luận về kết quả ........................................................................................ 139
Kết luận Chương 4....................................................................................................... 140


vii
CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH ........................................... 143
5.1. Kết luận và đóng góp của nghiên cứu ................................................................... 143
5.1.1. Kết luận ............................................................................................................. 143
5.1.2. Đóng góp của Luận án ...................................................................................... 144
5.2. Quan điểm và định hướng nâng cao CLKT, tăng cường NLCT của DNKT
Việt Nam trong giai đoạn hội nhập kinh tế thế giới .................................................... 149
5.2.1. Quan điểm nâng cao CLKT và NLCT của DNKT Việt Nam .......................... 149
5.2.2. Định hướng nâng cao CLKT, tăng cường NLCT của các DNKT Việt Nam ... 149
5.3. Định hướng giải pháp nâng cao CLKT và NLCT của các DNKT Việt Nam....... 150
5.3.1. Định hướng giải pháp nâng cao CLKT của các DNKT Việt Nam................... 150
5.3.2. Định hướng giải pháp nâng cao NLCT của các DNKT Việt Nam................... 153
5.3.3. Điều kiện để thực hiện các giải pháp ................................................................ 154
5.4. Ý nghĩa khoa học – thực tiễn, hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo. 157
5.4.1. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn .......................................................................... 157
5.4.2. Hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo .................................. 158
KẾT LUẬN ................................................................................................................. 159
DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN .................................................................................................................... xiv
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ xvi


viii
PHỤ LỤC

Phụ lục 1: Danh sách các DNKT đang hoạt động tại Việt Nam ............................... 1/PL
Phụ lục 2: Bảng tổng hợp các nghiên cứu trước có liên quan đến các nhân tố tác động
đến CLKT - Theo loại hình ...................................................................................... 6/PL
Phụ lục 3: Các nhân tố tác động đến CLKT theo nghiên cứu của nước ngoài – Việt Nam . 10/PL
Phụ lục 4: Khuôn khổ CLKT (IAASB, 2014) ......................................................... 12/PL
Phụ lục 5: Dàn bài thảo luận chính thức.................................................................. 16/PL
Phụ lục 6: Danh sách Chuyên gia được phỏng vấn trong nghiên cứu định tính ..... 17/PL
Phụ lục 7: Danh sách các DNKT là thành viên các hãng KT quốc tế (15/04/2015)18/PL
Phụ lục 8: Tổng hợp các nhân tố khám phá CLKT qua ý kiến phỏng vấn sâu Chuyên gia . 19/PL
Phụ lục 9: Tổng hợp các nhân tố khám phá NLCT qua ý kiến phỏng vấn sâu Chuyên gia . 36/PL
Phụ lục 10: Kết quả nghiên cứu định tính các nhân tố tác động đến CLKT của DNKT Việt Nam ..56/PL
Phụ lục 11: Kết quả nghiên cứu định tính các nhân tố tác động đến NLCT của DNKT Việt Nam ..58/PL
Phụ lục 12: Bảng khảo sát kiểm tra kết quả nghiên cứu định tính các nhân tố tác động
đến chất lượng kiểm toán và năng lực cạnh tranh, tác động của chất lượng kiểm toán
đến năng lực cạnh tranh trong điều kiện hội nhập quốc tế ...................................... 60/PL
Phụ lục 13: Các khái niệm phục vụ cho việc đo lường các nhân tố ....................... 63/PL
Phụ lục 14: Kết quả khảo sát kiểm tra các nhân tố phát hiện trong nghiên cứu định tính . 72/PL
Phụ lục 15: Bảng khảo sát nghiên cứu định lượng .................................................. 74/PL
Phụ lục 16: Kết quả nghiên cứu nhân tố tác động đến CLKT các DNKT Việt Nam 80/PL
Phụ lục 17: Kết quả nghiên cứu nhân tố tác động đến NLCT các DNKT Việt Nam.119/PL
Phụ lục 18: Bảng giá trị tới hạn Chi bình phương................................................. 165/PL
Phụ lục 19: Danh sách đơn vị được khảo sát......................................................... 166/PL
Phụ lục 20: Danh sách các chuyên gia tham gia khảo sát ..................................... 170/PL


ix

DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1: Tóm tắt Khuôn khổ CLKT theo IAASB, 2014 .............................................52
Bảng 3.1: Số lượng mẫu và cơ cấu đối tượng khảo sát .................................................76

Bảng 4.1: Cơ cấu các DNKT - Theo loại hình doanh nghiệp .......................................84
Bảng 4.2: Cơ cấu nhân viên trong ngành kiểm toán .....................................................85
Bảng 4.3: So sánh doanh thu DNKT nước ngoài và DNKT Việt Nam ........................ 85
Bảng 4.4: So sánh doanh thu bình quân trên DNKT của DNKT nước ngoài và DNKT Việt Nam ...86
Bảng 4.5: So sánh năng suất bình quân trên KTV của DNKT nước ngoài và DNKT Việt Nam........87
Bảng 4.6: Tình hình chất lượng dịch vụ kiểm toán của các DNKT qua kết quả kiểm tra hàng năm ...87
Bảng 4.7: Kết quả nghiên cứu định tính các nhân tố tác động đến CLKT....................94
Bảng 4.8: Kết quả nghiên cứu định tính các nhân tố tác động đến NLCT....................95
Bảng 4.9: Các nhân tố tác động đến CLKT của DNKT Việt Nam ............................... 97
Bảng 4.10: Các nhân tố tác động đến NLCT của DNKT Việt Nam ............................. 98
Bảng 4.11: Thang đo các nhân tố tác động đến CLKT, NLCT của DNKT Việt Nam ....105
Bảng 4.12: Cơ cấu mẫu khảo sát dùng trong nghiên cứu định lượng – Theo vị trí công tác.... 107
Bảng 4.13: Bảng tổng hợp kết quả kiểm định chất lượng thang đo các nhân tố tác động đến CLKT... 108
Bảng 4.14: Kết quả kiểm định các giả thuyết về các NT tác động đến CLKT của
DNKT Việt Nam .........................................................................................................117
Bảng 4.15: Tầm quan trọng của các nhân tố tác động đến CLKT của DNKT Việt Nam 119
Bảng 4.16: Bảng tổng hợp kết quả kiểm định chất lượng thang đo các nhân tố tác động đến NLCT... 119
Bảng 4.17: Kết quả kiểm định các giả thuyết về các nhân tố tác động đến NLCT của
DNKT Việt Nam .........................................................................................................128
Bảng 4.18: Tầm quan trọng của các nhân tố tác động đến NLCT của DNKT Việt Nam .. 129
Bảng 4.19: Kết quả kiểm định các giả thuyết về các nhân tố CLKT tác động đến
NLCT của DNKT Việt Nam ......................................................................................138
Bảng 4.20: Tầm quan trọng của các nhân tố CLKT tác động đến NLCT DNKT Việt Nam .. 140


x

DANH MỤC HÌNH
Hình A: Quy trình nghiên cứu các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán của
doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam theo định hướng tăng cường năng lực cạnh tranh

trong điều kiện hội nhập quốc tế .....................................................................................4
Hình 1.1: Các quan điểm về CLKT ...............................................................................10
Hình 1.2: Mô hình CLKT của Wooten (2003) .............................................................. 16
Hình 1.3: Mô hình Auditqual của Duff (2004) ............................................................. 17
Hình 1.4: Khung CLKT của Defond & Zhang (2014) ..................................................20
Hình 1.5: Các nhân tố tác động đến CLKT - Theo các nghiên cứu của nước ngoài.....27
Hình 1.6: Các nhân tố tác động đến CLKT - Theo các nghiên cứu ở Việt Nam ..........32
Hình 1.7: Các nhân tố tác động đến NLCT của doanh nghiệp – Theo WEF ................33
Hình 2.1: Khung các Nhóm nhân tố tác động đến CLKT .............................................51
Hình 2.2: Mô hình Quả cầu các nhân tố tác động đến CLKT .......................................56
Hình 2.3: Mô hình 5 động lực cạnh tranh .....................................................................59
Hình 2.4: Mô hình Kim Cương .....................................................................................60
Hình 2.5: Mối quan hệ giữa các nguồn lực, năng lực và lợi thế cạnh tranh..................62
Hình 2.6: Các yếu tố chủ yếu của Mô hình APP ........................................................... 64
Hình 2.7: Mô hình Năng lực động.................................................................................66
Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu hỗn hợp.......................................................................70
Hình 3.2: Quy trình phân tích dữ liệu định tính ............................................................ 74
Hình 3.3: Quy trình và phương pháp phân tích dữ liệu định lượng .............................. 79
Hình 3.4: Mô hình nghiên cứu các nhân tố tác động đến CLKT của DNKT Việt Nam ....80
Hình 3.5: Mô hình nghiên cứu các nhân tố tác động đến NLCT của DNKT Việt Nam ....80
Hình 3.6: Mô hình nghiên cứu CLKT và các nhân tố CLKT tác động đến NLCT.......80
Hình 3.7: Mô hình phân tích tương quan tổng quát ......................................................81
Hình 4.1: Quá trình khám phá nhân tố CLKT của DNKT Việt Nam – Qua nghiên cứu định tính .....92
Hình 4.2: Quá trình khám phá nhân tố NLCT của DNKT Việt Nam – Qua nghiên cứu định tính .....92
Hình 4.3: Kiểm định về tính thích hợp của phương pháp và dữ liệu thu thập (KMO and Bartlett)....110


xi
Hình 4.4: Kiểm định mức độ giải thích của các biến quan sát đối với nhân tố tác động
đến CLKT của DNKT Việt Nam (Total Variance Explained) ....................................110

Hình 4.5: Ma trận nhân tố xoay (Rotated Component Matrixa) ..................................111
Hình 4.6: Thang đo điều chỉnh Cronbach’s Alpha và phân tích nhân tố khám phá ...113
Hình 4.7: Kiểm định tương quan từng phần của các hệ số hồi quy (Coefficients) .....114
Hình 4.8: Kiểm định mức độ giải thích của mô hình (Model Summary) ...................115
Hình 4.9: Kiểm định mức độ phù hợp của mô hình (phương sai - ANOVA) .............115
Hình 4.10: Mô hình hồi quy phụ (Model Summary) ..................................................116
Hình 4.11: Kết quả nghiên cứu định lượng các nhân tố tác động đến CLKT .............117
Hình 4.12: Kiểm định tính thích hợp giữa phương pháp và dữ liệu thu thập (KMO and Bartlett's)...121
Hình 4.13: Kiểm định mức độ giải thích của các biến quan sát đối với nhân tố.........121
Hình 4.14: Bảng kết quả ma trận nhân tố xoay (Rotated Component Matrixa) ..........122
Hình 4.15: Thang đo điều chỉnh Cronbach’s Alpha và phân tích nhân tố khám phá .124
Hình 4.16: Kiểm định tương quan từng phần của các hệ số hồi quy (Coefficients) ...125
Hình 4.17: Kiểm định mức độ thích hợp của mô hình (Model Summary) .................126
Hình 4.18: Kiểm định mức độ phù hợp của mô hình (phương sai - ANOVA) ...........126
Hình 4.19: Mô hình hồi quy phụ (Model Summary) ..................................................127
Hình 4.20: Kết quả nghiên cứu định lượng các nhân tố tác động đến NLCT .............128
Hình 4.21: Kết quả kiểm định tác động của CLKT đến NLCT của DNKT Việt Nam ....130
Hình 4.22: Kiểm định tương quan từng phần của các hệ số hồi quy (Coefficients) ...131
Hình 4.23: Kiểm định mức độ giải thích của mô hình (Model Summary) .................131
Hình 4.24: Kiểm định mức độ phù hợp của mô hình (phương sai - ANOVA) ...........132
Hình 4.25: Mô hình hồi quy phụ (Model Summary) ..................................................133
Hình 4.26: Kiểm định tương quan từng phần của các hệ số hồi quy (Coefficients) ...135
Hình 4.27: Kiểm định mức độ thích hợp của mô hình (Model Summary) .................136
Hình 4.28: Kiểm định mức độ phù hợp của mô hình (phương sai - ANOVA) ...........136
Hình 4.29: Mô hình hồi quy phụ (Model Summary) ..................................................137
Hình 4.30: Kết quả nghiên cứu định lượng tác động của CLKT và các nhân tố CLKT
đến NLCT của DNKT Việt Nam................................................................................138
Hình 5.1: Khung phân tích các nhân tố tác động đến CLKT ......................................148

xii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
AAA
ACCA
ADB

American Accounting Association
(Hiệp hội Kế toán Mỹ)
Association of Chartered Certified Accountants
(Hiệp hội Kế toán công chứng Anh)
Asian Development Bank
(Ngân hàng Phát triển Châu Á)

BCTC

Báo cáo tài chính

BGĐ

Ban Giám đốc

CEO

Chief Executive Officer
(Giám đốc điều hành)

CLKT

Chất lượng kiểm toán

CMKiT

Chuẩn mực Kiểm toán

CPAA

Certified Public Accountant Australia
(Hội Kế Toán Công Chứng Úc)

DNKT

Doanh nghiệp kiểm toán

DNNY

Doanh nghiệp niêm yết

EC
GAO
GATS
IAASB
ICAA
ICAEW
ICPAS

European Commission
(Ủy ban Châu Âu)
Government Accountability Office
(Cơ quan Kiểm toán Nhà nước Hoa Kỳ)

General Agreement on Trade in Services
(Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ)
The International Auditing and Assurance Standards Board
(Uỷ ban Chuẩn mực Kiểm toán Quốc tế)
The Institute of Chartered Accountants Australia
(Viện Kế toán công chứng Úc)
Institute of Chartered Accountants in England and Wales
(Viện Kế toán công chứng Anh và Xứ Wales)
Institute of Certified Public Accountants of Singapore
(Viện Kế toán công chứng Singapore)


xiii

KSCL

Institute of Public Auditors in Germany
(Hội Kiểm toán viên công chứng Đức)
International Federation of Accountants
(Liên đoàn Kế toán Quốc tế)
The Institute of Internal Auditors
(Hiệp hội Kiểm toán viên nội bộ)
International Institute for Management Development
(Học viện Phát triển Quản trị Quốc tế)
Kiểm soát chất lượng

KTĐL

Kiểm toán độc lập

KTV

Kiểm toán viên

LTCT

Lợi thế cạnh tranh
Ministry Of Finance
(Bộ Tài chính)
Năng lực cạnh tranh
Official Development Assistance
(Hỗ trợ Phát triển Chính thức)
Public Company Accounting Oversight Board
(Ủy ban Giám sát hoạt động kiểm toán)
Research & Development
(Nghiên cứu và Phát triển)
Resource Based View of Firm
(Lý thuyết Nguồn lực doanh nghiệp)
State Securities Commission of Vietnam
(Ủy ban Chứng khoán Nhà nước)
Trans-Pacific Strategic Economic Partnership Agreement
(Hiệp định Đối tác Kinh tế Chiến lược xuyên Thái Bình Dương)
Vietnam Association of Accountants and Auditors
(Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam)
Vietnam Association of Certified Public Accountants
(Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam)
Vietnam Chamber of Commerce and Industry
(Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam)
World Bank
(Ngân hàng Thế Giới)

The World Economic Forum
(Diễn đàn Kinh tế Thế giới)
World Trade Organization
(Tổ chức Thương mại Thế giới)

IDW
IFAC
IIA
IMD

MOF
NLCT
ODA
PCAOB
R&D
RBV
SSC
TPP
VAA
VACPA
VCCI
WB
WEF
WTO


1

PHẦN GIỚI THIỆU
1. Lý do chọn đề tài

Chất lượng nói chung và chất lượng kiểm toán nói riêng luôn là mối quan tâm
hàng đầu của Doanh nghiệp kiểm toán, Người sử dụng báo cáo tài chính và các
Cơ quan chức năng. Hơn 30 năm qua, khá nhiều các Nhà nghiên cứu đã cố gắng
định nghĩa chất lượng kiểm toán, cách thức đo lường các nhân tố ảnh hưởng đến
chất lượng và tác động của chất lượng đến năng lực cạnh tranh. Thế nhưng, cho đến nay,
các khái niệm này vẫn chưa thống nhất và nghiên cứu chủ đề này vẫn tiếp tục thực
hiện. Điều này là do chất lượng kiểm toán là một khái niệm đa diện, khó quan sát
và đo lường, phụ thuộc vào cảm nhận của Người sử dụng, trong khi đó sự cảm nhận
phụ thuộc rất nhiều vào sự xét đoán của từng cá nhân, do vậy khó có thể dẫn đến một
quan điểm thống nhất.
Việt Nam đã chính thức gia nhập WTO, là thành viên TPP, Cộng đồng kinh tế
ASEAN (AEC) và đang tiếp tục thực hiện lộ trình đã cam kết, theo đó, từ năm 2015 sẽ
mở cửa hoàn toàn các dịch vụ tài chính; Trong xu thế toàn cầu hóa, chất lượng
sản phẩm hàng hóa dịch vụ, năng lực cạnh tranh ngày càng có vai trò quan trọng trong
quá trình cạnh tranh trên thị trường. Do vậy, sự thành công của các doanh nghiệp
kiểm toán Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào chất lượng kiểm toán và khả năng
cạnh tranh trên thị trường để có thể đạt được vị thế cạnh tranh bền vững. Trong khi đó,
theo đánh giá của Bộ Tài chính (2011, 2015): “Quy mô và chất lượng kiểm toán
độc lập vẫn chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, chất lượng kiểm toán
chưa đạt mong muốn và còn rất khó khăn để được khu vực và quốc tế thừa nhận, sự
cạnh tranh giữa các Doanh nghiệp kiểm toán còn vì lợi ích cục bộ, chưa thông qua
cạnh tranh để nâng cao trình độ, kinh nghiệm chuyên môn, cũng như phát triển
nghề nghiệp kiểm toán, phát sinh tình trạng cạnh tranh không lành mạnh như giảm
giá phí kiểm toán, dẫn đến chất lượng kiểm toán không đảm bảo”. Thực trạng này
đòi hỏi cần có nhiều nghiên cứu về chất lượng kiểm toán theo định hướng nâng cao
năng lực cạnh tranh của Doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam trong điều kiện hội nhập
kinh tế ngày càng sâu rộng hiện nay.


2

Để đáp ứng yêu cầu trên, trên cơ sở khoảng trống lý thuyết trong các nghiên cứu
trước, yêu cầu của quá trình hội nhập kinh tế thế giới và thực trạng chất lượng
kiểm toán, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam. Tác giả
thực hiện nghiên cứu với đề tài: “Các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán
của các doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam theo định hướng tăng cường năng lực
cạnh tranh trong điều kiện hội nhập quốc tế” nhằm góp phần làm sáng tỏ vấn đề
đang được quan tâm về mặt lý luận và đưa ra các gợi ý về mặt chính sách nhằm
giúp cho các cơ quan hữu quan, đề ra các giải pháp giải quyết các vấn đề cấp thiết
trong thực tiễn hoạt động của doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam một cách hữu hiệu.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu chung của đề tài là khám phá nhân tố chất lượng kiểm toán và đo lường
tác động của các nhân tố đến chất lượng kiểm toán và năng lực cạnh tranh của các
doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam.
Mục tiêu cụ thể:
 Khám phá và đo lường các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán của các
doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam.
 Khám phá và đo lường các nhân tố tác động đến năng lực cạnh tranh của các
doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam.
 Khám phá và đo lường tác động của chất lượng kiểm toán đến năng lực cạnh tranh
của các doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam.
3. Câu hỏi nghiên cứu
Để đạt được 3 mục tiêu nghiên cứu trên, các câu hỏi nghiên cứu sau giúp xác lập
quy trình nghiên cứu của Luận án:
Q1: Những nhân tố nào tác động đến chất lượng kiểm toán, những nhân tố nào
tác động đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam trong giai đoạn
hội nhập kinh tế hiện nay?
Q2: Chất lượng kiểm toán có tác động đến năng lực cạnh tranh? Những nhân tố
chất lượng kiểm toán nào tác động đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp kiểm toán
Việt Nam trong giai đoạn hội nhập kinh tế hiện nay?
Q3: Mức độ tác động của các nhân tố đến chất lượng kiểm toán, mức độ tác động

của các nhân tố đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam trong
giai đoạn hội nhập kinh tế hiện nay?
Q4: Mức độ tác động của chất lượng kiểm toán đến năng lực cạnh tranh, Mức độ
tác động của các nhân tố chất lượng kiểm toán tác động đến năng lực cạnh tranh của
doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam trong giai đoạn hội nhập kinh tế hiện nay?


3
4. Đối tượng nghiên cứu
Từ các mục tiêu nghiên cứu trên, đối tượng nghiên cứu trong Luận án này là các
nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán, năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp
kiểm toán Việt Nam theo định hướng tăng cường năng lực cạnh tranh trong điều kiện
hội nhập quốc tế.
5. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện đối với các doanh nghiệp đang
hoạt động trong lĩnh vực kiểm toán tại Việt Nam với đối tượng chủ yếu là các
doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam, không bao gồm các doanh nghiệp kiểm toán
nước ngoài như các công ty thuộc nhóm Big Four (KPMG, EY, PwC, Deloitte), các
doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam (xem Phụ lục 1: Danh sách các
doanh nghiệp kiểm toán đang hoạt động tại Việt Nam). Phạm vi nghiên cứu cũng
không bao gồm các hoạt động kiểm toán như Kiểm toán Nhà nước, Kiểm toán nội bộ.
Nghiên cứu được thực hiện tập trung vào việc khám phá các nhân tố tác động đến
chất lượng kiểm toán, đo lường tác động của chất lượng kiểm toán đến năng lực
cạnh tranh theo định hướng tăng cường năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp
kiểm toán Việt Nam, không đi sâu nghiên cứu về năng lực cạnh tranh cũng như
tác động của năng lực cạnh tranh đến chất lượng kiểm toán.
Thời gian nghiên cứu: Được thực hiện từ tháng 10/2010 đến tháng 10/2015.
Địa bàn nghiên cứu và khảo sát được thực hiện tại các khu vực tập trung nhiều
doanh nghiệp kiểm toán với quy mô lớn, hoạt động kiểm toán đa dạng và phong phú
như: TP. Hà Nội, TP. Đà Nẵng, TP. Hồ Chí Minh.

6. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong Luận án này là phương pháp
nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp giữa phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng.
Trong đó, phương pháp nghiên cứu định tính nhằm mục tiêu khảo sát sự hình thành và
phát triển, thực trạng về chất lượng kiểm toán và năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp
kiểm toán Việt Nam cũng như khám phá các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán
và năng lực cạnh tranh, sự tác động của chất lượng kiểm toán nói chung và nhân tố
chất lượng kiểm toán nói riêng đến năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp kiểm toán
Việt Nam qua việc phân tích tài liệu từ các nghiên cứu trước, báo cáo tổng kết và
phương pháp phỏng vấn sâu. Phương pháp nghiên cứu định lượng được thực hiện ở


4
bước tiếp theo. Trong đó các nhân tố được xác định trong bước nghiên cứu định tính
sẽ được sử dụng trong nghiên cứu định lượng để đo lường mức độ tác động của từng
nhân tố đến chất lượng kiểm toán và năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp kiểm toán
Việt Nam. Quy trình nghiên cứu được thể hiện qua hình A: Quy trình nghiên cứu các
nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán của doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam theo
định hướng tăng cường năng lực cạnh tranh trong điều kiện hội nhập quốc tế”.
Vấn đề nghiên cứu
Các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán
của doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam theo định hướng
tăng cường năng lực cạnh tranh trong điều kiện hội nhập quốc tế

Cơ sở lý thuyết
Nghiên cứu lý thuyết nền tảng về chất lượng kiểm toán, năng lực cạnh tranh,
tác động của chất lượng kiểm toán đến năng lực cạnh tranh
và các nghiên cứu trước có liên quan

Nghiên cứu định tính

-

-

Thu thập dữ liệu từ Báo cáo tổng kết và tài liệu có liên quan đến mục tiêu
nghiên cứu
Xây dựng Đề cương thảo luận và thực hiện phỏng vấn sâu với Chuyên gia
Phân tích và thảo luận kết quả khảo sát, so với các nghiên cứu trước
Khám phá các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán, năng lực cạnh
tranh, tác động của chất lượng kiểm toán và các nhân tố chất lượng kiểm toán
đến năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam làm cơ sở
cho bước nghiên cứu định lượng
Kiểm tra kết quả nghiên cứu định tính bằng phương pháp thống kê

Nghiên cứu định lượng
-

Thiết kế Bảng câu hỏi khảo sát và khảo sát thử
Xác định đối tượng khảo sát, phương pháp chọn mẫu, kích thước mẫu
Gửi Phiếu khảo sát và nhận kết quả trả lời
Làm sạch dữ liệu và xử lý dữ liệu
Đánh giá độ tin cậy, kiểm định chất lượng thang đo (Cronbach’s Alpha),
phân tích nhân tố khám phá (EFA)
Đo lường mức độ tác động của các nhân tố qua mô hình hồi quy (MRA)
Kiểm định mức độ phù hợp của mô hình

Bàn luận và đề xuất quan điểm, định hướng nâng cao chất lượng kiểm toán,
tăng cường năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam
trong điều kiện hội nhập quốc tế
-

-

Bàn luận về kết quả nghiên cứu về thực trạng, đánh giá chất lượng kiểm toán,
năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam
Bàn luận về kết quả nghiên cứu định tính và đưa ra quan điểm định hướng liên
quan đến chất lượng kiểm toán và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp kiểm
toán Việt Nam
Bàn luận về kết quả nghiên cứu định lượng và đưa ra quan điểm định hướng
liên quan đến chất lượng kiểm toán và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp
kiểm toán Việt Nam

Hình A: Quy trình nghiên cứu các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán của
doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam
theo định hướng tăng cường năng lực cạnh tranh trong điều kiện hội nhập quốc tế


5
7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của Luận án
 Ý nghĩa khoa học
Trên cơ sở nghiên cứu các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán, năng lực
cạnh tranh của các nghiên cứu trước và đặc biệt là trong điều kiện cụ thể ở Việt Nam,
Luận án đã khám phá các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán, năng lực cạnh tranh,
các nhân tố chất lượng kiểm toán tác động đến năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp
kiểm toán Việt Nam và chỉ ra mức độ cũng như thứ tự tác động của các nhân tố chất lượng
kiểm toán có tác động đến năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam.
 Ý nghĩa thực tiễn
Nhờ vào việc khám phá và chỉ ra các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán,
năng lực cạnh tranh, tác động của các nhân tố chất lượng kiểm toán đến năng lực cạnh tranh
của các doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam một cách có hệ thống mà Luận án có thể là

tư liệu tham khảo cho các tổ chức và cá nhân nghiên cứu về hoạt động kiểm toán
độc lập ở Việt Nam.
8. Kết cấu của Luận án
Ngoài phần Giới thiệu, Luận án được chia thành 5 chương được trình bày theo
thứ tự với các nội dung chính như sau:
Phần Giới thiệu: Trình bày sự cần thiết của nghiên cứu, mục tiêu, đối tượng và
phạm vi nghiên cứu, ý nghĩa khoa học và thực tiễn của Luận án.
Chương 1: Tổng quan các nghiên cứu trước.
Chương này trình bày tổng quan và phân tích đánh giá các nghiên cứu đã thực hiện
về các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp
kiểm toán; Kết quả đạt được từ những nghiên cứu trước và những vấn đề tiếp tục
nghiên cứu. Từ đó chỉ ra khoảng trống lý thuyết mà Luận án sẽ tập trung giải quyết.
Chương 2: Cơ sở lý thuyết về các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán của
doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam theo định hướng tăng cường năng lực cạnh tranh
trong điều kiện hội nhập quốc tế.
Trong Chương này trình bày một số vấn đề chung về kiểm toán, chất lượng
kiểm toán, năng lực cạnh tranh, đồng thời giới thiệu các lý thuyết có liên quan được
dùng làm nền tảng cho việc nghiên cứu các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán
và năng lực cạnh tranh. Qua cơ sở lý thuyết đã được nghiên cứu, trong Chương này sẽ


6
đưa ra định nghĩa về chất lượng kiểm toán, năng lực cạnh tranh, thang đo chất lượng
kiểm toán, năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam và mô hình
nghiên cứu được sử dụng trong Luận án.
Chương 3: Phương pháp nghiên cứu.
Trong Chương này trình bày phương pháp nghiên cứu, quy trình nghiên cứu, các
bước thực hiện nghiên cứu, nguồn dữ liệu, phương pháp chọn mẫu, quy trình thu thập,
phân tích và xử lý dữ liệu theo từng giai đoạn nghiên cứu định tính và định lượng.
Chương 4: Kết quả nghiên cứu và bàn luận.

Chương này trình bày kết quả của việc nghiên cứu: Thực trạng chất lượng
kiểm toán và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam; Kết quả
nghiên cứu định tính, định lượng và đưa ra các bàn luận về kết quả đã đạt được trong
các bước nghiên cứu định tính và định lượng.
Chương 5: Kết luận và hàm ý chính sách.
Chương này đưa ra các kết luận đã đúc kết được từ quá trình và kết quả nghiên
cứu, qua đó, đưa ra các quan điểm định hướng và đề xuất các giải pháp nhằm nâng
cao chất lượng kiểm toán, tăng cường năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp kiểm
toán Việt Nam. Trong chương này cũng nêu rõ ý nghĩa khoa học thực tiễn, hạn chế
của nghiên cứu và đề xuất hướng nghiên cứu tiếp theo.


7

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC
Chương này thực hiện việc hệ thống hóa những nghiên cứu đã thực hiện có
liên quan đến các nhân tố tác động đến CLKT, NLCT và tác động của CLKT đến
NLCT của các DNKT trong thời gian qua ở nước ngoài và tại Việt Nam, phân tích,
đánh giá những gì các Nhà nghiên cứu trước đã thực hiện về các nhân tố tác động đến
CLKT và tác động của CLKT đến NLCT của các DNKT nhằm xác định khoảng trống
lý thuyết và các vấn đề cần được tiếp tục nghiên cứu sâu hơn trong lĩnh vực này.
1.1. Tổng quan và phân tích đánh giá các nghiên cứu đã thực hiện về nhân tố
tác động đến CLKT và NLCT của DNKT
1.1.1. Các nghiên cứu đã thực hiện về nhân tố tác động đến CLKT
Thuật ngữ "Chất lượng kiểm toán" có nghĩa khác nhau đối với những người
khác nhau. Khác với các sản phẩm, dịch vụ của các hoạt động khác, CLKT không
dễ dàng quan sát hay kiểm tra, đánh giá. Trong thực tế, thường có một khoảng cách
nhất định về quan điểm hay mức độ thỏa mãn giữa Cơ quan quản lý, Người sử dụng và
KTV đối với CLKT; Epstein & Geiger (1994) đã thực hiện khảo sát những Người
sử dụng BCTC, kết quả cho thấy 70% các Nhà đầu tư tin rằng cuộc kiểm toán phải

cung cấp bảo đảm tuyệt đối rằng không có sai sót trọng yếu hoặc gian lận trong BCTC.
Trong khi đó, KTV có thể suy nghĩ về CLKT theo chiều hướng hạn chế tối đa sự
không hài lòng của khách hàng, giảm rủi ro kinh doanh nhằm tránh kiện tụng, hạn chế
thiệt hại đến danh tiếng của DNKT (Wooten, 2003). CLKT là một khái niệm phức tạp
và đa diện; Do đó, đã có nhiều nghiên cứu được thực hiện trên các khía cạnh khác nhau,
dựa trên các quan điểm về CLKT khác nhau, các Nhà khoa học đã tiến hành các
nghiên cứu thực nghiệm nhằm xác định các nhân tố tác động đến CLKT cũng như các
biện pháp đo lường CLKT.
1.1.1.1. Các nghiên cứu nước ngoài về các nhân tố tác động đến CLKT
(1) Các quan điểm về CLKT
Do CLKT khó quan sát và khó đánh giá trực tiếp, tùy thuộc vào hướng tiếp cận,
có nhiều quan điểm khác nhau về CLKT. Tuy nhiên, các Nhà nghiên cứu trên thế giới
về CLKT chủ yếu tập trung vào 3 quan điểm: Quan điểm CLKT là mức độ đảm bảo
khả năng phát hiện và báo cáo sai sót trên BCTC; Quan điểm CLKT là mức độ
tuân thủ CMKiT và Quan điểm kết hợp mức độ tuân thủ chuẩn mực và mức độ


8
đảm bảo về khả năng phát hiện và báo cáo sai sót trọng yếu trên BCTC. Các
quan điểm này được các Nhà khoa học dùng làm định hướng để đo lường CLKT và
nghiên cứu về các nhân tố tác động đến CLKT.
 Quan điểm về CLKT, dưới góc độ mức độ đảm bảo về khả năng phát hiện
và báo cáo sai sót trọng yếu trên BCTC
Từ thập niên 1980, quan điểm CLKT là khả năng phát hiện và báo cáo các sai sót
trọng yếu trên BCTC được coi là quan điểm phổ biến của các Nhà nghiên cứu về
CLKT. Quan điểm này xuất phát từ định nghĩa của DeAngelo (1981): “CLKT là xác suất
của thị trường về khả năng một KTV phát hiện và báo cáo sai sót đó”. Quan điểm này
đã được một số Nhà nghiên cứu áp dụng để phát triển các vấn đề lý luận về CLKT.
Theo quan điểm này, một cuộc kiểm toán có chất lượng khi KTV cam kết đảm bảo
về khả năng phát hiện và báo cáo các sai sót trọng yếu trong các BCTC. Nói cách khác,

vì mục tiêu của một cuộc kiểm toán để đảm bảo tính chính xác của BCTC, CLKT là
xác suất mà BCTC không chứa đựng sai sót trọng yếu, nghĩa là độ tin cậy của việc
kiểm toán BCTC phản ánh CLKT. Người sử dụng các BCTC đã được kiểm toán có thể
tin tưởng vào kết quả kiểm toán do đã thỏa mãn mong muốn của họ là các thông tin
được kiểm toán là đáng tin cậy. Quan điểm này cho thấy có sự kết nối song song giữa
CLKT với chất lượng BCTC. Một BCTC mà tất cả các vi phạm về kế toán đã được
phát hiện và báo cáo là đại diện cho CLKT cao. Các Nhà nghiên cứu đại diện cho
quan điểm này là: Titman & Trueman (1986): “Mức độ chính xác của thông tin
cung cấp cho Nhà đầu tư”; Palmrose (1988): “Khả năng KTV không phát hiện và
báo cáo sai sót”; Beatty (1989): “Tính trung thực của thông tin tài chính được trình bày
trên BCTC sau khi được kiểm toán”; Knechel (2009): “CLKT là đạt được mức độ đảm bảo”;
Defond & Zhang (2014): “Cung cấp CLKT cao đảm bảo BCTC chất lượng cao”.
 Quan điểm về CLKT - Theo mức độ tuân thủ CMKiT
Đầu thập niên 1990, từ ảnh hưởng các cuộc khủng hoảng kinh tế - tài chính
khu vực và phát sinh các vụ bê bối về kiểm toán, một số Nhà nghiên cứu đã xem xét
lại hướng tiếp cận của DeAngelo và cho rằng định nghĩa của DeAngelo không nắm bắt
đầy đủ các vai trò tiềm ẩn sự xung đột của nhiều đối tượng trong thị trường kiểm toán.
Hơn nữa, định nghĩa này giới hạn trong tính chuyên môn, chưa xem xét khía cạnh về
tính độc lập và ảnh hưởng của khách hàng đến ý kiến của KTV (Sutton, 1993).
Tritschler (2013), cho rằng CLKT theo định nghĩa của DeAngelo (1981) là không thể


9
quan sát, đo lường một cách đơn lẻ. Do những khó khăn trong việc quan sát quá trình
kiểm toán, phần lớn các nghiên cứu tập trung vào việc nghiên cứu các sản phẩm thay
thế cho CLKT bằng việc sử dụng một phương pháp đánh giá gián tiếp, với sự trợ giúp
của các chỉ số qua các số liệu thống kê từ những tiêu thức đại diện được tiếp nhận bởi
thị trường và có liên quan với đặc điểm nội tại của hai khái niệm trong định nghĩa của
DeAngelo (Venkataraman & cộng sự, 2008; Krishnan & Schauer, 2000; Kaplan,
1995). Trong khi đó phương pháp đánh giá gián tiếp lại có một số hạn chế. Nhiều

Nhà nghiên cứu đã nhấn mạnh sự hiện diện của những thất bại như nguy cơ lựa chọn
bất lợi (Watts & Zimmerman, 1981; Behn & cộng sự, 1997) và thực nghiệm với các
tiêu chí đo lường đơn giản dẫn đến kết quả trái ngược nhau. Mới đây, bê bối tài chính
(đặc biệt là các vụ Enron) và sự sụp đổ của Arthur Andersen đã khẳng định sự bất cập
của phương pháp đánh giá gián tiếp trong việc đánh giá CLKT, kết quả nghiên cứu của
Krishnan & cộng sự (2003) đã khẳng định rằng các tiêu chí của Big Four không thể
giải thích vụ việc của Enron. Do đó, các Nhà nghiên cứu đã hướng trọng tâm
nghiên cứu sang việc đánh giá CLKT bằng cách so sánh mức độ thực hiện công việc
kiểm toán so với các CMKiT.
Theo Copley & Doucet (1993), KTV thực hiện công việc với chất lượng cao nếu
họ tuân thủ hoàn toàn các CMKiT trong suốt quá trình thực hiện kiểm toán. Theo
quan điểm này, mức độ phù hợp với CMKiT phản ánh mức độ CLKT. Tiêu biểu cho
quan điểm này là McConnell & Banks (1998), Aldhizer & cộng sự (1995), Krishnan &
Schauer (2001). Dựa trên quan điểm này các Nhà nghiên cứu khác như Niemann (2004),
Tritschler (2013) cũng đã sử dụng kết quả kiểm tra của PCAOB, IDW, EC cũng như
các vụ kiện chống lại KTV trong việc xem xét mức độ tuân thủ các CMKiT để
nghiên cứu các chỉ số đánh giá CLKT.
 Quan điểm CLKT theo mức độ tuân thủ chuẩn mực và mức độ đảm bảo
khả năng phát hiện và báo cáo sai sót trên BCTC
Gần đây nền kinh tế toàn cầu cần phải đối mặt ngày càng nhiều với những
thách thức lớn liên quan đến thị trường tài chính và đã tạo nên một hệ quả làm
gia tăng số vụ bê bối kế toán của các công ty nổi tiếng toàn cầu như Enron, Parmalat
dẫn đến sự sụp đổ của hãng kiểm toán hàng đầu thế giới là Arthur Andersen. Độ
tin cậy của các Nhà đầu tư và công chúng với CLKT đã được xem xét lại. Bên cạnh sự


10
can thiệp của Nhà nước qua việc ban hành các bộ luật như Sarbanes–Oxley năm 2002,
thông điệp xanh của Ủy ban Châu Âu vào năm 2010 cùng với các công bố mới về
CMKiT của IAASB năm 2014 cho thấy trách nhiệm của KTV đã được mở rộng để

đảm bảo CLKT (Defond & Zhang, 2014). Khuynh hướng kết hợp việc xem xét CLKT
theo mức độ tuân thủ chuẩn mực và khả năng KTV phát hiện sai sót và báo cáo sai sót
trọng yếu trên BCTC đã được một số Nhà nghiên cứu về CLKT quan tâm như Skinner
& Srinivasan (2012), Tritschler (2013). Quan điểm xem xét CLKT qua sự kết hợp giữa
mức độ tuân thủ CMKiT và khả năng phát hiện, báo cáo sai sót trọng yếu trên BCTC
cũng đã được Cơ quan Kiểm toán Nhà nước Hoa Kỳ (GAO) xem xét và áp dụng trong
lĩnh vực kiểm toán của mình.

Quan điểm về
Chất lượng kiểm toán

Mức độ đảm bảo về
khả năng phát hiện
và báo cáo sai sót trên
BCTC

Mức độ tuân thủ
Chuẩn mực

Titman & Trueman (1986)
Palmrose (1988)
Beatty (1989)
Leffson (1988)
Knechel (2009)
Defond & Zhang (2014)

Copley & Doucet (1993)
Aldhizer & cộng sự (1995)
McConnell & Banks (1998)
Krishnan & Schauer (2001)

Niemann (2004)
Thomas (2013)

Mức độ tuân thủ chuẩn mực và mức độ đảm bảo
khả năng phát hiện và báo cáo trọng yếu
Skinner & Srinivasan (2012),
Tritschler (2013), Defond & Zhang (2014)
Hình 1.1: Các quan điểm về CLKT
Nguồn: Phát triển của Tác giả từ Tritschler (2013)