Hướng dẫn học sinh thu thập thông tin từ kênh hình trong sách giáo trong quá trình học tập môn lịch sử 8 phần lịch sử việt nam

ĐỀ TÀI:

HƯỚNG DẪN HỌC SINH THU THẬP THÔNG TIN
TỪ KÊNH HÌNH TRONG SÁCH GIÁO KHOA LỊCH SỬ 8
PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM
A. ĐẶT VẤN ĐỀ ( Lý do chọn đề tài )
Như chúng ta đã biết: Công cuộc cải cách giáo dục đã và đang được triển
khai ở các trường phổ thông, đòi hỏi đồng thời tiến hành cải cách hệ thống giáo
dục, về nội dung phương pháp dạy…
Các bộ môn về khoa học xã hội trong đó có bộ môn lịch sử ngày càng
được nhận hức đúng vai trò và ý nghĩa của nó trong đo việc đào tạo thế hệ trẻ.
Những biến chuyển to lớn sâu sắc trong thời đại chúng ta càng chứng tỏ sự đổi
mới phương pháp dạy học là yếu tố quyết định đến sự thành công của một giờ
học, tạo niềm hứng thú, say mê, tìm tòi cho học sinh. Trong đó vấn đề khai thác
triệt để thông tin trong sách giáo khoa trong quá trình giảng dạy là vấn đề cốt lõi,
quyết định đến chất lượng của một giờ dạy. Trong số những thông tin đó, việc
khai thác những thông từ các hình ảnh không những tái hiện lại sự kiện đã xảy
ra, mà còn có tác dụng gây hứng thú cho học sinh, làm cho các em thích học lịch
sử hơn.
Bản thân tôi là một giáo viên dạy lịch sử. Trong suốt thời gian ra trường và
nhận công tác tôi cảm nhận rằng lịch sử là một môn khoa học bởi nó đảm đương
sứ mệnh, nhiệm vụ của một nhà nghiên cứu. Nó trau dồi cung cấp cho thế hệ trẻ
những hiểu biết về quá khứ, hiện tại và tương lại - đó lá tất cả nhứng gì mang giá
trị vật chất và giá trị tinh thần mà nó đã và đang diễn ra trong thưòi gian không
kể ngắn dài. Đặc biệt môn lịch sử lại là môn học rất được chú trọng ở các nhà
trường phổ thông nói chung và Trung học cơ sở nói riêng. Thông qua bài giảng,
người thầy có thể giúp cho học sinh nắm được sự phát triển của xã hội loài
người, những quy luật của xã hội, sự hưng thịnh, suy vong của một đất nước,
những truyền thống lịch sử, những giá trị văn hóa của một dân tộc hoặc là của cả
thế giới. Để từ đó giáo dục cho học sinh lòng yêu quê hương, đất nước, niềm tự
hào dân tộc, tiếp thu và phát huy di sản văn hóa của nhân loại với những giá trị

nhân văn truyền thống.
Để làm được điều đó, trong những năm qua chúng ta đã có nhiều chuyên
đề về thay sách giáo khoa, về phương pháp giảng dạy. Nhiều bài giảng đã kết
hợp nhuần nhuyễn các họat động của Thầy và trò, phát huy tính tích cực, sự làm
việc của học sinh, các em có hứng thú sôi nổi trong học tập. Giáo viên thì đã tái
tạo lại không khí lich sử, hướng dẫn và phân tích sâu sắc về bản chất của các sự
kiện. Tuy nhiên, chưa có một chuyên đề nào hướng dẫn sử dụng kênh hình trong
sách giáo khoa trong quá trình giảng dạy lịch sử, mà chủ yếu là giáo viên tự tìm
tòi những thông tin về kênh hình đó thông qua những tài liệu lịch sử hoặc từ
những nguồn thông tin khác. Điều này còn bất cập nhiều khi không thống nhất
về cách hiểu.

1


Đói với học sinh, việc các em có thể tự mình nắm bắt được những thông
tin từ các hình ảnh trong sách giáo khoa là một điều quá khó.
Từ những lí do trên, tôi đã chộn đề tài “ Hướng dẫn học sinh thu thập
thông tin từ kênh hình trong sách giáo trong quá trình học tập môn lịch sử 8
- Phần lịch sử việt nam”
Đây là đề tài mà tôi đã nung nấu và viết thành Sáng kiến kinh nghiệm
trong các năm học 2009 - 2010; 2010 -2011.
Với thời gian suy nghĩ còn hạn chế, tôi rất mong được sự bổ sung góp ý
kiến của nhà nghiên cứu chuyên môn và các đồng nghiệp để đề tài này mang
nhiều tính khả thi trong quá trình giảng dạy lịch sử.

2


II- GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ ( NỘI DUNG SKKN ).

1- Cơ sở lí luận của vấn đề:
Xuất phát từ chức năng, nhiệm vụ, đặc trưng của bộ môn Lịch sử và yêu cầu
đổi mới giáo dục, cũng như thực tiễn dạy học bộ môn, việc biên soạn SGK Lịch
sử THCS có nhiều đổi mới về nội dung và phương pháp. Sách giáo khoa Lịch sử
hiện nay được biên soạn không chỉ là tài liệu của giáo viên mà còn là tài liệu
học tập của học sinh theo định hướng mới. Đó là, học sinh không phải học thuộc
lòng SGK mà cần tìm tòi, nghiên cứu những sự kiện có trong SGK dưới sự tổ
chức, hướng dẫn, giúp đỡ của giáo viên. Từ đó, các em tự hình thành cho mình
những hiểu biết mới về lịch sử. Do đó, những thông tin trong SGK một mặt được
trình bầy dưới dạng nêu vấn đề để học sinh suy nghĩ, Mặt khác, kèm theo các
thông tin là những câu hỏi, bài tập, yêu cầu học sinh thực hiện các hoạt động học
tập khác nhau, trong đó đặc biệt tăng đáng kể số lượng kênh hình. Kênh hình
trong SGK không chỉ minh họa, làm cơ sở cho việc tạo biểu tượng lịch sử mà
còn là một nguồn cung cấp kiến thức cho học sinh. Bên cạnh đó, một số bài viết
trong SGK còn có nhiều nội dung để ngỏ, chưa viết hết, yêu cầu học sinh thông
qua làm việc với tranh ảnh, sơ đồ, bản đồ… sẽ tìm tòi, khám phá những kiến
thức cần thiết liên quan đến nội dung bài học
2- Thực trạng của vấn đề.
Kênh hình trong SGK lịch sử gồm nhiều loại: bản đồ, sơ đồ, hình vẽ, tranh ảnh
lịch sử. Mỗi loại có một phương pháp sử dụng riêng. Song tựu trung lại có thể sử
dụng trong trình bầy kiến thức mới, củng cố khiến thức đã học, ra bài tập về nhà
và trong kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh.Riêng đối với hình vẽ,
tranh ảnh lịch sử lại có hai dạng : Dùng để minh họa cho kênh chữ hoặc với tư
cách là nguồn cung cấp thông tin, kiến thức cho người học.
Sự phong phú, đa dạng của kênh hình trong SGK như vậy, đòi hỏi giáo viên
khi sử dụng phải linh hoạt, sáng tạo. Ví dụ, đối với những kênh hình được trình
bầy với tư cách để minh họa cho kênh chữ thì việc sử dụng chúng cũng chỉ dừng
lại ở việc minh họa nhằm làm cho nội dung bài giảng sinh động, phong phú, hấp
dẫn hơn. Giáo viên không sử dụng chúng trong củng cố bài học hay trong kiểm
tra, đãnh giá kết quả học tập của học sinh. Khi sử dụng những kênh hình loại

này, giáo viên không đặt vấn đề bằng các câu hỏi gợi mở để học sinh giải quyết
vấn đề. Giáo viên cũng không nên cho học sinh đứng lên thuyết trình về nội
dung của kênh hình đó, vì nó vượt quá sức của các em. Giáo viên có thể giao
nhiệm vụ cho học sinh về nhà tìm hiểu trước nội dung của chúng để các em có
biểu tượng ban đầu về các sự kiện , hiện tượng, nhân vật lịch sử… thể hiện
trong kênh hình. Tuy nhiên, đây là một việc làm khó khăn đối với học sinh vì
3


việc tìm kiếm tài liệu không phải dễ dàng, nhất là đối với học sinh miền núi. Do
vậy, khi giao nhiệm vụ cho học sinh, giáo viên phải tùy vào tong điều kiện , hoàn
cảnh học tập của học sinh để vận dụng cho phù hợp.
Trong giờ giảng bài mới , vì điều kiện thời gian không cho phép nên giáo
viên chỉ tập trung giới thiệu, thuyết minh một số hình vẽ, tranh ảnh ( nếu như bài
học có nhiều tranh ảnh), còn những hình ảnh khác, giáo viên chỉ nên dừng lại ở
việc giới thiệu cho học sinh quan sát và sơ lược một vài nết chính để học sinh
nắm được biểu tượng ban đầu về chúng mà thôi. Nội dung thuyết minh kênh
hình phảI phong phú, sinh động hấp dẫn, kết hợp với lời nói truyền cảm sẽ có
sức thuyết phục cao đối với học sinh, tạo nên ở các em những xúc cảm thực sự,
nội dung bài giảng vì thế cũng sinh động, hấp dẫn hơn, học sinh trở nên yêu
thích việc học tập môn Lịch sử hơn.
Thông thường, kênh hình nói chung và hình vẽ, tranh ảnh nói riêng được trình
bày với tư cách là nguồn cung cấp thông tin, kiến thức, được in kèm theo câu hỏi
để học sinh tự “ làm việc ” với SGK dưới sự hướng dẫn của giáo viên, nhằm rút
ra những kiến thức lịch sử nhất định. Để sử dụng tốt loại kênh hình này, trước
hết giáo viên phải xác định rõ nội dung lịch sử được phản ánh qua hình vẽ, tranh
ảnh… Tiếp đó, giáo viên phải dự kiến và xác định phương pháp sẽ sử dụng
chúng trong tong bài cụ thể. Phương pháp này thường hay sử dụng trong dạy học
đối với loại kênh hình này là giáo viên hướng dẫn học sinh quan sát ( đầu tiên là
quan sát tổng thể rồi mới quan sát chi tiết ) kết hợp với miêu tả, phân tích, đàm

thoại thông qua hệ thông câu hỏi gợi mở của giáo viên để học sinh tự rút ra được
những kết luận . Ở đây, khi học sinh tìm hiểu nội dung kênh hình qua các câu hỏi
gợi mở, giáo viên có thể tổ chức cho các em làm việc cá nhân hoặc theo nhóm
hoặc cả lớp.
3 - Các biện pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề .
Trong chương trình lịch sử lớp 8 - Phần lịch sử Việt Nam có đầy đủ các loại:
bản đồ, sơ đồ, hình vẽ, tranh ảnh lịch sử… Tuy nhiên, trong khuôn khổ đề tài
này tôi chỉ giới thiệu phương pháp sử dụng một số bản đồ, sơ đồ, hình vẽ, tranh
ảnh lịch sử tiêu biểu.
* Hình 84 - Quân Pháp tấn công Đại đồn Chí Hòa.

4


Hình 84 được sử dụng khi dạy mục I, ý 2 – Chiến sự ở Gia Định những năm
1859. GV cần cho HS quan sát kĩ bức tranh, gợi ý một số câu hỏi để các em thảo
luận nhóm.
- Đại đồn Chí Hòa được xây dung nhàm mục đích gì?
- Cuộc chiến ở Đại đồn Chí Hòa diễn ra như thế nào?
- Vì sao Đại đồn Chí Hòa bị thất thủ nhanh chóng?
- Đại đồn Chí Hòa thất thủ dẫn dến hậu quả gì?
* Hình 86 -Lược đồ những địa diểm nổ ra khởi nghĩa ở Nam kì ( 1860- 1875)

Lược đồ này được sử dụng khi dạy mục II - Cuộc kháng chiến chống pháp từ
năm 1858 đến năm 1873. GV giới thiệu khái quát lược đồ, hướng dẫn HS quan
sát kết hợp với theo dõi nội dung SGK để thảo luận một số câu hỏi sau:
- Quan sat lược đồ, em thấy quy mô các cuộc khởi nghĩa diễn ra như thế nào?
- Kết hợp với lược đồ và SGK em hãy chỉ ra những địa điểm có các cuộc khởi
nghĩa lớn?
- Kết quả của các cuộc khởi nghĩa này?

- Em có nhận xét gì về phong trào kháng Pháp của nhân dân sáu tỉnh Nam Kì?
Trên cơ sở ý kiến của HS, GV cần chốt những nội dung cơ bản và định hướng
để HS chỉ ra được những đặc điểm của cuộc kháng chiến.

5


* Hình 91 - Công sự phòng thủ Ba Đình
Lược đồ này được sử dụng khi dạy mục
II, ý 1 - Khởi nghĩa Ba Đình
( 1886 - 1887 ). Khi sử dụng, GV
hướng dẫn HS quan sát lược đồ, kết hợp
với nội dung SGK và gợi mở một số câu
hỏi cho HS tìm hiểu:
- Hệ thống phòng thủ Ba Đình được xây
dung ở đâu và xây dung như thế nào?
- Em có nhận xét gì về cách bố phòng
của nghĩa quân Ba Đình?
- Chiến thuật chủ yếu cuqr nghĩa quân
là gì, em có suy nghĩ gì về chiến thuật
đó?
Sau khi HS thảo Luận, GV dựa vào
lược đồ lược thuật diến biến cuộc khởi
nghĩa.
* Hình 92 - Lược đồ vị trí Mã Cao

6


Lược đồ này có thể sử dụng sau khi GV lược thuật cuộc tấn công vây hãm Ba

Đình của Pháp, nghĩa quân phải mở đường máu rút lên Mã Cao, trong Mục II, ý
1 - Khởi nghĩa Ba đình (1886 - 1887 ). GV chỉ giới thiệu cho HS Mã Cao là căn
cứ nghĩa quân tiếp tục chiến đấu sau khi rút khỏi Ba Đình.
* Hình 95 - Lược đồ căn cứ Hương Khê

7


Lược đồ này được sử dụng khi dạy mục II, ý 3 - Khởi nghĩa Hương Khê
( 1885 - 1895 ). Khi sử dụng, trước hết GV giới thiệu khía quát lược đồ, hướng
dẫn HS quan sát, kết hợp với SGK và gợi mở:
- Em hãy xác định căn cứ chính của nghĩa quân trên lược đồ?
- Vì sao nghĩa quân Hương Khê lại chọn căn cứ Ngàn TrươI làm đại bản doanh?
- Vị trí của Hương Khê có lợi gì cho nghĩa quân, nó có gì khác gì với căn cứ Ba
Đình và Bãi Sậy?
- Chiến thuật và hoạt động chủ yếu của nghĩa quân là gì?
- Cuộc khởi nghĩa trải qua mấy giai đoạn, kết quả ra sao?

* Hình 96 - Lược đồ căn cứ Yên Thế
8


Lược đồ nhằm cụ thể hóa vị trí địa lí của căn cứ Yên thế, GV có thể dựa vào
đó để giảng về diễn biến của cuộc khởi nghĩa Yên Thế ( 1884 -1913 ). Khi sử
dụng, GV giải thích các kí hiệu và hướng dẫn HS quan sát.:
- Dựa vào lược đồ, em hãy xác định căn cứ chính, địa bàn hoạt động của nghĩa
quân. chiến thuật đánh địch chủ yếu của nghĩa quân là gì?
- Cuộc khởi nghĩa chia làm mấy giai đoạn?
- Cuộc khởi nghĩa này có gì khác với các cuộc khởi nghĩa của phong trào Cần
Vương? Qua đó nói lên điều gì?

*Hình 99 - Nông dân Việt Nam trong thời kì Pháp thuộc

Bức ảnh này được sử dụng khi dạy mục II, ý 1- Các vùng nông thôn. GV cho
HS quan sát ảnh và gợi mở một số câu hỏi để HS thảo luận:
9


- Quan sát ảnh, em thấy người nông dân đang làm gì?
- Tại sao họ phải kéo cày thay trâu?
- Vì sao người nông dân phải lao động vất vã như vậy nhưng vẫn bị đói?
- Em có suy nghĩ gì về đời sông của người nông dân Việt Nam dưới thời Pháp
thuộc?
Trên cơ sở ý kiến của HS, GV chốt lại những nội dung cơ bản và khảng định
dưới ách thống trị của thực dân Pháp người nông dân Việt Nam bị bọc lột đến
cùng cực, đời sống của họ vô cùng khoa khăn, vì vậy họ luôn đi đầu trong các
cuộc đấu tranh đòi tự do và no ấm.
* Hình 100 - Công nhân Việt Nam trong thời kì Pháp thuộc

Bức ảnh này được sử dụng khi dạy mục II, ý 2 - Đô thị phát triển, sự xuất
hiện của các giai cấp, tầng lớp mới. GV cho HS quan sát kĩ bức tranh, gợi mở
một số câu hỏi cho HS thảo luận:
- Quan sát bức tranh, em thấy những người thợ đang làm gì, trang phục của họ ra
sao?
- Điều kiện lao động của họ như thế nào?
- Em suy nghĩ gì về đời sông của giai cấp công nhân Việt Nam thời Pháp thuộc?
Sau khi HS trả lời, GV chốt lại các nội dung chính và khẳng định với đặc
điểm của giai cấp công nhân Việt nam, họ sớm trở thành lực lượng lãnh đạo
trong sự nghiệp giải phóng dân tộc.
4 - Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm.

10


Trong năm học 2009 - 2010, Sau khi hoàn thành đề tài tôi đã mạnh dạn áp
dụng vào quá trình giảng dạy và kết quả thu được là khả quan. Cụ thể:
- Tỉ lệ học sinh yêu thích môn Lịch sử cao hơn so với học kì I ( thời kì điều tra là
cuối học kì I và sau bài 30 của học kì II).
- Đa số HS có hứng thú khi học môn Lich sử
- Kết quả kiểm tra một tiết cao hơn so với kì I.
Học kì
I
II

Kém
Yếu
SL
%
SL
%
17
16,66 19
18,6
5
5,1
17
17,3

TB
SL
%

63
61,8
65
66,3

Khá
SL
%
3
2,94
9
9,2

Gỏi
SL
%
0
0
2
2,1

III - Kết luận chung và đề xuất.
Trong những năm gần , cùng với việc đổi mới nội dung, chương trình và
phương pháp biên soạn SGK lịch sử, đòi hỏi GV và HS phải đổi mới phương
pháp dạy và học. Trong đó, GV với tư cách là người tổ chức, hướng dẫn, phát
huy tính tích cực, độc lập của HS trong quá trình học tập, cần nắm bắt được
những điểm mới của SGK nói chung, hệ thống kênh hình - một nguồn kiến thức
quan trọng trong SGK nói riêng. Tôi hi vọng với nội dung của đề tài này sẽ giúp
GV giảng dạy môn Lịch sử giảm bớt khó khăn khi khai thác, sử dụng kênh hình
trong SGK. Để làm được điều này tôi mong rằng PGD nên có một cuộc hội thảo

để cho GV có cơ hội trao đổi kinh nghiệm việc sử dụng kênh hình trong SGK
lịch sử THCS.
Trên đây là phần trình bày mà tôi đã rút ra được trong quá trình giảng
dạy tại trường Trung học cơ sở cũng như trong quá trình học tập, tham gia các
chuyên đề thay sách giáo khoa của ngành giáo dục. Tuy nhiên để có được đề tài
này, tôi đã tham khảo và tiếp thu ý kiến của đồng nghiệp cũng như dựa vào tài
liệu sách giáo viên và sách giáo khoa để rút ra kinh nghiệm riêng cho mình. Và
cũng nhờ có những suy nghĩ này mà tôi càng cảm thấy tự tin hơn trong việc dạy
học lịch sử.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Người viết sáng kiến

Nguyễn Thị Lệ Quyên

V - Tài liệu tham khảo.
11


- Sách giáo khoa lịch sử 8 ( Nhà xuất bản giáo dục )
- Hướng đẫn sử dụng kênh hình trong SGK lịch sử THCS.
( Nguyễn Thị côi, NXB giáo dục )
- Một số tài liệu khác từ Internet.

MỤC LỤC
12


Nội dung
I. Đặt vấn đề
II. Giải quyết vấn đề

1, Cơ sở lí luận của vấn đề
2, Thực trạng của vấn đề
3, Các biện pháp đã tiến hành
4, Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm

Trang
1

3
4
5
10

III. Kết luận chung và đề xuất
10
IV. Tài liệu tham khảo

11

13