DỰ BÁO SỰ BIẾN ĐỘNG CHỈ SỐ GIÁ VNINDEX VỚI MÔ HÌNH ARCH

TỔNG LIÊN ĐOÀN LAO ĐỘNG VIỆT NAM
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÔN ĐỨC THẮNG
KHOA TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

DỰ BÁO SỰ BIẾN ĐỘNG CHỈ SỐ GIÁ
VN-INDEX VỚI MÔ HÌNH ARCH

Người hướng dẫn: ThS. NGUYỄN DUY SỮU
Người thực hiện: NGUYỄN THỊ HỒNG NHUNG
TRƯƠNG HOÀNG MỸ LINH
Lớp:
110B0101
Khoá:
ĐH 15

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, NĂM 2015


TỔNG LIÊN ĐOÀN LAO ĐỘNG VIỆT NAM
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÔN ĐỨC THẮNG
KHOA TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

DỰ BÁO SỰ BIẾN ĐỘNG CHỈ SỐ GIÁ
VN-INDEX VỚI MÔ HÌNH ARCH

Người hướng dẫn: ThS. NGUYỄN DUY SỮU
Người thực hiện: NGUYỄN THỊ HỒNG NHUNG

TRƯƠNG HOÀNG MỸ LINH
Lớp:
110B0101
Khoá:
ĐH 15

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, NĂM 2015


LỜI CẢM ƠN
Nhóm em xin chân thành cảm ơn giảng viên hướng dẫn ThS. Nguyễn Duy Sữu
đã hướng dẫn nhóm em trong suốt quá trình thực hiện bài luận văn tốt nghiệp từ trình
bày nội dung đến những kiến thức nền tảng và giúp chúng em có đủ kiến thức cùng kĩ
năng để hoàn thành bài luận văn này. Trong suốt quá trình tìm hiểu và phát triển bài
luận văn, nhờ có sự chỉ dạy tận tình và sự giúp đỡ nhiệt tâm nhằm khai mở những thắc
mắc hạn chế của chúng em và sự định hướng rõ ràng của thầy, nhóm em mới có thể
hoàn thành tốt bài luận văn này.
Một lần nữa, xin gửi lời cảm ơn chân thành của chúng em tới sự giúp đỡ của thầy
trong thời gian qua.
Chúng em xin chân thành cảm ơn.


CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH
TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÔN ĐỨC THẮNG
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng nhóm tôi và được sự
hướng dẫn khoa học của ThS. Nguyễn Duy Sữu. Các nội dung nghiên cứu, kết
quả trong đề tài này là trung thực và chưa công bố dưới bất kỳ hình thức nào trước
đây. Những số liệu trong các bảng biểu phục vụ cho việc phân tích, nhận xét, đánh
giá được chính tác giả thu thập từ các nguồn khác nhau có ghi rõ trong phần tài liệu
tham khảo.

Ngoài ra, trong luận văn còn sử dụng một số nhận xét, đánh giá cũng như số
liệu của các tác giả khác, cơ quan tổ chức khác đều có trích dẫn và chú thích nguồn
gốc.
Nếu phát hiện có bất kỳ sự gian lận nào tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về
nội dung luận văn của mình. Trường đại học Tôn Đức Thắng không liên quan đến
những vi phạm tác quyền, bản quyền do tôi gây ra trong quá trình thực hiện (nếu
có).
TP. Hồ Chí Minh, ngày tháng 07 năm 2015
Tác giả


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................


MỤC LỤC
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT..................................................................................... i
DANH MỤC BẢNG BIỂU .......................................................................................ii
DANH MỤC HÌNH VẼ .......................................................................................... iii
TÓM TẮT .................................................................................................................. v

CHƯƠNG 1.GIỚI THIỆU TỔNG QUAN .............................................................. 1
1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI ........................................................................ 1
1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU ................................................................................. 2
1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU.................................................................................... 2
1.4. VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ..................................................................................... 2
1.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................................................ 3
1.6. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ..................................................... 3
1.7. ĐÓNG GÓP ĐỀ TÀI ............................................................................................ 3
1.8. KẾT CẤU ............................................................................................................. 4
CHƯƠNG 2.CƠ SỞ LÝ LUẬN ............................................................................... 5
2.1. LÝ THUYẾT CHỈ SỐ GIÁ CHỨNG KHOÁN ................................................... 5
2.1.1. Khái niệm cơ bản về chứng khoán ................................................................... 5
2.1.2. Phân loại chứng khoán ..................................................................................... 5
2.1.2.1. Cổ phiếu ......................................................................................................... 5
2.1.2.2. Trái phiếu ....................................................................................................... 6
2.1.2.3. Các chứng chỉ quỹ đầu tư............................................................................... 7
2.1.3. Tổng quan về thị trường chứng khoán ............................................................. 7
2.1.3.1. Khái niệm về thị trường chứng khoán ........................................................... 7


2.1.3.2. Phân loại thị trường chứng khoán .................................................................. 8
2.1.3.3. Vai trò của thị trường chứng khoán đối với nền kinh tế ................................ 9
2.1.4. Chỉ số Vn-Index ............................................................................................. 11
2.2. LÝ THUYẾT THỊ TRƯỜNG HIỆU QUẢ ........................................................ 11
2.3. LÝ THUYẾT DỰ BÁO CHỈ SỐ CHỨNG KHOÁN ........................................ 14
2.3.1. Định nghĩa về sự biến động............................................................................ 14
2.3.2. Phân loại biến động giá .................................................................................. 15
2.3.3. Dự báo thị trường chứng khoán bằng phương pháp định lượng .................... 16
2.3.3.1. Cơ sở lý thuyết về dự báo bằng phương pháp định lượng ........................... 17
2.3.3.2. Ứng dụng phương pháp định lượng dự báo trên thị trường chứng khoán ... 21

2.4. NHỮNG NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM TRÊN THẾ GIỚI......................... 21
2.5. NHỮNG NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM Ở VIỆT NAM .............................. 23
2.6. LÝ THUYẾT CÁC PHƯƠNG PHÁP DỰ BÁO ............................................... 23
2.6.1. Kiểm định tính dừng Unit Root Tests ............................................................ 23
2.6.2. Mô hình ARIMA ............................................................................................ 25
2.6.3. Mô hình ARCH .............................................................................................. 26
2.6.4. Mô hình GARCH ........................................................................................... 27
2.6.5. Mô hình T-GARCH ....................................................................................... 28
2.6.6. Các chỉ tiêu đánh giá mô hình dự báo ............................................................ 29
CHƯƠNG 3.PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................... 30
3.1. MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ................................................................................. 30
3.2. Biến nghiên cứu .................................................................................................. 30
3.3. Dữ liệu và phạm vi ............................................................................................. 31


3.4. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 31
3.5. Quy trình nghiên cứu .......................................................................................... 33
CHƯƠNG 4.KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................... 35
4.1. PHÂN TÍCH MÔ TẢ ......................................................................................... 35
4.2. XÂY DỰNG MÔ HÌNH ARIMA ...................................................................... 37
4.2.1. Nhận dạng các tham số................................................................................... 37
4.2.1.1. Kiểm định Unit Root Test ............................................................................ 37
4.2.1.2. Kiểm định phân phối chuẩn của D(VNINDEX) .......................................... 38
4.2.2. Ước lượng mô hình ARIMA .......................................................................... 39
4.2.3. Kiểm định mô hình ......................................................................................... 41
4.2.4. Kết quả mô hình ARIMA (1,1,0) ................................................................... 41
4.2.5. Giải thích kết quả mô hình ARIMA(1,1,0) .................................................... 41
4.3. XÂY DỰNG MÔ HÌNH GARCH ..................................................................... 42
4.3.1. Kiểm định phương sai thay đổi của mô hình ARIMA(1,1,0) ........................ 42
4.3.2. Kiểm định tính ARCH trong mô hình ARIMA ............................................. 42

4.3.3. Ước lượng mô hình GARCH(4,6) ................................................................. 44
4.3.4. Giải thích kết quả mô hình GARCH .............................................................. 44
4.4. XÂY DỰNG MÔ HÌNH T-GARCH ................................................................. 45
4.4.1. Ước lượng mô hình T-GARCH ..................................................................... 45
4.4.2. Giải thích kết quả mô hình T-GARCH .......................................................... 46
4.5. SO SÁNH KẾT QUẢ ƯỚC LƯỢNG CỦA CÁC MÔ HÌNH........................... 47
4.6. SO SÁNH KẾT QUẢ VỚI BÀI NGHIÊN CỨU “STOCK INDEX
FORECASTING FOR VIETNAM’S STOCK MARKET” ..................................... 48


4.7. KẾT QUẢ DỰ BÁO .......................................................................................... 50
CHƯƠNG 5.KẾT LUẬN VÀ GỢI Ý GIẢI PHÁP .............................................. 52
5.1. KẾT LUẬN ........................................................................................................ 52
5.2. MỘT SỐ HẠN CHẾ........................................................................................... 53
5.3. GỢI Ý GIẢI PHÁP............................................................................................. 53
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 55
PHỤ LỤC ................................................................................................................. 57


i

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
AIC

Akaike info criterion

AR

Auto-Regressive

ARCH

Autoregressive conditional heteroskedasticity

ARIMA

Autoregressive integrated moving average process

GARCH

Generalised Autogressive Conditional Heteroskedasticity

LL

Log likelihood

MA

Moving Average

MAE

Mean Absolute Error

MSE

Mean Squared Error

RMSE

Root Mean Squared Error

SC

Schwarz criterion


ii

DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 4.1: Kiểm định Unit Root Test ........................................................................ 37
Bảng 4.2: Kết quả mô hình ARIMA(1,1,1) .............................................................. 39
Bảng 4.3: Kết quả mô hình ARIMA(1,1,0) .............................................................. 40
Bảng 4.4: Kết quả so sánh của mô hình ARIMA(1,1,1) và mô hình ARIMA(1,1,0)40
Bảng 4.5: Kiểm định tính ARCH trong mô hình ARIMA ........................................ 42
Bảng 4.6: Mô hình hồi quy phần dư 𝒆𝒕𝟐 của ARCH ............................................... 43
Bảng 4.7: Bảng so sánh 2 mô hình ước lượng phương sai 𝒉𝒕 .................................. 44
Bảng 4.8: So sánh các mô hình dự báo ..................................................................... 47
Bảng 4.9: Kết quả dự báo chỉ số Vn-Index ngày 08/05/2015 đến 29/05/2015 ......... 50


iii

DANH MỤC HÌNH VẼ
Hình 3.1: Sơ đồ mô phỏng phương pháp Box-Jenkins ............................................. 33
Hình 4.1: Vn-Index của Việt Nam trong giai đoạn 07/2000 – 05/2015 ................... 35
Hình 4.2: Thống kê mô tả của giá chỉ số Vn-Index hàng ngày ................................ 36
Hình 4.3: Biểu đồ chuỗi D(VNINDEX) ................................................................... 38
Hình 4.4: Đồ thị hàm mật độ và Thống kê mô tả của của D(VNINDEX)................ 38
Hình 4.5: Biểu đồ thể hiện xu hướng biến động Vn-Index đến 31/12/2015............. 50

Phụ lục 1: Biểu đồ tự tương quan của D(VNINDEX) .............................................. 57
Phụ lục 2: Kiểm định Wald ....................................................................................... 57
Phụ lục 3: Kiểm định tính dừng của phần dư RESID ............................................... 58
Phụ lục 4: Kiểm định Breusch-Godfrey của mô hình ARIMA ................................ 58
Phụ lục 5: Mô hình ARIMA(1,1,0) ........................................................................... 59
Phụ lục 6: Kiểm định White ...................................................................................... 59
Phụ lục 7: ................................................................................................................... 60
Phụ lục 7.1: Kiểm định tính ARCH(1) ..................................................................... 60
Phụ lục 7.2: Kiểm định tính ARCH(2) ..................................................................... 61
Phụ lục 7.3: Kiểm định tính ARCH(6) ..................................................................... 61
Phụ lục 7.4: Kiểm định tính ARCH(7) ..................................................................... 62
Phụ lục 8: Bảng tự tương quan và tương quan từng phần của biến 𝒆𝒕𝟐 ................... 62
Phụ lục 9: Bảng tự tương quan và tương quan từng phần của biến 𝒉𝒕 ..................... 63
Phụ lục 10:................................................................................................................. 64
Phụ lục 10.1: Mô hình phương sai 𝒉𝒕 (4,6) .............................................................. 64
Phụ lục 10.2: Mô hình phương sai 𝒉𝒕 (6,6) .............................................................. 65


iv

Phụ lục 11: Mô hình GARCH(4,6) ........................................................................... 66
Phụ lục 12: Mô hình phương sai 𝒉𝒕 -TGARCH ....................................................... 67
Phụ lục 13: Mô hình 𝒉𝒕- T-GARCH phù hợp nhất .................................................. 68
Phụ lục 14: Mô hình T-GARCH ............................................................................... 69


v

TÓM TẮT
Bài nghiên cứu tập trung chủ yếu vào tính ứng dụng của mô hình ARCH để dự

báo sự biến động của chỉ số giá chứng khoán Vn-Index theo dữ liệu ngày, trong giai
đoạn từ 28/07/2000 đến 07/05/2015. GARCH và T-GARCH là những mô hình mở
rộng của ARCH để phục vụ cho mục đích nghiên cứu trên.
Nhóm nghiên cứu lựa chọn mô hình GARCH để làm mô hình dự báo giá của
Vn-Index trong giai đoạn này. Khi sử dụng mô hình GARCH làm mô hình dự báo,
ta có thể thấy rằng trong thời gian sắp tới, chỉ số giá chứng khoán có xu hướng tăng
nhanh. Giá trị dự báo chỉ phản ánh gần đúng giá trị thực tế trong ngắn hạn, thời gian
dự báo càng dài thì kết quả dự báo càng kém chính xác do trong một vài phiên giao
dịch có tác động của các yếu tố ngoại lai lớn như tâm lý nhà đầu tư, tác động từ các
thị trường chứng khoán khác, sự thay đổi chính sách, ... sẽ làm sai số dự báo tăng
cao hơn. Do đó, kết quả dự báo chỉ mang tính chất tham khảo. Tuy nhiên, có thể nói
mô hình GARCH vẫn là một mô hình tốt nhất để dự báo trong ngắn hạn.


1

CHƯƠNG 1.
GIỚI THIỆU TỔNG QUAN
1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Dự báo chỉ số giá chứng khoán là một trong những vấn đề nhận được nhiều sự
quan tâm từ các nhà đầu tư và các nhà nghiên cứu trên thị trường tài chính hiện nay.
Vì thị trường chứng khoán luôn có những biến động mạnh và bị tác động bởi các
nhân tố khó dự báo khác như lạm phát, tỷ suất sinh lời, tình hình kinh tế, các vấn đề
chính trị và nhiều nhân tố khác, ... (Sutheebanjard và Premchaiswadi, 2010).
Sự biến động là một trong những biến quan trọng trong việc đánh giá tình
trạng nền kinh tế cũng như hỗ trợ trong quyết định cho những đối tượng tham gia
trên thị trường như các nhà đầu tư, nhà đầu cơ, giúp họ nhận biết thời điểm thích
hợp cho việc đầu tư vào các cổ phiếu, trái phiếu, và thời điểm cần thiết phải thực
hiện các biện pháp phòng ngừa rủi ro khi giao dịch chứng khoán trên thị trường
nhằm đáp ứng tỷ suất sinh lời theo kỳ vọng của nhà đầu tư.

Việc dự báo chính xác cũng đặc biệt cần thiết cho các nhà phân tích tài chính,
nhà nghiên cứu để họ có thể có thể nhận diện sớm những cú sốc trên thị trường
(Ederington and Guan, 2005). Điều này đặc biệt quan trọng đối với thị trường Việt
Nam trong giai đoạn 2006 – 2008, nếu công tác dự báo được thực hiện tốt hơn, sẽ
sớm nhận ra được sự tăng trưởng của thị trường chứng khoán trong giai đoạn này là
không bình thường, và sẽ có những biện pháp điều chỉnh thị trường, tránh để tăng
trưởng nóng và sau đó lại suy thoái sâu và phục hồi chậm như hiện nay. Như Islam
et al. (2012) đã trình bày biến động trên thị trường chứng khoán là một vấn đề quan
trọng đối với các nhà lập chính sách, nhà phân tích thị trường, nhà quản lý tài chính,
bởi vì những biến động mạnh và khác thường trên thị trường này sẽ dẫn đến những
tác động đáng kể cho nền kinh tế.
Mặc dù các nghiên cứu trước đây như Al-Zeaud (2011) cho rằng để dự báo sự
biến động nên sử dụng mô hình ARMA hay ARIMA và chỉ ra mô hình ARIMA
(2,0,2) là mô hình dự báo tốt nhất cho nhóm các cổ phiếu ngành ngân hàng. Tuy


2

nhiên khi mô hình ARIMA có hiện tượng phương sai của sai số thay đổi như trong
bài nghiên cứu này thì kết quả dự báo từ mô hình ARIMA không phải là tốt nhất mà
là từ các mô hình họ ARCH.
Chính vì những lý do trên mà nhóm em chọn đề tài: “Dự báo sự biến động
chỉ số giá chứng khoán Vn-Index với mô hình ARCH” để làm luận văn tốt
nghiệp.
1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
-

Xác định sự ảnh hưởng của giá trị Vn-Index trong quá khứ đến giá trị của
chính nó trong giai đoạn hiện tại.

-

Mô hình hóa các sai số hỗ trợ trong việc dự báo chỉ số giá chứng khoán VnIndex trong ngắn hạn.

1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU
Qua những nghiên cứu trước đây, dựa trên các mô hình hồi quy tuyến tính, về
dự báo Vn-Index, gần như chưa có một mô hình nào cho thấy có khả năng dự báo
chỉ số giá chứng khoán trên sàn HOSE, điều này đặt ra cho bài nghiên cứu một số
câu hỏi:
Phải chăng thị trường chứng khoán Việt Nam là thị trường không thể dự báo
trước với các biến giải thích hiện hữu?
Có thể có mô hình tiếp cận để phân tích và dự báo giá chứng khoán là phù hợp
với những đặc điểm của thị trường, của biến dự báo?
1.4. VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
Bài nghiên cứu tập trung vào vấn đề dự báo về sự biến động của chỉ số giá
chứng khoán Vn-Index hằng ngày khi sử dụng các loại mô hình bằng cách giải thích
cấu trúc biến động của các phần dư thu được từ mô hình tốt nhất.
Bài nghiên cứu sau đó còn tiến hành kiểm tra mức độ chính xác của một vài
phương pháp phổ biến được sử dụng để dự báo sự biến động như mô hình ARIMA,


3

mô hình ARCH và một số mô hình mở rộng của ARCH như: GARCH, T-GARCH.
So sánh các mô hình thông qua các chỉ tiêu MSE, MAE và RMSE để lựa chọn mô
hình tốt nhất để dự báo chỉ số Vn-Index trong tương lai.
Nghiên cứu này được thiết kế để thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu
lý thuyết và thực hành trong ngành tài chính.
1.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Phương pháp định lượng sử dụng những dữ liệu quá khứ theo thời gian, dựa

trên dữ liệu lịch sử để phát hiện chiều hướng vận động của đối tượng phù hợp với
một mô hình toán học nào đó và đồng thời sử dụng mô hình đó làm mô hình ước
lượng và dự báo. Tiếp cận định lượng dựa trên giả định rằng giá trị tương lai của
biến số dự báo sẽ phụ thuộc vào xu thế vận động của đối tượng đó trong quá khứ.
Phương pháp chuỗi thời gian sẽ dựa trên việc phân tích chuỗi quan sát của một
biến duy nhất theo biến số độc lập là thời gian. Giả định chủ yếu là biến số dự báo
sẽ giữ nguyên chiều hướng phát triển đã xảy ra trong quá khứ và hiện tại.
1.6. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu: Chỉ số giá chứng khoán Vn-Index
Phạm vi nghiên cứu:
Thị trường chứng khoán Hồ Chí Minh (HOSE).
Chỉ số giá Vn-Index được sử dụng là dữ liệu được khai thác từ website
thông qua những báo cáo hằng ngày trong giai đoạn từ
28/07/2000 đến 07/05/2015.
1.7. ĐÓNG GÓP ĐỀ TÀI
-Hệ thống hóa các kết quả nghiên cứu trên thế giới về dự báo sự biến động của
thị trường chứng khoán nói chung và giá chứng khoán nói riêng.
-Từ đó tiến hành sử dụng Vn-Index để dự báo giá chứng khoán riêng cho thị
trường chứng khoán Việt Nam trên sàn thành phố Hồ Chí Minh bằng việc sử dụng


4

mô hình ARIMA và khắc phục các nhược điểm trong mô hình trên bằng mô hình
ARCH và GARCH, sau đó sẽ thực hiện việc so sánh kết quả dự báo giá chứng
khoán với giá thực tế.
1.8. KẾT CẤU
Bên cạnh phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, Phụ lục, đề tài gồm 05
chương:
Chương 1: Giới thiệu tổng quan về đề tài nghiên cứu.

Chương 2: Cơ sở lý luận về dự báo sự biến động chỉ số giá chứng khoán.
Chương 3: Phương pháp nghiên cứu.
Chương 4: Kết quả nghiên cứu và thảo luận.
Chương 5: Kết luận và gợi ý giải pháp.


5

CHƯƠNG 2.
CƠ SỞ LÝ LUẬN
2.1. LÝ THUYẾT CHỈ SỐ GIÁ CHỨNG KHOÁN
2.1.1. Khái niệm cơ bản về chứng khoán
Chứng khoán là các công cụ để huy động vốn trung và dài hạn, là các giấy tờ
có giá, có khả năng chuyển đổi, chuyển nhượng nhằm xác nhận quyền sở hữu, quan
hệ vay nợ giữa người nắm giữ nó và chủ thể phát hành ra nó. Đối với mỗi loại
chứng khoán thường có các tính chất sau:
Tính thanh khoản: là khả năng chuyển đổi chứng khoán đó sang tiền mặt.
Tính lỏng của chứng khoán đó thể hiện qua việc chứng khoán đó được mua bán trên
thị trường.
Tính sinh lời: thu nhập của nhà đầu tư được sinh ra từ việc tăng giá chứng
khoán trên thị trường, hay các khoản tiền lời được trả hàng năm.
Tính rủi ro: đây là đặc trưng cơ bản của chứng khoán. Trong quá trình trao
đổi, mua đi bán lại, giá chứng khoán bị giảm hoặc bị mất hoàn toàn ta gọi là rủi ro.
2.1.2. Phân loại chứng khoán
2.1.2.1. Cổ phiếu
Là loại chứng khoán xác nhận quyền sở hữu và lợi ích hợp pháp đối với thu
nhập và tài sản của công ty cổ phần. Số vốn đóng góp được chia ra thành nhiều
phần nhỏ bằng nhau được gọi là cổ phần. Người mua cổ phần là cổ đông. Cổ phiếu
có thể được phát hành dưới dạng chứng chỉ vật chất hoặc bút toán ghi sổ, chỉ có
công ty cổ phần mới có cổ phiếu. Giá trị ban đầu ghi trên cổ phiếu là mệnh giá cổ

phiếu. Mệnh giá là giá trị danh nghĩa. Số tiền nhận được từ khoản vốn góp được gọi
là cổ tức. Giá cổ phiếi dao động qua các phiên giao dịch trên thị trường chứng
khoán và tách rời so với mệnh giá. Cổ phiếu được chia thành hai loại:


6

Cổ phiếu thường: là loại cổ phiếu không có kỳ hạn, tồn tại cùng với sự tồn tại
của công ty phát hành ra nó. Cổ tức nhận được từ cổ phiếu thường chịu ảnh hưởng
bởi kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh. Cổ đông nắm giữ cổ phiếu này có quyền
bỏ phiếu, mua cổ phiếu mới, tham gia vào đại hội cổ đông.
Cổ phiếu ưu đãi: gồm 2 loại ưu đãi biểu quyết và ưu đãi cổ tức.
Cổ phiếu ưu đãi biểu quyết: là cổ phiếu dành cho các cổ đông sáng lập. Cổ
đông nắm giữ cổ phiếu này phải nắm giữ trong một khoản thời gian nhất định,
không được chuyển nhượng, trao đổi.
Cổ phiếu ưu đãi cổ tức: tương tự như cổ phiếu thường nhưng có một số hạn
chế: cổ đông nắm giữ cổ phiếu này không được tham gia bầu cử, ứng cử vào hội
đồng quản trị hay ban kiểm soát công ty. Nhưng họ được hưởng ưu đãi về tài chính
theo một mức cổ tức riêng biệt, có tính cố định hằng năm, được ưu tiên chia cổ tức
hay chia tài sản cuả công ty sau khi thanh lý, giải thể trước cổ đông thường.
2.1.2.2. Trái phiếu
Là loại chứng khoán quy định nghĩa vụ của người phát hành phải trả cho
người nắm giữ chứng khoán đó một khoản tiền xác định vào những thời gian cụ thể
và theo những điều kiện nhất định. Đây là những chứng khoán nợ được phát hành
dưới dạng chứng chỉ vật chất hoặc bút toán ghi sổ. Trái phiếu gồm các loại sau:
Trái phiếu vô danh: loại này không ghi tên trái chủ trên cả chứng chỉ và sổ
sách của tổ chức phát hành. Việc chuyển nhượng trái phiếu này rất dễ dàng nên nó
thường được giao dịch trên thị trường chứng khoán.
Trái phiếu ghi danh: ghi tên, địa chỉ của trái chủ lên chứng chỉ và sổ sách của
tổ chức phát hành. Loại này ít được đem trao đổi trên thị trường.

Trái phiếu chính phủ: là loại trái phiếu do chính phủ phát hành nhằm bù đắp
thâm hụt ngân sách. Đây là loại trái phiếu mà các nhà đầu tư không ưa mạo hiểm rất
thích thú vì nó hầu như không có rủi ro thanh toán.


7

Trái phiếu công ty: do công ty phát hành nhằm huy động vốn trung – dài hạn.
Khi công ty bán trái phiếu thì công ty là người đi vay còn người mua là chủ nợ.
Công ty cam kết trả cả gốc lẫn lãi cho trái chủ như đã nêu trong hợp đồng. Nó bao
gồm các loại: trái phiếu có đảm bảo, trái phiếu không đảm bảo, trái phiếu có thể
mua lại, ...
2.1.2.3. Các chứng chỉ quỹ đầu tư
Là chứng khoán được phát hành bởi các công ty quản lý quỹ để huy động vốn
từ các nhà đầu tư. Vốn được dùng để mua bán kinh doanh các loại chứng khoán
khác để kiếm lời, sau đó chia tiền lời đó cho các nhà đầu tư. Có thể phân loại chứng
chỉ quỹ đầu tư thành:
Quỹ đầu tư chung: đây là quỹ đầu tư mà tất cả mọi người có thể tham gia.
Quỹ đầu tư riêng: chỉ giới hạn cho một số nhóm đối tượng nhất định.
Quỹ đầu tư dạng mở: là quỹ đầu tư trong đó nhà đầu tư có quyền bán lại
chứng chỉ quỹ đầu tư cho quỹ phát hành chứng khoán liên tục để huy động vốn và
sẵn sàng mua lại số chứng khoán mà nó đã phát hành ra.
Quỹ đầu tư cổ phiếu: quỹ chuyên đầu tư vào một loại cổ phiếu nhất định.
Quỹ đầu tư trái phiếu: là quỹ để chuyên đầu tư vào một loại trái phiếu nào đó.
Quỹ đầu tư hỗn hợp: là quỹ có thể đầu tư vào bất kỳ loại chứng khoán nào nếu
thấy có hiệu quả.
Ngoài ra cũng có một số loại chứng khoán khác thường được gọi là công cụ
phái sinh như: giấy bảo đảm quyền mua cổ phiếu, chứng quyền, ...
2.1.3. Tổng quan về thị trường chứng khoán
2.1.3.1. Khái niệm về thị trường chứng khoán

Để thực hiện quá trình sản xuất chúng ta cần phải có các yếu tố: lao động, vốn,
đất đai, khoa học kỹ thuật. Trong đó vốn ngày càng đóng một vai trò quan trọng.
Nhưng để có thể huy động được một nguồn vốn lớn thì không có một nhóm nào có


8

thể đảm nhiệm được. Trong khi đó, những người có cơ hội đầu tư sinh lời thì lại
thiếu vốn và những người thừa vốn thì lại không có cơ hội đầu tư sinh lời. Thực tế
đó đòi hỏi cần phải có những tổ chức trung gian nối liền giữa người thừa vốn và
người thiếu vốn. Hệ thống ngân hàng ra đời đáp ứng được phần nào yêu cầu đó.
Tuy nhiên để thu hút được các nguồn tiền tệ nhàn rỗi của xã hội và một số vốn đầu
tư trực tiếp vào sản xuất và để kiếm lời tận gốc thì thị trường chứng khoán ra đời.
Thị trường chứng khoán là nơi giao dịch các loại chứng khoán với mục đích khác
nhau của các chủ thể tham gia vào thị trường chứng khoán.
2.1.3.2. Phân loại thị trường chứng khoán
Thị trường sơ cấp
Là nơi phát hành chứng khoán lần đầu ra công chúng, tạo vốn cho tổ chức
phát hành thông qua việc bán chứng khoán cho các nhà đầu tư. Tại đây, có sự chu
chuyển tài chính trực tiếp đưa các khoản tiền nhàn rỗi tạm thời trong dân chúng vào
quá trình đầu tư, từ nguồn vốn ngắn hạn sang nguồn vốn dài hạn. Nó tạo điều kiện
cung cấp cho nền kinh tế nguồn vốn có thời gian sử dụng đáp ứng được thời gian
cần thiết của các khoản đầu tư. Thị trường sơ cấp có chức năng là huy động vốn cho
đầu tư, làm tăng thêm vốn đầu tư cho nền kinh tế.
- Thị trường thứ cấp: Là nơi diễn ra các giao dịch chứng khoán sau khi nó
được phát hành trên thị trường sơ cấp. Thị trường thứ cấp tạo điều kiện cho thị
trường sơ cấp phát triển, tăng tiềm năng huy động vốn của các tổ chức phát hành
chứng khoán. Trên thị trường chứng khoán vừa có giao dịch của thị trường sơ cấp,
vừa có giao dịch của thị trường thứ cấp.
- Thị trường tập trung: Là nơi mà việc giao dịch, trao đổi, mua bán chứng

khoán được thực hiện thông qua Sở giao dịch chứng khoán hay còn gọi là Sàn giao
dịch.
- Thị trường phi tập trung: Hay còn gọi là thị trường OTC, thị trường này diễn
ra ở bất kỳ nơi nào miễn là nơi đó miễn là nơi đó diễn ra các hoạt động mua bán,
trao đổi chứng khoán.


9

- Thị trường trái phiếu: Là thị trường phát hành trái phiếu mới và mua đi bán
lại trái phiếu cũ.
- Thị trường cổ phiếu: Là thị trường phát hành cổ phiếu mới và mua đi bán lại
cổ phiếu cũ. Hoạt động của thị trường này gồm cả hai lĩnh vực đầu tư chứng khoán
và kinh doanh chứng khoán.
2.1.3.3. Vai trò của thị trường chứng khoán đối với nền kinh tế
Xu thế hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực với sự ra đời của tổ chức thương
mại thế giới (WTO), liên minh Châu Âu, của khối thị trường chung đòi hỏi các
quốc gia phải thúc đẩy phát triển kinh tế với tốc độ và hiệu quả cao. Thực tế phát
triển kinh tế ở các quốc gia trên thế giới đã khẳng định vai trò của thị trường chứng
khoán trong phát triển kinh tế.
Thứ nhất, thị trường chứng khoán với việc tạo ra các công cụ có tính thanh
khoản cao, có thể tập trung và phân phối vốn, chuyển thời hạn phân phối của vốn
phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế.
Yếu tố thông tin là yếu tố cạnh tranh trên thị trường sẽ đảm bảo cho việc phân
phối vốn một cách hiệu quả. Trên thị trường chứng khoán, tất cả các thông tin được
cập nhật và được chuyển tải tới tất cả các nhà đầu tư để họ có thể phân tích và định
giá cho chứng khoán.
Thị trường chứng khoán tạo ra một sự cạnh tranh hiệu quả trên thị trường tài
chính, do đó các ngân hàng thương mại và các tổ chức tài chính phải quan tâm đến
các hoạt động tài chính của họ và làm giảm chi phí tài chính.

Việc huy động vốn trên thị trường chứng khoán có thể làm tăng vốn tự có của
các công ty và giúp họ tránh các khoản vay có chi phí cao cũng như sự kiểm soát
chặt chẽ của các ngân hàng thương mại. Thị trường chứng khoán khuyến khích tính
cạnh tranh của các công ty trên thị trường. Sự tồn tại của các thị trường chứng
khoán cũng là yếu tố quyết định việc thu hút vốn đầu tư nước ngoài. Đây là yếu tố


10

đảm bảo cho sự phân bổ có hiệu quả các nguồn lực trong một quốc gia cũng như
trong phạm vi quốc tế.
Thứ hai, thị trường chứng khoán góp phần thực hiện việc tái phân phối công
bằng hơn, giải tỏa sự tập trung các quyền lực kinh tế của các tập đoàn, huy động
tầng lớp trung lưu trong xã hội, tăng cường sự giám sát của xã hội trong quá trình
phân phối. Từ đó tạo ra sự cạnh tranh công bằng hơn qua đó thúc đẩy phát triển
kinh tế, tạo ra hiệu quả, tiến tới xây dựng một xã hội công bằng và dân chủ.
Thứ ba, thị trường chứng khoán tạo ra một sự tách biệt giữa sở hữu và quản lý
doanh nghiệp. Khi quy mô của doanh nghiệp tăng lên thì nhu cầu về quản lý chuyên
trách cũng tăng theo. Thị trường chứng khoán tạo điều kiện cho tiết kiệm vốn và
chất xám thúc đẩy quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, giảm tiêu cực
trong quản lý, tạo điều kiện cho sự kết hợp hài hòa lợi ích của chủ sở hữu, nhà quản
lý và những người làm công.
Thứ tư, hiệu quả của quốc tế hóa thị trường chứng khoán. Việc mở cửa thị
trường chứng khoán làm tăng tính lỏng và cạnh tranh trên thị trường quốc tế, cho
phép các công ty có thể huy động nguồn vốn rẻ hơn, tăng cường đầu tư từ bên
ngoài, đồng thời tăng khả năng cạnh tranh quốc tế và mở rộng cơ hội kinh doanh
cho các công ty trong nước. Tuy nhiên, chúng ta cũng cần xét đến những tiêu cực có
thể xảy ra như việc tăng cung tiền quá mức, áp lực của lạm phát, vấn đề của chảy
máu vốn.
Thứ năm, thị trường chứng khoán tạo điều kiện cho Chính phủ huy động các

nguồn tài chính tiền tệ. Đồng thời, thị trường chứng khoán cũng cung cấp một dự
báo tuyệt vời về các chu kỳ kinh doanh trong tương lai giúp Chính phủ và các công
ty đánh giá kế hoạch đầu tư cũng như việc phân bổ các nguồn lực của họ. Thị
trường chứng khoán cũng tạo điều kiện tái cấu trúc nền kinh tế.
Ngoài những tác động tích cực trên, thị trường chứng khoán cũng có những
hiện tượng tiêu cực như hiện tượng đầu cơ, hiện tượng xung đột quyền lực, bong
bóng giá, ... làm tăng thiệt hại cho quyền lợi các cổ đông thiểu số, việc mua bán nội