Luận văn Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy
MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................... 1
2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................ 3
3. Mục đích, đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................. 10
4. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 11
5. Đóng góp của luận văn ............................................................................. 11
6. Cấu trúc luận văn...................................................................................... 12
PHẦN NỘI DUNG ..................................................................................... 12
CHƢƠNG 1: NHÂN VẬT NỮ TRONG VĂN XUÔI VIỆT NAM
ĐƢƠNG ĐẠI VÀ CƠ SỞ XÂY DỰNG NHÂN VẬT NỮ TRONG
TRUYỆN NGẮN ĐỖ BÍCH THÚY .......................................................... 12
1.1. Vài nét về nhân vật nữ trong văn xuôi Việt Nam đương đại .................. 12
1.1.1. Sơ lược về hình ảnh người phụ nữ trong văn học Việt Nam trước 1975 .... 13
1.1.2. Sự xuất hiện phong phú và mới mẻ của nhân vật nữ trong văn xuôi sau
1975 ............................................................................................................. 18
1.2. Cơ sở xây dựng nhân vật nữ trong truyện ngắn Đỗ Bích Thúy .............. 23
1.2.1. Từ quan sát chiêm nghiệm đến trải nghiệm cuộc sống của người phụ
nữ ................................................................................................................. 24
1.2.2. Tình yêu thương và sự cảm thông ....................................................... 28
1.3. Vị trí của nhân vật nữ trong truyện ngắn Đỗ Bích Thuý ........................ 32
1.3.1. Vị trí nhân vật nữ................................................................................ 32
1.3.2. Nhân vật nữ là nơi gửi gắm tâm tư của nhà văn .................................. 36
CHƢƠNG 2: ĐẶC ĐIỂM THẾ GIỚI NHÂN VẬT NỮ TRONG
TRUYỆN NGẮN ĐỖ BÍCH THÚY .......................................................... 40
2.1. Sự đa dạng trong thế giới nhân vật nữ ................................................... 40
2.1.1. Đa dạng về lứa tuổi............................................................................. 40
2.1.2. Đa dạng về phương diện xã hội .......................................................... 43
2.2. Tình cảnh và số phận của nhân vật nữ ................................................... 46
2.2.1. Éo le trong cuộc sống ......................................................................... 46

2.2.2. Bi kịch trong tình yêu ......................................................................... 49


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

2.3. Vẻ đẹp và sức sống của nhân vật nữ ...................................................... 51
2.3.1. Vẻ đẹp ngoại hình giàu sức sống ........................................................ 51
2.3.2. Giàu lòng vị tha, đức hi sinh âm thầm lặng lẽ ..................................... 55
2.3.3. Sức sống nội tâm mãnh liệt................................................................. 58
2.3.3.1. Ẩn chứa khát vọng........................................................................... 58
2.3.3.2. Giữ niềm tin cho chính mình ........................................................... 62
CHƢƠNG 3: NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NHÂN VẬT NỮ
TRONG TRUYỆN NGẮN ĐỖ BÍCH THÚY ........................................... 69
3.1. Miêu tả nhân vật qua vẻ đẹp ngoại hình và nội tâm ............................... 69
3.1.1. Miêu tả ngoại hình .............................................................................. 69
3.1.2. Miêu tả nội tâm .................................................................................. 72
3.1.3. Đối thoại và độc thoại của nhân vật .................................................... 76
3.2. Tổ chức thời gian và không gian nghệ thuật .......................................... 81
3.2.1. Thời gian nghệ thuật ........................................................................... 81
3.2.1.1. Đồng hiện thời gian quá khứ và hiện tại .......................................... 81
3.2.1.2. Thời gian hồi ức, tâm tưởng............................................................. 82
3.2.2. Không gian nghệ thuật ........................................................................ 84
3.2.2.1. Không gian sinh hoạt ....................................................................... 85
3.2.2.2. Không gian văn hóa ......................................................................... 87
3.2.2.3. Không gian tâm tưởng ..................................................................... 89
3.3. Tình huống truyện và kết cấu với việc thể hiện nhân vật nữ .................. 91
3.3.1. Tình huống truyện bộc lộ thế giới nội tâm và tạo bước ngoặt cho số
phận nhân vật ............................................................................................... 91
3.3.2. Kết cấu truyện với sự thể hiện nhân vật nữ ......................................... 93
PHẦN KẾT LUẬN ..................................................................................... 95

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 98

2


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

Lêi c¶m ¬n
Em xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS. Nguyễn Văn Long
người đã tận tình hướng dẫn, quan tâm và giúp đỡ em trong quá trình thực
hiện và hoàn thành luận văn này.
Em xin cảm ơn các thầy giáo, cô giáo trong tổ văn học Việt Nam cùng
tập thể các thầy cô giáo trong khoa Ngữ Văn - Trường Đại học Sư phạm Hà
Nội đã nhiệt tình giảng dạy và giúp đỡ em trong quá trình học tập.
Nhân đây, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành của mình đến gia
đình, bạn bè đã luôn động viên tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện
luận văn.
Hà Nội, tháng 7năm 2014
Tác giả luận văn

Nguyễn Nhƣ Quỳnh

1


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Nền văn học Việt Nam từ xưa đến nay trải qua bao chế độ xã hội vẫn tập

trung thể hiện hình ảnh con người Việt Nam ở các thời đại, trong đó không
thể thiếu hình ảnh người phụ nữ. Từ văn học dân gian, người phụ nữ đã là
hình ảnh đẹp được nhắc đến trong những câu ca dao, truyện cổ tích. Đến văn
học trung đại, trong xã hội trọng nam khinh nữ, bị gò ép trong những tam
tòng tứ đức mà người phụ nữ vẫn là hình tượng đẹp trong thơ văn. Văn học
Cách mạng viết về người phụ nữ với niềm tự hào và ngợi ca, hình ảnh những
người phụ nữ đẹp toàn diện, nhân vật loại hình tiêu biểu cho hình tượng nhân
vật nữ ở giai đoạn này. Từ sau 1975, lịch sử đất nước bước sang trang mới,
đời sống xã hội, con người thay đổi lớn lao. Trong hoàn cảnh mới thì văn học
cũng có nhiều đổi mới. Cảm hứng sử thi của con người trong hai cuộc kháng
chiến vĩ đại của dân tộc được thay bằng cảm hứng thế sự đời tư với những
con người trong cuộc sống đời thường, văn học càng đi sâu, tìm tòi khai thác
về chủ đề người phụ nữ. Đặc biệt hình ảnh người phụ nữ Việt Nam với vẻ đẹp
vừa truyền thống vừa hiện đại trở thành hình ảnh nổi bật trên văn đàn. Các
nhà phê bình gọi đây là hiện tượng “ văn học mang gương mặt nữ”. Hình ảnh
những người phụ nữ hôm nay trong các mối quan hệ xã hội, trong tình yêu,
trong cuộc sống nội tâm được thể hiện mạnh mẽ vào trong tác phẩm văn học:
sự xuất hiện của nhiều cây bút mới đầy bản lĩnh đã đưa vào tác phẩm của
mình hiện thực cuộc sống phong phú, đa dạng, phức tạp, không hề né tránh
cả những khi phản ánh những góc khuất của đời sống, của con người... [40].
Trong đó có sự góp mặt đông đảo của đội ngũ nhà văn nữ. Nhà văn nữ viết
về nhân vật nữ mang lại cho văn học những màu sắc riêng, góc nhìn và khả
năng riêng. Các cây bút nữ tiêu biểu như Dương Thu Hương, Lê Minh
Khuê..., rồi đến Võ Thị Hảo, Y Ban... Có những cây bút nữ xuất hiện muộn
hơn nhưng tài năng thì sớm đã được khẳng định như nhà văn Đỗ Bích Thúy.

1


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

Tìm hiểu về đề tài nhân vật nữ của một nhà văn nữ đương đại cũng là tìm hiểu
về một xu hướng thẩm mĩ mà giới văn học và xã hội đang quan tâm.
Đỗ Bích Thúy là một cây bút trẻ xuất sắc trên văn đàn và trong đội ngũ
các nhà văn nữ. Tài năng của chị đã được khẳng định ngay từ những tác phẩm
đầu tay và qua các giải thưởng: Giải nhất cuộc thi tác phẩm Tuổi xanh của
báo tiền phong 1995; Giải nhất cuộc thi truyện ngắn Văn nghệ quân đội 1999
– 2000; Giải ba cuộc thi sáng tác văn học của Nhà xuất bản thanh niên 2003.
Một thành công nữa không thể không kể đến của chị đó là truyện ngắn “Tiếng
đàn môi sau bờ rào đá” được đạo diễn Ngô Quang Hải dựng thành phim với
nhan đề “Chuyện của Pao” và đạt giải cánh diều vàng năm 2005. Với những
thành công trên, đặc biệt ở thể loại truyện ngắn đã chứng rỏ tài năng của nữ
nhà văn trẻ Đỗ Bích Thúy ở thể loại này. Sáng tác của chị nói chung và ở thể
loại truyện ngắn nói riêng đã thể hiện một cá tính sáng tạo, một tâm hồn nhạy
cảm, một lối đi riêng, với những tìm tòi riêng. Từ những trải nghiệm, những
chiêm nghiệm của bản thân và từ tình yêu thương tự đáy lòng trang văn đã
cho độc giả được sống trong thế giới của chị vùng cao, được ở trong cái thung
lũng đầy nắng và gió mà tuổi thơ của chị đã đi qua, được tiếp xúc với những
con người bước ra từ những câu chuyện của chị.
Truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy dành một vị trí lớn và sự quan tâm đặc
biệt cho nhân vật nữ. Người phụ nữ xuất hiện với vai trò là hình tượng nhân vật
trung tâm trong hầu hết truyện ngắn của chị. Từ những trải nghiệm và quan sát
của bản thân chị đã khắc họa hình ảnh những người phụ nữ với cái nhìn riêng,
với tình cảm riêng. Nhân vật nữ nhà văn còn dành cho họ một tình yêu thương
và sự cảm thông sâu sắc, phát hiện ở họ vẻ đẹp không những ở ngoại hình mà
còn ở cả chiều sâu của tâm hồn. Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích
Thúy đã được thể hiện với hình ảnh nổi bật qua nhiều phương diện nghệ thuật
tạo nên đặc sắc trong sáng tác của nhà văn. Mỗi nhân vật là một màu sắc góp
phần tạo nên bức tranh sinh động trong thế giới phụ nữ. Nhân vật nữ trong

2


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

truyện ngắn của Đỗ Bích đa dạng về lứa tuổi, về hoàn cảnh. Mỗi nhân vật là một
mảng ghép tạo nên bức tranh sinh động về hình ảnh người phụ nữ. Khi đọc
truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy nói riêng và các thể loại sáng tác của chị nói
chung đã để lại ấn tượng khó phai trong lòng người đọc. Những câu chuyện của
chị không sục sôi khiến người đọc phải nghiến ngấu, nhưng cũng khó có thể bỏ
dở. Vì chúng có sức hấp dẫn riêng đến lạ thường.
Chọn đề tài: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy làm đối
tượng nghiên cứu cho luận văn, chúng tôi mong muốn được góp thêm căn cứ
để đánh giá toàn diện hơn về sáng tác của Đỗ Bích Thúy nói riêng và các nhà
văn nói chung trong nền văn học đương đại.
2. Lịch sử vấn đề
Đỗ Bích Thúy đến với văn chương là ở cái duyên với nghiệp văn, và còn
ở cả tài năng của một tâm hồn văn chương được biểu hiện từ rất sớm. Là một
cây bút với tài năng được thể hiện ngay từ những tác phẩm đầu tay, sáng tác
của Đỗ Bích Thúy đã được đón nhận và phản ứng tích cực từ phía độc giả. Đã
có nhiều bài viết và ý kiến bàn về sáng tác, đặc biệt là thể loại truyện ngắn,
thể hiện sự trân trọng, ghi nhận đóng góp của nhà văn. Bên cạnh đó còn có
các báo cáo khoa học, các khóa luận tốt nghiệp, luận văn nghiên cứu các đề
tài nghiên cứu về sáng tác của chị ở nhiều góc độ, nhiều phương diện nghệ
thuật. Thêm vào đó là các bài nói chuyện, trả lời phỏng vấn, những bài tâm sự
của chính tác giả Đỗ Bích Thúy đã gợi mở nhiều điều giúp chúng tôi thực
hiện đề tài này. Sau đây là các ý kiến và những bài nghiên cứu tiêu biểu.
2.1. Những ý kiến chung về sáng tác của Đỗ Bích Thúy
Được biết đến với biệt danh “nhà văn miền núi” bởi những tác phẩm
mang đậm dấu ấn vùng quê Hà Giang như Tiếng đàn môi sau bờ rào đá, Bóng

của cây sồi và Những buổi chiều đi ngang cuộc đời - nhà văn Đỗ Bích Thuý
trải lòng: Đối với một nhà văn, điều quan trọng nhất là tìm được cho mình
một “mảnh đất” để lao động văn chương. Một mảnh đất màu mỡ, giàu tài

3


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

nguyên, và mình lại thấu hiểu nó, quan trọng, chưa nhiều người từng cày xới,
thì đó là điều vô cùng may mắn. Miền núi chính là mảnh đất của tôi. Tôi đã
viết một cách háo hức, hăm hở, say mê. (Đỗ Hương - “Hương vùng cao” qua
sáng tác của Đỗ Bích Thúy). Đọc tác phẩm của chị và cảm nhận thấy các
truyện ngắn được viết nên thật tự nhiên - như hơi thở - như là chính cuộc sống
vậy. Đó là nơi ương mầm và gieo trồng thành công hạt giống tâm hồn văn
chương Đỗ Bích Thúy.
Ý kiến của Chu lai về tập truyện đầu tiên Sau những mùa trăng với nhận
định về cách viết của Đỗ Bích Thúy, nhà văn đã mang đến một món ăn mới lạ
cho người đọc. Lối viết văn nhẹ nhàng, tình cảm, không ồn ào mà dịu nhẹ,
chênh vênh, chấm phá, không dài dòng, không đa ngôn. Sau những mùa trăng
đã bước đầu ghi nhận những thành công của Đỗ Bích Thúy về nghệ thuật viết
truyện ngắn, một phong cách văn chương mang màu sắc riêng. Một lối viết
nhẹ nhàng, thanh khiết như dòng suối nguồn miệt mài chảy không ngừng.
Bài viết của Dương Bình Nguyên với nhan đề “Đỗ Bích Thúy - sự
mềm mại quyết liệt” đã chỉ ra nét đặc trưng trong giọng văn của chị: Trong
văn chương, Đỗ Bích Thúy cũng không quá ồn ào, những câu văn của chị
như những dòng chảy ký ức, mãnh liệt và bản năng. Nhưng nếu tiếp xúc với
chị, cảm nhận thật rõ sự chân thành, và cũng cảm nhận thật rõ sự mạch lạc
trong tư duy của chị. Nhận xét này đã cho chúng ta cái nhìn rõ nét về
không những văn mà còn về phần nào con người của nhà văn. Những dòng

chữ, những câu văn giản dị nhưng lại để lại ấn tượng khó phai trong lòng
người đọc cũng như chính con người chị.
Đỗ Bích Thúy được đánh giá là một trong những cây bút không ngừng
lớn mạnh bên cạnh một số nhà văn nữ đương đại. Đó là nhận xét của Nguyễn
Hòa với bài viết “Nhà văn nữ thời chuyển dịch văn học”. Bài viết đánh giá
cao về những mặt đóng góp tích cực của nhà văn trong những sáng tác của
mình. Bằng tài năng và tâm huyết, cũng với những nhà văn nữ khác cùng

4


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

thời, chị đã mang hơi thở, nhịp sống hiện đại vào những trang văn của mình,
góp phần vẽ nên bức tranh hiện thực về cuộc sống hiện đại. Qua đó, Đỗ Bích
Thúy được đánh giá và nhìn nhận với vị trí là một cây bút trẻ có năng lực, đầy
triển vọng trên con đường với sự nghiệp sáng tác văn chương.
Trong truyện ngắn Đỗ Bích Thúy, không gian Tây Bắc hiện lên đậm nét,
để lại dư vị khó quên trong lòng độc giả. Đó là những lời nhận xét của tác giả
Điệp Anh trong bài: Gặp hai nữ thủ khoa truyện ngắn trẻ trên số báo văn
nghệ trẻ ra ngày 11/3/2001. Không cần phô diễn nhưng vẫn mở ra trước mắt
người đọc khung cảnh nhộn nhịp, màu sắc rực rỡ, những ánh mắt tình tứ,
những nụ cười duyên dáng trao nhau của những người con trai, con gái nơi
chợ tình. Những nhận xét của tác giả Lê Thanh Nghị trong tập truyện: Khát
vọng về hạnh phúc, những tâm sự cháy bỏng về lẽ sống, ý thức về những ngày
hiện tại ở vùng đất độc đáo, đầy những kỉ niệm đã tạo ra trong ngòi bút của
Đỗ Bích Thúy đầy niềm xúc động chân thành, chảy dào dạt trên trang viết...
không thể không nghĩ đến một ngày Đỗ Bích thúy sẽ trở thành một cây bút
thật sự trưởng thành của văn xuôi Việt Nam hiện đại. Đó là một trong những
tập truyện khi chị đang trên con đường đi tới những thành công. Tác giả đã

nói đúng, càng ngày chị càng trưởng thành hơn trên con đường sự nghiệp văn
chương, và có những đóng góp ở những thể loại khác nhau, đặc biệt là truyện
ngắn với sự khẳng định vị trí của mình trong nền văn xuôi đương đại.
Tác giả Trung Trung Đỉnh trong bài viết “Đọc truyện ngắn Đỗ Bích
Thúy” của mình đã nói: Tôi cũng là người mê viết truyện ngắn và mê cao
nguyên đá kì vĩ Hà Giang, nhưng đọc truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy, tôi thực
sự ngả mũ... chào thua! Dẫu đây mới chỉ là mở đầu. Một mở đầu mơ ước của
một nhà văn [8]. Ngay từ bước khởi đầu với những tác phẩm đầu tay nữ nhà
văn đã để lại ấn tượng sâu sắc về không gian, thời gian, con người vùng cao
nguyên, để những chất men làm say lòng người cứ thể ngầm dần, ngấm dần
vào những ai đang bước vào nơi ấy. Một thứ văn chương dung dị về miền núi,

5


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

về cao nguyên đầy nắng gió với những truyền thống văn hóa với những miêu
tả tài tình con người và cuộc sống nơi đây với những tập quán, lễ hội. Văn
chương của chị khiến người đọc được đắm chìm trong cuộc sống đầy màu
sắc, đầy tiếng nhạc, khung cảnh đầy âm sắc rực rỡ.
Hoàng Nhung trong bài “Những day dứt, ám ảnh trong Đàn bà đẹp” có
nhận xét: mỗi truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy thường không có cốt truyện, nếu
có thì cũng chỉ tóm được trong vài ba câu. Nhưng mỗi câu chữ thường được
chị chắt lọc rất kỹ càng, ẩn chứa hình ảnh một con người, một vùng đất và sâu
thẳm trong đó là những cảm xúc cô đọng, dồn nén, như bóp chặt con tim lại,
vì những gì mà nhân vật đang trải qua. Mỗi câu văn đã chạm đến trái tim
người đọc, đến phần ẩn ức sâu xa nhất mà mỗi con người có thể nghĩ đến nên
văn của chị cứ nhẹ nhàng, sắc bén, len lỏi vào trong tâm trí người đọc và ngự
trị ở đó khiến người ta không khỏi ám ảnh, day dứt. Ám ảnh về những thân

phận, những kiếp người trong cuộc sống, đặc biệt là đối với những phụ nữ
đẹp, đẹp về cả ngoại hình lẫn chiều sâu tâm hồn.
Chia sẻ tại buổi ra mắt hai cuốn sách mới tập truyện ngắn Đàn bà đẹp và
tản văn Đến độ hoa vàng, nhà văn Nguyễn Văn Thọ nhận xét: “Đỗ Bích Thúy
có hai điểm mạnh ở văn chương. Một là, dù viết truyện ngắn hay tản văn, đều
từ sự chiêm nghiệm đời sống chắt lọc và quan sát con người, sự vật rất tinh
tế. Chính nhờ đó bạn đọc phát hiện ra đời sống tinh thần phong phú của con
người với những tầng, vùng văn hóa khác biệt, sâu sắc; nhất là những sáng
tác liên quan đến Hà Giang nơi chị gắn bó. Thứ hai, văn chị đằm thắm và ăm
ắp cái tình, cái tình với người và vật được tải ở văn phong, ở từng câu chữ
tinh lọc, có khi tới day dứt, ám ảnh. Văn chương, suy cho cùng, cốt ở cái tình;
tài ở cái tình của riêng mình nhờ bao quát mà thành ra của người. Đỗ Bích
Thúy, từ khi xuất hiện tới nay, luôn đẫm cái tình ở văn và chính điều này đã
neo giữ bạn đọc thủy chung với các sáng tác của Thúy”. Nhận xét nói đến
một trong những cơ sở khi Đỗ Bích Thúy viết văn, đặc biệt là sử dụng những

6


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

điểm mạnh đó vào trong việc xây dựng hình tượng nhân vật nữ. Chính cơ sở
đó đã giúp nhà văn thành công trong việc khắc họa nội tâm nhân vật một cách
tinh tế và sâu sắc.
Viết lời tựa cho tập truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy, nhà thơ Trần Đăng
Khoa đánh giá Đỗ Bích Thúy là một trong những nhà văn nữ xuất sắc nhất hiện
nay: So với thời còn là “ngải đắng ở trên núi”, ngòi bút Đỗ Bích Thúy tươi tắn
hơn, đa dạng hơn và điêu luyện hơn nhiều. Một nhận xét khẳng định sự trưởng
thành hơn ở cách viết, cách xây dựng thế giới nghệ thuật của nhà văn.
Báo cáo khoa học Bước đầu tìm hiểu “không khí tự truyện” qua “Tiếng

đàn môi sau bờ rào đá” của Đỗ Bích Thúy đã bước đầu đi vào tìm hiểu
những đặc điểm, những đặc sắc cũng như thành công trên một số phương diện
nghệ thuật trong sáng tác của Đỗ Bích Thúy, là cơ sở ban đầu cho chúng tôi đi
sâu vào đề tài nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy.
Khóa luận tốt nghiệp với đề tài: Lời văn nghệ thuật trong “Tiếng đàn
môi sau bờ rào đá” [1] đã đi sâu khai thác quan niệm về lời văn nghệ thuật và
nguyên tắc tổ chức tạo nên lời văn nghệ thuật; nguyên tắc tổ chức lời văn
nghệ thuật; các thành phần cơ bản trong lời văn trần thuật của truyện ngắn Đỗ
Bích Thúy. Luận văn thạc sĩ: Đề tài dân tộc và miền núi trong sáng tác của
Đỗ Bích Thúy đã khẳng định sáng tác của Đỗ Bích Thúy trong văn xuôi Việt
Nam đương đại về đề tài dân tộc và miền núi; con người miền núi và một số
phương diện nghệ thuật trong sáng tác của Đỗ Bích Thúy [23]. Luận văn thạc
sĩ khoa học: Truyện ngắn Đỗ Bích Thúy từ góc độ thể loại [60], đã tìm hiểu
sâu vào truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy ở vấn đề thể loại qua các phương diện:
nghệ thuật xây dựng kết cấu và tạo tình huống; nghệ thuật xây dựng nhân vật;
ngôn ngữ và giọng điệu trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy. Các khóa luận
tốt nghiệp và luận văn có đề cập và tìm hiểu về đề tài liên quan đến các sáng
tác của nhà văn đã nêu ở trên là cơ sở tài liệu tham khảo và những gợi mở cho
chúng tôi thực hiện đề tài của mình.

7


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

2.2. Những ý kiến về nhân vật nữ trong truyện ngắn Đỗ Bích Thúy
Đê tài nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy, Nguyễn
Phương Liên trong bài “Tiếng đàn môi sau bờ rào đá” thể hiện nét độc đáo,
vẻ đẹp đời sống tinh thần, chiều sâu tâm linh của người dân tộc thiểu số giản
dị và sâu sắc. Vẻ đẹp, đức hạnh của người phụ nữ vùng cao nói riêng, của

người phụ nữ Việt Nam nói chung trong đời sống vùng cao trước những
chuyển đổi của cơ chế thị trường. Tác giả Hoàng Nhung trong bài “Những
day dứt, ám ảnh trong Đàn bà đẹp”: Bên trong mỗi trang văn khắc họa thân
phận người phụ nữ là rất nhiều đau đớn và nước mắt. Và cái chết, như định
đoạt số mệnh, là dấu hiệu cuối cùng kết thúc chuỗi bi kịch dài đeo đẳng kiếp
sống. Hiện thực cuộc sống của người phụ nữ trong xã hội hiện đại đang được
đi sâu để khám phá, để miêu tả cụ thể. Những góc nhìn đó giúp chúng ta hiểu
rõ hơn về người phụ nữ hôm nay, người phụ nữ trong xã hội hiện đại để có sự
cảm thông, quan tâm, chia sẻ.
Tác giả Ngọc Ánh khẳng định trong bài viết về đức hi sinh cao cả của
người phụ nữ vùng cao trong sáng tác của Đỗ Bích Thúy: “Mỗi người có một
hoàn cảnh éo le khác nhau song họ đều lựa chọn một cách sống giống nhau:
âm thầm hi sinh, cam chịu số phận, để trong những hoàn cảnh éo le nhất của
cuộc đời nhân vật của Đỗ Bích Thúy không có hành vi quẫy đạp, bứt phá,
không ganh tị, cay nghiệt với mọi người mà chỉ âm thầm chịu đựng một
mình”. Một cách sống của người phụ nữ trong sáng tác của Đỗ Bích Thúy,
những con người sống với bề ngoài như chiếc bóng, nhưng thực ra họ đang
âm thầm hi sinh cho gia đình, cho những người yêu thương xung quanh họ.
Tác giả Nguyên Trang viết: “Đọc Thúy để thấy một tâm hồn tinh tế, một
sự dung cảm nghệ sĩ, sự nâng niu vẻ đẹp cuộc sống trong mỗi câu chữ. Đọc
Thúy để thấy khát vọng hạnh phúc mãnh liệt của con người, đặc biệt là người
phụ nữ vùng cao bình dị”.

8


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

Tập truyện ngắn “Đàn bà đẹp” được ra mắt bạn đọc năm 2013 đã thu
hút nhiều ý kiến đánh giá.

Báo Đà Nẵng trong chuyên mục Giới thiệu sách có bài “Những day dứt,
ám ảnh trong Đỗ Bích Thúy” có đoạn: “Người phụ nữ trong truyện ngắn của
Đỗ Bích Thúy đẹp, có thể là rất đẹp. Từ những cô gái miền núi má đỏ, váy áo
rực rỡ đến những cô gái thành phố hiện đại từ đầu đến chân, tất cả đều đẹp.
Có phải vì chị cũng là người phụ nữ viết văn rất đẹp, đẹp nền nã từ giọng điệu
đến cử chỉ, vì thế bao giờ cũng đáng yêu và để lại ấn tượng mạnh trong người
đọc”. Bài viết đã khẳng định về vẻ đẹp của người phụ nữ được nhà văn khắc
họa trong tập truyện ngắn Đàn bà đẹp nói riêng và trong các truyện ngắn của
Đỗ Bích Thúy nói chung. Những nhân vật đẹp cả về ngoại hình lẫn tính cách.
Nhà phê bình Nguyễn Chí Hoan với bài viết “Đàn bà đẹp - Tập truyện
ngắn của Đỗ Bích Thúy: thổ cẩm văn chương” đăng trên báo Hà Nội mới
nhận định “mười hai truyện trong “Đàn bà đẹp” đều xoay quanh những
chuyện tình không thể thành công, trong đó các nhân vật đàn bà đều đẹp, đôi
khi vẹn cả tài - sắc”.
Tâm sự của Đỗ Bích Thúy trong buổi ra mắt sách mới: “Tôi luôn viết về
những thứ thân thuộc”: Người viết nào cũng có nỗi sợ thường trực là lặp lại
chính mình, tôi cũng không phải ngoại lệ. Nhưng sợ không có nghĩa là không
viết gì nữa… cho nó an toàn. Vả lại, có lặp lại, có cũ kỹ, “chả có gì mới” hay
không thì phải tùy vào cách đánh giá của bạn đọc. Đó là tài năng của chị khi
sáng tác ở một hiện thực mới mà không bị lặp lại chính mình mà cũng không
đánh mất mình.
Báo phụ nữ số ra ngày 23-03-2013 trong bài: Nhà văn Đỗ Bích Thúy:
“Không có tình yêu thì sống làm sao?” có đoạn viết: Hầu như nhân vật nữ
nào của tôi cũng có một số phận, một gương mặt buồn bã và họ cứ phải chật
vật, vất vả mãi để đi tìm những mảnh sáng hiếm hoi cho cuộc đời mình. Tôi
thường nghĩ, phụ nữ ở ta ít khi được sống cho mình, mà toàn sống cho người

9

Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

khác, lấy niềm vui của người khác làm lẽ sống cho mình. Phụ nữ miền núi
càng thiệt thòi hơn. Mười mấy tuổi, như bông hoa vừa mới hé thì đã làm vợ,
làm mẹ rồi. Cuộc đời từ đấy là cam chịu, nhẫn nhịn, hy sinh. Tôi thích kiểu
phụ nữ dám làm tất cả để giành lấy tình yêu của mình. Đàn bà ấy, không có
tình yêu thì sống làm sao, không làm mẹ thì sống làm sao? Cho nên ở nhiều
nhân vật, tôi luôn để họ cố gắng vượt qua tất cả trở ngại, kể cả cái chết, để
giành lấy tình yêu của mình, dù không phải sự cố gắng nào cũng thành công.
Từ lời tâm sự trên ta hiểu được cơ sở nền tảng cho chị xây dựng hình ảnh
nhân vật nữ trong các sáng tác của chị, đặc biệt là người phụ nữ miền núi.
Bên cạnh đó là báo cáo khoa học với đề tài: Hình tượng người phụ nữ
miền núi trong một số sáng tác của Đỗ Bích Thúy, đã bước đầu phác họa
những cái nhìn đầu tiện về người con gái miền núi với những nét đẹp riêng.
Những ý kiến kể trên tuy mới dừng lại ở những cảm nhận, đánh giá
nhưng cũng là những gợi ý, định hướng cho chúng tôi trong việc nghiên cứu
đề tài “Nhân vật nữ trong truyện ngắn Đỗ Bích Thúy”.
3. Mục đích, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Triển khai đề tài Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy
chúng tôi nhằm những mục đích sau:
- Tìm hiểu vẻ đẹp nhân vật nữ về ngoại hình và nội tâm được khắc họa
trong truyện ngắn Đỗ Bích Thúy để thấy điểm nhìn riêng và những đóng góp
của nữ nhà văn trong nền văn học đương đại.
- Tìm hiểu nghệ thuật xây dựng nhân vật nữ trong truyện ngắn Đỗ Bích
Thúy để thấy được tài năng của nhà văn trong xây dựng nhân vật nữ và trong
nghệ thuật xây dựng nhân vật của nhà văn.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của chúng tôi trong đề tài này là nhân vật nữ trong
truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy được thể hiện qua các phương diện: quan niệm

10


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

nghệ thuật về con người, vẻ đẹp của nhân vật nữ và nghệ thuật xây dựng nhân
vật của nhà văn Đỗ Bích Thúy.
3.3. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu và tư liệu khảo sát của đề tài này là toàn bộ truyện
ngắn của Đỗ Bích Thúy, bên cạnh đó có tham khảo các tập tản văn của tác
giả. Chúng tôi tập trung đặc biệt vào các truyện ngắn mà nhân vật nữ được
khắc họa miêu tả thể hiện tư tưởng nghệ thuật của nhà văn. Trong quá trình
giải quyết vấn đề chúng tôi có liên hệ, so sánh với nhân vật nữ trong một số
truyện ngắn của các nhà văn đương đại, đặc biệt là một số cây bút nữ cùng
thời với tác giả.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Để đáp ứng mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài, chúng tôi phối
hợp và vận dụng một số phương pháp sau:
- Phương pháp hệ thống: Đặt nhân vật nữ trong mối quan hệ với các bình
diện chung của truyện ngắn Đỗ Bích Thuý như cảm hứng sáng tác, chủ đề
nghệ thuật truyện ngắn…
- Phương pháp phân tích tác phẩm truyện: phân tích nhân vật nữ trong
các truyện ngắn với những phương diện về ngoại hình, đời sống nội tâm.
Phân tích những phương diện nghệ thuật đặc sắc được thể hiện trong các tác
phẩm để thấy được nghệ thuật xây dựng nhân vật của nhà văn.
- Phương pháp so sánh: sử dụng phương pháp này so sánh nhân vật nữ
trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy với nhân vật nữ với các tác giả khác để
thấy được nét riêng của Đỗ Bích Thúy.
5. Đóng góp của luận văn

Luận văn phân tích một cách có hệ thống các nhân vật nữ trong truyện
ngắn Đỗ Bích Thúy trên nhiều phương diện nhằm góp phần khẳng những
thành công và đóng góp của nhà văn, vị trí nhân vật nữ trong truyện ngắn của

11


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

Đỗ Bích Thúy. Từ đó góp phần khẳng định tài năng, vị trí của nhà văn trong
nền văn xuôi đương đại.
6. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
luận văn dược triển khai thành ba chương.
Chƣơng 1: Nhân vật nữ trong văn xuôi đương đại và cơ sở xây dựng
nhân vật nữ trong truyện ngắn Đỗ Bích Thúy
Chƣơng 2: Đặc điểm của thế giới nhân vật nữ trong truyện ngắn Đỗ
Bích Thúy
Chƣơng 3: Nghệ thuật xây dựng nhân vật nữ trong truyện ngắn Đỗ
Bích Thúy

PHẦN NỘI DUNG
CHƢƠNG 1:
NHÂN VẬT NỮ TRONG VĂN XUÔI VIỆT NAM ĐƢƠNG ĐẠI
VÀ CƠ SỞ XÂY DỰNG NHÂN VẬT NỮ TRONG TRUYỆN
NGẮN ĐỖ BÍCH THÚY
1.1. Vài nét về nhân vật nữ trong văn xuôi Việt Nam đƣơng đại
Xã hội càng phát triển thì vai trò của người phụ nữ cũng ngày càng được
khẳng định. Trong xã hội hiện đại hình ảnh người phụ nữ có nhiều đổi mới
phù hợp với nhịp sống thời đại. Phụ nữ là một nửa của thế giới, họ góp phần

rất lớn để hoàn thiện thế giới với vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực kinh

12


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

tế, văn hóa chính trị, tinh thần... “Văn học là nhân học”, vì thế trong văn học
không thể thiếu hình ảnh của người phụ nữ. Văn xuôi hiện nay cũng như cả
nền văn học Việt Nam đương đại nói chung vẫn đang miệt mài tìm tòi, khắc
họa hình ảnh của người phụ nữ về cả ngoại hình, tính cách, số phận... mang
đặc trưng của lịch sử xã hội và mỗi giai đoạn văn học. Có thể thấy từ cổ chí
kim người phụ nữ đã trở thành nhân vật trung tâm, là đề tài quen thuộc của
không biết bao nhiêu tác phẩm.
1.1.1. Sơ lược về hình ảnh người phụ nữ trong văn học Việt Nam
trước 1975
Văn học dân gian đã phản ánh hình ảnh người phụ nữ đã có trong những
câu ca dao tục ngữ - khúc tâm hồn của người Việt Nam. Trong thế giới đó,
lắng sâu hơn cả vẫn là hình ảnh của những người phụ nữ xưa - đau khổ, cay
đắng đến cùng cực nhưng cũng đẹp đẽ, cao quý đến vô ngần. Người phụ nữ
xưa trong hình ảnh “hạt mưa sa”, “giếng giữa đàng”, “chổi đầu hè” là những
thân phận mỏng manh, chịu nhiều khổ cực. Nhưng cũng chính hoàn cảnh đó
đã nổi bật lên vẻ đẹp tinh thần với hình ảnh người phụ nữ nết na, chịu thương
chịu khó, âm thầm chịu đựng, âm thầm hi sinh cả cuộc đời vì chồng vì con.
Bên cạnh đó ca dao, tục ngữ còn nói đến vẻ đẹp ngoại hình của người phụ nữ.
Một vẻ đẹp mộc mạc, tự nhiên, trong ngần “cổ tay em trắng lại tròn”, “thắt
đáy lưng ong”, “miệng cười hoa ngâu”, “yếm thắm má hồng”... Có thể nói, ca
dao đã làm tròn sứ mệnh của nó trong việc lưu giữ hình ảnh và nỗi lòng của
người phụ nữ bình dân xưa và mang đến cho ta cái nhìn toàn diện về họ, với
vẻ đẹp tâm hồn ngời sáng. Rồi đến những hình ảnh đẹp vô cùng như cô Tấm,

công chúa Quỳnh Nga, Tiên Dung... được truyện cổ tích vẽ lên với màu sắc
lung linh. Những nhân vật điển hình, những con người biết vượt qua số phận,
chiến thắng số phận, họ là đại diện cho người phụ nữ với những đức tính tốt
đẹp trong xã hội xưa cùng với những ước mơ về công lí, về hạnh phúc. Văn
học dân gian đã tạo nền tảng, và là những bước đi đầu trong việc kiến tạo, xây

13


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

dựng hình ảnh người phụ nữ. Đây là một cơ sở vững chắc cho các giai đoạn
văn học sau trong nghệ thuật xây dựng nhân vật nữ.
Thời kì phong kiến, những ảnh hưởng của tư tưởng và văn hóa Trung
Hoa, đặc biệt là Khổng giáo đã chi phối đến quan niệm đạo đức và thẩm mỹ
của thời đại. Vô hình chung số phận của người phụ nữ cũng không thể nào
vượt ra khỏi ranh giới của hoàn cảnh xã hội. Văn học trung đại với những quy
định chặt chẽ của “văn chương tải đạo”, “thi dĩ ngôn chí” nên thường nói đến
những đấng mày râu, bậc trượng phu trong thiên hạ. Phải đến thế kỉ XVI với
Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ mới thật sự xuất hiện hình ảnh người phụ
nữ, trong đó có những truyện mà họ là nhân vật trung tâm. Hình ảnh người
phụ nữ trong văn học trung đại đã hiện diện trong một vẻ đẹp toàn diện cả bên
trong lẫn bên ngoài mặc dù xã hội phong kiến “đeo gông, kìm cổ” với những
lễ giáo hà khắc. Đó là một sự kết hợp hài hoà giữa sắc - tài - tâm, giữa dung
nhan và đức hạnh.
Nguyễn Dữ đã phản ánh tiêu biểu hình ảnh người phụ nữ trong Truyền kì
mạn lục. Tác giả thông qua những nhân vật thần tiên, ma quoái để phản ánh
hiện trạng xã hội suy đồi. Người dân lương thiện, đặc biệt là phụ nữ phải chịu
nhiều đau khổ. Nguyễn Dữ dành nhiều ưu ái cho những nhân vật này, đặc biệt
là vẻ đẹp ngời sáng của tâm hồn. Dưới ngòi bút của ông họ đều là những thiếu

phụ xinh đẹp, chuyên nhất, tảo tần, thủy chung, giàu lòng vị tha nhưng luôn
luôn phải chịu số phận bi thảm như nhân vật Vũ Thị Thiết (Vũ Nương) trong
“Chuyện người con gái Nam Xương”. Vũ Nương - người phụ nữ có mọi đức
tính và phẩm cách tốt đẹp phải chịu những oan nghiệt mà không có cái quyền
tự bảo về mình. Nàng chỉ được giải oan sau khi đã phải lấy cái chết để chứng
minh cho sự trong sạch của bản thân. Đến cả loại nhân vật "phản diện" như
nàng Hàn Than (Đào thị nghiệp oan ký), nàng Nhị Khanh (Mộc miên phụ
truyện), các hồn hoa (Tây viên kỳ ngộ ký) và "yêu quái ở Xương Giang" cũng
đều vì số phận đưa đẩy, đều vì "nghiệp oan" mà đến nỗi trở thành ma quỷ. Họ

14


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

đáng bị trách phạt nhưng cũng đáng thương vì bị xã hội đưa đẩy đến những
hoàn cảnh oan trái như vậy. Truyện Kiều của đại thi hào Nguyễn Du rất thành
công trong việc xây dựng hình ảnh người phụ nữ đẹp cả về ngoại hình và tính
cách, mà điển hình là nhân vật Thuý Kiều. Kiều còn là nhân vật có vẻ đẹp tâm
hồn phong phú và sâu sắc, nhạy cảm hiếm thấy. Kiều đã sống hết mình với
tình yêu thành thực theo tiếng gọi của trái tim, nhưng cũng là người phụ nữ
giàu đức hi sinh, giàu lòng nhân ái và khoan dung.
Chinh phụ ngâm và Cung oán ngâm là những tác phẩm tiêu biểu phản
ánh thân phận và khát vọng của người phụ nữ. Những người phụ nữ ở hoàn
cảnh khác nhau nhưng đều rơi vào bi kịch. Tiếng lòng của người chinh phụ là
khát khao về tình yêu và hạnh phúc. Người cung nữ với cuộc sống chỉ là
những tháng ngày mỏi mòn chốn thâm cung có khi đến chôn vùi cả cuộc đời
nhưng chưa một lần được biết đến tình yêu và hạnh phúc.
Hồ Xuân Hương, người phụ nữ “nổi loạn” của thời đại lại có cái nhìn
mới về vẻ đẹp người phụ nữ. Bà đứng ở vị trí là người phát ngôn cho giới

mình khẳng định vẻ đẹp của người phụ nữ về cả tâm hồn lẫn thể chất (Bánh
trôi nước, Con ốc nhồi, Quả mít); ca ngợi tuổi trẻ đầy sức sống, trong trắng
của các cô gái đang xoan (Đề tranh tố nữ); đi vào đến từng chi tiết của vẻ đẹp
cơ thể (Thiếu nữ)… Qua thơ Hồ Xuân Hương hình ảnh người phụ nữ đẹp về
cả ngoại hình lẫn phẩm chất tâm hồn được miêu tả nổi bật, cụ thể. Cách miêu
tả của bà hướng tới khẳng những cái tốt đẹp nhất của người phụ nữ qua con
mắt của người phụ nữ. Thơ của bà là tiếng kêu, là day dứt, là khát vọng hạnh
phúc lứa đôi trọn vẹn nhưng xã hội bất công khiến người phụ nữ chịu nhiều
thiệt thòi.
Trong văn học Việt Nam thời kì đầu thế kỉ XX giai đoạn 1900 - 1945,
nhân vật nữ cũng vẫn chiếm một vị trí quan trọng. Văn học giai đoạn này tiếp
tục khai thác và xây dựng hình ảnh người phụ nữ. Nhân vật nữ được giải
phóng phần nào qua các tác phẩm của nhóm Tự lực văn đoàn và tác phẩm tiêu

15


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

biểu. Khát vọng muốn giải phóng khỏi những lễ giáo phong kiến, giải thoát
cái tôi cá nhân để được quyền tự do yêu đương in đậm trong các nhân vật tiêu
biểu như Nhung trong Lạnh lùng, Loan trong Đoạn tuyệt, Mai trong Nửa
chừng xuân... Các nhà văn Tự lực văn đoàn đã xây dựng lên những hình
tượng phụ nữ dù là đại diện cho thế hệ cũ hay cho những tư tưởng tiến bộ của
thời đại đều rất chân thực, sinh động, thông qua nghệ thuật miêu tả ngoại hình
và nội tâm nhân vật độc đáo, mới mẻ so với truyền thống. Văn học hiện thực
phê phán đi sâu vào những bi kịch khác nhau của cuộc đời người phụ nữ. Đó
là những cuộc đời bất hạnh với nhiều đắng cay khổ cực như chị Dậu trong Tắt
đèn của Ngô Tất Tố, Thị Nở trong Chí Phèo của Nam Cao hay Tám Bính
trong Bỉ vỏ của Nguyên Hồng... Nhà văn đặt nhân vật của mình vào hoàn

cảnh cùng cực để nhân vật bộc lộ được vẻ đẹp của tâm hồn và tính cách. Cuộc
đời của những người phụ nữ hiện lên như một biểu tượng về nỗi khổ đau
trong xã hội và khát vọng giải thoát.
Văn học trong thời kì kháng chiến chống Pháp hướng đến đối tượng
chính là quần chúng Cách mạng. Trong xu thế đó, truyện ngắn thời kì này
cũng đã khắc họa hình ảnh nhân vật nữ với cuộc sống kháng chiến. Vẻ đẹp
tâm hồn, tâm lí, tính cách của người phụ nữ đều được thể hiện trong tinh thần
chung của cả dân tộc. Tô Hoài với tập truyện Truyện Tây Bắc đã góp phần tạo
nên thành công cho việc xây dựng nghệ thuật nhân vật trong đó có hình tượng
nhân vật nữ. Truyện Tây Bắc đã tập trung thể hiện cuộc sống đau thương của
đồng bào miền núi Tây Bắc nói chung và người phụ nữ nói riêng dưới ách
thống trị của thực dân phong kiến và khát vọng giải phóng cùng quá trình
thức tỉnh đến với Cách mạng của họ. Trong đó truyện ngắn Vợ chồng A Phủ
là một tác phẩm thành công tiêu biểu của Tô Hoài. Mị với hành động cắt dây
trói giải thoát cho A Phủ, giải thoát cho chính mình tìm đến với Cách mạng
trở thành hình ảnh người phụ nữ đẹp cả về ngoại hình lẫn nội tâm sâu sắc.

16


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

Bước sang thời kì kháng chiến chống Mỹ, nhân vật người phụ nữ tiếp tục
được phản ánh và nổi bật trong mối quan hệ với những vấn đề chung của thời
đại. Họ có thể là nhân vật có thực ngoài đời hay chỉ là hư cấu nhưng tất cả
đều mang trong mình vẻ đẹp cao quý. Đó là chị Sứ (Hòn Đất), chị Út Tịch
(Người mẹ cầm súng), Nguyệt (Mảnh trăng cuối rừng), Mẫn (Mẫn và tôi)...
họ là những cô du kích, chị dân công... đang cống hiến sức lực và tinh thần
của mình cho sự nghiệp giải phóng và thống nhất đất nước. Văn xuôi thời kì
kháng chiến chống Mỹ với khuynh hướng sử thi đã khắc họa hình ảnh những

người phụ nữ đẹp một cách hoàn thiện “như những hạt ngọc không tì vết”.
Những con người đẹp đẽ, nhân cách cao thượng, tâm hồn trong sáng được
miêu tả thành công trong sáng tác của Nguyễn Minh Châu, Anh Đức, Phan
Tứ, Nguyễn Quang Sáng... Đó là hình ảnh cô Nguyệt (Mảnh trăng cuối rừng)
đẹp từ mái tóc dài đen mượt đến gót chân hồng hào, đẹp trong tình yêu tổ
quốc và tình yêu thủy chung với người lính, một cô gái với một vẻ đẹp toàn
diện. Ngòi bút của Nguyễn Minh Châu hướng đến khắc họa kiểu nhân vật lí
tưởng, kiểu nhân vật sử thi với vẻ đẹp lãng mạn. Những ngôi sao xa xôi của
Lê Minh Khuê là một nhan đề lãng mạn mang nét đặc trưng của văn học thời
kháng chiến chống Mỹ cứu nước, từ những nhân vật ở truyện ngắn này cũng
tỏa ra một thứ ánh sáng dịu dàng "mát mẻ như núi", cái ánh sáng ẩn hiện xa
xôi mà có sức mê hoặc lòng người. Đó là một biểu tượng về sự ngời sáng của
phẩm chất Cách mạng trong những cô gái thanh niên xung phong Trường
Sơn. Chiến tranh đã không thể cướp đi niềm tin yêu cuộc sống, niềm lạc quan
của những cô gái trẻ, đặc biệt là lí tưởng Cách mạng cao đẹp ở họ. Sự hy sinh
rất hồn nhiên, lạc quan của những cô gái thanh niên xung phong trên tuyến
đường Trường Sơn chính là hình ảnh những nhân vật nữ đẹp nhất trong văn
học thời kì kháng chiến chống Mĩ.
Nhân vật nữ trong văn xuôi giai đoạn 1945 - 1975 xuất hiện khá phong
phú, nhưng do hoàn cảnh Cách mạng chi phối nên hình ảnh của họ chủ yếu

17


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

được thể hiện qua điểm nhìn dân tộc, giai cấp. Tính cách và số phận con
người cá nhân của nhân vật nữ chưa được nhà văn chú ý và làm nổi bật mà
chủ yếu thể hiện họ với sức mạnh, vai trò trong lí tưởng chung của thời đại.
Vì vậy, nhân vật nữ cũng mang những đặc điểm, phẩm chất chung của con

người Việt Nam thời kì này, mà chưa được nhìn nhận những vấn đề của giới
nữ, chưa đặt ra vấn đề về phái tính. Các nhà văn cũng chưa khai thác, biểu
hiện những vấn đề riêng của người phụ nữ trong các mối quan hệ đa chiều ở
cả gia đình và xã hội.
Nhìn chung hình ảnh nhân vật nữ trong văn học Việt Nam nói chung
và trong văn xuôi nói riêng thời kì trước 1975 đã có những đóng góp và
thành công to lớn vào việc xây dựng hình tượng những con người Việt
Nam qua các thời đại. Thành công trong nghệ thuật xây dựng hình ảnh
nhân vật nữ của mỗi thời kì, trong mỗi giai đoạn văn học đánh dấu ý thức
thẩm mĩ của từng thời đại, đánh dấu sự phát triển trong nghệ thuật nói
chung, trong văn học nói riêng.
1.1.2. Sự xuất hiện phong phú và mới mẻ của nhân vật nữ trong văn
xuôi sau 1975
Văn xuôi Việt Nam từ thời kì đổi mới đến nay xuất hiện đa dạng và
phong phú nhân vật phụ nữ nổi bật với vị trí và vai trò mới. Những nhân vật
nữ đẹp có, xấu có, sướng có, khổ có... chứa đựng quan niệm sáng tác và ý đồ
nghệ thuật của nhà văn. Có thể khẳng định người phụ nữ đang dành được sự
quan tâm lớn của đông đảo người cầm bút. Trong chiến tranh đàn ông thể
hiện vai trò to lớn hơn phụ nữ, nhưng trong cuộc sống đời thường với những
bộn bề thì người phụ nữ lại giữ vai trò quan trọng. Văn học sau 1975, đặc biệt
là ở thể loại truyện ngắn đã thể hiện nguồn cảm hứng về đề tài đời tư thế sự rõ
nét và sâu sắc qua hình ảnh nhân vật nữ. Từ ngay tên tác phẩm ta cũng phần
nào thấy được thế giới phụ nữ qua cái nhìn của các nhà văn hôm nay đa dạng
và đa sự đến nhường nào: Người đàn bà trên đảo (Hồ Anh Thái), Người đàn

18


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

bà trên bãi tắm (Dương Hướng), Những người đàn bà bên sông (Thùy
Dương), Người đàn bà đứng trước gương, Người đàn bà sinh ra trong bóng
đêm, Người đàn bà và những giấc mơ (Y Ban), Thời thiếu nữ (Cẩm La), Mẹ
già, Con dâu tôi, Gái có con (Ma Văn Kháng), Hồn trinh nữ, Góa phụ đen
(Võ Thị Hảo); Người đàn bà tóc trắng (Nguyễn Quang Thiều), v.v... Người
cầm bút đã thể hiện những quan niệm mới về con người và thông qua hình
tượng nhân vật nữ trong sáng tác. Hình ảnh nhân vật nữ trở nên đa dạng,
phong phú, sinh động trong văn xuôi giai đoạn này.
Trong kháng chiến, Nguyễn Minh Châu xây dựng hình tượng nhân vật
nữ theo khuynh hướng sử thi tạo thành kiểu nhân vật điển hình. Đất nước hòa
bình, nhà văn viết về những người phụ nữ trong cuộc sống đời thường: Hạnh
(Bên đường chiến tranh), Thai, Huệ (Cỏ lau), Quỳ (Người đàn bà trên chuyến
tàu tốc hành), nhân vật người đàn bà làng chài (Chiếc thuyền ngoài xa)... Tác
giả đặt nhân vật nữ vào hoàn cảnh éo le và những mối quan hệ phức tạp để
làm nổi bật phẩm chất và bản lĩnh đáng khâm phục của họ mà những khó
khăn cuộc sống đôi khi che lấp. Họ đem lại cho độc giả một xúc cảm thẩm mỹ
mới, xúc cảm có được khi con người tự khám phá ra chính bản thân mình,
hơn là đem lại một ý niệm đạo đức. Sáng tác của Nguyễn Minh Châu đã phản
ánh rõ nét hình ảnh của người phụ nữ sau chiến tranh bằng cái nhìn gần gũi và
đa chiều.
Tiểu thuyết Người đàn bà trên đảo của Hồ Anh Thái, theo lời của nhà
văn, khi viết tác phẩm này ông mong muốn đòi quyền làm mẹ cho những phụ
nữ không có chồng. Những con người đã cống hiến năm tháng tuổi xanh của
mình ở chiến trường đến khi trở lại cuộc sống hòa bình họ không thể lấy được
chồng, nhưng khát khao, bản năng làm mẹ vẫn thường trực. Đó là một nhu
cầu mang tính con người, mang tính nhân văn cao cả. Nhà văn đã bộc lộ sự
cảm thông sâu sắc qua việc phản ánh được khát vọng cháy bỏng nhất của
người phụ nữ.

19

Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

Nguyễn Huy Thiệp đem lại những ấn tượng mạnh mẽ với người đọc, bởi
nhà văn đã nhìn thẳng vào và phơi bày trạng thái khủng hoảng của các mối
quan hệ, các giá trị của thời kì hậu chiến, với bi kịch lạc loài của những ông
tướng về hưu, hay sự đổ vỡ, lộn xộn của mối quan hệ trong một gia đình
Không có vua. Nhưng bức tranh nhân thế trong tác phẩm của ông không chỉ
toàn màu đen mà ông còn phát hiện ra những nhân cách trong sáng, những
hình ảnh đẹp đẽ. Vẻ đẹp đó được tập trung ở hai kiểu nhân vật: nhân vật thiểu
năng và nhân vật nữ. Dường như trong tác phẩm của mình, Nguyễn Huy
Thiệp dành tình cảm đặc biệt cho những nhân vật nữ, trừ nhân vật Thủy trong
Tướng về hưu còn lại phần lớn những nhân vật nữ khác đều nhân hậu và cao
thượng. Nhà phê bình Hoàng Ngọc Hiến gọi đó là “thiên tính nữ”. Chị Thắm
trong Chảy đi sông ơi cứu không biết bao nhiêu người chết đuối, khi nghe chú
bé trách bọn đánh cá đêm độc ác, chị nói: Đừng trách họ thế… Có ai thương
họ đâu. Đó là tấm lòng bao dung sẵn sàng mở ra thông cảm với mọi người, kể
cả kẻ ác. Đọc Không có vua ai cũng phải ngán ngẩm cho cái bệ rạc, rối loạn,
đen tối của gia đình lão Kiền. Nhưng một phút nào đó hãy lắng lòng lại để
nghe Sinh nói: Khổ chứ. Nhục lắm. Vừa đau đớn vừa chua xót nhưng thương
lắm. Ba chữ “nhưng thương lắm” thổi vào mảnh đất cằn cỗi nhà lão Kiền làn
gió mát rượi của sự yêu thương. Sinh bước vào gia đình đó được xem như cơn
mưa giữa mùa hạ. Người phụ nữ duy nhất trong ngôi nhà toàn đàn ông đã
mang đến một khoảng yên bình.
Trong xã hội ngày nay vai trò của người phụ nữ được nhìn nhận, đánh
giá đúng đắn hơn. Ý thức nữ quyền cũng đã được hình thành, ngày càng mạnh
mẽ ở chính người phụ nữ, điều mà có thể tìm thấy những biểu hiện rõ nét
trong sáng tác của các cây bút nữ. Văn xuôi đương đại xem phụ nữ như một
khách thể độc lập, như một thế giới riêng đầy bí ẩn và hấp dẫn cần được khám

phá và lí giải. Hình tượng người phụ nữ là đối tượng thẩm mĩ được quan tâm

20


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

đối với các nhà văn đặc biệt là các tác giả nữ. Nhân vật nữ trở thành nhân vật
chính, nhân vật trung tâm trong các tác phẩm của đông đảo nhà văn nữ.
Tìm hiểu thế giới nhân vật nữ trong sáng tác của các nhà văn nữ ta thấy
ở mỗi nhà văn lại có cái nhìn riêng về đối tượng cùng giới. Họ viết về phụ nữ
với những thế mạnh khác nhau, có những cái nhìn riêng, đầy đủ, toàn diện
hơn về giới của mình. Thế giới nhân vật nữ hiện lên rất đa dạng và phong
phú. Sự đa dạng thể hiện ở sự xuất hiện của nhân vật nữ trong các tác phẩm
văn học với đủ mọi lứa tuổi: những cô gái mới lớn bước vào cuộc sống với
những khám phá mới, người con gái đang ở độ tuổi yêu với những mơ ước,
những người phụ nữ với mái ấm gia đình, những người phụ nữ luôn khao khát
kiếm tìm tình yêu và hạnh phúc. Nhân vật nữ còn được thể hiện ở hình ảnh
người phụ nữ lớn tuổi, hay những bé gái để tạo nên bức tranh đủ sắc màu về
lứa tuổi. Người phụ nữ được khắc họa đa dạng trong cuộc sống hiện đại phức
tạp. Chính trong hoàn cảnh như vậy nên những suy nghĩ, khát khao của người
phụ nữ bị giấu kín, chôn chặt trong sâu thẳm tâm hồn nay được trỗi dậy, được
bộc lộ một cách thành thực và tự nhiên. Văn xuôi giai đoạn này không xây
dựng kiểu nhân vật điển hình cho vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam theo
những quan niệm, chuẩn mực trong văn học của thời kì trước đây. Văn xuôi
hôm nay tìm đến cái đẹp của người phụ nữ trong cuộc sống sinh hoạt thường
nhật của họ, trong những góc khuất và cả những cuộc đời, những số phận đầy
éo le, trắc trở và bi kịch. Ta có thể tìm thấy hình ảnh gần gũi, dung dị mà vẫn
đầy súc hút của người phụ nữ Việt Nam hiện đại trong các sáng tác của Võ
Thị Hảo, Nguyễn Thị Thu Huệ, Lê Minh Khuê, Trần Thuỳ Mai, Nguyễn

Ngọc Tư, Y Ban, Đỗ Bích Thuý…
Võ Thị Hảo là một trong những cây bút tiêu biểu trong đội ngũ nhà văn
nữ đương đại với bảy tập truyện ngắn, ba kịch bản phim truyện sắc sảo và tinh
tường, một tiểu thuyết lịch sử. Ngòi bút sắc sảo, tài hoa và bạo liệt của Võ Thị
Hảo đã xây dựng những thân phận người phụ nữ đắm mình trong nỗi cô đơn,

21


Luận văn: Nhân vật nữ trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

truân chuyên trong cuộc sống. Tác giả thể hiện trên trang văn của mình kinh
nghiệm sống, từ những thách thức và trải nghiệm của cuộc đời thông qua
nhân vật. Mỗi thân phận nhân vật trong sáng tác của Võ Thị Hảo là một mảnh
ghép của một cuộc đời, là một lát cắt của cuộc sống.
Nhà văn, nhà báo Y Ban với những giải thưởng trong các cuộc thi viết
truyện cũng dành một khoảng lớn sự quan tâm trong sáng tác của mình cho
các nhân vật nữ, qua các truyện ngắn: Bức thư gửi mẹ Âu Cơ, Chuyện một
người đàn bà, I am đàn bà, tập truyện ngắn: Người đàn bà có ma lực, Người
đàn bà sinh ra trong bóng đêm... là một cây bút nữ, viết về nhân vật nữ, nhà
văn có cái nhìn sâu sắc hơn về nhân vật của mình trong xã hội đang có nhiều
sự biến đổi. Người phụ nữ đã thoát khỏi những bó buộc, bộc lộ mình với cả
những bản năng ngay cả vấn đề tế nhị như tính dục. Theo đó Y Ban được coi
là cây bút táo bạo khi đề cập quyền được yêu và quyền được hưởng hạnh
phúc của con người, đặc biệt là người phụ nữ. Nhân vật nữ trong tác phẩm
của chị thường gặp những hoàn cảnh trớ trêu nhưng lại đầy nghị lực vươn lên
trong cuộc sống, vượt lên trên số phận. Nhân vật của chị mang lại cho người
đọc những hi vọng và niềm tin vào cuộc sống.
Nhà văn Nguyễn Thị Thu Huệ đã tự khẳng định tài năng của mình qua
những trang viết sắc sảo về cuộc đời, về thái độ ứng xử trong cuộc sống, trong

tình yêu, đặc biệt là khát vọng tìm kiếm hạnh phúc của người phụ nữ hiện đại.
Nhân vật nữ trong truyện ngắn của chị được khắc họa với tính cách năng động
nhưng vẫn luôn hướng đến cuộc sống tình cảm làm điểm tựa. Bên cạnh đó,
nhân vật nữ là nơi nhà văn gửi gắm những thông điệp, suy tư về phái tính. Đó
là những người con gái trẻ háo hức bước vào tình yêu, những người đàn bà
sống với bi kịch tâm hồn không lối thoát. Ý thức về hạnh phúc, khát vọng về
tình yêu của người phụ nữ được nhà văn khắc sâu, trở thành những ám ảnh,
day dứt trong sáng tác của chị. Nguyễn Thị Thu Huệ đã viết về người phụ nữ
với tất cả sự chia sẻ, cảm thông của một người phụ nữ.

22