CHẨN ĐOÁN X QUANG TRẺ EM, SỌ NÃO-CỘT SỐNG-XƯƠNG CHẬU

BS. TRẦN VĂN TIẾN

CHẤN ĐOÁN
X - QUANG
T R Ẻ EM
sọ■ NÃO• CỘT
■ SÔNG - XƯŨNG CHẬU
1


BS. TR Ầ N V Ă N T IÊ N

CHẨN ĐOÁN X QUANG TRẺ EM
s ọ NÃO - CỘT SỐNG - XƯƠNG CHẬU
•

•

•

NHÀ XUẤT B Ả N Y HỌC
HÀ N Ộ I 2001


LỜI NÓI ĐẦU
Các phương pháp kỹ thuật mới ngày càng được phát triển
và áp dụng rộng rãi vào thực hành lâm sàng của các thầy
thuốc, trong đó phương pháp chẩn đoán hình ảnh đang hỗ trợ
đắc lực cho việc chẩn đoán bệnh của các bác sĩ nói chung và
các bác sĩ nhi khoa nói riêng.
Đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về mảng tài liệu này, năm

1999 Nhà xuất bản Y học đã cho ra m ắt bạn đọc bộ sách C h ẩ n
đ o á n X q u a n g trẻ em do bác sĩ Trần Văn Tiến biên soạn
th àn h hai tập sách: tập đầu về phần Phổi và lồng ngực và tập
thứ hai về phần Xương chi và tuổi xương.
Để tiếp tục hoàn thiện bộ sách, tác giả đã biên soạn phần ba
C hẩn đ o ả n X q u a n g trẻ em - Sọ não, cột sống và xương chậu.
Với kinh nghiệm nhiều năm công tác tại khoa X quang Viện Bảo vệ sức khỏe trẻ em (Viện Nhi quốc gia), được sự cổ
vũ động viên của đồng nghiệp, tác giả đã cố gắng biên soạn đế
hoàn chỉnh bộ sách nhằm phục vụ bạn đọc một cách tốt nhất.
Sách có sử dụng các tài liệu và hình ảnh tham khảo của các
tác giả nước ngoài.
Xin trâ n trọng giới thiệu cùng bạn đọc phần ba của bộ sách
và mong rihận được những ý kiến đóng góp để hoàn chỉnh bộ
sách ngày càng tốt hơn.

NHÀ XUẤT BẢN Y HỌC

3


MỤC LỤC
Trang
Lời n ó i đ ầu

3

PHẦN I: HỘP SỌ
H ộp sọ b ìn h th ư ờ ng
I. Sọ sơ sinh bình thường
II. Hộp sọ thiếu niên và trẻ nhỏ

7
7
18

L oạn sả n bẩm sin h củ a sọ

31

C hân thư ơ ng sọ

43

I. Chấn thương trong thời kỳ sơ sinh

43

II. Vỡ xương sọ ở trẻ nhỏ và trẻ lớn

54

N h iễm trù n g và cá c b ện h lý k h ác củ a sọ

59

I. Nhiễm trùng sọ

59

II. Hình ảnh X quang sọ trong các bệnh thiếu vitamin

62

III. Hình ảnh X quang sọ trong các bệnh của tuyến nội tiết 64
IV. Hình ản h X quang sọ trong các bệnh về máu

66

V. Các khối u ở sọ (ở ngoài não)

73

C âu trú c cá c xư ơng k h á c củ a h ộp sọ

75

I. Mũi

75

II. Các xoang cánh mũi

81

III. Xương thái dương

88

IV. Xương bướm

95

V. Xương hàm dưới

97

VI. Xương hàm trên

100
5


PHẦN II: NÃO
I. Những dấu hiệu bất thường ở não trong chụp
X quang thông thường
II. Những th ăm khám ghi hình đặc biệt ở não
III. Hình ảnh X quang trong các bệnh về não

101
118
147

PHẦN III: CỘT SỐNG
Các đ ố t số n g cổ
C ác đ ố t số n g lư n g và th ắ t lư n g
I. Đặc điểm giải phẫu sinh lý và hình ản h
trên phim X quang
II. Sự xáo trộn bẩm sinh
III. Chấn thương
IV. Vôi hóa đĩa đệm

V. Các bệnh có liên quan đến cột sông

PHẦN IV: XƯƠNG CHẬU

6

189
196
196
203
215
226
229


PHẦN I

HỘP SỌ
HỘP SỌ BÌNH THƯỜNG
I. SỌ S ơ SINH BÌNH THƯỜNG
1. H ộp sọ b ìn h th ư ờ n g là một hình hộp sọ cân đôi gồm hai
phần bằng nhau đối xứng qua m ặt phẳng dọc đi qua sống mũi
(xương là mía) lên trên các rãnh trá n đường khớp dọc và qua
rã n h trung tuyến của xương chẩm.
Hộp sọ gồm nhiều cặp xương có hình dạng và kích thước
giống nhau, có vị trí dối xứng nhau qua m ặt phẳng đã nói ở
trên, đó là các cặp xương như xương trán, xương đỉnh, xương
th ái dương, xương chũm, xương bướm...
Các hộp sọ nối kết với nhau bằng các đường khớp, rãn h
khớp có các sụn và màng liên kết.

ở trẻ sơ sinh, xương bướm gồm ba phần nhỏ, sau này phần
xương chính thức phát triển th àn h th ân xương bướm và tiếp đó
là các cánh xương bướm. Hố yên ở trong th â n xương bướm
không sâu, lưng hố yên ngắn. Thân của xương 'hàm của trẻ sơ
sinh tương đối rộng và ngăn cách bởi đường sụn giữa hai ngành
hàm, nếu không lưu ý có thể nhầm là đường gẫy xương.Đẻ khó
hoặc đẻ có can thiệp có thể làm hộp sọ trẻ sơ sinh m ất cân đối
vì hộp sọ sơ sinh liên kết bằng những xương nhỏ đồng thời các
sụn và các m àng dễ đàn hồi nhưng sau đó trong quá trìn h lớn
lên của đứa trẻ nó tự điều chỉnh để trở lại hình th ể cân đôi
bình thường (xem các hình từ 1-1 đến 1-4).
Trong quá trình hộp sọ phát triển theo từng lứa tuổi, các
rã n h và khe khớp ở giữa các xương của hộp sọ đóng một vai
trò rấ t quan trọng là do ở giữa các khe khớp đó có các sụn và
m àng đàn hồi, khi các xương hộp sọ phát triển thì các sụn và
7


m àng này điêu chỉnh về tốc độ, hình dáng và làm cân đối các
xương đồng thời các khe khớp hẹp lại trong quá trìn h p h át
trien hộp sọ, các rãn h khớp sẽ đóng dần lại theo từng lứa tuổi.
C ác đư ờn g khớp ch ín h gồm:
1) Đường khớp vành
2) Đường khớp dọc
3) Đường khớp lămđa
4) Đường khớp trai
5) Khe đá - trai
C ác th óp gồm:
1) Thóp trước
2) Thóp sau

3) Thóp chũm

8


Nhìn bên
Thóp trước
Thóp bướm
Đường khớp trai

Xương trán

Phẩn trai
Khuyết (lỗ) trên ổ mắt
Xương sàng

Thóp sau
Đường khớp lãm-đa

Lỗ sàng trước
Mảnh ổ mắt

Xương c h ẩ m

Xương lệ

Thóp chũm

Xương trá

Xương th ái dương

Xương hàm trê ft-

Lỗ dưới ổ mắt

Phẩn trai
Khe đá-trai
Phần đá
(thiếu mỏm chũm)

Xương gò m á

Lỗ gò má mặt
Xương kh ẩ u cái

Phần nhĩ (thiếu lỗ tai
ngoài xương)
Cứa sổ bầu dục
(tiền đinh)
Cửa sổ trốn (ốc tai)

Mỏm tháp

Mỏm trâm
Hố hàm
Mỏm gò má

Xương trá

Thóp trước
Đường khớp vành
Xương đ ỉn h

Đường khớp dọc
T h ó p sau

Xương chẩYn

Đường khớp lăm-đc

H ìn h 1-1: Hộp sọ trẻ sơ sinh
9


H ìn h 1-2: Hình ảnh sọ trẻ sơ sinh bình thường tư thế nghiêng.
A: Phim X quang
B: H ình vẽ của phim
j: xương m ủi
a: xương trán
k: phần dầy của xương trán
b: xương đỉnh
l: phần dẹt nằm ngang của
c: một phần xương của xương
chẩm
xương trán
d: phần lồi của xương chẩm
ra: phần răng cưa của xương
e: phần trên của tháp đá
thái dương (phần trai)

xương thái dương
0: hố m ắt
f: thân xương bướm
p: hố yên
g: xương hàm trên
h: xương hàm dưới
i: m ầm răng
8 - đường khớp vành
1 - rãnh trán m ủi
9 - đường Liên sụn giữa hai lồi
2 - khớp trước (thóp trước)
cầu chẩm và p h ầ n trên
3 - thóp sau
xương chẩm
4 - đường khớp lămđa
10 - rãnh ngang sau xương
5 - khớp sau bên
chẩm
6 - rãnh răng cưa (đường
11 - các điểm cốt hoá vùng
khớp trai)
rãnh lăm đa
7 - khớp bên trước
12 - liên sụn chẩm - bướm
10


H ìn h 1-3: H ình ảnh sọ
sơ sinh bình thường tư
thế trước sau.

A. Phim X quang

B: H ình vẽ của phim
a: xương trán
b: xương đỉnh
e: phần trên tháp đá của
xương thái dương
h: xương hàm
i: mầm răng
o: hố mắt
x: xương mủi (lá mía).
2.: khớp trước (thóp trước)
6: rãnh răng cưa (dường
khớp trai)
8: đường khớp vành
13: dường khớp dọc
14: rãnh chia đôi xương trán
19: màng dính xương hàm

1