Thực trạng và giải pháp phát triển nhân lực việt nam

THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP VỀ PHÁT TRIỂN NHÂN LỰC VIỆT NAM
PGS,TS Đức Vượng
1. Thực trạng nhân lực Việt Nam:
Vấn đề nguồn nhân lực thực chất là vấn đề con người. Xây dựng nguồn nhân
lực Việt Nam tức là xây dựng con người Việt Nam có đủ tầm vóc, tố chất, tiêu
chuẩn, tài đức, đủ sức đảm đương công việc được giao.
Tổ chức Y tế thế giới (WHO) vừa công bố dân số Việt Nam là 87 triệu người,
xếp thứ 13 trên thế giới về dân số. Theo tính toán của Quỹ Dân số Liên hiệp
quốc, đến giữa thế kỷ XXI, dân số Việt Nam có thể đạt ngưỡng 100 triệu người.
Ngân hàng thế giới (WB) đánh giá chất lượng nguồn nhân lực của Việt Nam hiện
nay đạt 3,79 điểm (thang điểm 10), xếp thứ 11 trong số 12 nước ở châu Á tham
gia xếp hạng. Chỉ số cạnh tranh nguồn nhân lực Việt Nam đạt 3,39/10 điểm và
năng lực cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam xếp thứ 73/133 nước được xếp
hạng. Tuổi thọ trung bình của người Việt Nam hiện nay là 75.

Nguồn nhân lực từ nông dân: Nông dân Việt Nam chiếm khoảng hơn 61 triệu
433 nghìn người, bằng khoảng 73% dân số của cả nước. Cả nước có khoảng
113.700 trang trại, 7.240 hợp tác xã nông, lâm nghiệp, thủy sản; có 217 làng
nghề, 40% sản phẩm từ các ngành, nghề của nông dân được xuất khẩu đến hơn
100 nước. Như vậy, so với trước đây, nông thôn nước ta đã có những chuyển
biến tích cực.
Tuy nhiên, nguồn nhân lực trong nông dân ở nước ta vẫn chưa được khai
thác, chưa được tổ chức đầy đủ. Người nông dân chẳng có ai dạy nghề trồng
lúa. Họ đều tự làm. Đến lượt con cháu họ cũng tự làm. Có người nói rằng, nghề
trồng lúa là nghề dễ nhất, không cần phải hướng dẫn cũng có thể làm được. Ở
các nước phát triển, họ không nghĩ như vậy. Mọi người dân trong làng đều được
hướng dẫn tỷ mỷ về nghề trồng lúa trước khi lội xuống ruộng. Hiện có từ 80 đến
90% lao động nông, lâm, ngư nghiệp và những cán bộ quản lý nông thôn chưa
được đào tạo. Điều này phản ánh chất lượng nguồn nhân lực trong nông dân
còn rất yếu kém. Sự yếu kém này đẫ dẫn đến tình trạng sản xuất nông nghiệp
nước ta vẫn còn đang trong tình trạng sản xuất nhỏ, manh mún, sản xuất theo

kiểu truyền thống, hiệu quả sản xuất thấp. Việc liên kết "bốn nhà" (nhà nước,
nhà nông, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp) hiện đang còn là hình thức.
Tình trạng đất nông nghiệp ngày càng thu hẹp, làm cho một bộ phận lao
động ở nông thôn dôi ra, không có việc làm. Từ năm 2000 đến năm 2007, mỗi
Thư viện Hội thảo

1


năm nhà nước thu hồi khoảng 72 nghìn ha đất nông nghiệp để phát triển công
nghiệp, xây dựng đô thị.
Chính vì nguồn nhân lực trong nông thôn chưa được khai thác, đào tạo, cho
nên một bộ phận nhân dân ở nông thôn không có việc làm ở các khu công
nghiệp, công trường. Tình trạng hiện nay là các doanh nghiệp đang thiếu
nghiêm trọng thợ có tay nghề cao, trong khi đó, lực lượng lao động ở nông thôn
lại dư thừa rất nhiều; chất lượng lao động rất thấp.
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là do khâu tổ chức lao động và quy
hoạch lao động trong nông thôn chưa tốt. Chính sách đối với nông nghiệp, nông
dân, nông thôn chưa đồng bộ, chưa mang tínhkhuyến khích và tính cạnh tranh.

Nguồn nhân lực từ công nhân: Về số lượng giai cấp công nhân Việt Nam hiện
nay có khoảng 10 triệu người (kể cả khoảng 500 nghìn công nhân đang làm việc
ở nước ngoại, tại trên 40 nước và vùng lãnh thổ với hơn 30 nhóm ngành nghề ở
nước ngoài và 2 triệu hộ lao động kinh doanh cá thể). Số công nhân có trình độ
cao đẳng, đại học ở Việt Nam có khoảng 150 nghìn người. Nhìn chung, công
nhân có tay nghề cao chiếm tỷ lệ thấp so với đội ngũ công nhân nói chung.
Cả nước, tính đến năm 2007, có 262 trường dạy nghề, 599 trung tâm dạy
nghề. Trường trung cấp công nghiệp đến năm 2008 là 275. Theo số liệu mới
thống kê được, tính đến cuối năm 2010, cả nước có 123 trường cao đẳng dạy
nghề, 303 trường trung cấp nghề; 810 trung tâm dạy nghề; hơn 1.000 cơ sở

khác có tham gia dạy nghề. Dạy nghề trình độ trung cấp từ 75,6 nghìn tăng lên
360 nghìn người; có khoảng 600 nghề có nhu cầu đào tạo. Đến cuối năm 2010,
cả nước có 123 trường cao đẳng dạy nghề; 303 trường trung cấp nghề; 810
trung tâm dạy nghề, hơn 1.000 cơ sở khác có tham gia dạy nghề. Dạy nghề trình
độ trung cấp từ 75,6 nghìn tăng lên 360 nghìn người.
Trong các ngành nghề của công nhân, tỷ lệ công nhân cơ khí và công nhân
làm việc trong các nhà máy, xí nghiệp công nghiệp nặng còn rất thấp, khoảng
20% trong tổng số công nhân của cả nước, trong khi đó, công nhân trong các
ngành công nghiệp nhẹ, chế biến thực phẩm lại chiếm tỷ lệ cao, khoảng 40%.
Vì đồng lương còn thấp, công nhân không thể sống trọn đời với nghề, mà
phải kiêm thêm nghề phụ khác như đi làm xe ôm trong buổi tối và ngày nghỉ,

Thư viện Hội thảo

2


làm nghề thủ công, buôn bán thêm, cho nên đã dẫn đến tình trạng nhiều người
vừa là công nhân, vừa không phải là công nhân.
Nhìn chung, qua hơn 25 năm đổi mới, cùng với quá trình công nghiệp hóa,
hiện đại hóa đất nước, giai cấp công nhân nước ta đã có những chuyển biến tích
cực, tăng nhanh về số lượng, đa dạng về cơ cấu, chất lượng được nâng lên từng
bước. Trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam, việc làm và đời sống
của giai cấp công nhân ngày càng được cải thiện. Bên cạnh đó, sự phát triển của
giai cấp công nhân chưa đáp ứng được yêu cầu về số lượng, chất lượng, kỹ năng
nghề nghiệp; thiếu nhiều các chuyên gia kỹ thuật, công nhân lành nghề; tác
phong công nghiệp và kỷ luật lao động còn nhiều hạn chế; phần lớn công nhân
xuất thân từ nông dân, chưa được đào tạo cơ bản và có hệ thống. "Địa vị chính
trị của giai cấp công nhân chưa thể hiện đầy đủ" 1.
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là do quá trình phát triển kinh tế - xã

hội trong quá trình đổi mới đã mở ra một giai đoạn lịch sử mới trong sự phát
triển của giai cấp công nhân Việt Nam. Bên cạnh đó, những hạn chế, yếu kém
trong phát triển kinh tế - xã hội ảnh hưởng không nhỏ đến việc làm, đời sống,
tâm tư, tình cảm của công nhân; những chính sách về giai cấp công nhân tuy đã
ban hành, nhưng chưa sát hợp với tình hình thực tế của giai cấp công nhân.
Trong các doanh nghiệp và người sử dụng lao động, không ít trường hợp còn vi
phạm chính sách đối với công nhân và người lao động.

Nguồn nhân lực từ trí thức, công chức, viên chức: Nếu tính sinh viên đại học
và cao đẳng trở lên được xem là trí thức, thì đội ngũ trí thức Việt Nam trong
những năm gần đây tăng nhanh. Riêng sinh viên đại học và cao đẳng phát triển
nhanh: năm 2000, cả nước có 899,5 nghìn người; năm 2002: 1.020,7 nghìn
người; năm 2003: 1.131 nghìn người; năm 2004: 1.319,8 nghìn người. Năm
2005: 1,387,1 nghìn người; năm 2006 (mới tính sơ bộ: prel): 1,666, 2 nghìn
người,… Cả nước có khoảng 14 nghìn tiến sĩ và tiến sĩ khoa học; 1.131 giáo sư;
5.253 phó giáo sư; 16 nghìn người có trình độ thạc sĩ; 30 nghìn cán bộ hoạt
động khoa học và công nghệ; 52.129 giảng viên đại học, cao đẳng, trong đó có
49% của số 47.700 có trình độ thạc sĩ trở lên, gần 14 nghìn giáo viên trung cấp
chuyên nghiệp, 11.200 giáo viên dạy nghề và 925 nghìn giáo viên hệ phổ thông;
gần 9.000 tiến sĩ được điều tra, thì có khoảng 70% giữ chức vụ quản lý và 30%
Thư viện Hội thảo

3


thực sự làm chuyên môn. Đội ngũ trí thức Việt Nam ở nước ngoài, hiện có
khoảng 300 nghìn người trong tổng số gần 3 triệu Việt kiều, trong đó có khoảng
200 giáo sư, tiến sĩ đang giảng dạy tại một số trường đại học trên thế giới.
Số trường đại học tăng nhanh. Tính đến đầu năm 2007, Việt Nam có 143
trường đại học, đại học, học viện2; 178 trường cao đẳng; 285 trường trung cấp

chuyên nghiệp và 1.691 cơ sở đào tạo nghề. Cả nước hiện có 74 trường và khối
trung học phổ thông chuyên với tổng số 47,5 nghìn học sinh tại 63/64 tỉnh,
thành phố trực thuộc trung ương và 7 trường đại học chuyên. Tỷ lệ học sinh
trung học phổ thông chuyên so với tổng dân số của cả nước đạt 0,05%, còn
chiếm rất thấp so với thế giới.
Các cơ sở giáo dục ngoài công lập ngày càng phát triển. Vào năm học 20072008, cả nước có gần 6 nghìn cơ sở giáo dục mầm non, 95 trường tiểu học, 33
trường trung học cơ sở, 651 trường trung học phổ thông, 308 cơ sở dạy nghề,
72 trường trung cấp chuyên nghiệp và 64 trường cao đẳng, đại học là các cơ sở
giáo dục ngoài công lập.
Số học sinh, sinh viên học tại các cơ sở giáo dục ngoài công lập ngày càng
tăng. Năm học 2007-2008, tỷ lệ học sinh, sinh viên ngoài công lập là 15,6%
(năm 2000 là 11,8%), trong đó, tỷ lệ học sinh phổ thông là 9%, học sinh trung
cấp chuyên nghiệp là 18,2%, học nghề là 31,2%, sinh viên cao đẳng, đại học là
11,8%.
Cả nước có 1.568/3.645 học sinh đọat giải trong kỳ thi học sinh giỏi quốc gia
trung học phổ thông năm học 2007-2008.
Đầu năm 2008, Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam đã trình lên Thủ tướng
Chính phủ Việt Nam dự án đào tạo 20 nghìn tiến sĩ trong giai đoạn 2007-2020 ở
cả trong nước và ngoài nước.
Nhà nước đã dành một khoản ngân sách chi cho giáo dục và đào tạo là
76.200 tỷ đồng, chiếm 20% tổng chi ngân sách nhà nước, tăng 14,1% so với
thực hiện năm 2007.
Bên cạnh nguồn nhân lực là trí thức trên đây, nguồn nhân lực là công chức,
viên chức (cũng xuất thân từ trí thức) công tác tại các ngành của đất nước cũng
tăng nhanh:

Thư viện Hội thảo

4

Tổng số công chức, viên chức trong toàn ngành xuất bản là gần 5 nghìn
người làm việc tại 54 nhà xuất bản trong cả nước (trung ương 42, địa phương
12).
Tổng số nhà báo của cả nước là 14 nghìn phóng viên chuyên nghiệp và hàng
nghìn cán bộ, kỹ sư, nghệ sĩ, nhân viên làm việc trong các cơ quan báo chí và
hàng chục nghìn người khác là cộng tác viên, nhân viên, lao động tham gia các
công đoạn in ấn, tiếp thị quảng cáo, phát hành, làm việc tại 687 cơ quan báo
chí, hơn 800 báo, tạp chí, báo điện tử, đài phát thanh, truyền hình.
Đội ngũ công chức, viên chức của ngành thuế Việt Nam hiện có gần 39 nghìn
người; ngành hải quan của Việt Nam là 7.800 người, ngành kho bạc là 13.536
người.
Tính đến tháng 6-2005, đội ngũ cán bộ nghiên cứu, hoạch định chính sách
pháp luật của các cơ quan trung ương là 824 người, trong đó có 43 tiến sĩ luật
(chiếm 5,22%), 35 tiến sĩ khác (chiếm 4,25%), 89 thạc sĩ luật (chiếm 10,08%),
43 thạc sĩ khác (chiếm 5,22%), 459 đại học luật (chiếm 55,70%), 223 đại học
khác (chiếm 27,06%), 64 người có 2 bằng vừa chuyên môn luật, vừa chuyên
môn khác (chiếm 7,77%),… Cả nước có 4.000 luật sư (tính ra cứ 1 luật sư trên
24 nghìn người dân).
Trí thức, công chức, viên chức trong các ngành nghề khác của các cơ quan
trung ương và địa phương cũng tăng nhanh.
Tổng nhân lực các hội, liên hiệp hội, viện, trung tâm (NGO) hiện có 52,893
người.
Bên cạnh sự tăng nhanh từ nguồn nhân lực trí thức, công chức, viên chức đã
dẫn ra trên đây, thấy rằng, ở Việt Nam hiện nay, chất lượng nguồn nhân lực từ
trí thức, công chức, viên chức còn yếu kém và bất cập. Đa số công chức, viên
chức làm việc trong các cơ quan công quyền chưa hội đủ những tiêu chuẩn của
một công chức, viên chức như trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, ngoại ngữ, tin
học, ảnh hưởng nhiều đến chất lượng công việc. Có 63% tổng số sinh viên tốt
nghiệp ra trường chưa có việc làm; không ít đơn vị nhận người vào làm, phải

mất 1-2 năm đào tạo lại. Trong số 37% sinh viên có việc làm, thì cũng không
đáp ứng được công việc. Bằng cấp đào tạo ở Việt Nam chưa được thị trường lao
động quốc tế thừa nhận. Năm 2007, số sinh viên tốt nghiệp đại học là 161.411
Thư viện Hội thảo

5


người. Theo ước tính, mỗi tấm bằng đại học, người dân bỏ ra 40 triệu đồng, còn
nhà nước đầu tư khoảng 30 triệu đồng. Như vậy, với tỷ lệ 63% số sinh viên ra
trường chưa có việc làm, cho thấy kinh phí đầu tư của sinh viên thất nghiệp
(161.411 sinh viên x 63% x 70 triệu), ít nhất thất thoát 7.117 tỷ đồng (trong đó,
4.067 tỷ đồng của dân và 3.050 tỷ đồng của nhà nước).
Việt Nam có khoảng 2,6 triệu người có trình độ đại học trở lên. Con số này có
thể nói tương đương với 2,6 triệu trí thức nước nhà.
Nói tóm lại, nguồn nhân lực từ nông dân, công nhân, trí thức (trong đó có
công chức, viên chức) ở Việt Nam, nhìn chung, còn nhiều bất cập. Sự bất cập
này đã ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển kinh tế - xã hội. Trong những năm đổi
mới, kinh tế đất nước tuy có tăng từ 7,5 đến 8%, nhưng so với kinh tế thế giới
thì còn kém xa. Theo báo cáo của Ngân hàng thế giới (WB) và tập đoàn tài chính
quốc tế (IFC), công bố ngày 26-9-2007, kinh tế Việt Nam xếp thứ 91/178 nước
được khảo sát.
Có thể rút ra mấy điểm về thực trạng nguồn nhân lực ở Việt Nam:
- Nguồn nhân lực ở Việt Nam khá dồi dào, nhưng chưa được sự quan tâm
đúng mức, chưa được quy hoạch, chưa được khai thác, chưa được nâng cấp,
còn đào tạo thì chưa đến nơi đến chốn, nhiều người chưa được đào tạo.
- Chất lượng nguồn nhân lực chưa cao, dẫn đến tình trạng mâu thuẫn giữa
lượng và chất.
- Sự kết hợp, bổ sung, đan xen giữa nguồn nhân lực từ nông dân, công
nhân, trí thức,… chưa tốt, còn chia cắt, thiếu sự cộng lực để cùng nhau thực

hiện sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Có thể đánh giá tổng quát về nhân lực Việt Nam hiện nay là số lượng đông,
chất lượng không đông, thể hiện là tay nghề thấp, chưa có tác phong công
nghiệp, chưa có những tổng công trình sư, kỹ sư, nhà khoa học thật sự giỏi;
chưa có những chuyên gia giỏi; chưa có những nhà tư vấn, nhà tham mưu giỏi;
chưa có những nhà thuyết trình giỏi; chưa có những nhà lãnh đạo, nhà quản lý
giỏi. Báo chí nước ngoài bình luận người Việt Nam khá thông minh, rất nhanh
nhạy trong việc nắm bắt và tiếp thu cái mới. Tiếc rằng, lại chưa được khai thác
đầy đủ, đào tạo chưa bài bản, điều đó ảnh hưởng đến chất lượng nhân lực và
ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam.
Thư viện Hội thảo

6


2. Phương hướng và giải pháp về phát triển nhân lực Việt Nam:
Về những giải pháp phát triển nhân lực Việt Nam đến năm 2020 đã được thể
hiện trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011-2020 và được thông qua
tại Đại hội XI của Đảng (tháng 1-2011). Chiến lược phát triển nhân lực Việt Nam
thời kỳ 2011-2020 đã được Chính phủ thông qua trong Quyết định số 579/QĐTTg, ngày 19-4-2011. Quy hoạch phát triển nhân lực Việt Nam giai đoạn 20112020 cũng đã được Thủ tướng Chính phủ ký tại Quyết định 1216/QĐ-TTg, ngày
22-7-2011. Đó là những văn bản pháp lý quan trọng có tính định hướng để phát
triển nhân lực Việt Nam đến năm 2020, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa,
hiện đại hóa đất nước.
Phát triển và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là một bước đột phá chiến
lược, yếu tố quyết định đẩy mạnh phát triển và ứng dụng khoa học, công nghệ,
cơ cấu lại nền kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng, tạo lợi thế cạnh tranh,
bảo đảm đưa nền kinh tế của đất nước phát triển nhanh, bền vững, hiệu quả.
Phát triển nhân lực Việt Nam thời kỳ 2011-2020 nhằm đưa nhân lực đất nước
trở thành nền tảng và lợi thế quan trọng nhất để tạo sự phát triển bền vững, ổn
định xã hội, hội nhập quốc tế. Xây dựng nhân lực chất lượng cao có nghĩa là xây

dựng đội ngũ nhân lực khoa học và công nghệ, nhất là các chuyên gia, tổng
công trình sư, kỹ sư đầu ngành, công nhân có tay nghề cao, có trình độ chuyên
môn - kỹ thuật tương đương với các nước tiên tiến trong khu vực, có đủ năng
lực nghiên cứu, tiếp nhận, chuyển giao và đề xuất những giải pháp khoa học,
công nghệ, kỹ thuật, giải quyết những vấn đề cơ bản của sự nghiệp công nghiệp
hóa, hiện đại hóa đất nước; xây dựng đội ngũ doanh nhân quản lý doanh
nghiệp, có khả năng tổ chức, khả năng cạnh tranh; xây dựng hệ thống các cơ sở
đào tạo nhân lực tiên tiến, hiện đại, đa dạng, cơ cấu ngành nghề đồng bộ; xây
dựng sự nghiệp giáo dục tiên tiến, hiện đại và một xã hội học tập toàn diện để
tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.
Theo Quyết định số 1216/QĐ, ngày 22-7-2011 của Thủ tướng Chính phủ, về
việc phê duyệt quy hoạch phát triển nhân lực Việt Nam giai đoạn 2011-2020, thì
trong 10 năm tới cần tăng nhanh tỷ lệ nhân lực qua đào tạo trong nền kinh tế
với cơ cấu hợp lý. Tổng số nhân lực qua đào tạo năm 2015 là khoảng 30,5 triệu
người (chiếm khoảng 55,0% trong tổng số 55 triệu người làm việc trong nền
Thư viện Hội thảo

7


kinh tế đất nước) và năm 2020, có khoảng gần 44 triệu người (chiếm khoảng
70,0% trong tổng số gần 63 triệu người làm việc trong nền kinh tế). Trong tổng
số nhân lực qua đào tạo, số nhân lực đào tạo qua hệ thống dạy nghề đến năm
2015 có khoảng 23,5 triệu người (tăng 77%). Đến năm 2020 có khoảng 34,4
triệu người (bằng 78,5%). Số nhân lực đào tạo qua hệ thống giáo dục - đào tạo
đến năm 2015 có khoảng 7 triệu người (bằng 23%), đến năm 2020 có khoảng
9,4 triệu người (bằng 21,5%).
Về cơ cấu bậc đào tạo, năm 2015, số nhân lực qua đào tạo ở bậc sơ cấp
nghề khoảng 18 triệu người, chiếm khoảng 59% tổng số nhân lực đã qua đào
tạo của nền kinh tế; bậc trung cấp khoảng 7 triệu người (khoảng 23%); bậc cao

đẳng gần 2 triệu người (khoảng 6%); bậc đại học khoảng 3,3 triệu người
(khoảng 11%); bậc trên đại học khoảng 200 nghìn người (khoảng 0,7%). Năm
2020, số nhân lực đào tạo ở bậc sơ cấp nghề khoảng gần 24 triệu người (khoảng
54%) tổng số nhân lực qua đào tạo của nền kinh tế; bậc trung cấp nghề khoảng
gần 12 triệu người (khoảng 27%); bậc cao đẳng hơn 3 triệu người (khoảng 7%);
bậc đại học khoảng 5 triệu người (khoảng 11%) và bậc trên đại học khoảng 300
nghìn người (khoảng 0,7%).
Phát triển nhân lực đến năm 2020 của các ngành, lĩnh vực, khu vực như công
nghiệp; xây dựng; dịch vụ; nông, lâm, ngư nghiệp; giao thông vận tải; tài
nguyên, môi trường; du lịch; ngân hàng; tài chính; công nghệ thông tin; năng
lượng hạt nhân; đào tạo nhân lực để đi làm việc ở nước ngoài đã được quy định
cụ thể trong Quyết định 1216.
Nhân lực chủ thể cũng đã được định hình: Cán bộ lãnh đạo là những người
đứng đầu cấp trưởng và phó của các cơ quan trung ương: Đảng, Quốc hội,
Chính phủ, các tổ chức chính trị - xã hội cấp trung ương; cơ quan đảng, hội
đồng nhân dân, ủy ban nhân dân, các sở, ban, ngành và tương đương; đoàn thể
và các tổ chức chính trị - xã hội cấp tỉnh, thành phố, trực thuộc trung ương.
Đến năm 2015, tổng số cán bộ lãnh đạo của cả nước có khoảng 200 nghìn
người, trong đó, số người có trình độ cử nhân đến thạc sĩ, tiến sĩ là hơn 120
nghìn người. Đến năm 2020 có khoảng 220 nghìn người, trong đó, số người có
trình độ từ cử nhân đến thạc sĩ, tiến sĩ là 147 nghìn người.

Thư viện Hội thảo

8


Tổng số lãnh đạo các cấp cần bồi dưỡng từ năm 2011 đến năm 2015 là
khoảng 20 nghìn người; từ năm 2016 đến năm 2020 khỏng 15 nghìn người.
Đội ngũ công chức, viên chức của cả nước đến năm 2015 có khoảng 5,3 triệu

người, trong đó, số công chức, viên chức có trình độ cử nhân, thạc sĩ, tiến sĩ
khoảng 2,8 triệu người, chiếm khoảng 52% trong tổng số đội ngũ công chức,
viên chức của cả nước. Đến năm 2020, số công chức, viên chức của cả nước có
khoảng 6 triệu người, trong đó, số công chức, viên chức có trình độ cử nhân,
thạc sĩ, tiến sĩ có khoảng 3,8 triệu người, chiếm khoảng 63% trong tổng số đội
ngũ công chức, viên chức của cả nước.
Tỷ lệ công chức, viên chức cần bồi dưỡng, nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ từ
năm 2011 đến năm 2015 khoảng 20%; thời kỳ 2016-2020 khoảng 15% tổng số
công chức, viên chức.
Đội ngũ cán bộ khoa học, công nghệ đến năm 2015 tăng lên khoảng 103
nghìn người, trong đó, số người có trình độ trên đại học khoảng 28 nghìn người.
Đến năm 2020 có khoảng 154 nghìn cán bộ khoa học, công nghệ, trong đó, số
người có trình độ trên đại học khoảng 40 nghìn người.
Về đội ngũ giáo viên, giảng viên trung cấp chuyên nghiệp, cao đẳng và đại
học đến năm 2015, số giáo viên, giảng viên bậc trung cấp chuyên nghiệp có
khoảng 38 nghìn người, trong đó, có khoảng 30% có trình độ thạc sĩ trở lên; số
giáo viên, giảng viên bậc cao đẳng khoảng 33,5 nghìn người, trong đó khoảng
6% tổng số giáo viên, giảng viên có trình độ tiến sĩ; số giáo viên, giảng viên bậc
đại học khoảng 62,1 nghìn người, trong đó, số người có trình độ tiến sĩ khoảng
23%. Đến năm 2020, số giáo viên, giảng viên bậc trung cấp chuyên nghiệp
khoảng 48 nghìn người, trong đó, khoảng 38,5% có trình độ thạc sĩ trở lên; số
giáo viên, giảng viên bậc cao đẳng khoảng 44,2 nghìn người, trong đó, tỷ lệ giáo
viên, giảng viên có trình độ tiến sĩ khoảng 8%; số giáo viên, giảng viên bậc đại
học khoảng 75,8 nghìn người, trong đó, số giáo viên, giảng viên có trình độ tiến
sĩ khoảng 30%.
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP VỀ PHÁT TRIỂN NHÂN LỰC VIỆT NAM
THỨ BA, 13 THÁNG 11 2012 17:04 PHÒNG TT&CS
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP VỀ PHÁT TRIỂN NHÂN LỰC VIỆT NAM
Thư viện Hội thảo

9


PGS,TS Đức Vượng
1. Thực trạng nhân lực Việt Nam:
Vấn đề nguồn nhân lực thực chất là vấn đề con người. Xây dựng nguồn nhân
lực Việt Nam tức là xây dựng con người Việt Nam có đủ tầm vóc, tố chất, tiêu
chuẩn, tài đức, đủ sức đảm đương công việc được giao.
Tổ chức Y tế thế giới (WHO) vừa công bố dân số Việt Nam là 87 triệu người,
xếp thứ 13 trên thế giới về dân số. Theo tính toán của Quỹ Dân số Liên hiệp
quốc, đến giữa thế kỷ XXI, dân số Việt Nam có thể đạt ngưỡng 100 triệu người.
Ngân hàng thế giới (WB) đánh giá chất lượng nguồn nhân lực của Việt Nam hiện
nay đạt 3,79 điểm (thang điểm 10), xếp thứ 11 trong số 12 nước ở châu Á tham
gia xếp hạng. Chỉ số cạnh tranh nguồn nhân lực Việt Nam đạt 3,39/10 điểm và
năng lực cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam xếp thứ 73/133 nước được xếp
hạng. Tuổi thọ trung bình của người Việt Nam hiện nay là 75.

Nguồn nhân lực từ nông dân: Nông dân Việt Nam chiếm khoảng hơn 61 triệu
433 nghìn người, bằng khoảng 73% dân số của cả nước. Cả nước có khoảng
113.700 trang trại, 7.240 hợp tác xã nông, lâm nghiệp, thủy sản; có 217 làng
nghề, 40% sản phẩm từ các ngành, nghề của nông dân được xuất khẩu đến hơn
100 nước. Như vậy, so với trước đây, nông thôn nước ta đã có những chuyển
biến tích cực.
Tuy nhiên, nguồn nhân lực trong nông dân ở nước ta vẫn chưa được khai
thác, chưa được tổ chức đầy đủ. Người nông dân chẳng có ai dạy nghề trồng
lúa. Họ đều tự làm. Đến lượt con cháu họ cũng tự làm. Có người nói rằng, nghề
trồng lúa là nghề dễ nhất, không cần phải hướng dẫn cũng có thể làm được. Ở
các nước phát triển, họ không nghĩ như vậy. Mọi người dân trong làng đều được
hướng dẫn tỷ mỷ về nghề trồng lúa trước khi lội xuống ruộng. Hiện có từ 80 đến
90% lao động nông, lâm, ngư nghiệp và những cán bộ quản lý nông thôn chưa

được đào tạo. Điều này phản ánh chất lượng nguồn nhân lực trong nông dân
còn rất yếu kém. Sự yếu kém này đẫ dẫn đến tình trạng sản xuất nông nghiệp
nước ta vẫn còn đang trong tình trạng sản xuất nhỏ, manh mún, sản xuất theo
kiểu truyền thống, hiệu quả sản xuất thấp. Việc liên kết "bốn nhà" (nhà nước,
nhà nông, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp) hiện đang còn là hình thức.
Tình trạng đất nông nghiệp ngày càng thu hẹp, làm cho một bộ phận lao
động ở nông thôn dôi ra, không có việc làm. Từ năm 2000 đến năm 2007, mỗi
Thư viện Hội thảo

10


năm nhà nước thu hồi khoảng 72 nghìn ha đất nông nghiệp để phát triển công
nghiệp, xây dựng đô thị.
Chính vì nguồn nhân lực trong nông thôn chưa được khai thác, đào tạo, cho
nên một bộ phận nhân dân ở nông thôn không có việc làm ở các khu công
nghiệp, công trường. Tình trạng hiện nay là các doanh nghiệp đang thiếu
nghiêm trọng thợ có tay nghề cao, trong khi đó, lực lượng lao động ở nông thôn
lại dư thừa rất nhiều; chất lượng lao động rất thấp.
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là do khâu tổ chức lao động và quy
hoạch lao động trong nông thôn chưa tốt. Chính sách đối với nông nghiệp, nông
dân, nông thôn chưa đồng bộ, chưa mang tínhkhuyến khích và tính cạnh tranh.

Nguồn nhân lực từ công nhân: Về số lượng giai cấp công nhân Việt Nam hiện
nay có khoảng 10 triệu người (kể cả khoảng 500 nghìn công nhân đang làm việc
ở nước ngoại, tại trên 40 nước và vùng lãnh thổ với hơn 30 nhóm ngành nghề ở
nước ngoài và 2 triệu hộ lao động kinh doanh cá thể). Số công nhân có trình độ
cao đẳng, đại học ở Việt Nam có khoảng 150 nghìn người. Nhìn chung, công
nhân có tay nghề cao chiếm tỷ lệ thấp so với đội ngũ công nhân nói chung.
Cả nước, tính đến năm 2007, có 262 trường dạy nghề, 599 trung tâm dạy

nghề. Trường trung cấp công nghiệp đến năm 2008 là 275. Theo số liệu mới
thống kê được, tính đến cuối năm 2010, cả nước có 123 trường cao đẳng dạy
nghề, 303 trường trung cấp nghề; 810 trung tâm dạy nghề; hơn 1.000 cơ sở
khác có tham gia dạy nghề. Dạy nghề trình độ trung cấp từ 75,6 nghìn tăng lên
360 nghìn người; có khoảng 600 nghề có nhu cầu đào tạo. Đến cuối năm 2010,
cả nước có 123 trường cao đẳng dạy nghề; 303 trường trung cấp nghề; 810
trung tâm dạy nghề, hơn 1.000 cơ sở khác có tham gia dạy nghề. Dạy nghề trình
độ trung cấp từ 75,6 nghìn tăng lên 360 nghìn người.
Trong các ngành nghề của công nhân, tỷ lệ công nhân cơ khí và công nhân
làm việc trong các nhà máy, xí nghiệp công nghiệp nặng còn rất thấp, khoảng
20% trong tổng số công nhân của cả nước, trong khi đó, công nhân trong các
ngành công nghiệp nhẹ, chế biến thực phẩm lại chiếm tỷ lệ cao, khoảng 40%.
Vì đồng lương còn thấp, công nhân không thể sống trọn đời với nghề, mà
phải kiêm thêm nghề phụ khác như đi làm xe ôm trong buổi tối và ngày nghỉ,

Thư viện Hội thảo

11


làm nghề thủ công, buôn bán thêm, cho nên đã dẫn đến tình trạng nhiều người
vừa là công nhân, vừa không phải là công nhân.
Nhìn chung, qua hơn 25 năm đổi mới, cùng với quá trình công nghiệp hóa,
hiện đại hóa đất nước, giai cấp công nhân nước ta đã có những chuyển biến tích
cực, tăng nhanh về số lượng, đa dạng về cơ cấu, chất lượng được nâng lên từng
bước. Trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam, việc làm và đời sống
của giai cấp công nhân ngày càng được cải thiện. Bên cạnh đó, sự phát triển của
giai cấp công nhân chưa đáp ứng được yêu cầu về số lượng, chất lượng, kỹ năng
nghề nghiệp; thiếu nhiều các chuyên gia kỹ thuật, công nhân lành nghề; tác
phong công nghiệp và kỷ luật lao động còn nhiều hạn chế; phần lớn công nhân

xuất thân từ nông dân, chưa được đào tạo cơ bản và có hệ thống. "Địa vị chính
trị của giai cấp công nhân chưa thể hiện đầy đủ" 1.
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là do quá trình phát triển kinh tế - xã
hội trong quá trình đổi mới đã mở ra một giai đoạn lịch sử mới trong sự phát
triển của giai cấp công nhân Việt Nam. Bên cạnh đó, những hạn chế, yếu kém
trong phát triển kinh tế - xã hội ảnh hưởng không nhỏ đến việc làm, đời sống,
tâm tư, tình cảm của công nhân; những chính sách về giai cấp công nhân tuy đã
ban hành, nhưng chưa sát hợp với tình hình thực tế của giai cấp công nhân.
Trong các doanh nghiệp và người sử dụng lao động, không ít trường hợp còn vi
phạm chính sách đối với công nhân và người lao động.

Nguồn nhân lực từ trí thức, công chức, viên chức: Nếu tính sinh viên đại học
và cao đẳng trở lên được xem là trí thức, thì đội ngũ trí thức Việt Nam trong
những năm gần đây tăng nhanh. Riêng sinh viên đại học và cao đẳng phát triển
nhanh: năm 2000, cả nước có 899,5 nghìn người; năm 2002: 1.020,7 nghìn
người; năm 2003: 1.131 nghìn người; năm 2004: 1.319,8 nghìn người. Năm
2005: 1,387,1 nghìn người; năm 2006 (mới tính sơ bộ: prel): 1,666, 2 nghìn
người,… Cả nước có khoảng 14 nghìn tiến sĩ và tiến sĩ khoa học; 1.131 giáo sư;
5.253 phó giáo sư; 16 nghìn người có trình độ thạc sĩ; 30 nghìn cán bộ hoạt
động khoa học và công nghệ; 52.129 giảng viên đại học, cao đẳng, trong đó có
49% của số 47.700 có trình độ thạc sĩ trở lên, gần 14 nghìn giáo viên trung cấp
chuyên nghiệp, 11.200 giáo viên dạy nghề và 925 nghìn giáo viên hệ phổ thông;
gần 9.000 tiến sĩ được điều tra, thì có khoảng 70% giữ chức vụ quản lý và 30%
Thư viện Hội thảo

12


thực sự làm chuyên môn. Đội ngũ trí thức Việt Nam ở nước ngoài, hiện có
khoảng 300 nghìn người trong tổng số gần 3 triệu Việt kiều, trong đó có khoảng

200 giáo sư, tiến sĩ đang giảng dạy tại một số trường đại học trên thế giới.
Số trường đại học tăng nhanh. Tính đến đầu năm 2007, Việt Nam có 143
trường đại học, đại học, học viện2; 178 trường cao đẳng; 285 trường trung cấp
chuyên nghiệp và 1.691 cơ sở đào tạo nghề. Cả nước hiện có 74 trường và khối
trung học phổ thông chuyên với tổng số 47,5 nghìn học sinh tại 63/64 tỉnh,
thành phố trực thuộc trung ương và 7 trường đại học chuyên. Tỷ lệ học sinh
trung học phổ thông chuyên so với tổng dân số của cả nước đạt 0,05%, còn
chiếm rất thấp so với thế giới.
Các cơ sở giáo dục ngoài công lập ngày càng phát triển. Vào năm học 20072008, cả nước có gần 6 nghìn cơ sở giáo dục mầm non, 95 trường tiểu học, 33
trường trung học cơ sở, 651 trường trung học phổ thông, 308 cơ sở dạy nghề,
72 trường trung cấp chuyên nghiệp và 64 trường cao đẳng, đại học là các cơ sở
giáo dục ngoài công lập.
Số học sinh, sinh viên học tại các cơ sở giáo dục ngoài công lập ngày càng
tăng. Năm học 2007-2008, tỷ lệ học sinh, sinh viên ngoài công lập là 15,6%
(năm 2000 là 11,8%), trong đó, tỷ lệ học sinh phổ thông là 9%, học sinh trung
cấp chuyên nghiệp là 18,2%, học nghề là 31,2%, sinh viên cao đẳng, đại học là
11,8%.
Cả nước có 1.568/3.645 học sinh đọat giải trong kỳ thi học sinh giỏi quốc gia
trung học phổ thông năm học 2007-2008.
Đầu năm 2008, Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam đã trình lên Thủ tướng
Chính phủ Việt Nam dự án đào tạo 20 nghìn tiến sĩ trong giai đoạn 2007-2020 ở
cả trong nước và ngoài nước.
Nhà nước đã dành một khoản ngân sách chi cho giáo dục và đào tạo là
76.200 tỷ đồng, chiếm 20% tổng chi ngân sách nhà nước, tăng 14,1% so với
thực hiện năm 2007.
Bên cạnh nguồn nhân lực là trí thức trên đây, nguồn nhân lực là công chức,
viên chức (cũng xuất thân từ trí thức) công tác tại các ngành của đất nước cũng
tăng nhanh:

Thư viện Hội thảo

13


Tổng số công chức, viên chức trong toàn ngành xuất bản là gần 5 nghìn
người làm việc tại 54 nhà xuất bản trong cả nước (trung ương 42, địa phương
12).
Tổng số nhà báo của cả nước là 14 nghìn phóng viên chuyên nghiệp và hàng
nghìn cán bộ, kỹ sư, nghệ sĩ, nhân viên làm việc trong các cơ quan báo chí và
hàng chục nghìn người khác là cộng tác viên, nhân viên, lao động tham gia các
công đoạn in ấn, tiếp thị quảng cáo, phát hành, làm việc tại 687 cơ quan báo
chí, hơn 800 báo, tạp chí, báo điện tử, đài phát thanh, truyền hình.
Đội ngũ công chức, viên chức của ngành thuế Việt Nam hiện có gần 39 nghìn
người; ngành hải quan của Việt Nam là 7.800 người, ngành kho bạc là 13.536
người.
Tính đến tháng 6-2005, đội ngũ cán bộ nghiên cứu, hoạch định chính sách
pháp luật của các cơ quan trung ương là 824 người, trong đó có 43 tiến sĩ luật
(chiếm 5,22%), 35 tiến sĩ khác (chiếm 4,25%), 89 thạc sĩ luật (chiếm 10,08%),
43 thạc sĩ khác (chiếm 5,22%), 459 đại học luật (chiếm 55,70%), 223 đại học
khác (chiếm 27,06%), 64 người có 2 bằng vừa chuyên môn luật, vừa chuyên
môn khác (chiếm 7,77%),… Cả nước có 4.000 luật sư (tính ra cứ 1 luật sư trên
24 nghìn người dân).
Trí thức, công chức, viên chức trong các ngành nghề khác của các cơ quan
trung ương và địa phương cũng tăng nhanh.
Tổng nhân lực các hội, liên hiệp hội, viện, trung tâm (NGO) hiện có 52,893
người.
Bên cạnh sự tăng nhanh từ nguồn nhân lực trí thức, công chức, viên chức đã
dẫn ra trên đây, thấy rằng, ở Việt Nam hiện nay, chất lượng nguồn nhân lực từ
trí thức, công chức, viên chức còn yếu kém và bất cập. Đa số công chức, viên
chức làm việc trong các cơ quan công quyền chưa hội đủ những tiêu chuẩn của

một công chức, viên chức như trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, ngoại ngữ, tin
học, ảnh hưởng nhiều đến chất lượng công việc. Có 63% tổng số sinh viên tốt
nghiệp ra trường chưa có việc làm; không ít đơn vị nhận người vào làm, phải
mất 1-2 năm đào tạo lại. Trong số 37% sinh viên có việc làm, thì cũng không
đáp ứng được công việc. Bằng cấp đào tạo ở Việt Nam chưa được thị trường lao
động quốc tế thừa nhận. Năm 2007, số sinh viên tốt nghiệp đại học là 161.411
Thư viện Hội thảo

14


người. Theo ước tính, mỗi tấm bằng đại học, người dân bỏ ra 40 triệu đồng, còn
nhà nước đầu tư khoảng 30 triệu đồng. Như vậy, với tỷ lệ 63% số sinh viên ra
trường chưa có việc làm, cho thấy kinh phí đầu tư của sinh viên thất nghiệp
(161.411 sinh viên x 63% x 70 triệu), ít nhất thất thoát 7.117 tỷ đồng (trong đó,
4.067 tỷ đồng của dân và 3.050 tỷ đồng của nhà nước).
Việt Nam có khoảng 2,6 triệu người có trình độ đại học trở lên. Con số này có
thể nói tương đương với 2,6 triệu trí thức nước nhà.
Nói tóm lại, nguồn nhân lực từ nông dân, công nhân, trí thức (trong đó có
công chức, viên chức) ở Việt Nam, nhìn chung, còn nhiều bất cập. Sự bất cập
này đã ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển kinh tế - xã hội. Trong những năm đổi
mới, kinh tế đất nước tuy có tăng từ 7,5 đến 8%, nhưng so với kinh tế thế giới
thì còn kém xa. Theo báo cáo của Ngân hàng thế giới (WB) và tập đoàn tài chính
quốc tế (IFC), công bố ngày 26-9-2007, kinh tế Việt Nam xếp thứ 91/178 nước
được khảo sát.
Có thể rút ra mấy điểm về thực trạng nguồn nhân lực ở Việt Nam:
- Nguồn nhân lực ở Việt Nam khá dồi dào, nhưng chưa được sự quan tâm
đúng mức, chưa được quy hoạch, chưa được khai thác, chưa được nâng cấp,
còn đào tạo thì chưa đến nơi đến chốn, nhiều người chưa được đào tạo.
- Chất lượng nguồn nhân lực chưa cao, dẫn đến tình trạng mâu thuẫn giữa

lượng và chất.
- Sự kết hợp, bổ sung, đan xen giữa nguồn nhân lực từ nông dân, công
nhân, trí thức,… chưa tốt, còn chia cắt, thiếu sự cộng lực để cùng nhau thực
hiện sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Có thể đánh giá tổng quát về nhân lực Việt Nam hiện nay là số lượng đông,
chất lượng không đông, thể hiện là tay nghề thấp, chưa có tác phong công
nghiệp, chưa có những tổng công trình sư, kỹ sư, nhà khoa học thật sự giỏi;
chưa có những chuyên gia giỏi; chưa có những nhà tư vấn, nhà tham mưu giỏi;
chưa có những nhà thuyết trình giỏi; chưa có những nhà lãnh đạo, nhà quản lý
giỏi. Báo chí nước ngoài bình luận người Việt Nam khá thông minh, rất nhanh
nhạy trong việc nắm bắt và tiếp thu cái mới. Tiếc rằng, lại chưa được khai thác
đầy đủ, đào tạo chưa bài bản, điều đó ảnh hưởng đến chất lượng nhân lực và
ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam.
Thư viện Hội thảo

15


2. Phương hướng và giải pháp về phát triển nhân lực Việt Nam:
Về những giải pháp phát triển nhân lực Việt Nam đến năm 2020 đã được thể
hiện trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011-2020 và được thông qua
tại Đại hội XI của Đảng (tháng 1-2011). Chiến lược phát triển nhân lực Việt Nam
thời kỳ 2011-2020 đã được Chính phủ thông qua trong Quyết định số 579/QĐTTg, ngày 19-4-2011. Quy hoạch phát triển nhân lực Việt Nam giai đoạn 20112020 cũng đã được Thủ tướng Chính phủ ký tại Quyết định 1216/QĐ-TTg, ngày
22-7-2011. Đó là những văn bản pháp lý quan trọng có tính định hướng để phát
triển nhân lực Việt Nam đến năm 2020, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa,
hiện đại hóa đất nước.
Phát triển và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là một bước đột phá chiến
lược, yếu tố quyết định đẩy mạnh phát triển và ứng dụng khoa học, công nghệ,
cơ cấu lại nền kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng, tạo lợi thế cạnh tranh,
bảo đảm đưa nền kinh tế của đất nước phát triển nhanh, bền vững, hiệu quả.

Phát triển nhân lực Việt Nam thời kỳ 2011-2020 nhằm đưa nhân lực đất nước
trở thành nền tảng và lợi thế quan trọng nhất để tạo sự phát triển bền vững, ổn
định xã hội, hội nhập quốc tế. Xây dựng nhân lực chất lượng cao có nghĩa là xây
dựng đội ngũ nhân lực khoa học và công nghệ, nhất là các chuyên gia, tổng
công trình sư, kỹ sư đầu ngành, công nhân có tay nghề cao, có trình độ chuyên
môn - kỹ thuật tương đương với các nước tiên tiến trong khu vực, có đủ năng
lực nghiên cứu, tiếp nhận, chuyển giao và đề xuất những giải pháp khoa học,
công nghệ, kỹ thuật, giải quyết những vấn đề cơ bản của sự nghiệp công nghiệp
hóa, hiện đại hóa đất nước; xây dựng đội ngũ doanh nhân quản lý doanh
nghiệp, có khả năng tổ chức, khả năng cạnh tranh; xây dựng hệ thống các cơ sở
đào tạo nhân lực tiên tiến, hiện đại, đa dạng, cơ cấu ngành nghề đồng bộ; xây
dựng sự nghiệp giáo dục tiên tiến, hiện đại và một xã hội học tập toàn diện để
tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.
Theo Quyết định số 1216/QĐ, ngày 22-7-2011 của Thủ tướng Chính phủ, về
việc phê duyệt quy hoạch phát triển nhân lực Việt Nam giai đoạn 2011-2020, thì
trong 10 năm tới cần tăng nhanh tỷ lệ nhân lực qua đào tạo trong nền kinh tế
với cơ cấu hợp lý. Tổng số nhân lực qua đào tạo năm 2015 là khoảng 30,5 triệu
người (chiếm khoảng 55,0% trong tổng số 55 triệu người làm việc trong nền
Thư viện Hội thảo

16


kinh tế đất nước) và năm 2020, có khoảng gần 44 triệu người (chiếm khoảng
70,0% trong tổng số gần 63 triệu người làm việc trong nền kinh tế). Trong tổng
số nhân lực qua đào tạo, số nhân lực đào tạo qua hệ thống dạy nghề đến năm
2015 có khoảng 23,5 triệu người (tăng 77%). Đến năm 2020 có khoảng 34,4
triệu người (bằng 78,5%). Số nhân lực đào tạo qua hệ thống giáo dục - đào tạo
đến năm 2015 có khoảng 7 triệu người (bằng 23%), đến năm 2020 có khoảng
9,4 triệu người (bằng 21,5%).

Về cơ cấu bậc đào tạo, năm 2015, số nhân lực qua đào tạo ở bậc sơ cấp
nghề khoảng 18 triệu người, chiếm khoảng 59% tổng số nhân lực đã qua đào
tạo của nền kinh tế; bậc trung cấp khoảng 7 triệu người (khoảng 23%); bậc cao
đẳng gần 2 triệu người (khoảng 6%); bậc đại học khoảng 3,3 triệu người
(khoảng 11%); bậc trên đại học khoảng 200 nghìn người (khoảng 0,7%). Năm
2020, số nhân lực đào tạo ở bậc sơ cấp nghề khoảng gần 24 triệu người (khoảng
54%) tổng số nhân lực qua đào tạo của nền kinh tế; bậc trung cấp nghề khoảng
gần 12 triệu người (khoảng 27%); bậc cao đẳng hơn 3 triệu người (khoảng 7%);
bậc đại học khoảng 5 triệu người (khoảng 11%) và bậc trên đại học khoảng 300
nghìn người (khoảng 0,7%).
Phát triển nhân lực đến năm 2020 của các ngành, lĩnh vực, khu vực như công
nghiệp; xây dựng; dịch vụ; nông, lâm, ngư nghiệp; giao thông vận tải; tài
nguyên, môi trường; du lịch; ngân hàng; tài chính; công nghệ thông tin; năng
lượng hạt nhân; đào tạo nhân lực để đi làm việc ở nước ngoài đã được quy định
cụ thể trong Quyết định 1216.
Nhân lực chủ thể cũng đã được định hình: Cán bộ lãnh đạo là những người
đứng đầu cấp trưởng và phó của các cơ quan trung ương: Đảng, Quốc hội,
Chính phủ, các tổ chức chính trị - xã hội cấp trung ương; cơ quan đảng, hội
đồng nhân dân, ủy ban nhân dân, các sở, ban, ngành và tương đương; đoàn thể
và các tổ chức chính trị - xã hội cấp tỉnh, thành phố, trực thuộc trung ương.
Đến năm 2015, tổng số cán bộ lãnh đạo của cả nước có khoảng 200 nghìn
người, trong đó, số người có trình độ cử nhân đến thạc sĩ, tiến sĩ là hơn 120
nghìn người. Đến năm 2020 có khoảng 220 nghìn người, trong đó, số người có
trình độ từ cử nhân đến thạc sĩ, tiến sĩ là 147 nghìn người.

Thư viện Hội thảo

17

Tổng số lãnh đạo các cấp cần bồi dưỡng từ năm 2011 đến năm 2015 là
khoảng 20 nghìn người; từ năm 2016 đến năm 2020 khỏng 15 nghìn người.
Đội ngũ công chức, viên chức của cả nước đến năm 2015 có khoảng 5,3 triệu
người, trong đó, số công chức, viên chức có trình độ cử nhân, thạc sĩ, tiến sĩ
khoảng 2,8 triệu người, chiếm khoảng 52% trong tổng số đội ngũ công chức,
viên chức của cả nước. Đến năm 2020, số công chức, viên chức của cả nước có
khoảng 6 triệu người, trong đó, số công chức, viên chức có trình độ cử nhân,
thạc sĩ, tiến sĩ có khoảng 3,8 triệu người, chiếm khoảng 63% trong tổng số đội
ngũ công chức, viên chức của cả nước.
Tỷ lệ công chức, viên chức cần bồi dưỡng, nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ
từ năm 2011 đến năm 2015 khoảng 20%; thời kỳ 2016-2020 khoảng 15% tổng
số công chức, viên chức.
Đội ngũ cán bộ khoa học, công nghệ đến năm 2015 tăng lên khoảng 103
nghìn người, trong đó, số người có trình độ trên đại học khoảng 28 nghìn người.
Đến năm 2020 có khoảng 154 nghìn cán bộ khoa học, công nghệ, trong đó, số
người có trình độ trên đại học khoảng 40 nghìn người.
Về đội ngũ giáo viên, giảng viên trung cấp chuyên nghiệp, cao đẳng và đại
học đến năm 2015, số giáo viên, giảng viên bậc trung cấp chuyên nghiệp có
khoảng 38 nghìn người, trong đó, có khoảng 30% có trình độ thạc sĩ trở lên; số
giáo viên, giảng viên bậc cao đẳng khoảng 33,5 nghìn người, trong đó khoảng
6% tổng số giáo viên, giảng viên có trình độ tiến sĩ; số giáo viên, giảng viên bậc
đại học khoảng 62,1 nghìn người, trong đó, số người có trình độ tiến sĩ khoảng
23%. Đến năm 2020, số giáo viên, giảng viên bậc trung cấp chuyên nghiệp
khoảng 48 nghìn người, trong đó, khoảng 38,5% có trình độ thạc sĩ trở lên; số
giáo viên, giảng viên bậc cao đẳng khoảng 44,2 nghìn người, trong đó, tỷ lệ giáo
viên, giảng viên có trình độ tiến sĩ khoảng 8%; số giáo viên, giảng viên bậc đại
học khoảng 75,8 nghìn người, trong đó, số giáo viên, giảng viên có trình độ tiến
sĩ khoảng 30%.
Về đội ngũ giáo viên, giảng viên dạy nghề đến năm 2015, số giáo viên, giảng
viên dạy nghề các bậc khoảng 51 nghìn người, trong đó, giáo viên, giảng viên

cao đẳng nghề khoảng 13 nghìn người; giáo viên, giảng viên trung cấp nghề
khoảng 24 nghìn người; giáo viên, giảng viên sơ cấp nghề khoảng 14 nghìn
Thư viện Hội thảo

18


người. Đến năm 2020, số giáo viên, giảng viên dạy nghề các bậc khoảng 77
nghìn người, trong đó, giáo viên, giảng viên cao đẳng nghề là 28 nghìn người;
giáo viên, giảng viên trung cấp nghề khoảng 31 nghìn người; giáo viên, giảng
viên sơ cấp nghề khoảng 28 nghìn người.
Về đội ngũ cán bộ y tế đến năm 2015, tổng số cán bộ y tế có khoảng 385
nghìn người, trong đó, số bác sĩ khoảng từ 74 - 75 nghìn người (đạt 41 cán bộ y
tế/10 nghìn dân, trong đó, đạt khoảng 8 bác sĩ/10 nghìn dân). Đến năm 2020,
tổng số cán bộ y tế có khoảng 500 nghìn người, trong đó, số bác sĩ khoảng từ 96
- 97 nghìn người (đạt 52 cán bộ y tế/10 nghìn dân, trong đó, đạt khoảng 10 bác
sĩ/10 nghìn dân).
Đội ngũ cán bộ văn hóa, thể thao đến năm 2015 có khoảng 88 nghìn người.
Đến năm 2020 có khoảng 113 nghìn người, trong đó, lĩnh vực văn hóa năm 2015
khoảng 57 nghìn người và năm 2020 khoảng 75 nghìn người; lĩnh vực thể thao
năm 2015 khoảng 22 nghìn người và năm 2020 khoảng 28 nghìn người.
Về đội ngũ cán bộ tư pháp đến năm 2020 cần bổ sung thêm khoảng 700
chấp hành viên, khoảng 1.300 thẩm tra viên, thẩm tra viên chính, khoảng 4.300
đến 4.500 thư ký thi hành án, 1.600 kế toán. Đến năm 2020, ngành tư pháp cần
bổ sung thêm khoảng 18 nghìn luật sư và khoảng 2 nghìn công chứng viên, đào
tạo cán bộ pháp luật cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ (mỗi doanh nghiệp cần
từ 1 đến 2 cán bộ pháp luật). Các cơ quan tư pháp địa phương đến năm 2020
cần khoảng 17 nghìn người.
Về đội ngũ cán bộ tòa án đến năm 2020 cần bổ sung khoảng 1 nghìn người
mỗi năm, trong đó có khoảng 500 thẩm phán. Như vậy, nhu cầu nhân lực của

ngành tòa án đến năm 2020 là khoảng 22 nghìn cán bộ, công chức.
Về đội ngũ doanh nhân đến năm 2015, cả nước có khoảng từ 1,5 đến 2 triệu
người. Tỷ lệ doanh nhân có trình độ cử nhân, kỹ sư, thạc sĩ, tiến sĩ chiếm khoảng
78% tổng số đội ngũ doanh nhân. Đến năm 2020, cả nước có khoảng từ 2,5 đến
3 triệu doanh nhân. Tỷ lệ doanh nhân có trình độ cử nhân, kỹ sư, thạc sĩ, tiến sĩ
chiếm khoảng 80% trong tổng số đội ngũ doanh nhân.
Nhân lực để phát triển của các ngành kinh tế biển; nhân lực của các lực
lượng vũ trang; nhân lực các vùng kinh tế - xã hội (vùng trung du và miền núi
phía bắc, vùng đồng bằng sông Hồng, vùng bắc Trung Bộ và duyên hải miền
Thư viện Hội thảo

19


Trung, vùng Tây Nguyên, vùng đông Nam Bộ, vùng đồng bằng sông Cửu Long)
đều đã được quy hoạch tổng thể.
Quy mô đào tạo trong các trường đại học, cao đẳng năm 2020 có khoảng 3,4
- 3,9 triệu sinh viên. Tỷ lệ sinh viên vào năm 2020 là từ 350 - 400 người/trên 1
vạn dân.
Mạng lưới trường đại học và cao đẳng vào năm 2020 sẽ có tổng cộng 573
trường, trong đó, 259 trường đại học và 314 trường cao đẳng. Trong giai đoạn
2011-2015 sẽ thành lập thêm 158 trường (70 trường đại học và 88 trường cao
đẳng).
Về mạng lưới trường cao đẳng nghề, trường trung cấp nghề, trung tâm dạy
nghề (gọi chung là cơ sở dạy nghề): Đến năm 2015 có 190 trường cao đẳng
nghề, trong đó, có 60 trường ngoài công lập; 300 trường trung cấp nghề, trong
đó, có 100 trường ngoài công lập; 920 trung tâm dạy nghề, trong đó có 320
trung tâm ngoài công lập. Đến năm 2020 có khoảng 230 trường cao đẳng nghề,
trong đó, có 80 trường ngoài công lập; 310 trường trung cấp nghề, trong đó có
120 trường ngoài công lập; 1.050 trung tâm dạy nghề, trong đó có 350 trung

tâm ngoài công lập.
Tổng vốn đầu tư cho phát triển nhân lực đến năm 2020 (gồm giáo dục và đào
tạo; dạy nghề; y tế; chăm sóc sức khỏe,...) khoảng 2.135 nghìn tỷ VNĐ, chiếm
12% tổng vốn đầu tư toàn xã hội.
Để thực hiện những chỉ tiêu trên, cần có những giải pháp:

Một là: Phải xác định cho rõ nguồn nhân lực là tài nguyên quý giá nhất của
Việt Nam trong công cuộc đổi mới và phát triển đất nước. Một đất nước rất ít tài
nguyên thiên nhiên như ở Việt Nam, cần phải lấy nguồn nhân lực làm tài nguyên
thay thế, gọi là tài nguyên nguồn nhân lực, hoặc tài nguyên con người. Muốn
vậy, phải làm cho mọi người thấy rõ vai trò và trách nhiệm đào tạo và sử dụng
nhân lực, biến thách thức và chất lượng nhân lực thành lợi thế cạnh tranh trên
phương diện toàn cầu. Đây là nhiệm vụ của toàn xã hội, mang tính xã hội; là
trách nhiệm của các cấp lãnh đạo, quản lý, của nhà trường, của doanh nghiệp,
của gia đình cũng như của bản thân mỗi người lao động. "Đây chính là thể hiện

Thư viện Hội thảo

20


quan điểm phát triển con người, phát triển kinh tế - xã hội vì con người và do
con người, là một trong những nội dung cơ bản của phát triển bền vững" 3.

Hai là: Mở cuộc vận động sâu rộng trong toàn xã hội về nhân lực Việt Nam phục
vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Phát động phong trào thi
đua yêu nước tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Đẩy mạnh công tác tuyên
truyền, góp phần giúp cho mọi người hiểu rõ về các chính sách phát triển nhân
lực. Vận động các doanh nghiệp tham gia đào tạo nhân lực để sử dụng với chất
lượng ngày càng cao.

Ba là: Xây dựng hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về nhân lực, việc làm,
giáo dục, đào tạo, chính sách tiền lương, khen thưởng, đãi ngộ; chính sách trọng
dụng chuyên gia, tham mưu, kỹ sư, tổng công trình sư, nhà thiết kế, phát minh,
gọi chung là nhân tài, chính sách về môi trường, điều kiện, phương tiện làm việc;
chính sách việc làm, thu nhập, bảo hiểm, bảo trợ xã hội; chính sách cho các cơ
quan khoa học NGO. Tổ chức tốt việc việc thực hiện các chính sách đó. Cải cách
chế độ tiền lương cho đội ngũ giáo viên, giảng viên, có chế độ ưu đãi cho người
học.

Bốn là: Đổi mới quản lý nhà nước về phát triển nhân lực; hoàn thiện bộ máy
quản lý phát triển nhân lực nhằm nâng cao năng lực, hiệu lực, hiệu quả quản lý
nhân lực; đổi mới phương pháp giáo dục, quản lý nhân lực, thấu tình đạt lý, nhìn
rõ đúng sai, kịp thời rút kinh nghiệm về quản lý nhân lực. Tổ chức bộ máy quản
lý nhân lực từ trung ương đến địa phương. Nhân sự cho bộ máy này phải là
những chuyên gia giỏi về nghiên cứu nhân tài, nhân lực trong và ngoài biên chế
nhà nước. Làm rõ chức năng, nhiệm vụ của bộ máy này là tư vấn, tham mưu, đề
xuất; thu thập, phân tích các số liệu về nguồn nhân lực ở tất cả các ngành, các
cấp.

Năm là: Tiến hành điều tra, khảo sát thường xuyên về nhân lực và chất
lượng nhân lực ở tất cả các ngành, các cấp, địa phương và cả nước;bảo đảm cân
đối cung - cầu nhân lực để phát triển kinh tế - xã hội trong phạm vi cả nước và
trong từng ngành, từng cấp.

Thư viện Hội thảo

21

Sáu là: Đổi mới đào tạo và dạy nghề theo hướng hiện đại, phù hợp với hoàn
cảnh Việt Nam, đáp ứng nhu cầu phát triển của đất nước và hội nhập quốc tế,
chủ yếu là hội nhập kinh tế quốc tế.

Bảy là: Đổi mới quản lý nhà nước về đào tạo và dạy nghề từ trung ương đến
địa phương; tổ chức hợp lý hệ thống cấp bậc đào tạo; thực hiện phân cấp quản
lý đào tạo giữa bộ, ngành, địa phương; quy hoạch lại mạng lưới các trường đại
học, cao đẳng, trung cấp nghề, trung tâm dạy nghề. Khuyến khích thành lập các
trường đại học, cao đẳng tư thục tại các nơi có điều kiện, góp phần đẩy nhanh
số lượng và chất lượng nguồn nhân lực được đào tạo.

Tám là: Đổi mới cách xây dựng nền giáo dục, đào tạo phục vụ nhu cầu xã
hội; thực hiện đúng yêu cầu học để làm việc, giúp nước, giúp dân; xây dựng cơ
sở đào tạo theo hướng đào tạo đến đâu sử dụng đến đó.

Chín là: Xây dựng hệ thống quốc gia để kiểm tra, đánh giá chất lượng giáo
dục và đào tạo; xử lý việc thực hiện quy hoạch phát triển nhân lực trên phạm vi
cả nước, bảo đảm phát triển hài hòa, cân đối.

Mười là: Bảo đảm và huy động nguồn vốn cho phát triển nhân lực; đẩy mạnh
xã hội hóa để tăng cường các nguồn vốn cho phát triển nhân lực.

Mười một là: Đẩy mạnh hợp tác quốc tế để phát triển nguồn nhân lực và
chuyên giao công nghệ hiện đại về Việt Nam.

Mười hai là: Nâng cao hơn nữa đến chất lượng con người và chất lượng cuộc
sống. Chất lượng con người, trước hết, phải tính đến vấn đề chất lượng sinh nở.
Ngành y tế phải có những quy định cụ thể về chất lượng sinh nở như kiểm tra
sức khỏe, bệnh tật, tính di truyền và vợ chồng quan hệ để sinh con,…, trước khi
chính quyền cấp giấy đăng ký giá thú. Hiện nay, tại Việt Nam, đang có tình trạng

đẻ vô tội vạ, đẻ không tính toán, cân nhắc, nhất là ở nông thôn, làm cho những
đứa con sinh ra bị còi cọc, không phát triển được trí tuệ. Thậm chí có những
người bị nhiễm chất độc da cam mà vẫn đẻ ra những đứa con dị tật. Có người
tính rằng, tại Việt Nam, cứ 10 đứa trẻ sinh ra, có 1 người bị dị tật bẩm sinh. Vì
vậy, phải tăng cường chất lượng hoạt động của các cơ quan chức năng.
Khi có chất lượng con người, phải tính đến chất lượng cuộc sống, có nghĩa là
phải nuôi dưỡng về vật chất và tinh thần của con người sinh ra, bảo đảm cho họ

Thư viện Hội thảo

22


có thể lực dồi dào, trí tuệ minh mẫn. Về vấn đề này, Việt Nam còn kém xa so với
nhiều nước.

Mười ba là: Nhà nước xây dựng chiến lược nguồn nhân lực gắn với chiến lược
phát triển kinh tế - xã hội, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước; xác định thật
rõ xây dựng nguồn nhân lực là trách nhiệm của các nhà hoạch định chính sách
và tổ chức thực hiện chính sách, trách nhiệm của cả hệ thống chính trị.

Mười bốn là: Để xây dựng chất lượng con người phải có sự gắn kết với chất
lượng cuộc sống xã hội; có sự gắn kết chặt chẽ giữa xã hội - nhà trường - gia
đình để tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao trong tương lai.

Mười lăm là: Hằng năm, Nhà nước cần tổng kết về lý luận và thực tiễn về
nguồn nhân lực ở Việt Nam, đánh giá đúng mặt được, mặt chưa được, kịp thời
rút ra những kinh nghiệm, trên cơ sở đó mà phát huy mặt tốt, khắc phục mặt
chưa tốt.
Chính phủ và các cơ quan chức năng phải có chính sách, biện pháp kết hợp

thật tốt giữa đào tạo và sử dụng trong tổng thể phát triển kinh tế của đất nước,
đáp ứng có hiệu quả nguồn lao động có chất lượng cao cho yêu cầu phát triển
của nền kinh tế.
Nói tóm lại, nếu không làm tốt vấn đề tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho
đất nước, thì khó lòng đạt được mục tiêu đến năm 2020, nước ta cơ bản trở
thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại. Trên thực tế, có nhiều quốc
gia đang phát triển, trở thành nước có thu nhập trung bình, nhưng rất ít nước
tiếp tục đi lên được để trở thành một nước công nghiệp, vì những nước này,
không có chính sách hiệu quả để phát triển nguồn nhân lực.
----------------

Chú thích:
* Báo cáo khoa học tại Hội nghị "Quốc tế Việt Nam học lần thứ 3", tổ chức tại Hà
Nội, Việt Nam, từ ngày 4 đến ngày 7-12-2008. Báo cáo này được viết sau khi đã
có Nghị quyết Hội nghị Trung ương 6, khóa X, về tiếp tục xây dựng giai cấp công
nhân Việt Nam thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước (Nghị
quyết số 20-NQ/TW, ngày 28-1-2008). Trong Báo cáo Khoa học này, tôi cũng bổ
sung một số vấn đề về nguồn nhân lực sau khi có Nghị quyết Đại hội XI của
Đảng (tháng 1-2011); Chiến lược Phát triển kinh tế - xã hội 2011-2020, được
thông qua tại Đại hội XI của Đảng; Chiến lược Phát triển nhân lực Việt Nam thời
kỳ 2011-2020 của Chính phủ và Quyết định số 1216/QĐ/TTg, ngày 22-7-2011
Thư viện Hội thảo

23


của Thủ tướng Chính phủ: "Phê duyệt Quy hoạch phát triển nguồn nhân lực Việt
Nam giai đoạn 2011-2020" (Đ.V). Tất cả những số liệu trong chuyên đề này chỉ
là tương đối, vì nó biến đổi liên tục.
** Viện trưởng Viện Khoa học nghiên cứu nhân tài - nhân lực - ISSTH.

1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành

Trung ương Đảng khóa X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008, tr. 45.
2. Theo Phụ lục dự thảo "Chiến lược Phát triển giáo dục Việt Nam 2009-2020",
công bố trên internet, đến 30-12-2008, năm học 2007-2008, Việt Nam có 160
trường đại học, đại học, học viện. Theo Báo cáo số 760/BC-BGD ĐT, ngày 29-102009 của Bộ Giáo dục và Đào tạo, tính đến tháng 9-2009, cả nước có 376 trường
đại học và cao đẳng, tăng gấp 3,7 lần so với năm 1987.
3. Quyết định số 1216-QĐ/TTg, ngày 22-7-2011 của Thủ tướng Chính phủ: "Phê
duyệt Quy hoạch phát triển nhân lực Việt Nam giai đoạn 2011-2020",
www.chinhphu.vn.
(Nguồn: )

Thư viện Hội thảo

24


Kho Ebook miễn phí
ebookfree247.blogspot.com
Cơ sở Dữ liệu Hội thảo/Tham luận
thuvienthamluan.blogspot.com
Cơ sở Dữ liệu Giáo trình-Bài giảng
giaotrinh247.blogspot.com
CHIA SẺ TRI THỨC

Thư viện Hội thảo

25