Module Giáo dục thường xuyên 11- Chăm sóc và trợ giúp tâm lí cho học viên giáo dục thường xuyên - Kiều Thị Bình

KIỀU THỊ BÌNH

MODULE GDTX

11
CH¡M SãC Vµ TRî GIóP
T¢M LÝ CHO HäC VI£N
GI¸O DôC TH¦êNG XUY£N

CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

49


A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN
hoàn thành t t nhi m v
c giao, góp ph n nâng cao ch t l ng
giáo d c toàn di n, ng i giáo viên không nh ng ph i có n ng l c
chuyên môn, có o c t t, bi t cách t ch c, qu n lí l p h c hi u qu ,
mà r t c n ph i có nh ng n ng l c c thù, nh ng t ch t nh ng i
cha/m , ng i anh/ch , ng i b n thân, ng i tham v n, ng i ng
hành trên con
ng l nh h i tri th c, k n ng và hình thành, phát tri n
nhân cách ng i h c... Ngoài ra, ng i giáo viên c n có nh ng k n ng
t ng ng làm t t nh ng vai trò trên. M t trong s ó là k n ng ch m
sóc, tr giúp tâm lí cho ng i h c trong su t quá trình h c t p giúp h

v t qua các khó kh n, rào c n có th nh h ng tiêu c c n vi c h c.
i v i giáo d c th ng xuyên, h c viên tham gia h c t p các ch ng

trình giáo d c th ng xuyên ph n l n là nh ng ng i l n tu i, không
ho c ít có c h i ti p c n v i giáo d c chính quy. Ph n l n trong s h
là nh ng ng i lao ng nông thôn, làm vi c trong các khu công
nghi p, làng ngh , v n chài ho c ng i lao ng thu c các thành ph n
kinh t khác... H là nh ng ng i luôn g n bó v i quê h ng và ít có i u
ki n ti p xúc v i nh ng ti n b khoa h c, công ngh hi n i, tâm lí t ti,
m c c m, b o th , trì tr , thi u ng l c ph n u v n lên trong h c
t p… là ph bi n. Vì v y, òi h i ng i giáo viên ph i có nh ng ki n th c
và k n ng c b n, c n thi t ch m sóc, tr giúp tâm lí phù h p v i i
t ng h c viên.
Module này c biên so n nh m h ng d n giáo viên giáo d c th ng
xuyên t tìm hi u m t cách h th ng h n v nh ng khó kh n, rào c n
tâm lí mà h c viên giáo d c th ng xuyên th ng g p và m t s ph ng
pháp, k n ng c b n có th v n d ng trong vi c ch m sóc, tr giúp tâm lí
cho h c viên.
N ng l c ch m sóc, h tr tâm lí c a giáo viên i v i h c viên giáo d c
th ng xuyên th hi n nh ng l nh v c c thù nh : am hi u tâm, sinh
lí i t ng h c viên giáo d c th ng xuyên và nh ng khó kh n h
th ng g p trong h c t p: xây d ng m i quan h thân thi n v i h c viên;
tr giúp h c viên trong các tình hu ng kh ng ho ng tâm lí; ng viên,
50

|

MODULE GDTX 11


khuy n khích h c viên t ng c ng ng l c h c t p; tr giúp h c viên
ng phó v i c ng th ng tâm lí do thi c ho c các quan h cá nhân...
Module g m các n i dung ch y u sau:

1. M t s v n chung v ch m sóc, tr giúp tâm lí ( các khái ni m, quan
ni m, thu t ng liên quan n ch m sóc, h tr tâm lí; m c ích, ý
ngh a, yêu c u c a vi c ch m sóc, tr giúp tâm lí cho h c viên giáo d c
th ng xuyên…).
2. Nh ng y u t nh h ng t i tâm lí h c viên (hoàn c nh b n thân và gia
ình, tu i tác, m c ích, ng c h c t p; i u ki n, môi tr ng h c t p
và nh ng tác ng khác) và m t s rào c n tâm lí mà h c viên giáo d c
th ng xuyên th ng g p c n c ch m sóc, h tr (thi u t tin, thi u
b n l nh, ch a t ánh giá kh n ng c a b n thân; không có ng c h c
t p, b o th , c c oan, thi u ý th c t giác, không coi tr ng vi c h c;
chán n n do h n ch v kh n ng ti p thu, th ng không hoàn thành
nhi m v h c t p; t ti, m c c m v thân ph n, v gi i, v y u t vùng
mi n ho c nh h ng tiêu c c t hoàn c nh gia ình và i u ki n kinh
t ; hoang mang do môi tr ng h c t p có s e do ho c do áp l c
khác...).
3. M t s n i dung c b n v ch m sóc, tr giúp tâm lí cho h c viên giáo
d c th ng xuyên (v t qua rào c n c a s t ti, v t qua chí nh mình;
v t qua tr ng thái tinh th n u o i, m t m i vì ph i v a h c, v a làm
ho c n ng l c h c t p h n ch ; thay i quán tính trong nh n th c; t o
môi tr ng h c t p an toàn, thân thi n và giúp ng i h c c m nh n
c s an toàn, thân thi n; xây d ng ng c h c t p úng n).
4. M t s k n ng c b n, c n thi t ch m sóc, tr giúp tâm lí cho nh ng
h c viên giáo d c th ng xuyên c n s tr giúp (k n ng tìm hi u, phát
hi n, nh n bi t; k n ng t ng tác, ng x tì nh hu ng; k n ng giao ti p
hi u qu ; k n ng xây d ng lòng tin, t o l p, duy trì m i quan h thân
thi n, tích c c v i h c viên; k n ng t v n tâm lí và tr giúp h c viên
trong các tình hu ng kh ng ho ng, kh n c p; nhóm k n ng ng viên,
khích l t ng c ng ng l c h c t p; k n ng tr giúp h c viên ng phó
v i c ng th ng (stress) do thi c ho c do các v n cá nhân; k n ng theo
dõi, ánh giá ng i c tr giúp sau khi can thi p...).

CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

51


5. M t s tr ng h p/ tình hu ng c th c n s ch m sóc, tr giúp tâm lí
cho h c viên t i n i h c t p.
M t s tr ng h p, c th c n s ch m sóc, tr giúp v tâm lí cho h c
viên giáo d c th ng xuyên n i h c t p (H c viên g p kh ng ho ng v
tình c m, tâm lí v v t ch t do nh ng lí do khác nhau; H c viên b tr m
c m do làm vi c quá s c, m t m i ho c có c m giác bu n bã au kh
trong m t th i gian dài; H c viên c m th y không làm ch
c cu c
s ng c a mình, b m t ph ng h ng; H c viên g p khó kh n trong
quan h , giao ti p v i b n bè; không hoà h p c v i b n bè, có c m
giác b cô l p tr c t p th ; H c viên thi u t tin vì k t qu h c t p kém;
H c viên có v n nghiêm tr ng liên quan n k t qu h c t p, mu n
b h c; H c viên b c ng th ng th n kinh do áp l c thi c ; H c viên là
n n nhân c a s phân bi t i x ho c b o l c trong/ngoài nhà tr ng
ho c n n nhân c a t i ác ho c hình th c l m d ng nào ó; H c viên m c
m t ch ng nghi n nào ó và khó lòng thoát ra…).

B. MỤC TIÊU
—
—
—
—
—

52

|

K t thúc vi c h c t p, nghiên c u module này, ng i h c:
Hi u c các quan ni m v ch m sóc tâm lí, tr giúp tâm lí và m c ích, ý
ngh a, yêu c u c a vi c ch m sóc, tr giúp tâm lí cho h c viên giáo d c
th ng xuyên.
Xác nh c nh ng y u t nh h ng n tâm lí h c viên giáo d c
th ng xuyên.
Nêu c nh ng khó kh n, rào c n v tâm lí mà h c viên giáo d c
th ng xuyên c n c ch m sóc, tr giúp.
Nêu c các k n ng c b n ch m sóc, h tr tâm lí cho nh ng h c
viên giáo d c th ng xuyên, nh ng n i dung c b n c n t v n cho h c
viên giáo d c th ng xuyên.
xu t c m t s tì nh hu ng c th c n ch m sóc, tr giúp v tâm lí
cho h c viên giáo d c th ng xuyên n i công tác và gi i pháp ch m
sóc, tr giúp t ng ng.
MODULE GDTX 11


C. NỘI DUNG
I. CÁC N

I DUNG

Nội dung 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CHĂM SÓC, TRỢ GIÚP TÂM LÍ
Ho t

ng 1. Tìm hi u quan ni m v

ch m só c, tr

giúp tâm lí.

1. Nhi m v

B n hãy hoàn thành phi u h c t p sau:
Phi u h c t p

1. B n hãy nêu quan ni m c a mình trong vi c ch m sóc tâm lí.

2. B n hãy th hi n quan i m c a mình v h tr tâm lí và tr
Theo b n, hai thu t ng này có g n ngh a v i nhau không?

giúp tâm lí.

CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

53


3. Ý ki n khác:

2. Thông tin c b n

* Quan ni m v ch m sóc tâm lí :
Ch m sóc tâm lí là s quan tâm, tác ng có ch nh c a ch th n
i t ng nh m giúp i t ng v t qua c nh ng rào c n v tâm lí
trong cu c s ng c ng nh khi tham gia ho t ng m t l nh v c nào ó
giúp i t ng c i thi n
c tình tr ng có tr ng thái tâm lí t t h n.
Quá trình ch m sóc tâm lí
c d a trên n n t ng c a s hi u bi t và
tình c m gi a ng i th c hi n ho t ng ch m sóc ( ch th tác ng) và
ng i c ch m sóc ( i t ng tác ng) qua ó ch th tì m hi u, phát
hi n nh ng v ng m c/rào c n tâm lí c a i t ng t ó có nh ng
tác ng can thi p phù h p. Vì v y, vi c ch m sóc tâm lí có hi u qu ,
ng i th c hi n ho t ng ch m sóc tâm lí ph i am hi u v tâm lí l a
tu i c a i t ng và có y các c i m, yêu c u nh i v i ng i
54

|

MODULE GDTX 11


h ng d n, t v n; c bi t c n có thái và yêu c u h p lí t o c
quan h t t v i i t ng c ch m sóc tâm lí.
Ch m sóc tâm lí có n i hàm r t phong phú, bao g m c ho t ng h ng
d n và t v n nh m th c hi n nh ng can thi p tích c c trên l nh v c thái
, tình c m c a ng i c ch m sóc. Nhìn chung, ch m sóc tâm lí
th ng là nh ng tác ng c a giáo viên i v i h c viên, giúp h v t
qua nh ng tr ng thái tâm lí không tích c c nh s c ng th ng, s t c
gi n, nh ng rào c n, nh ng khó kh n v i u ki n, hoàn c nh, v trí tu ,
o c... i v i h c viên giáo d c th ng xuyên, ch m sóc tâm lí còn

là s quan tâm n tr ng thái t ti, m c c m, s b o th , trì tr , thi u
ng l c ph n u v n lên trong cu c s ng; có th là s quan tâm n
v n vi c làm, nh ng m i quan h riêng t , nh ng khúc m c t phía
gia ì nh, gi a b n bè v i nhau nh m giúp h v t qua nh ng khó kh n,
rào c n phát tri n b n thân m t cách b n v ng.
* Quan ni m v h tr /tr giúp tâm lí:
— H tr tâm lí: Ti p c n theo tác ng gi a ch th và i t ng thì thu t
ng "h tr " c hi u là s giúp l n nhau ( có cho và có nh n), ôi
khi giúp ng i c ng chính là giúp mình, c hai bên cùng có l i.
Trên th c t , nhi u khi s h tr có ngh a là s giúp m t chi u (có cho
mà không nh n), nh ng
c di n t m t cách t nh theo ngôn ng
ngo i giao, tránh s m c c m, s m t th di n c a ng i
c nh n.
Ví d "h tr " n n nhân l l t, "h tr " ng i nghèo.
— Tr giúp tâm lí: là ho t ng giúp m t ng i ang g p khó kh n v tâm lí
h th c hi n
c i u mà h mong mu n trong cu c s ng. Theo
ngh a này thì ho t ng h tr tâm lí và ho t ng tr giúp tâm lí có n i
hàm c b n gi ng nhau, cùng m c tiêu là a n s t t lành — "làm
phúc" cho ng i
c tr giúp — s "làm phúc" không ph i t c a c i, v t
ch t mà là tinh th n, tì nh c m, l ng tâm và trách nhi m.
Nh ng quan ni m trên cho th y gi a ch m sóc tâm lí và tr giúp tâm lí
có m i quan h h u c và cùng h ng t i vi c th c hi n m c tiêu chung
ó là giúp i t ng v t qua
c nh ng khó kh n, rào c n v tâm lí
trong cu c s ng phát tri n hoàn thi n h n. Ngay trong các ho t ng
ch m sóc tâm lí ã th hi n/bao hàm/l ng ghép c ho t ng h tr /tr
giúp tâm lí; ho t ng tr giúp tâm lí c ng là ho t ng ch m sóc tâm lí.

CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

55


Ho t

ng 2. Tìm hi u m t s

thu t ng

có liên quan

n ch m só c và

tr giú p tâm lí.

1. Nhi m v

B n hãy hoàn thành phi u h c t p sau:
Phi u h c t p

B n hãy nêu nh ng thu t ng có liên quan ho c g n ngh a v i các thu t
ng : "Ch m sóc tâm lí", "h tr tâm lí", "tr giúp tâm lí".

56

|

MODULE GDTX 11


2. Thông tin c b n
*

—
—

+
+
+
+
+
*

M t s thu t ng liên quan n ch m sóc và tr giúp tâm lí:
T v n tâm lí là ho t ng gi a ng i tr giúp chuyên nghi p v i ng i
c n c giúp , trong ó, nhà t v n cung c p s giúp cho ng i
c n c giúp (g i t t là i tác) trong vi c xác nh và gi i quy t các
v n khó kh n hay rào c n v tâm lí c i thi n cu c s ng.
Tham v n tâm lí là quá trình giúp cho i tác t ch u trách nhi m v i
cu c i mình, t tìm cách gi i quy t c i thi n v n c a mình. Trong
ho t ng này, nhà tham v n ch óng vai trò là ng i soi sáng v n ,
giúp thông tin; gi i to c m xúc gây nh h ng tiêu c c n quy t nh
c a i tác; không a ra l i khuyên hay quy t nh h cho i tác.
i t ng c a tham v n là i tác và v n khó kh n mà i tác c n s
tr giúp, tham v n.
M c í ch chung c a tham v n nh m c i ti n, c ng c (s c kho , tinh

th n) giúp i tác s ng t t h n; ng n ch n trá nh x y ra v n t i
t ; giú p i tác gi i quy t v n nh m thay i hành vi và nhân cách
t t h n.
M c tiêu c th c a tham v n giúp gi m b t c m xúc tiêu c c; giúp t ng
thêm hi u bi t v b n thân và hoàn c nh ch p nh n, i m t v i v n
nan gi i; h ng d n và giúp i tác a ra quy t nh sáng su t.
Nhi m v chung c a tham v n là xá c nh v n và nguyên nhân gây ra
v n ; chu n oán, ánh giá, phân lo i v n .
Nhi m v c th c a tham v n là làm th giãn c m xúc c a i tác; giúp
i tác nh n di n c v n , c i thi n nh ng suy ngh tiêu c c, không
h p lí; giúp thân ch a ra quy t nh u tiên và có k ho ch thay i
hành vi theo h ng tí ch c c.
M t s i u c n tránh khi tham v n: a ra l i khuyên có tính áp t;
ch t v n quá nhi u; quá chú tr ng n v n nan gi i c a i tác;
thuy t ph c có tí nh áp t.
tham v n có hi u qu , nhà tham v n c n hi u rõ c i m các c
kh ng ho ng v tâm lí trong m i giai o n phát tri n giúp i tác t
xác nh r ng mình ang trong c kh ng ho ng nào có cách ng phó
hài hoà gi a vi c áp ng nhu c u cá nhân v i nhu c u xã h i.
CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

57


Theo thuy t Phát tri n tâm lí xã h i c a Erik Erickson, các giai o n phát
tri n l a tu i u n y sinh các mâu thu n gi a nhu c u cá nhân v i s
áp ng c a xã h i. Ông cho r ng, có 8 giai o n kh ng ho ng l n c a
cu c i (xem ph l c). N u c gi i quy t, s làm cho nhân cách con

ng i phát tri n t t, b ng không s ng c l i. T n th ng tâm lí do tr i
qua ho c ch ng ki n m t s ki n gây s c d n n s s hãi d d i, s vô
v ng ho c kinh hoàng. Khi ó nhà tham v n nên can thi p t
u giai
o n t n th ng và can thi p trong t ng tác v n hoá.
Ho t

ng 3. Tìm hi u lí do, m c

ích và ý ngh a c a vi c ch m sóc, tr

giúp tâm lí cho h c viên.

1. Nhi m v

B n hãy hoàn thành các phi u h c t p sau:
Phi u h c t p 1

Theo b n, vì sao ph i ch m sóc, tr giúp tâm lí cho ng i h c? V i h c
viên giáo d c th ng xuyên, có c n ph i ch m sóc, tr giúp tâm lí không?

58

|

MODULE GDTX 11


Phi u h c t p 2

B n hãy nêu m c ích, ý ngh a c a vi c ch m sóc, tr giúp tâm lí cho h c
viên giáo d c th ng xuyên.

CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

59


2. Thông tin c b n

* C n ph i quan tâm ch m sóc, tr giúp tâm lí vì:
Ch m sóc, tr giúp tâm lí t t là li u thu c quý i v i c th . Nh ng
nghiên c u y khoa cho th y, kho ng 75 — 90% các ch ng b nh thu c v
th ch t có ngu n g c t r i lo n tâm th n (tinh th n) và tâm lí. Nói cách
khác, ch t l ng c a suy ngh nh h ng n tình tr ng s c kho . Khi
chúng ta gi n d hay c ng th ng (stress), các b p th t c ng lên, gây c
ch quá trình l u thông máu, c t trong máu d n lên cao, t o nên
nh ng áp l c, chính nh ng i m này gây nên nh ng n au cho c th .
Các h ch ng au c , au vai, au u th ng là k t qu c a nh ng tình
tr ng c ng th ng th n kinh hay tr ng thái gi n d . Trái l i, khi t o ra
60

|

MODULE GDTX 11


*

*

—
—
—
—

nh ng suy ngh tích c c và bình an trong tâm trí, các c c a c th
c
th giãn, l ng ô xi n p vào gi m, huy t áp h , t l m c b nh tim c ng
gi m áng k .
Giáo viên ph i ch m sóc, tr giúp tâm lí cho h c viên giáo d c th ng
xuyên vì:
Trong cu c s ng h ng ngày, con ng i th ng g p ph i nh ng h ng h t,
nh ng mâu thu n, nh ng xung t… n i làm vi c, trong gia ình c ng
nh ngoài xã h i. Nói cách khác, con ng i luôn ph i i m t v i
nh ng tình hu ng ph c t p, luôn ph i tr i qua nh ng c m xúc tiêu c c
nh bu n chán, th t v ng, t c gi n, au kh … Lúc ó, h th ng hay
tâm s v i ng i thân trong gia ình, v i b n bè, ng nghi p, v i nh ng
ng i có kinh nghi m, áng tin c y tìm cách gi i quy t các tình hu ng
khó kh n, gi i t a các c m xúc tiêu c c ó. Khi cô n, không c m
nh n c tình th ng, s quan tâm c a ng i khác giành cho mình,
con ng i th ng thi u sáng su t. Vì v y, giáo viên ph i là ng i bi t
ch m sóc tâm lí cho chính mình, cho ng nghi p và cho h c viên có
th phát tri n ngh nghi p c a mình m t cách t t nh t.
M c ích c a vi c ch m sóc, tr giúp tâm lí cho h c viên giáo d c
th ng xuyên:
M c ích c a vi c ch m sóc, tr giúp tâm lí nh m giúp h c viên v t qua
nh ng khó kh n, tr ng i v tâm lí trong cu c s ng c ng nh khi tham

gia các ho t ng, h c t p và ho t ng c ng ng (th c hi n m c tiêu
phát tri n toàn di n nhân cách c a ng i h c). C th là giúp h c viên:
V t qua tr ng thái u o i, chán n n, c ng th ng, t c gi n nh h ng
n h c t p, rèn luy n.
V t qua nh ng rào c n v gi i tính trong h c t p.
T o ng l c, h tr h c viên có khó kh n v phá t tri n trí tu , v
o c.
Quan tâm n nh ng m i quan h riêng t gi a nh ng h c viên v i
nhau, h tr h giúp nhau v t qua nh ng khó kh n trong h c t p và
cu c s ng.
làm t t vi c ch m sóc, h tr cho h c viên, tr c h t, giáo viên ph i
bi t t ch m sóc tâm lí cho chính mình.
CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

61


Nội dung 2
NHỮNG YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI TÂM LÍ VÀ CÁC RÀO CẢN
VỀ TÂM LÍ MÀ HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN
THƯỜNG GẶP CẦN ĐƯỢC CHĂM SÓC, TRỢ GIÚP
Ho t

ng 1: Tìm hi u nh ng y u t
giáo d c th

nh h

ng t i tâm lí c a h c viên

ng xuyên.

1. Nhi m v

B n hãy hoàn thành phi u h c t p sau:
Phi u h c t p

B n hãy cho bi t nh ng y u t nh h ng n tâm lí ng i h c:
a. Nhóm h c viên trong tu i:

b. Nhóm h c viên là ng i l n:

62

|

MODULE GDTX 11


2. Thông tin c b n

*

i t ng ng i h c trong các c s giáo d c th ng xuyên r t a d ng
v thành ph n xã h i, c i m tâm lí, tu i tác, ngh nghi p, trình
h c v n, n ng l c h c t p... Tuy nhiên, có th phân lo i i t ng ng i
h c trong các c s giáo d c th ng xuyên thành hai nhóm:
— Nhóm h c viên là thanh, thi u niên trong tu i ph thông (nh ng

ng i v a r i gh nhà tr ng THCS, m t s ít m i h c xong ch ng trình
ti u h c).
— Nhóm h c viên là ng i l n tu i: Nhóm này chi m s ông và h u h t là
v a lao ng, v a h c v n hoá. H là nh ng ng i không ho c ít có c
h i ti p c n v i giáo d c chính quy. Ph n l n trong s h là nh ng
ng i lao ng nông thôn, làm vi c trong các khu công nghi p, làng
ngh , v n chài ho c ng i lao ng thu c các thành ph n kinh t khác...
H là nh ng ng i luôn g n bó v i quê h ng và ít có i u ki n ti p xúc
v i nh ng ti n b khoa h c, công ngh hi n i. Trong khi ó, nh n th c
và vi c làm c a h l i có nh h ng tr c ti p t i nhi u m t c a s phát
tri n kinh t — xã h i, c bi t là môi tr ng s ng c a c ng ng. ây là
nhóm i t ng c n
c quan tâm ch m sóc v tâm lí. Vì n u h
c
ch m sóc, h tr t t, thì chí nh b n thân h l i tr thành ng i bi t cách
ch m sóc, h tr cho ng i khác g p v n t ng t .
CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

63


*

c i m a d ng v thành ph n, v i u ki n và hoàn c nh nh trên
d n n nh ng y u t tác ng n tâm lí c a h c ng r t a d ng:
— V i nhóm h c viên trong tu i (thanh, thi u niên), nh ng y u t tác
ng ch y u t nhóm này là kh ng ho ng tâm lí tu i d y thì; nhóm b n
bè tiêu c c; n ng l c h c t p; m c ích, ng c h c t p, nh n th c c m

tính v môi tr ng h c t p (không chính quy)...
— V i nhóm i t ng h c viên là ng i l n, nh ng y u t tác ng n h
ch y u là áp l c t cu c s ng (ch a n nh vi c làm, thu nh p th p
th i gian gò bó,…); b n r n v công vi c gia ì nh (lo ch m sóc con cái,
cha m già...); nh ng v n n y sinh tiêu c c trong tì nh c m (v ch ng,
con cái, anh, ch em, …); tâm lí t ti, m c c m.
Ho t

ng 2. Tìm hi u m t s
th

ng xuyên th

rào c n v

ng g p c n

tâm lí mà h c viên giáo d c

c ch m sóc, tr

giúp.

1. Nhi m v

B n hãy hoàn thành phi u h c t p sau:
Phi u h c t p

B n hãy cho bi t ý ki n c a mình v nh ng rào c n tâm lí mà ng i h c
th ng g p ph i b ng cách ánh d u x vào ô t ng ng trong b ng sau:

Nh ng rào c n

— Thi u t tin, ch a t ánh giá úng kh n ng
c a b n thân.
— Không có ng c h c t p, b o th , c c
oan, thi u t giác, không coi tr ng vi c h c,
xao nhãng, m t t p trung.
— Chán n n do h n ch v kh n ng ti p thu,
th ng không hoàn thành nhi m v h c t p.
— T ti, m c c m v thân ph n ho c nh h ng
tiêu c c t hoàn c nh và i u ki n kinh t
c a gia ình.
64

|

MODULE GDTX 11

úng

Không
úng


— Giáo viên gây m t h ng thú, hay ng t l i h c
viên (nh ng mà...; th còn..., t i sao...).
— Giáo viên hay ch trí ch, t rách ph t, l i cho
h c viên.
— Giáo viên không tôn tr ng h c viên, hay ra
l nh, e do ... làm t n th ng h c viên.

— Giáo viên hay a ra nh ng l i khuyên, gi i
pháp thuy t trình v o c mang tính áp t.
— Giáo viên ng tình v i h c viên theo ki u
th ng h i.
— Môi tr ng h c t p có s e do ho c áp l c
t nhóm b n bè.
* Ý ki n khác:

2. Thông tin c b n

*
—
—
—
—
—

Các rào c n tâm lí mà h c viên giáo d c th ng xuyên th ng g p ph i
bao g m rào c n thu c v ch quan và rào c n do khách quan a l i.
Rào c n do ch quan (n i sinh) th ng là:
Tâm lí thi u t tin, ch a t ánh giá úng kh n ng c a b n thân.
Không có ng c h c t p, b o th , c c oan, thi u ý th c t giác, không
coi tr ng vi c h c, xao nhãng, m t t p trung,…
Tâm lí chán n n do h n ch v kh n ng ti p thu, th ng không hoàn
thành nhi m v h c t p.
Tâm lí t ti, m c c m v thân ph n, c m th y thi u s tôn tr ng c a
b n bè.
nh h ng tiêu c c t hoàn c nh và i u ki n kinh t c a gia ình…
CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

65


* Rào c n do khách quan a l i th ng là:
— Giáo viên gây m t h ng thú cho h c viên, hay ng t l i h c viên khi h
ang trì nh bày.
— Giáo viên hay ch trí ch, trách ph t, l i cho h c viên mà không xem xét
c nk .
— Giáo viên không tôn tr ng (xem th ng) h c viên, hay ra l nh, e do
hay dùng nh ng câu nói làm t n th ng h c viên.
— Giáo viên hay a ra nh ng l i khuyên, gi i pháp thuy t trình v o c
mang tính áp t ( ph i th này, ph i th kia, không còn c ách nào khác
cho h c viên).
— Giáo viên ng tình v i h c viên theo ki u th ng h i (kh thân, t i nghi p).
— Môi tr ng h c t p có s e do ho c do áp l c t nhóm b n bè...
Ho t

ng 3. Tìm hi u nh ng yêu c u

i v i giáo viên trong vai trò ng

ch m sóc, tr giúp tâm lí cho h c viên giáo d c th

i

ng xuyên.

1. Nhi m v

B n hãy hoàn thành phi u h c t p sau:
Phi u h c t p

Theo b n, khi m nh n vai trò ch m sóc, h tr tâm lí cho h c viên,
ng i giáo viên c n m b o nh ng yêu c u nào v thái ? ánh d u
vào các ô t ng ng trong b ng d i ây:
Các yêu c u c n m b o

— Ph i làm cho h c viên c m th y an toàn.
— Ph i làm cho h c viên c m th y c yêu th ng.
— Ph i làm cho h c viên c m th y c ón nh n
s chia s , th u hi u và thông c m.
— Ph i làm cho h c viên c m th y c tôn tr ng.
— Ph i làm cho h c viên c m th y có giá tr .
66

|

MODULE GDTX 11

Rt
cn

Cn

Không
cn

Ý ki

n khác:

2. Thông tin c b n

* Nh ng yêu c u v n ng l c: Giáo viên c n ph i có c nh ng ki n th c,
k n ng sau:
— Bi t bám sát m c tiêu giáo d c, bi t khai thác s tham gia c a i t ng
trong ho t ng ch m sóc, h tr tâm lí cho h c viên.
— Hi u rõ c i m tâm lí c tr ng c a các l a tu i.
— Nh y bén, tinh thông trong vi c phát hi n nh ng v n c n ch m sóc,
h tr tâm lí cho h c viên.
— Bi t cách ti p c n thân thi n phù h p v i các nhóm i t ng h c viên,
c bi t là nh ng h c viên cá bi t v nhân cách và h c viên có hoàn c nh
c bi t khó kh n.
— Bi t xây d ng môi tr ng thân thi n trong l p h c, trong trung tâm và
bi t t o c h i t t h c viên c b c l , chia s , th hi n b n thân và
c m nh n c tình yêu th ng c a ng i khác dành cho mình.
— Bi t l ng nghe tích c c, bi t phân tích sáng su t và a ra quy t nh
úng n v i t ng tr ng h p c th .
có th ch m sóc t t tâm lí cho
h c viên, gi a giáo viên và h c viên ph i có quan h t t giúp quá trì nh
giao ti p t hi u qu . Mu n v y, l ng nghe là m t ph n r t quan tr ng.
L ng nghe tích c c là l ng nghe m t cách chân thành, g i m (b ng ánh
m t và trái tim); hi u rõ n i dung và c m xúc c a ng i nói.
— Bi t hi n th c hoá k t qu c a quá trình ch m sóc, h tr ( t o i u ki n,
môi tr ng cho h c viên c tr i nghi m, th nghi m).
— Bi t rõ kh n ng, ch ng m c, v hi u bi t c a mình trong quá trình
ch m sóc, h tr tâm lí cho h c viên tránh lan man, kém hi u qu

(l nh v c nào, cái gì ch a bi t rõ không nên nói).
— Bi t l p k ho ch theo dõi ti p n i s thay i v tâm lí c a h c viên.
CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

67


* Nh ng yêu c u v thái :
— Ph i tôn tr ng các nguyên t c x th c b n: tin t ng, tôn tr ng, kiên
nh n, t nguy n, khách quan…
— Ph i làm cho h c viên c m th y an toàn, c th là:
+ Giáo viên c n ph i khoan dung, l ng, bi t phân nh r ch ròi úng —
sai, ph i — trái và bi t nh h ng suy ngh , hành ng úng cho h c viên.
+ Làm cho h c viên hi u r ng m i ng i u có quy n c b o v và
không ai có quy n làm t n th ng ng i khác.
+ Thông c m và chia s v i h c viên trong quá trình t ng tác, th o lu n.
+ Là t m g ng sáng v các chu n m c trong giao ti p, ng x m i tình
hu ng.
— Ph i làm cho h c viên c m th y c yêu th ng, c th là:
+ C ch , l i nói ân c n, d u dàng, thân m t, g n g i, l ng nghe tâm s c a
h c viên và th hi n tinh th n luôn luôn s n sàng h p tác, giúp h c
viên m i n i, m i lúc.
+ Nét m t thân thi n, thái t n tình, luôn t o c h i t t h c viên c
b c l , chia s , c th hi n b n thân và c m nh n c tình yêu
th ng c a ng i khác dành cho mình.
— Ph i làm cho h c viên c m th y c ón nh n s chia s , th u hi u và
thông c m, c th là:
+ Luôn l ng nghe tâm s c a h c viên v i thái c i m , linh ho t.

+ Luôn t o i u ki n và khích l h c viên di n t ý ngh , b c l c m xúc.
+ Luôn gi i áp câu h i c a h c viên m t cách rõ ràng, th u lí, t tì nh.
— Ph i làm cho h c viên c m th y h
c tôn tr ng, c th là:
+ Th hi n rõ s quan tâm, ch m chú khi l ng nghe h c viên.
+ Dành th i gian nh n ra c m xúc c a h c viên.
+ Cùng h c viên thi t l p các n i quy chung.
+ T o gi i h n và bình t nh khi h c viên m c sai l m.
— Ph i làm cho h c viên c m th y có giá tr , c th là:
+ Luôn chú ý l ng nghe và ti p nh n các ý ki n c a h c viên v i thái
c i m , trân tr ng.
+ T o c h i cho h c viên b c l nh ng kh n ng c a mình.
+ cao và h ng ng các ý t ng h p lí c a h c viên.
68

|

MODULE GDTX 11


Nội dung 3
MỘT S Ố NỘI DUNG CƠ BẢN VÀ KĨ NĂNG CHĂM SÓ C,
TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN
Ho t

ng 1. Tìm hi u m t s

n i dung c

cho h c viên giáo d c th

b n ch m sóc, tr giúp tâm lí

ng xuyên.

1. Nhi m v

B n hãy hoàn thành phi u h c t p sau:
Phi u h c t p

B n hãy cho bi t quan i m c a mình v nh ng n i dung ch m sóc, tr
giúp tâm lí cho h c viên b ng cách ánh d u x vào các ô t ng ng trong
b ng d i ây:
N i dung c n ch m sóc, h tr

— V t qua rào c n c a s t ti, m c c m:
— V t qua tr ng thái tinh th n u o i, m t m i vì
ph i v a h c, v a làm.
— V t qua m c c m v n ng l c h c t p h n ch :
— Thay i quán tính trong nh n th c (thoát kh i
c m giác “bi t r i”).
— T o môi tr ng h c t p an toàn, thân thi n và
giúp ng i h c c m nh n
c s an toàn,
thân thi n:
— Xây d ng ng c h c t p úng n.
Ý ki n khác:

R t c n C n Không c n

CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

69


2. Thông tin c b n

—
—
—
—
—
—
Ho t

Nh ng n i dung ch m sóc, tr giúp tâm lí cho h c viên là:
V t qua rào c n c a s t ti, m c c m (v thân ph n, v kh n ng, v
c i m vùng mi n,…).
V t qua tr ng thái tinh th n u o i, m t m i vì ph i v a h c, v a làm.
V t qua m c c m v n ng l c h c t p h n ch .
Thay i quán tính trong nh n th c (thoát kh i c m giác “bi t r i”).
T o môi tr ng h c t p an toàn, thân thi n và giúp ng i h c c m nh n
c s an toàn, thân thi n.
Xây d ng ng c h c t p úng n.
ng 2. Tìm hi u m t s

k n ng c n thi t

tâm lí cho h c viên giáo d c th

ch m sóc, tr

giúp

ng xuyên

1. Nhi m v

B n hãy hoàn thành phi u h c t p sau:
Phi u h c t p

Theo quan i m c a b n, ng i giáo viên trong vai trò là ng i ch m
sóc, tr giúp tâm lí cho h c viên giáo d c th ng xuyên c n ph i có
nh ng k n ng nào?

70

|

MODULE GDTX 11


2. Thông tin c b n

—
+
+
+

+
—
+
+

có th ch m sóc, tr giúp tâm lí cho h c viên giáo d c th ng xuyên,
ng i giáo viên c n có m t s k n ng c b n sau ây:
Nhóm k n ng tìm hi u, phát hi n, nh n bi t: Nhóm k n ng này
c
th hi n thông qua m t s k n ng c th nh sau:
K n ng tìm hi u tâm sinh lí các nhóm i t ng h c viên giáo d c
th ng xuyên.
K n ng phát hi n nh ng khó kh n h th ng g p trong h c t p và
nh ng v n c n ph i h tr , ch m sóc.
K n ng phân tích c i m tâm sinh lí c a ng i h c.
K n ng nh n bi t nhu c u c a h c viên.
Nhóm k n ng t ng tác, ng x tì nh hu ng, bao g m:
K n ng l ng nghe tích c c: L ng nghe m t cách chân thành, g i m
(b ng ánh m t và trái tim) xác nh n thông tin (hi u rõ n i dung h
trình bày); xác nh n c m xúc c a h c viên khi h trình bày/chia s .
K n ng giao ti p hi u qu : Giao ti p có l i và không l i; s d ng ngôn
ng c th hi u qu .
CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

71


— K n ng xây d ng lòng tin i v i h c viên, t o l p, duy trì m i quan h

thân thi n, tích c c v i h c viên.
— K n ng t v n tâm lí và tr giúp h c viên trong các tình hu ng kh ng
ho ng, kh n c p.
— Nhóm k n ng ng viên, khích l h c viên nh m nâng cao lòng t tr ng,
t tin, t o d ng ng c h c t p, th hi n qua các k n ng c th sau:
+ Th hi n s hi u bi t, thông c m và ch p nh n h c viên.
+ T p trung vào i m m nh c a h c viên (g n c kh i trong).
+ Tìm i m tích c c, nhìn nh n tình hu ng theo cách khác.
+ T p trung vào nh ng i m c g ng m i, ti n b m i c a h c viên.
Vi c khích l h c viên ph i m b o các yêu c u có tính nguyên t c sau:
+ Khích l có c s : C h khích l nh ng vi c/ph m ch t có th t và c th
i v i h c viên. Ngay c trong tr ng h p h c viên có l i, ng i giáo
viên có kinh nghi m v n có th khích l
c h (làm c s h nh n
th y l i l m) b ng vi c tìm ra c i m gì ó là tích c c trong chu i
hành vi c a ng i ó.
+ Khích l c th : Khích l ph i nh m vào m t vi c c th , t ó ch ra
c m t ph m ch t t t c th c a h c viên.
+ Khích l m t cách chân thành: Trong khen ng i và khích l , chính tình
c m và s yêu th ng, chân thành c a ng i giáo viên là quan tr ng
nh t. Thái , i u b , c ch , ánh m t... c a ng i giáo viên khi khích l
u ph i xu t phát t “cái tâm” ch không ch là l i nói. i u này khi n
h c viên c m nh n rõ là mình c tôn tr ng.
+ Luôn l i c m xúc tích c c: Giáo viên c n di n t s khen ng i, khích
l c a mình sao cho sau l i khen ng i, khích l , h c viên có c m giác r t
d ch u, tho i mái vì c m nh n c s chân thành t l i khen ó.
+ Th ng xuyên và k p th i (ngay l p t c): M t hành vi tích c c m i xu t
hi n c n nh n c s ph n h i tích c c. Vi c khích l th ng xuyên r t
c n thi t thi t l p m t hành vi m i nh ng n khi hành vi này tr
thành thói quen thì có th gi m d n s khích l .

— K n ng tr giúp h c viên ng phó v i c ng th ng (stress) do thi c ho c
do các v n cá nhân.
— K n ng theo dõi, ánh giá ng i c tr giúp sau khi can thi p.
72

|

MODULE GDTX 11


Nội dung 4
MỘT S Ố TRƯỜNG HỢP/TÌNH HUỐNG CỤ THỂ CẦN S Ự CHĂM
SÓ C, TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN TẠI NƠI HỌC TẬP
Ho t

ng.
tr

xu t m t s

tì nh hu ng c th h c viên c n s

ch m sóc,

giúp tâm lí t i n i h c t p.

1. Nhi m v

B n hãy hoàn thành phi u h c t p sau:
Phi u h c t p

B n hãy xu t m t s tr ng h p c th mà b n cho r ng h c viên c n
c ch m sóc, tr giúp tâm lí. Theo b n, t ng ng v i m i tì nh hu ng,
c n có gi i pháp ch m sóc, tr giúp nh th nào?

CHĂM SÓC V TRỢ GIÚP TÂM LÍ CHO HỌC VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN

|

73