Áp dụng những phương pháp giáo dục hiện đại để bồi dưỡng cho học sinh năng lực tư duy sáng tạo

Suy ngh v dy hc tớch
cc núi chung v trong
mụn Ng vn

Lê Thị Thu Hằng
LL&PPDHV- K17 - ĐHSPHN
1.

D y h c gi ỏo i u v d y h c t ớch c c

-

Giáo điều hiểu theo nghĩa hẹp là:

+ lun im c bn ca mt tụn giỏo, c cỏc tớn tin theo
mt cỏch tuyt i

tam cng, ng thng l giỏo iu ca o nho
[

+ lun im c cụng nhn m khụng chng minh, coi l
chõn lớ bt di bt dch

Dạy học giáo điều là lối dạy thy c ging thao thao bt
tuyt, hc trũ c cm ci ghi chộp ri khụng nh c gỡ.
Trò nghiễm nhiên công nhận những gì thầy nói, không phản bác (vì
có phản bác cũng chẳng đợc), không tranh luận, coi nh chân lí và
chỉ có nhiệm vụ học thuộc lòng tất cả.
Trong hình thức này, thầy là trung tâm, chỉ có hai điều cần
quan tâm nhất: nội dung kiến thức và vai trò của GV. HS đợc coi là

1


những cái bình chứa ngoan ngoãn, vểnh cái tai mà hứng lấy
những mật ngọt từ lời thầy.
Lời thầy ngọt có tác dụng nh thế nào thì xin nói sau song
cái sự sáng tạo của HS cũng đành để trong tủ kính kinh viện mà
chẳng bao giờ nhìn thấy ngoài đời thực cả.
- Dạy học tích cực khác với hình thức trên

Tích cực nghĩa là: Dựng ht sc mỡnh lm.
PHNG PHP (S PHM) TCH CC, Phng phỏp dy
hc theo cỏch trỡnh by nhng ch dy hc nh l nhng vn
phi gii quyt, cú cung cp cho ngi hc tt c cỏc thụng tin
v phng tin cn thit gii quyt vn . PP ny t ngi
hc vo nhng iu kin khỏm phỏ, tỡm ra kt qu.
Trong PP ny vai trũ ngi thy ch yu l giỳp ngi hc t tỡm
ra nhng gii phỏp hn l nhng li gii ỏp cú sn.
Nh vy, theo nh ngha ny, chỳng em dy th no thỡ dy,
nhng khụng c cung cp kin thc cho HS lnh hi m ch a
ra vn , nhng thụng tin v phng tin cn thit cho HS t
khỏm phỏ ly kin thc. Núi khỏc i chỳng em khụng lm vai trũ
th u quõn nu sn thc n cho trũ xi, m chỳng em ch vic
i ch mua ri hng dn cỏc trũ t ch bin v nu ly cỏc
mún
n
.
ú l núi nụm na, cũn theo ti liu NHNG VN CHUNG V
I MI GD PH THễNG ca B, thỡ PPDH tớch cc cú 4 c
trng

sau:
1)Dy v hc thụng qua t chc cỏc hot ng tớch cc ca HS.
2)Dy

v

hc

chỳ

trng

rốn

luyn

PP

t

hc.

3)Tng cng hc tp cỏ th , phi hp vi hc tp hp tỏc.
4)Kt hp ỏnh giỏ ca thy vi t ỏnh giỏ ca trũ.

2


Bảng so sánh hình thức dạy học thụ động và dạy học có tính
tích cực

Dạy học thụ động

Dạy học tích cực

1.GV truyền kiến thức
1.GV tổ chức, hớng dẫn HS lĩnh hội
2.GV độc thoại, phát vấn
2.Đối thoại GV - HS, HS HS
3.GV áp đặt kiến thức có 3.HS hợp tác với GV khẳng định
sẵn
4.HS thụ động nhận thức

kiến thức HS tìm ra
4.HS tự mình tìm kiến thức bằng

5.HS học thuộc lòng

hoạt động của mình
5.HS học cách học, cách sống, cách

6.GV độc quyền đánh giá

giải quyết vấn đề
6.HS tự đánh giá, tự điều chỉnh làm
cơ sở cho GV cho điểm

Bảng : Phối hợp hoạt động dạy và học
Hoạt động dạy
Hoạt động học
Cung cấp thông tin then chốt, cơ Nghe, thông hiểu, hợp tác với

bản, kết luận đúng
GV
-Xây dựng, giao bài tập, tình - Tự học, tự nghiên cứu
huống học tập.
-Hớng dẫn HS phơng pháp học - Tranh luận, thảo luận nhóm
tập, nghiên cứu, tìm tòi kiến
thức, thảo luận, tranh luận, đóng
vai, vận dụng tri thức.

- Phát huy vốn tri thức sẵn có

3


-Phối hợp, thu hút sự hợp tác và hợp tác với GV trong một số
của HS trong việc khẳng định, vấn đề học tập.
rút ra những kết luận về nội
dung dạy học.
-Giải đáp thắc mắc

- Nêu thắc mắc học tập

- Bổ sung phơng pháp, kiến - Bổ sung, sữa chữa, hoàn thiện,
thức,rèn luyện kĩ năng

hệ thống hoá kiến thức.

Từ những luận điểm trên, tôi nghĩ tới thực trạng dạy Văn của nớc
ta. Một thời, ta mang t duy lạc hậu, kìm hãm sự phát triển của đất
nớc cũng nh dạy học Văn. Đó là t duy giỏo dc kiu "bao cp,

d ỏn" l kiu t duy chp vỏ", "vay mn" ó bo mũn cỏ tớnh,
khụng th hin rừ ch th t duy, t duy th ng i phú, thiu
hn tớnh c lp, sỏng to. Giờ, ta phải thay đổi theo hớng học sinh
đợc quyền tiếp cận với văn bản, đợc bày tỏ ý kiến riêng theo suy
nghĩ của mình. Giáo viên phải tạo điều kiện để học sinh có sản
phẩm tinh thần riêng khi tiếp cận tác phẩm và có thể bày tỏ những
suy nghĩ, đánh giá riêng về tác phẩm.
Hớng thay đổi là chú ý tới hoạt động học tập tích
cực, chủ động, chống lại thói quen học tập thụ
động của học sinh. Đổi mới nội dung và hình
thức hoạt động của giáo viên và học sinh, đổi
mới hình thức tổ chức dạy học, đổi mới hình
thức tơng tác xã hội trong dạy học.
Tiếp nhận văn học cũng là một quá trình lâu
dài, có nhiều cấp độ. Nó vừa mang tính chủ
quan. Tiếp nhận Văn sẽ trở thành gánh nặng do
việc học sinh không hề có cảm xúc gì, kiến thức có đợc là do học
thuộc. Để tránh tình trạng này, giáo viên nên để học sinh có thời
gian cảm thụ riêng, định hớng, khuyến khích học sinh suy nghĩ.

4


Một trong những phơng pháp đang đợc phổ biến hiện nay là
dạy đọc hiểu. Dy cn chỳ trng hỡnh thnh cho HS cỏch c cú
phng phỏp, phỏt huy nng lc cm th thm m trc tip, khờu
gi tng tng tỏi hin v tng tng sỏng to, liờn tng hỡnh
tng v liờn tng ý nim, bi dng nng lc cm th tinh t,
nhanh nhy, phỏt trin nng lc t duy, ct ngha, khỏi quỏt, trỏnh
suy din mỏy múc tu tin, xuyờn tc dung tc, mụ phng sỏo mũn

hi ht, thiu mu sc ch quan, cỏ tớnh sỏng to.
Cách thức tiếp theo là t chc HS t c nh. T chc cho HS
t c nh l to tin cho vic cm th trờn lp, gúp phn
hỡnh thnh nhng cm xỳc, n tng ca HS trong gi c hiu
trờn lp ; t c nh l bc tp dt cho s cm th trờn lp
c sõu sc hn. Trong gi lờn lp, trờn c s nhng n tng,
cm xỳc hỡnh thnh c trong quỏ trỡnh t c nh ca HS, GV
khi sõu phỏt trin nhng n tng ỳng n v loi tr i nhng
cm xỳc v suy ngh ban u cũn ch quan lch lc v TP, v tỏc
gi hay v mt nhõn vt, mt chi tit trong TP.
Ngoi ra cũn cú dy hc theo nhúm. Dy hc hp tỏc theo
nhúm
( DHHTTN) l mt PPDH c th trong nhúm cỏc PPDH
tớch cc, th hin nh hng tng cng s tng tỏc trong hc
tp ca hc sinh. DHHTTN ang tr thnh mt PPDH hiu qu
c s dng ngy cng rng rói. Mt lp hc c chia nhúm
ngay t u nm hc
theo v trớ ch ngi.
Cỏc nhúm chun b
son bi k trc khi
n lp theo cỏc cõu
hi hc bi SGK v
t
son thờm nhng cõu
hi liờn quan n bi
hc.
Chia thnh nhúm nh (6 HS/ nhúm).
Phõn cụng mi nhúm ph trỏch chớnh mt phn bi hc.
Mi nhúm phõn cụng 1-2 HS ca nhúm ph trỏch chớnh trong
tng tit hc.

5


Cú hỡnh thc khuyn khớch, khen ngi nhng nhúm thc hin
tt
Coi học sinh là bạn đọc tức là yêu cầu cao với các em, buộc các
em phải làm việc độc lập với tác phẩm một cách chủ động. Từ
đó,các em nắm đợc phơng pháp phân tích tác phẩm, rèn luyện kĩ
năng nghe nói đọc viết của mình.
Coi học sinh là bạn đọc tức là giúp các em phát huy vai trò chủ
thể nhận thức, khả năng tự lực, chủ động tham gia vào quá trình
giao tiếp. Các em phải tham gia quá trình đồng sáng tạo với tác giả
và giải quyết đợc những mâu thuẫn giữa việc lĩnh hội tác phẩm
mang tính chủ quan với việc lĩnh hội khách quan, có định hớng của
nhà trờng. Các em phải biết đa tác phẩm vào những văn cảnh mới,
quan hệ mới, từ đó phát hiện ra ý nghĩa giáo dục của tác phẩm với
bản thân và thoả mãn nhu cầu đợc thởng thức nghệ thuật.
Tiếp đến là cách ra đề của môn học. Xin trích
dẫn ý kiến từ báo Tiền phong điện tử:
: Cỏch ra vn cũn n iu, rp khuụn, mỏy
múc, thng ging y chang nhng cõu hi, bi
ó cú sn trong ti liu, cỏc loi sỏch vn mu vn quen thuc vi
tng thớ sinh. Trong thc t ging dy ti nh trng THPT, khi ra
nhng dng bi t do, bi ngh lun xó hi, chớnh tr, cỏc em
hng thỳ, thớch lm hn cỏc dng bi v ngh lun vn hc.
Khụng cú lớ do gỡ thớ sinh ca chỳng ta c phi gng mỡnh lờn nhai
i nhai li (nh bũ nhai c) mói nhng kim tra, thi ca thy cụ,
ca cỏc bỏc S, B giỏo dc o to vn n iu, gũ bú, rp
khuụn, cú sn ti liu, sỏch vn mu ny, n. Cn phỏt huy c
t duy, sỏng to ca thớ sinh, cha cú nhng ti m, t do hoc

tng hp cỏc em thoi mỏi th hin chớnh kin, kh nng ý tng
ca mỡnh.

2. Tại sao nói lịch sử t tởng dạy học hiện đại là lịch sử
thắng thế của t tởng nhân văn và dân chủ?
- Dân chủ là: bảo đảm quyền đợc làm chủ cho nhân dân
Nhân văn là: sự thơng yêu và tôn trọng con ngời
- Trớc, t tởng dạy học mang tính giáo điều. Nó làm mất đi quyền
tự do của con ngời.

6


Nhng đứng trớc sự thay đổi của xã hội với sự dân chủ hoá, dạy
học cũng phải có sự thay đổi. Tuy nhiên, nó không dễ dàng. Đó
thực sự là cuộc đấu tranh vì quyền lợi của ngời học và con ngời nói
chung. Cho tới nay, t tởng dân chủ hoàn toàn thắng thế, chúng ta đã
làm một cuộc cách mạng trong giáo dục, đem tới những quyền lợi
cha từng có cho ngời học
+ Ngời học đợc trân trọng, đợc ở vị trí trung tâm, đợc bày tỏ suy
nghĩ
+ Ngời học đựơc hoạch định việc học của mình bằng các hình thức
học phong phú: học qua mạng, học tín chỉ, học từ xa,
T tởng dạy học hiện đại đã thể hiện rõ sự nhân văn và dân chủ
với ngời học. Nó là động lực giúp con ngời và xã hội phát triển.
Trong đó, tiến bộ nhất là ngời học đợc phát huy và có thể tự học
suốt đời. Nh trng khụng th l ni truyn th n thun thnh
tu khoa hc ca quỏ kh m phi l ni tp luyn cho mi ngi
nm c tri thc s dng, sỏng to tri thc. Nó thúc y mi
con ngi bit t gii phúng tim nng ca bn thõn, bit khai thỏc

cao tim nng b nóo ca mỡnh. Dy hc phi l dy cho ngi
hc bit cỏch hc, bit phỏt huy cao tim nng bn thõn.
GS Phan Trong Luận đã nói: Mc ớch cui cựng vn l lm
sao tng cỏ nhõn, mi cỏ th, mi cụng dõn t mỡnh cú ý thc
to c mt cuc cỏch mng hc tp trong bn thõn....
Qua đây, xin trích một câu chuyện do GS kể lại để ta hiểu hơn về
lợi ích của sự tự học cũng nh việc hình thnàh cách học hiện đại cho
HS. Cõu chuyn v nh khoa hc ni ting Tony Buzan l mt bi
hc sõu sc cho mi ngi ngy nay trờn con ng hc vn v lp
nghip. Tt nghip my bng i hc cựng lỳc i hc British
Colombia Canada nm 1964, Buzan t hi hng ngn ting ng
h hc toỏn, hng ngn ting hc ngụn ng v vn hc, hng ngn
ting hc a lớ v lch s. Nhng ó cú ting xem úc mỡnh
hot ng nh th no? bao nhiờu ting hc cỏch hc, suy
ngh. Núi cỏch khỏc l s dng cỏi u ca mỡnh? Cm nhn
c cỏi vụ lớ ca s hc v s dy nh trng, ụng quyt nh
i tỡm sỏch v suy ngh nghiờn cu vit v cỏi cụng c cú giỏ tr
nht ca con ngi l b nóo. ễng ó vit cun sỏch trong ú
7


cunUse your headni ting, bỏn chy hn triu bn. Cun sỏch ó
gúp mt ting núi cú giỏ tr vo cuc cỏch mng hc tp trờn th
gii. Mt cun sỏch na vit nm 1999 v Cỏch mng hc tp ca
Dryden v J.Vos ó gõy chn ng d lun v c coi nh l cm
nang i vo th k mi. Thụng tin ta cũn quỏ im ng trong khi
mt nc nh Trung Quc trong vũng 25 tun ó tiờu th 7 triu
ri cun. Khai thỏc b nóo, phỏt huy tim nng to ln ca b nóo
con ngi l chin lc dy v hc ngy nay tin bc vo th
k mi. Tic rng ta nhn thc v cuc cỏch mng hc tp cũn

quỏ gin n, nụng cn v chp vỏ. Tin hnh mt cuc cỏch mng
hc tp trong nh trng v trong bn thõn mi con ngi phi l
mt nhim v chin lc cp bỏch ca giỏo dc trong th k 21.
Cú th mi kp thi loi tr li dy ỏp t, nhi nhột, th ng, ch
dựng li thuyt ging nh vn din ra hin nay, khụng ớt nh
trng ph thụng v ỏng tic l ngay c mt s khụng nh cỏc
trng i hc, k c i hc s phm. Ni lc ca dõn tc ta trờn
con ng cnh tranh khc lit vi cỏc nc trờn th gii, khi
chỳng ta bc vo th k 21 y thỏch ny, tu thuc phn ln,
nu khụng núi l hng u vo cuc cỏch mng hc tp sp ti.

Kết thúc bài viết, trong kí ức tôi loà nhoà hình ảnh những
buổi học thụ động ở trờng mà mình từng phải chịu đựng. Giờ
đây, là một GV tôi không thể nào lặp lại nh thế. Cần thay chữ
giáo điều bằng chữ tích cực. Có vậy nhân văn và dân chủ
mới thực sự đợc thực hiện.

8