thế thứ các triều vua việt nam

Lờinóiđầu:
Thưngỏcủatácgiảviếtnhândịpsáchđượctáibản
Bạnđọcyêuquý!

Thếlàhơnmộtnăm,kểtừngàyThếthứcáctriềuvuaViệtNammaymắnđượccómặt,dẫuchỉlàmộtvị
tríhếtsứckhiêmnhượngtrongtủsáchtracứucủabạn.Vớitácgiả,đólàmộthạnhphúclớn.Vàcũngtròn
mộtnămqua,tácgiảđãhânhạnhnhậnđượchàngloạtnhữngbứcthưcủabạnđọctừbốnphươnggởivề.
Bêncạnhnhữnglờikhen,lờiđộngviênkhíchlệlànhữngýkiếnđónggóprấtchântình.Tácgiảđãnghiêm
cẩnđọcvàtrảlờibằngthưriêngchotừngđộcgiả–nhữngngườivìgiàulòngngưỡngmộvàtônkínhsử
sáchcủachaôngmàâncầnviếtthưtraođổivớitâmthànhngờisánglà:LàmsaođểThếthứcáctriềuvua
ViệtNamtránhđượcnhữngkhiếmkhuyết.Nay,nhândịpsáchđượctáibản,tácgiảxinđượcmộtlầnnữa
bàytỏlòngbiếtơnsâusắccủamìnhđốivớitấtcảbạnđọcgầnxa.

Bạnđọcyêuquý!

Tácgiảđãthậntrọngsuyxéttừnglờicủabạnđọctrướckhisửachữavàbổsungcuốnsáchnhỏnày.Phần
lớnnhữnggópýcủabạnđọcđềuđãđượctácgiảtiếpthuđểsửachữa.Sởdĩnóilàphầnlớnmàkhôngnói
làtấtcả,bởilẽcũngcónhữngýkiếntuyrấtđúng,nhưngkhôngthểbổsungchosách,vìnhưthế,sáchsẽ
quádày,khólòngđếnđượcvớilựclượngbạnđọcđôngđảolàhọcsinhvàsinhviên.

Tácgiảđãcốgắngsửachữavàbổsung.song.điềuấykhôngcónghĩalàsáchđãtránhđượchếtmọi
khiếmkhuyếtcủanó.xinbạnđọcgầnxahãyâncầnnhưđãtừngâncầnchỉbảochotácgiảkhisáchvừa
đượcxuấtbảnlầnđầu

Lờicuốicùng,tácgiảxinđượcchânthànhcảmơnNhàxuấtbảnGiáodụcvànhữngngườilàmcôngtác
pháthành–chiếccầunốitincậyvàrấtđángyêugiữatácgiảvàbạnđoc.



ThànhphốHồChíMinh1995

NGUYỄNKHẮCTHUẦN


LờiđềtựacủagiáosưTrầnVănGiàu
Mộtdântộcmàđờiđờitồntạivàpháttriển,mộtdântộcmànởmàynởmặtđượcvớicácdântộckhác
trênthếgiới,trướchếtlànhờcáiquốchọccủamình.Quốchọccủamộtdântộc,dầunhỏdầulớn,đềuluôn
luôngồmcólịchsử,vănchương,tưtưởng(tínngưỡng)củariêngmình.Babộphậnấycủaquốchọcnhư
cáithếchânvạc,đỡchiếcđỉnhmãimãikhôngdứtkhóihương.Chúngtacóthểtựhàomànóirằng,những
sángtácmangtínhvănhọcđầutiêncủangườiViệtNamlàsángtácvềđềtàilịchsử,thấmnhuầntưtưởng
yêunướcthươngnòi.Đọccáctruyềnthuyết,thầnthoại,cổtíchthìrõ.Vàxưanay,ôngbàtaluônluôncho
rằng,đểgiáodụccácthếhệconcháu,khônggìhơnlàdạylịchsử:lịchsửdântộc,lịchsửquêhương,lịch
sửgiađình,lịchsửcácvịanhhùng,namvànữ.
NayNhàxuấtbảnGiáodụcấnhànhthêmmộtquyểnsử,nhưquyểnsửtađangcótrongtay,thìtôihoan
nghênhlắm.Sáchnàytôiđặcbiệthoannghênh,chínhvìnóđivàomộtđềtàilịchsửkhôngthểkhôkhan
hơnđượcnữa!ThếthứcáctriềuvuaViệtNamchẳngphảilàmộtđềtàikhôkhansao?Khôkhanquáđi
chứ.Nhưnglạicầnthiếtbiếtmấy.Chỉtiếcrằngmãiđếnhômnaymớicó.
Trướckiaởthờiphongkiến,ởnướcNamcũngnhưởnướcBắc,cácsửquancólệchépsửtheođờivua,
vuanàykếvuakia,đờinàysangđờinọ.Saunày,vàothờicậnvàhiệnđại,sửkhôngcònlàsửriêngcủa
cácvuachúavàhoànghậunữa.KhoahọclịchsửngaytrênđấtnướcViệtNam,từmấymươinămnay,đã
pháttriểnđếnmộttrìnhđộcóthểtựhào.Nhưngcũngchínhvìnópháttriểnmạnhtrongnghiêncứucũng
nhưtronggiáodục,chonên,rấtcầnđếndămbaquyểnsửmangtínhchấtcôngcụ.QuyểnThếthứcáctriều
vuaViệtNamcủaNguyễnKhắcThuầnlàmộtquyểnsáchcôngcụcầnthiếtđó.
Bấtkìaicầmbútđứnggiảngđềucầnloạisáchcôngcụnàyđểtránhvôsốcáisaibấtngờtrongnghềviết
vànói.NguyễnKhắcThuầncólầntâmsựvớitôirằng:
-NếulấyviệccủanhàĐinhđemgánchonhàTrần,lấyviệccủanhàLýđemgánchonhàHồ,hoặcgiảlà
lấyviệccủanhàLêđemgánchonhàNguyễn…thìdẫulàvôtìnhhaycốý,đềukhôngkhỏimangtộivớitổ
tiên.
Cólẽtổtiênkhôngnỡbắttộiconcháugìcả,nhưngmàconcháuphảibiếttrântrọnglịchsửdântộcmình.
Sửmênhmôngnhưrừng,biển,trínhớcủamộtnhàgiáo,nhàvănlàmsaocóthểbảođảmlàluônluônđặt
mọisựkiệnvàođúngvớikhungthờigianlịchsửcủanóđược?Màđặtsaikhungthờigianthìcònhiểuvà

nóiđượcgì?Trínhớcủaaicũngcóhạn.Khinghingờ,khichưachắc,thìtađemsáchcôngcụramàtra
cứu.QuyểnThếthứcáctriềuvuaViệtNamlàmột“bộnhớ”khôngtốnđiệncủamọingười.Nókhôkhan
thật,mànhàgiáo,nhàvăn,ngườilàmcôngtácvănhoánàocũngcầncó.Tôichợtnghĩrằng,nếuNhàxuất
bảnGiáodụcchorađờisớmmấyquyểnsáchcôngcụnữacủangànhlịchsửthìhaybiếtmấy,vídụnhư
mộtquyểnhọađồcươngvựcViệtNamquacácthờiđại,hoặcnhưquyểntuyểntậpcácbàithinổitiếngcủa
sĩtửthờiLê,thờiNguyễnv.v…
TôirấthoannghênhnỗlựccủaNguyễnKhắcThuần,vìđólàsựđápứngkhákịpthờichomộtnhucầuphổ
biến.TôicànghoannghênhNhàxuấtbảnGiáodục,lầnnàycũngnhưnhiềulầnkhác,đãđặtlợiíchvăn
hoádântộclêntrênsựtínhtoánvốncócủathịtrườngsáchvở.
ThànhphốHồChíMinh.
tháng7-1993


GS.TRẦNVĂNGIÀU


Thưngỏcủatácgiảviếtnhândịpsáchđượctáibản
NămNhâmThân,niênhiệuThiệuLongthứ15(1272),quangiữchứcQuốcsửviệngiámtu,tướcNhân
UyênHầulàbảngnhãnLêVănHưu(1230-1322)đãhoàntấtbộchínhsửđầutiêncủanướcnhàlàĐại
Việtsửkígồmtấtcả30quyển.Sáchdânglên,vuaTrầnThánhTông(1258-1278)xuốngchiếuđặcbiệt
khenngợi.ĐạiViệtsửkínayđãthấttruyền,nhưngởthờiLêSơ,sáchvẫncònvàđượcNgôSĩLiêncùng
cácsửgiaxuấtchúngđươngthờiđánhgiárấtcao.Bởiđượcsựtrântrọngvàđánhgiácaonhưvậy,Đại
Việtsửkíđãhoáthân,trởthànhmộtbộphậncủaĐạiViệtsửkítoànthư.
Từấy,hơnbảythếkỉđãtrôiqua…
Cùngvớisựtiếnbộkhôngngừngcủakhoahọcvàcùngvớisựnghiêmcẩntíchluỹkinhnghiệmtrongnhiều
đời,lịchsửsửhọcViệtNamđãliêntụctiếnđượcnhữngbướcrấtxa.Hàngngàncôngtrìnhlớnnhỏđã
đượcbiênsoạn,hàngloạtcácdòngpháttriểnkhácnhaucủalịchsửđãđượctậptrungnghiêncứu…Ngày
nay,bêncạnhnhữngbộchínhsửcủaquốcgia,chúngtacòncólịchsửcủacácđịaphương,lịchsửcủacác
ngành,lịchsửcủacácthànhphầndântộc…vàcảlịchsửsửhọcnữa.Sựpháttriểnmauchóngvàmạnh
mẽđóđãtừngbướcđápứngnhucầucủngcốvànângcaohiểubiếtlịchsửcủamỗichúngta.

Thóithường,trướcbấtcứmộtvấnđềhaymộtsựkiệnnàocủalịchsử,aiaicũngcóquyềnđòihỏiđược
cungcấpnhữngthôngtinthiếtyếunhư:ởđâu?lúcnào?sựthểrasao?Trảlờiởđâu,cũngcónghĩalànói
đếnkhônggiancủasựkiệnvàvấnđề.Trảlờilúcnào,cũngcónghĩalànóiđếnthờigiancủasựkiệnvà
vấnđề.Trảlờisựthểrasao,cũngcónghĩalànóiđếndiễnbiếncũngnhưnộidungcănbảncủasựkiệnvà
vấnđề.Trongbathôngtinthiếtyếunóitrên,thôngtinthứhaithoạttrôngngỡnhưrấtđơngiảnmàthựcthì
lạirấtphứctạp.
Chúngtađãquáquenvớicáchtínhthờigiantheolịch:âmlịchvàdươnglịch,phậtlịchhoặcgiảlàlịch
riêngcủamộtsốthànhphầndântộcítngườikhác.Nhưng,trongquákhứ,chaôngtalạiquenxácđịnhthời
điểmcủacácsựkiệnvàvấnđềtheothếthứvàniênhiệucủacácđờivuachínhthống.Khôngaiviếtlà
năm1010màlạiviếtlàđờiLýTháiTổ,nămThuậnThiênnguyênniên,cũngkhôngaiviếtlànăm1472mà
lạiviếtlàđờiLêThánhTông,nămHồngĐứcthứ3v.v…Tấtnhiên,phépviếtsửtheolốibiênniêncũng
bắtbuộcsửgiaphảikêrađầyđủcảtênnămtheocan,chicủaâmlịchnữa,nhưngtênnămtheocan,chi
củaâmlịchchỉcó60tênriêngbiệtmàlịchsửthìlạiđằngđẵnghàngngànnăm,chonên,sựtrùnglặpcủa
tênnămtheocan,chicủaâmlịchrấtdễgâyrasựnhầmlẫn.Nếukhôngnắmđượcthếthứtrướcsaucủa
cáctriềuvua,thìdùcónắmđượctênnămtheocan,chicủaâmlịch,chúngtacũngkhôngdễgìxácđịnh
thờigiandiễnracủacácsựkiệnvàvấnđề.Từthựctếnày,mộtvấnđềquantrọngkhácđãnảysinh,đólà
làmsaođểcóthểtracứumộtcáchdễdàngvànhanhchóngvềthếthứcũngnhưniênhiệucụthểcủacác
triềuvuaViệtNam?
Côngbằngmàxét,cáchđâyhơnhaichụcnăm,NhàxuấtbảnKhoahọcXãhộicũngđãcóchoramắtcuốn
NiênbiểuViệtNamcủatậpthểnhómnghiêncứuVănVật(VụBảotồn–Bảotàng,bộVănhoá),donhà
nghiêncứuLêThướcchủbiên.Sáchấyđượcbạnđọcnhiệtliệthoannghênh,vàdođó,đãđượctáibản
vàonăm1970.Song,cũngcôngbằngmàxétNiênbiểuViệtNamcóhainhượcđiểmkhárõ.Mộtlàxuất
bảnđãlâu,naykhôngphảiaicũngcòngiữđược,vàhailàphầnniênbiểulàphầnchínhthìviếtquásơsài,
trongkhiđó,phầnchuyểnđổiâmdươnglịchlàphầnphụthìlạichiếmđếnhơnhaiphầnbasốtrangcủa
sách.Đọcsáchmàchỉcốttìmhạnchếcủasáchlàđiềutốikị,nhưngviếtsáchmàkhôngthấyhạnchếcủa
ngườiđitrướcđểcốgắngtìmcáchkhắcphụccũnglàđiềukhônghay.Xuấtpháttừnhậnthứcnhưvậy,
chúngtôimạnhdạnbiênsoạncuốnsáchnày.


Đúngnhưtêngọicủanó,sáchnàychủyếulàgiớithiệuthếthứvàniênhiệutrướcsaucủacáctriềuvua

ViệtNam.Mỗimộttriềuđại,chúngtôilầnlượtcungcấpchobạnđọccácthôngtinchínhsauđây:
-Họvàtêncủacácvua.
-Thânsinhvàthânmẫucủacácvua.
-Ngày,tháng,nămsinhcủacácvua.
-Ngày,tháng,nămđượclậplàmtháitử(nếucó)vàngày,tháng,nămlênngôicủacácvua.
-Ngày,tháng,nămlàmthượnghoàngvàtổngcộngthờigianlàmthượnghoàng(nếucó).
-Niênhiệuvàthờigiansửdụngcụthểcủaniênhiệuđó.
-Tổngcộngthờigianởngôi.
-Ngày,tháng,nămmấtvàtuổithọcủatừngvua.
-v.v…
Cómộtthựctếkhôngthểphủnhậntronglịchsửlàkhôngphảilúcnàoởnướctacũngchỉcómộttriềuvua
duynhất,vàtrongnhiềuthếkỉ,bêncạnhvua,triềuđìnhcòncócảchúanữa.Sáchnàykhônglàmnhiệmvụ
đánhgiámàchỉlàmnhiệmvụthốngkê.Bởivậy,vuachúacácđờidẫuyếuhaymạnh,quảnlídâncưvàđất
đaiíthaynhiều,vịtrílịchsửthấphaycao…chúngtôiđềucốgắnggiớithiệutấtcảnhữnggìliênquanđến
thếthứcủahọmàchúngtôiđãthuthậpđược.
Tấtnhiên,tấtcảmọithôngtinđềuđượckhaitháctrựctiếptừnguyênbảnchữHáncủacácbộsửcũ.
Chúngtôicốgắnglàmnhưvậy,chẳngquacũngchỉvìmuốntránhtìnhtrạng“tamsaothấtbản”hiệnđang
kháphổbiếnmàthôi.
Thưtịchcổcủatalànguồntưliệuchủyếunhất,nhưngcuốnThếthứcáctriềuvuaViệtNamnàykhông
phảichỉđượcviếttrêncơsởdịchvàhệtthốngnhữngghichéptrongthưtịchcổcủata.Ởkhánhiềutrường
hợp,thưtịchcổcủatacũngđãtựbộclộsựthiếunhấtquán,nhấtlàphầnchéplịchsửtừthếkỉthứXtrởvề
trước.
Xưanay,cácsáchthườngchỉchủyếulàgiớithiệuthờigiantrịvìcủacácđờivua.Chúngtôicũnglàmnhư
vậy.Nhưngđểbạnđọcdễhìnhdunghơn,chúngtôicungcấpthêmhaidạngthôngtinkhác,đólàphạmvi
lãnhthổvàdânsốcủađấtnướcquacácđời.Nhữngthôngtinnàynằmtảnmạntrongsửcũ,việcthốngkê
rấtkhókhăn.Phầngiớithiệuthêmcủachúngtôicóthểlàkhôngcầnthiếtđốivớitấtcảbạnđọc,nhưng
thiếtnghĩlàvớinhữngbạnđọcítcóthờigianđểđitracứuởcácthưviện,ắtcũngcóchútíchlợinhất
địnhnàođó.Cuốisách,chúngtôilậpbảnghướngdẫncáchchuyểnđổiâmdươnglịch,vàbảngtraniên
hiệucácđờivua(cókèmchữHán)sắpxếptheovầnchữcáicủatiếngViệt.
QuyểnsáchnhỏnàyđượcbiênsoạnngaytrongquátrìnhbiênsoạnbộViệtsửgiaithoại(8tập)vàmộtsố

côngtrìnhkhác.NếukhôngcósựđộngviênchântìnhvàmạnhmẽcủaNhàxuấtbảnGiáodụcvàsựcổvũ
củacácbậcđồngnghiệp,chúngtôikhócóthểhoànthànhcôngviệcđúngnhưdựkiếnbanđầu.Nhândịp
sáchđếnđượcvớibạnđọcgầnxa,chúngtôixinbàytỏlòngbiếtơnchânthànhcủamìnhđốivớiNhàxuất
bảnGiáodụcvàvớicácbậcđồngnghiệp,đặcbiệtlàhainhàsửhọclãothành:GiáosưTRẦNVĂN


GIÀUvàGiáosưLÊVĂNSÁU.Chúngtôicũnghivọnglàsẽnhậnđượcnhữngýkiếnđónggópcủabạn
đọc,đểkhicódịptáibản,chúngtôisẽsửachữa,làmchocuốnsáchnàyngàymộttốthơn.
ThànhphốHồChíMinh
ngày18-4-l993
NGUYỄNKHẮCTHUẦN


ChươngI-THẾTHỨCÁCTRIỀUVUATHỜISƠSỬỞVIỆT
NAM
I–VÀINIÊNĐẠICẦNBIẾTVỀTIỀNSỬỞVIỆTNAM
Trênđạithể,chúngtacóthểtạmchialịchsửdântộctathànhmấythờiđạilớnsauđây:
-Thờiđạitrướckhicónhànước(Tiềnsử).
-ThờiđạiHùngVương–AnDươngVương(Sơsử).
-ThờiđạibịphongkiếnTrungQuốcđôhộ(Bắcthuộc).
-Thờiđạiđộclậpvàtựchủ.
-ThờiđạibịthựcdânPhápthốngtrị(Phápthuộc).
-Thờiđạihiệnđại(từCáchmạngThángTámđếnnay).
Chươngnàynóivềthếthứcáctriềuvuathờisơsử,nhưngđểdễhìnhdungvềkhungthờigiancủathờisơ
sử,chúngtôicungcấpthêmvàiniênđạicầnbiếtvềtiềnsửởViệtNamnhưsau:
1-Cáchđâykhoảng30vạnnăm:Người-vượnđácómặttrênlãnhthổnướcta.Họđểlạidấutíchở
cáchangThẩmHaivàThẩmKhuyên(LạngSơn).
2-ThờikìđồđáởViệtNam:Mởđầucáchnaykhoảng30vạnnămvàkếtthúccáchnaykhoảng4ngàn
nămvớicácnềnvănhoátiêubiểusauđây:
-Đồđácũ:Chấmdứtcáchnaykhoảngtrênmộtvạnnăm.HainềnvănhoáđồđácũnổibậtnhấtlàNúiĐọ

(ThanhHoá)vàSơnVi(PhúThọ).
-Đồđágiữa:BaohàmtoànbộlịchsửpháttriểncủanềnvănhoáHoàBình,mởđầucáchnaykhoảngtrên
mộtvạnnămvàkếtthúccáchnaykhoảnggầnmộtvạnnăm.CũngcóngườigọivănhoáHoàBìnhlàvăn
hoáđồđámớitrướcgốm.
-Đồđámới:Mởđầucáchnaykhoảnggầnmộtvạnnămvàkếtthúccáchnaykhoảngbốnngànnăm,với
cácnềnvănhoáquantrọngsauđây:
•VănhoáBắcSơn(LạngSơn):sơkì.
•VănhoáQuỳnhVăn(NghệAn):trungkì.
•VănhoáHạLong(QuảngNinh):hậukì.
•VănhoáPhùngNguyên(PhúThọ):đỉnhcaotộtcùngcủathờiđạiđồđávàlàsơkìcủathờidạiđồđồng.
3-ThờikìđồđồngởViệtNam


-Sơkì:VănhoáPhùngNguyên(PhúThọ),cáchnaykhoảng4ngànnăm.
-Trungkì:VănhoáĐồngĐậu(PhúThọ),cáchnaykhoảng3ngànnăm.
-Hậukì:VănhoáGòMun(PhúThọ),cáchnaygần3ngànnăm.
ĐỉnhcaotộtcùngcủathờikìđồđồngởViệtNamlàvănhoáĐôngSơn(ThanhHoá),cóniênđạicáchnay
khoảnghơn2500năm.Từkhibướcvàothờikìđồđồng,xãhộinguyênthuỷởnướctachuyểnhoángàymột
mạnhmẽ,đểrồiđếnvănhoáĐôngSơn,nhànướcđãxuấthiện.Nhưvậy,cóhaivấnđềquantrọngcầnlưu
ý:mộtlàtiềnsửViệtNambaohàmtoànbộthờikìđồđácộngvớitoànbộthờikìđồđồng;hailàcáchđây
bốnngànnăm,vớisựcómặtcủađồđồng,xãhộinguyênthuỷởnướctađãchuyểnhoángàycàngmạnhmẽ,
nhưngtiềnsửởnướctachỉthựcsựcáochungtừvănhoáĐôngSơn,cáchnaykhoảng2500nămmàthôi.
Đâylàđiểmkhácbiệtcănbảnnhấtvềniênđại,giữaghichépcủasửcũ(trừbộĐạiViệtsửlược)vớikết
quảnghiêncứucủagiớisửhọchiệnnay.
Nóikháchơn,sơsửởViệtNamchỉthựcsựmởđầutừvănhoáĐôngSn,cáchngàynaykhoảngtrêndưới
2500nămmàthôi.
II-THẾTHỨTHỜIHÙNGVƯƠNG
1-LãnhthổnướcVănLangcủacácvuaHùng
NướcVănLangcủacácvuaHùnglàmộtsựthậtcủalịchsửViệtNam.SáchĐạiViệtsửkítoànthưlàbộ
chínhsửđầutiêncủanướctachépvềVănLang,vàtheođóthìnướcVănLang“ĐônggiápNamHải,tây

giápBaThục,bắcgiápHồĐộngĐình,namgiápnướcHồTôn”(1).
NamHảitứcbiểnĐông.NướcBaThụclàmộtvươngquốccổ,cólãnhthổnaylàvùngtỉnhTứXuyên
(TrungQuốc).HồĐộngĐìnhlàmộtthắngcảnhnổitiếngởtỉnhHồNam(TrungQuốc).Và,cùngvới
Chăm-pa,ChiêmThành,HoànVương…HồTônlàmộttrongnhữngtêngọiquốcgiacủangườiChăm.
Quốcgianàyđạiđể,cólãnhthổtươngứngvớivùngtừQuảngBìnhđếnBìnhThuậncủanướctangàynay.
GiangsơnrộnglớnnóitrêncólẽkhôngphảilàcủariêngVănLangmàlàcủachungcáctộcngườithuộc
BáchViệt.ĐiềuđánglưuýlàsửcũvừapháchọamộtbiêncươngbaolachoVănLang,lạivừathốngkê
được15bộ(2)màđịachỉcủa15bộđólạinằmrảiráctrênvùngđấttươngứngvớilãnhthổcủanướcta
từtỉnhThừaThiên–HuếtrởravàlansangmộtítởhaitỉnhcủaTrungQuốclàQuảngĐông,QuảngTây.
ChúngtakhôngcótàiliệuđángtincậynàovềdânsốcủanướcVănLang,nhưngdựatrêncơsởthốngkê
hộtịchcủanhàHánthốngtrịsaunàyvàcăncứvàomộtsốcơsởkhác,cácnhànghiêncứuđoánđịnhrằng,
dânsốnướctathờiVănLangángchừngmộttriệungười.
2-ThếthứthờiHùngVương
a–HùngVươnglàgì?
CácnhànghiêncứuhiệnnaychorằngtêngọiHùngVươnggồmhaithànhtốkhácnhau.Thànhtốthứnhất
làHùng.ThànhtốnàycóthểlàdophiênâmHánViệtmộttừViệtcổnàođó,cóngữâmvàngữnghĩagần
vớichữKun,KhunhayKhuntzcủađồngbàocácdântộcanhemnhư:Mường,TháivàMun-đa.Trong
đồngbàocácdântộcanhemnóitrên,nhữngtừnhưKun,Khun,Khuntzđềucónghĩalàtrưởng,thủlĩnh,
ngườiđứngđầu.ThànhtốthứhaicủaHùngVươnglàVương.Thànhtốnàyhoàntoàndongườichépsử


đờisauthêmvào,cốtđểchỉrằng,thủlĩnhhayngườiđứngđầu(Hùng)làcủacảnước.Ngườiđứngđầu
quốcgiathìkhôngđếcũngvươngmàthôi.
Tómlại,HùngVươnglàtêncủamộtchứcdanh,hìnhthànhdophiênámmộttừViệtcổnàođó.
b-Cóhaykhôngcó18đờiHùngVương?
Cácbộsửcũđềuchéprằng,mởđầulịchsửnướctalàhọHồngBàng.MởđầuhọHồngBànglàKinh
DươngVương(tứcLộcTục),làmvuanướcXíchQuỷ.KinhDươngVươnglấycongáicủaĐộngĐình
QuânlàThầnLong,sinhraLạcLongQuân(tứcSùngLãm).LạcLongQuânlấyÂuCơ,sinhra100người
con.Sau,contrưởngcủaLạcLongQuânđượcphonglàmHùngVươngHùngtriềungọcphảchohayhọ
HồngBàngtruyềnđược18đời,gồm:

1-HùngDương(tứcLộcTục).
2-HùngHiền(tứcSùngLãm).
3-HùngLân.
4-HùngViệp.
5-HùngHy.
6-HùngHuy.
7-HùngChiêu.
8-HùngVỹ.
9-HùngĐịnh.
10-HùngHy(3).
11-HùngTrinh.
12-HùngVõ.
13-HùngViệt.
14-HùngAnh.
15-HùngTriều.
16-HùngTạo.
17-HùngNghị.
18-HùngDuệ.
18đờinốinhautrịvì2622năm(từnăm2879trướccôngnguyênđếnnăm258trướccôngnguyên).Đólà


nhữngconsốrấtkhóthuyếtphụcngườiđọc.Nhiềunhànghiêncứuchorằng,vớingườiViệt,số9làsố
thiêng,cácbộisốcủasố9(như18,36,72,99v.v…)cũnglànhữngsốthiêngtươngtựnhưvậy.Chonên,
consố18đờiHùngVươngmàHùngtriềungọcphảnóitớicũngchỉlàconsốướclệ,biểutượngcủamộtý
niệmthiêngliêngnàođó.
Tráivớighichépcủachínhsửcũvàcáctàiliệudãsửkhác,cácnhànghiêncứuchorằng,nướcVănLang
củacácvuaHùngchỉtồntạitrongkhoảng300năm,vàniênđạitanrãlàkhoảngnăm208trướccông
nguyênchứkhôngphảilànăm258trướccôngnguyên.Với300năm,consố18đờivuaHùnglàconsốdễ
chấpnhận.Tuynhiên,cũngkhôngvìthếmàkhẳngđịnhrằngnướcVănLangthựcsựcóđúng18đờivua
Hùngnốitiếpnhautrịvì.

Tómlại,nướcVănLanglàmộtthựcthểcóthậtcủalịchsửnướcta,nhưngVănLangchỉtồntạitrướcsau
trongkhoảngbatrămnămvàconsố18đờiHùngVươngchođếnnayvẫnlàconsốcủahuyềnsử.
III-THỜIANDƯƠNGVƯƠNG
1-NướcÂuLạccủaAnDươngVương
Trongsửcũ,nướcÂuLạccóniênđạitồntạitừnăm258trướccôngnguyênđếnnăm208trướccông
nguyên,cộnglà50năm.Lậpbảngđốichiếuvănbảncủacácbộsửcũ,cácnhàsửhọchiệnnaychorằng,
cảniênđạimởđầulẫnniênđạikếtthúcnóitrênđềukhôngđúng.Kếtquảnghiêncứumớinhấtchothấy
nướcÂuLạccủaAnDươngVươngchỉtồntạitrongkhoảng30năm,từnăm208trướccôngnguyênđến
năm179trướccôngnguyên.
Cũngtrongsửcũ,nhânvậtAnDươngVươngbịcoilà“ngoạinhập”(4).Kếtquảnghiêncứuhiệnnaycho
thấyThụcPhánAnDươngVươngkhôngphảilàngườicónguồngốcngoạilaimàlàngườicónguồngốc
bảnđịa.Tuynhiên,bảnquáncụthểcủaAnDươngVươnghiệnnayvẫnchưaxácđịnhđượcchínhxác.
NhiềungườiđoánđịnhrằngrấtcóthểThụcPhánsinhtrưởngởvùngViệtBắcngàynay.
LãnhthổcủaÂuLạccũngchínhlàlãnhthổcủaVănLang,khácchăngchỉlànhànướcÂuLạcgiàunăng
lựcquảnlíđấtđaivàquảnlídâncưhơnnhànướcVănLangmàthôi.
KinhđôcủaÂuLạclàCổLoa(nayởngoạithànhHàNội).DấutíchcủakinhđôCổLoanàyvẫncòn.
(Xemhình).


Hình1-BảnđồCổLoa
2-VuacủaÂuLạc
NướcÂuLạcchỉcómộtđờivua,đólàAnDươngVương.Nhàvuasinhnămnàokhôngrõ,chỉbiếtông
mấtvàonăm179trướccôngnguyên.TruyềnthuyếtnóiôngmấttạiNghệAn.Tụctruyền,đềnConCôông
(tứcconCông)ởMộDạ(NghệAn)chínhlàđềnthờAnDươngVương.
AnDươngVươngmấtvìthấtbạitrongcuộcchiếnđấuchốngquânNamViệtxâmlăng.
---------------------------------Chúthích:
(1)Ngoạikỉ.quyển1,tờ3-a.
(2)Tên15bộđótheoĐạiViệtsửkítoànthưlà:VănLang.GiaoChỉ,VũĐịnh,VũNinh.LụcHải.Ninh
Hải,TânHưng,PhúcLộc,ChuDiên,DươngTuyền,CửuChân,HoàiHoan,CửuĐức,ViệtThườngvà
BìnhVăn.

CácsáchkhácnhưĐạiViệtsửlược,LĩnhNamchíchquái,ỨcTraidưđịachív.v…cũngchépconsố15
bộnhưngtêncủacácbộcókhácchútít.
(3)TuycùngđọclàHynhưngmặtchữHáncủahaichữHynàyhoàntoànkhácnhau.
(4)xemĐạiViệtsửkítoànthư(Ngoạikỉquyển1).


Chương2-THẾTHỨTHỜIBẮCTHUỘC(179trướccôngnguyên
đến905)
I-TIỂUDẪN
1-Trướchết,chúngtôicoinăm179trướccôngnguyênlànămmởđầuvànăm905lànămkếtthúccủa
thờikìBắcthuộc.Trongkhoảngthờigianhơnmộtngànnămđó,cũngcólúcnhândântađãgiànhđược
độclập,nhưngđóchỉlànềnđộclậprấtyếuớtvàtạmthời,chonên,toànbộkhungthờigiantửnăm179
trướccôngnguyênđếnnăm905đềuthuộcvềthờiBắcthuộc.
2-XétchínhquyềnđôhộcủacáctriềuđạiphongkiếnTrungQuốc,chúngtôithấycósựkhácbiệtgiữa
danhnghĩavàthựcchất.Vềdanhnghĩa,mỗiquanđôhộđềunhậnphẩmtướccủamộttriềuđìnhcụthểnào
đấy,nhưngvềthựcchất,cónhữngquanđôhộlàmviệcchohaitriềuđạikhácnhau,lạicũngcónhữngquan
đôhộâmthầmxâydựngchomìnhcảmộthệthốngchínhquyềncátcứriêng.Nhiềunhànghiêncứugọiđó
làlựclitâmchínhtrị.Bởithựctếđó,bảngthếthứthờiBắcthuộcchỉcómộtýnghĩarấttươngđốimàthôi.
3-Vềdanhmụccácquanđôhộcủacáctriều,sửcũchépkhôngrõràng,đólàchưanóicósựsaibiệtlẫn
nhau.Cónhữngquan,tiếnglàđôhộtoàncõinướctanhưngthựcthìhọchưatừngtớinướcta.Cónhững
quan,tiếnglàđôhôtrongphạmvimộtquận,nhưngthựcthìquyềnhànhcủahọgầnnhưtoảrộngkhắptoàn
cõi.
Trướctìnhhìnhđó,chúngtôichéprađâytấtcảnhữngquanđôhộnàođượcsửcũnhắctới,khôngphân
biệtđólàthứsửhaytháithú.
4-SáchnàytrìnhbàythếthứcáctriềuvuaViệtNam,dovậy,phầnthếthứthờiBắcthuộc,chúngtôitrình
bàylướtqua,cốtđểcungcấpmộtýniệmbanđầuhơnlàcungcấpnhữngtưliệulịchsửđầyđủvềthờiBắc
thuộc.
II-THẾTHỨCHÍNHQUYỀNĐÔHỘCỦANAMVIỆT
Năm208trướccôngnguyên,nhânnhàTầnsụpđổ,mộtviêntướngtrongđạoquânnamchinhcủanhàTần
làTriệuĐàđãchiếmcứvùngLĩnhNam(TrungQuốc)vàsauđólậpranướcNamViệt.Ngaykhivừamới

lênngôi,TriệuĐàđãnhiềulầnxuaquânsangtấncôngxâmlượcÂuLạc.Nhưngtấtcảnhữngcuộctấn
côngđóđềubịquânđộicủaAnDươngVươngđẩylùi.Sau,TriệuĐàdùngkếhônnhân,chocontrailà
TrọngThuỷlấycongáicủaAnDươngVươnglàMỵChâuvàchoTrọngThuỷởrểtạiÂuLạc.Từđó,An
DươngVươngmấtcảnhgiác,rốtcuộc,bịTriệuĐàbấtngờđánhbạivàcướpnướckểtừnăm179trước
côngnguyên.
1-TRIỆUVŨĐẾ(206đến137trướccôngnguyên)
Họ,tên:TriệuĐà.
-Nguyênquán:ChânĐịnh(HàBắc,TrungQuốc).
-Thốngtrịnướcta42năm(từnăm179đếnnăm137trướccôngnguyên).
-MấtnămGiápThìn(137trướccôngnguyên),thọ120tuổi(1).


-KhôngthấysửchépviệcTriệuĐàđặtniênhiệu.2-TRIỆUVĂNVƯƠNG
(136đến125trướccôngnguyên)
-Họ,tên:TriệuHồ(concủaTrọngThuỷ,cháunộicủaTriệuĐà).
-LênngôinămẤtTị(136trướccôngnguyên).
-Ởngôi(vàthốngtrịnướcta)11năm,từnăm136đếnnăm125trướccôngnguyên.
-MấtnămBínhThìn(125trướccôngnguyên),thọ51tuổi.
-KhôngthấysửchépviệcTriệuHồđặtniênhiệu.3-TRIỆUMINHVƯƠNG
(124đến113trướccôngnguyên)
-Họ,tên:TriệuAnhTề(contrưởngcủaTriệuHồ).
-Ởngôi(vàthốngtrịnướcta)11năm,từnăm124đếnnăm113trướccôngnguyên.
-MấtnămMậuThìn(113trướccôngnguyên).
-KhôngthấysửchépviệcTriệuAnhTềđặtniênhiệu.4-TRIỆUAIVƯƠNG
(112trướccôngnguyên)
-Họ,tên:TriệuHưng(conthứcủaTriệuAnhTề).
-Ởngôi(vàthốngtrịnướcta)nămKỉTị(112trướccôngnguyên).
-ChếtvìbịquantểtướnglàLữGiagiết.5-THUẬTDƯƠNG
VƯƠNG(111trướccôngnguyên)
-Họ,tên:TriệuKiếnĐức(contrưởngcủaTriệuAnhTề,anhcủaTriệuHưng,mẹlàngườiViệtnhưng

khôngrõhọtên).
-Ởngôi(vàthốngtrịnướcta)nămCanhNgọ(111trướccôngnguyên).
-BịnhàTâyHánđánhđổnăm111trướccôngnguyên,sausốngchếtthếnàokhôngrõ.
-KhôngthấysửchépviệcTriệuKiếnĐứcđặtniênhiệu.
III-THẾTHỨCHÍNHQUYỀNĐÔHỘTHỜILƯỠNGHÁN
1-VàinétvềlãnhthổvàdâncưcủanướcnhàthờibịnhàHánđôhộ
Thờicổđại,TrungQuốccóđếnhaitriềuHánkhácnhau.MộtlàTiềnHán(hayTâyHán),khởiđầulàLưu
Bang(HánCaoTổ)tồntạitừnăm206trướccôngnguyênđếnnămthứ8saucôngnguyên.HailàHậuHán
(hayĐôngHán),khởiđầulàLưuTú(HánQuangVõ)tồntạitừnămthứ25đếnnăm220saucôngnguyên.
GiữahaitriềuTâyvàĐôngHánlàtriềuTân(từnămthứ8đếnnămthứ25saucôngnguyên).Dodấuấn
củanhàTânrấtmờnhạt,cácnhànghiêncứuthườnggọichungtoànbộkhoảngthờigianlịchsửtừnăm208
trướccôugnguyênđếnnăm220saucôngnguyênlàthờilưỡngHán.


NộithânlịchsửTrungQuốcthờilưỡngHáncórấtnhiềubiếncốlớnuhỏkhácnhau,nhưngđốivớinước
tamưuđồchungcủachủnghĩabànhtrướngđạiHánvẫnkhônghềthayđổi.
TâyHáncũngnhưĐôngHánđềucoinướctalàmộtbộphậnlãnhthổcủaTrungQuốcvàchianướctalàm
baquận:GiaoChỉ,CửuChânvàNhậtNam.Sauđâylàvàiconsốvềdâncưcủanướctatheothốngkêcủa
sửsáchTrungQuốc.
a-DânsốnướctathờiTâyHán(theoTiềnHánthư)
Tênquận
GiaoChỉ
CửuChân
NhậtNam

Tổngsốhộ
92440hộ
35742hộ
15460hộ

Tổngsốdân
746237người
166113người
69485người

b-DânsốnướctathờiĐôngHán(theoHậuHánthư)
Tênquận
GiaoChỉ
CửuChân
NhậtNam

Tổngsốhộ
Khônggiấyphép
46513hộ
18263hộ

Tổngsốdân
Khônggiấyphép
209894người
100676người

Consốthốngkêtrênđâytấtnhiênlàkhôngđầyđủ,bởilẽchínhquyềnđôhộphảitiếnhànhđiềutradânsố
trongđiềukiệnnhândântaliêntụcnổidậyđấutranhdướinhiềuhìnhthứcvàquymôkhácnhau.
Cólẽvàođầucôngnguyên,dânsốnướctaángchừnghơnmộttriệungười.
2-DanhsáchquanđôhộcủaTrungQuốcởnướctathờilưỡngHán
BabộsửcổnhấtcủanướctacóchépdanhsáchquanđôhộcủaTrungQuốcởnướctalàAnNamchí
lược(quyển7),ĐạiViệtsửlược(quyển1)vàĐạiViệtsửkítoànthư(ngoạikỉ,quyển3,4và5).Trong
babộsửnóitrên,AnNamchílượclàbộghichépnhiềuhơncả.Dướiđâylàdanhsáchtổnghợptừbabộ
sửnóitrên.

01-ThạchĐới
02-ChuChương
03-NgụyLãng
04-ĐặngHuân
05-ÍchCưXương
06-ĐặngNhượng


07-TíchQuang
08-NhâmDiên
09-TôĐịnh
10-MãViện
11-LýThiện
12-TrươngKhôi
13-HồCống
14-PhànDiễn
15-TrươngKiều
16-ChúcLương
17-ChuXưởng
18-HạPhương
19-DươngPhò
20-NgôThức
21-NgụyLãng(?)
22-ChúcĐiềm
23-CátKỳ
24-ĐinhCung
25-NguThiều
26-LưuTháo
27-ChuNgung
28-ChuTuấn

29-GiảTông
30-ChuThặng
31-KiếnLan


32-LạiTiên
33-HoàngCái
34-ĐamManh
35-ChuPhù
36-TrươngTân
37-LạiCung
38-KyVôHạp
39-ChuTrị
40-SỹNhiếp
41-SỹHuy
42-TrầnThời

Trongdanhsách42quanđôhộnóitrên,cóNgụyLãngthấychéphailần,trướcsaucáchnhaugầnhaitrăm
năm,cóthểlàdotìnhcờtrùngtênchăug?RấttiếclàsửTrungQuốcchépviệcnàycũngrấttảnmạn,khó
kiểmchứngmộtcáchchínhxácCũngcầnnóithêmrằng,danhsáchtrênvừacóthứsửlẫntháithú.Thứsử
làchứctrôngcoicảbaquận,danhtuylớnmàquyềnlựcthựctếlạikhôngbaonhiêu.Ngượclạitháithúlà
quancoimộtquận,nhưngquyềnhànhrấtlớn,đôikhicònvượtrakhỏiphạmvicủaquận.Ngoàira,cũng
cóquanđôhộtiếnglàđượcsangcaitrịnướcta,nhưngvìnhiềulídokhácnhau,chúngchưahềđặtchân
lênđấtnướcta.Mộtlầnnữa,chúngtôixinđượclưuýrằng,danhsáchnàychỉcóýnghĩahếtsứctương
đốimàthôi.
IV-THẾTHỨCHÍNHQUYỀNĐÔHỘCỦAPHONGKIẾNTRUNGQUỐCTHỜITHUỘC
NGÔ
1-NhàNgôthaynhàHánthốngtrịnướcta
CuốithếkỉthứII,nhàĐôngHánsụpđổ,TrungQuốcbướcvàothờikìhỗnchiếnrấttươngtàn,sửgọiđó
làthờiTamQuốc.TrongthờihỗnchiếnTamQuốc(Ngô,ThụcvàNguỵ),nhàNgôthốngtrịnướcta.Nhà

NgôđổigọinướctalàGiaoChâuvàtrêndanhnghĩa,chínhquyềnđôhộcủanhàNgôkéodàitừnăm220
đếnnăm280.
Theoquyluậttăngtrưởngtựnhiên,dânsốnướctathờithuộcNgôđônghơnthờithuộcHán,nhưngđóchỉ
làsuyluậnTàiliệuquantrongnhấtviếtvềthờithuộcNgôlàTamQuốcChí,phầnNgôChícủaTrầnThọ
(TrungQuốc).Tiếcthay,ghichépcủaTrầnThọvềvấnđềnàyrấttảnmạnvàkhôngrõràngnênchúngtôi
chưathểnắmđượcdânsốcụthểcủanướctathờithuộcNgô.
2-DanhsáchquanđôhộthờithuộcNgô


01-ĐớiLương
02-BộChất
03-LữĐại
04-TiếtTông
05-LụcDận(tứcLụcDoãn)
06-ĐặngTuân
07-LữHưng
08-NgôHưng
09-HoắcDặc
10-MãDung
11-TônTư
12-TrầnTập
13-NguPhiếm
14-CốcLăng
15-KyVôHậu
16-TuTắc(tứcDươngTắc)
17-LưuTuấn
18-HấnTông
19-MaoQuýnh
20-ĐổngNguyên
21-SoánCốc

22-MạnhCán
23-ĐàoHoàng
24-NgôNgạn
25-CốBí


26-CốSâm
27-CốThọ
28-ĐàoOai
29-ĐàoThục
30-ĐàoTuy
31-ĐàoKhản
Trongdanhsách31ngườinóitrêncóhaidònghọnốinhaulàmquanđôhộ,đólàhọCốvàhọĐào.Danh
nghĩa,họlàquancủanhàNgô,nhưngthựcchất,họlànhữngngườiđãâmthầmxâydựngcơđồcátcứ
riêng.
V-THẾTHỨCHÍNHQUYỀNĐÔHỘCỦAPHONGKIẾNTRUNGQUỐCTHỜITHUỘCTẤN
1-NhàTấnthaynhàNgôthốngtrịnướcta
CuốithếkỉthứIII,nhàTấnthốngnhấtđượcTrungQuốcvàthaynhàNgôthốngtrịnướcta.Cũngnhưnhà
Ngô,nhàTấngọinướctalàGiaoChâu.
TheoTấnthư,đấtGiaoChâuthờithuộcTấncótấtcả25600hộ.Tấnthưchỉghisốhộchứkhôngghisố
người,vàtheochúngtôi,consốnóitrêncólẽcònnhỏhơnnhiềusovớisốhộthựctế.
Trêndanhnghĩa,nhàTấnthốngtrịnướctatừnăm280đếnnăm420.
2-DanhsáchquanđôhộcủaphongkiếnTrungQuốcthờithuộcTấn
01-VươngĐôn
02-VươngCơ
03-LươngThạc
04-VươngLượng
05-BiệnTriền
06-ChửĐào
07-TrươngLiễn

08-NguyễnPhóng
09-HạHầuLãm
10-ChuPhiên


11-DươngBình
12-NguyễnPhu
13-ÔnPhóngChi
14-ĐỗBảo
15-ĐằngHàm
16-CátHồng
17-LýTốn
18-PhóVĩnh
19-ĐỗViện
20-ĐỗTuệĐộ
21-ĐỗHoànhVăn
22-ĐằngTốn
VI-THẾTHỨCHÍNHQUYỀNĐÔHỘCỦAPHONGKIẾNTRUNGQUỐCTHỜITHUỘC
NAMTRIỀU
1-NamTriềuthaythếnhàTấnthốngtrịnướcta
ĐầuthếkỉthứV,TrungQuốclạibịloạnlạc.Mộtcụcdiệncátcứnguyhiểmmớiđãxuấthiện,sửgọiđólà
thờiNamBắcTriều.Thờinày,NamTriềuthốngtrịnướcta.Trêndanhnghĩa,NamTriều(gồm:Tống,Tề,
LươngvàTrần)tồntạitừnăm420đếnnăm589.Tuynhiên,đóchỉlàdanhnghĩa,vàởnướctaquyềnthống
trịcủaNamTriềuđãbịxoábỏkểtừnăm542bởithắnglợicủacuộckhởinghĩadoLýBônlãnhđạo.
CácsáchcủaTrungQuốcnhưTốngthư,NamTềthư…đềucóchépvềdânsốnướctathờithuộcNam
Triều,nhưngtàiliệutảnmạnvàkhôngđầyđủ,bởivậy,chúngtôikhônggiớithiệuởđây.
2-DanhsáchquandôhộcủaTrungQuốcthờithuộcNamTriều
01-VươngHuyChi
02-LưuNghĩaKhang
03-NguyễnDiChi

04-LưuMục
05-LưuBột
06-LýTrườngNhân


07-LýThúcHiến
08-ThẩmHoán
09-NguyễnPhiên
10-TrươngMụcChi
11-ĐàmHoàChi
12-HoànHoằng
13-PhòngPhápThừa
14-PhụcĐăngChi
15-LưuKhải
16-LýNguyênKhải
17-LýTắc
18-VươngNhiếp
19-TiêuTư
20-DươngPhiêu
21-TrầnBáTiên
22-LưuPhương
23-ÂuDươngHột
24-DươngTấn
25-DươngHưuPhố
VII-THẾTHỨCHÍNHQUYỀNĐÔHỘCỦAPHONGKIẾNTRUNGQUỐCTHỜITHUỘC
TUỲVÀĐƯỜNG
1-VàinétvềđấtnướcthờithuộcTuỳvàĐường
Năm581,nhàTuỳthốngnhấtđượcTrungQuốc,chấmdứtthờikìhỗnchiếnNamBắcTriều.Mườibanăm
sau(năm602),nhàTuỳchoquânsangxâmlượcnướcta.CuộckhángchiếnchốngquânTuỳdoLýPhậtTử
lãnhđạonhanhchóngbịthấtbại.NhàTuỳthốngtrịnướctakểtừđó.TheothốngkêcủaTuỳthư,dânsố

nướctathờithuộcTuỳ(từnăm602đếnnăm618)nhưsau:
-QuậnGiaoChỉ:30056hộ.


-QuậnCửuChân:16135hộ.
-QuậnNhậtNam:9915hộ.
Cộng56106hộ.
Từconsốtrên,chúngtacóthểướctínhrằngdânsốnướcthờithuộcTuỳkhoảnggầnhaitriệurưỡi.Cũng
cóthể,đólàconsốcòníthơnthựctế.Năm618,nhàĐườnglậtđổnhàTuỳthaynhàTuỳthốngtrịcảTrung
Quốcvànướcta.Năm678,nhàĐườnglậpraAnNamđôhộphủ.SửTrungQuốcquengọitalàAnNam
kểtừđó.ThờiĐường,nướctacó12châuởvùngđồngbằngvàtrungdu,41châukimi(châuràngbuộc
lỏnglẻo)ởvùngrừngnúi.Đườngthưcónóiđếndânsốcủanướctanhưngtưliệuvừatảnmạn,vừakhông
nhấtquánnênchúngtôikhônggiớithiệuởđây.
NhàĐườngthốngtrịnướctatừnăm618đếnnăm905.
2-DanhsáchquanlạiđôhộcủaTrungQuốcthờithuộcTuỳvàĐường
01-Lý(khôngrõtên)
02-KhâuHoà
03-LýĐạiLượng
04-LýThọ
05-LưTổThượng
06-LýĐạoHưng
07-LýĐạoNgạn
08-LýGiám
09-LiễuSởHiền
10-ĐỗChínhLuận
11-ĐậuĐứcMinh
12-NinhĐạt
13-ChửToạiLương
14-SàiTriếtUy
15-LangDưKhánh

16-LưuDiênHựu
17-KhúcLãm


18-TrươngThuận
19-TrươngBáNghi
20-LưuHựu
21-QuangSởKhách
22-TốngChiĐễ
23-ĐỗMinhCử
24-HàLýQuang
25-TrươngKhiêm
26-KhangKhiêm
27-TriềuHoành
28-PhụLươngGiao
29-CaoChínhBình
30-TrươngỨng
31-TriệuXương
32-BùiThái
33-TrươngChâu
34-MãTổng
35-TriệuQuân
36-LýTượngCổ
37-LýNguyênHỷ
38-LýNguyênGia
39-QuếTrọngVũ
40-BùiHànhLập
41-LýNguyênThiện
42-HànƯớc

43-MăThực
44-VũHồn
45-BùiNguyênHựu
46-ĐiềnTảo
47-VươngThức
48-ThôiCảnh
49-ĐiềnTàiHựu
50-ChuNhai
51-LýTrác
52-LýHộ
53-VươngKhoan
54-SáiTập
55-SáiKinh
56-TốngNhung
57-CaoBiền
58-CaoTầm
59-TăngCổn
60-TrươngNhẫn
61-KínhNgạnTông
62-ThôiLậpTín
63-ChuToànDục
64-ĐộcCôTổn
TrongdanhsáchkểtrêncóTriềuHoànhlàngườiNhậtBản.
VIII-THẾTHỨCÁCCHÍNHQUYỀNTỰCHỦĐƯỢCTHÀNHLẬPTRONGCÁCCUỘC
KHỞINGHĨACHỐNGBẮCTHUỘC
Từnăm179trướccôngnguyênđếnnăm905saucôngnguyên,trongsốnhữngdòngpháttriểnkhácnhau


củalịchsử,cóhaidòngđốinghịch,luônluôndiễnramộtcáchquyếtliệttrênđấtnướcta,đólàBắcthuộc

vàchốngBắcthuộc.DòngBắcthuộcđượcthểhiệnrõnétnhấtquaviệcthiếtlậpvàkhôngngừngcủngcố
hệthốngchínhquyềnđôhộngoạibang.Ngượclại,dòngchốngBắcthuộcđượcthểhiệntậptrungnhấtqua
hàngloạtnhữngcuộccôngpháchínhquyềnđôhộngoạibang,nhằmthiếtlậphệthốngchínhquyềnđộclập
vàtựchủ.Sauhơnmộtngànnămđốiđầukhôngkhoannhượng,cuốicùng,dòngthứhai–dòngchốngBắc
thuộc–đãthắng.
Thắnglợicủadòngthứhailàthắnglợicủacảmộtquátrìnhlâudàivàgiankhổ.Trongsuốtquátrìnhđô,
khôngítcáchệthốngchínhquyềnvớinhữngquymôvàtínhchấtkhácnhauđãđượclậpra.Gọiđólà
Triềuvua(gồmnhàvuavànhữngthiếtchếchínhtrịdovualậpra)theođúngnghĩacủatừnày,thìhẳn
nhiênlàcòncónhữngđiềucầnphảicânnhắc,nhưngrõràng,tấtcảnhữnghệthốngchínhquyềnấyđềulà
thànhtựutuyệtvờicủacuộcchiếnđấumộtmấtmộtcòn,đềuthựcsựlàtinhhoacủaýchíđộclậpvàtự
chủcủadântộcta.Xuấtpháttừnhậnthứcấy,chúngtôitrântrọnggiớithiệumộtsốchínhquyềntiêubiểu
nhất(dẫungườiđứngđầuchưaxưngtướchiệugìrõràng)đượcthànhlậptronghoặcsaunhữngcuộckhởi
nghĩachốngBắcthuộc.
1-ChínhquyềnTrưngNữVương(40-43)
-HuýlàTrưngTrắc,congáicủaLạctướngMêLinh.(ĐấtMêLinhnaythuộcvùnggiápgiớigiữaHàTây
vớiVĩnhPhúcvàngoạithànhHàNội).
-Thânsinhmấtsớm,TrưngTrắcvàemgáilàTrưngNhịđượcthânmẫulàbàManThiện(cũngcótruyền
thuyếtnóilàbàTrầnThịĐoan)nuôidưỡng.
-HiệnchưarõTrưngTrắcsinhnămnào,chỉbiếtkhiTôĐịnhđượcnhàĐôngHánsaisanglàmtháithúở
GiaoChỉ(năm34),thìTrưngTrắcđãtrưởngthànhvàkếthônvớicontraicủaLạctướngChuDiênlàThi
Sách(ĐấtChuDiênnaylàvùnggiápgiớigiữaHàTâyvớiHàNam).
-Bấygiờ,nhânlòngcămphẫncủanhândântađốivớichínhsáchthốngtrịtànbạocủanhàĐôngHán,lại
cũngnhânvìThiSáchbịtháithúTôĐịnhgiếthại,TrưngTrắcđãcùngemlàTrưngNhịvànhiềubậchào
kiệtkhác,phátđộngvàlãnhđạocuộckhởinghĩacóquymôrấtlớn.
-Khởinghĩabùngnổvàocuốinăm39đầunăm40vànhanhchóngđượcnhândâncảnướcnhấttềhưởng
ứng.TôĐịnhphảihốthoảngbỏchạyvềnước.
-Khiquânđôhộđãbịquétsạchkhỏibờcõi,HaiBàTrưngđãthànhlậpmộthệthốngchínhquyềnđộclập
vàtựchủ,sửgọiđólàchínhquyềnTrưngNữVương.
-ChínhquyềnTrưngNữVươngtồntạiđượctrongkhoảnggầnbanăm(từđầunăm40đếncuốinăm42,
đầunăm43).SửgiaLêVănHưu(1280-1322)viết:“TrưngTrắc,TrưngNhịlàđànbàmàhômộttiếng

cũngcóthểkhiếnđượccácquận:GiaoChỉ,CửuChân,NhậtNamvàHợpPhốcùng65thànhởLĩnhNgoại
hưởngứng,việcdựngnướcxưngvươngdễnhưtrởbàntay.XemthếcũngđủbiếthìnhthếđấtViệttacó
thểdựngđượcnghiệpbávương”.
-NhàĐôngHánđãphảicửtênlãotướngkhéttiếngtànbạovàdàydạnkinhnghiệmtrậnmạclàMãViện
sangđànápmớitiêudiệtđượclựclượngvàchínhquyềncủaHaiBàTrưng.
2-ChínhquyềncủaBàTriệu(248)