CHUYÊN đề DI TRUYỀN học NGƯỜI LUYỆN THI THPT QUỐC GIA môn SINH 12

Chuyên đề: Di truyền học ngời BDHSG, luyện thi vào lớp 10 THPT chuyên

CHUYấN : DI TRUYN HC NGI
A. KIN THC C BN
I. Nhng khú khn v thun li trong nghiờn cu di truyn ngi
1. Nhng khú khn
- Nhng khú khn chớnh:
+ Ngi sinh sn mun, ớt con, i sng ca mt cỏ th tng i di.
+ Vỡ lớ do xó hi, khụng th ỏp dng cỏc phng phỏp lai v gõy t bin i vi con ngi.
- Nhng khú khn khỏc:
+ B NST ca ngi cú nhiu NST; cỏc NST cú kớch thc nh, cha nhiu gen, ớt cú s sai khỏc v
hỡnh dng v kớch thc.
+ Do vn cũn cú s bt bỡnh ng trong xó hi nờn ó lm hn ch tim nng di truyn ca nhiu
ngi.
2. Nhng thun li
- Mi thnh tu ca khoa hc cui cựng cng nhm phc v cho li ớch ca con ngi cho nờn vic
nghiờn cu di truyn ngi khụng ch thu hỳt c mt s lng ln cỏc nh khoa hc, cỏc bỏc s, cỏc cụng ti
dc phm ... m cũn c u t nhng ngun kinh phớ ln.
- Qun th ngi cú s lng rt ln, hn na cỏc s liu liờn quan n y hc, nhõn chng hc, sinh
hc ngi c tớch lu theo thi gian ngy cng tng nờn cú th khai thỏc c nhiu d kin.
- Cú th s dng nhiu dng sinh vt khỏc nhau lm i tng mụ hỡnh nghiờn cu v ngi.
II. Mt s phng phỏp nghiờn cu di truyn ngi
1. Ph h v phng phỏp nghiờn cu ph h.
a. Ph h: Ph l s ghi chộp, h l cỏc th h, ph h l bn ghi chộp cỏc th h.
b. Nghiờn cu ph h
- Khỏi nim: Nghiờn cu ph h l phng phỏp theo dừi s di truyn ca mt tớnh trng nht nh
trờn nhng ngi thuc cựng mt dũng h qua nhiu th h xỏc nh c im di truyn ca tớnh trng ú.
- Mc ớch (ý ngha):
+ Xỏc nh tớnh trng do mt gen hay nhiu gen chi phi; gen quy nh tớnh trng l tri hay ln, nm
trờn NST thng hay NST gii tớnh, di truyn theo nhng quy lut di truyn no.
+ xut nhng li khuyờn phự hp trỏnh s xut hin cỏc tớnh trng xu, c bit l cỏc tt bnh

di truyn i sau.
- Kt qu: Bng phng phỏp nghiờn cu ph h, ngi ta ó xỏc nh c:
+ Cỏc tớnh trng: da en, mt nõu, mụi dy...l cỏc tớnh trng tri so vi cỏc tớnh trng da trng, mt
en, mụi mng...
+ Bnh mự mu v lc, bnh mỏu khú ụng l do nhng gen ln nm trờn NST gii tớnh X quy
nh, tt dớnh ngún tay s 2 v 3 l do gen nm trờn NST gii tớnh Y quy nh...
- u, nhc im:
+ u im: n gin, d thc hin, cho hiu qu cao.
+ Nhc im:
Cn theo dừi, ghi chộp cụng phu nờn tn nhiu thi gian.
Nu tớnh trng theo dừi thiu s ghi chộp y qua cỏc th h hoc s th h ớt thỡ kt
lun cú th khụng chớnh xỏc.
Khụng cú hiu qu i vi nhng bnh phỏt sinh do ri lon phiờn mó v dch mó vỡ nhng
bnh ny khụng liờn quan n kiu gen nờn khụng di truyn cho i sau (khụng thy c
qua cõy ph h).
- Mt s kớ hiu thng dựng trong nghiờn cu ph h:
+ Kớ hiu biu th gii tớnh: (hỡnh trũn)- ch n (b, m, ch gỏi, em gỏi, chỏu gỏi...), (hỡnh
vuụng)- ch nam (ụng, b, con trai, anh trai, em trai, chỏu trai...)
+ Kớ hiu biu th hai trng thỏi i lp lau ca cựng mt tớnh trng cựng mt gii v 2 gii:
Vớ d 1: kớ hiu biu th tớnh trng túc thng v túc qun nam v n:- nam túc thng,
- nam túc qun, - n túc thng, - n túc qun.
Vớ d 2: Kớ hiu biu th tớnh trng mt en v mt nõu nam v n: (HS t vit)
+ Kớ hiu biu thi s kt hụn hay cp v chng:
,
: Cp v chng cú tớnh trng ging nhau
,
: Cp v chng cú tớnh trng i lp nhau
+ Kớ hiu biu th i con ca mt cp v chng:
Giáo viên biên soạn: Nguyễn Văn Công Trờng THCS Đào S Tích Trực Ninh Nam Định
1

Chuyên đề: Di truyền học ngời BDHSG, luyện thi vào lớp 10 THPT chuyên
Anh ch em c sinh ra nhng ln sinh khỏc nhau:
Anh ch em ng sinh:
,
,
: ng sinh khỏc trng.

,
: ng sinh cựng trng
2. Tr ng sinh v phng phỏp nghiờn cu tr ng sinh
a. Tr ng sinh
- Khỏi nim: Tr ng sinh l nhng a tr cựng c sinh ra trong mt ln sinh ca 1 b m.
- Cỏc dng tr ng sinh:
+ Cn c vo s lng tr c sinh ra, ngi ta phõn bit tr ng sinh thnh cỏc dng nh: tr sinh
ụi, tr sinh ba, tr sinh t...
+ Cn c vo c ch hỡnh thnh, ngi ta phõn bit tr ng sinh thnh hai dng l: tr ng sinh cựng
trng v tr ng sinh khỏc trng, hay gp nht l dng tr sinh ụi cựng trng v tr sinh ụi khỏc trng.
- S s hỡnh thnh tr sinh ụi cựng trng v tr sinh ụi khỏc trng: (hỡnh 28.2 SGK trang 79)
Th tinh

Hp t phõn bo
Phụi
bo
tỏch
nhau

Phụi
C th

C th
ng sinh cựng trng

C th
C th
ng sinh khỏc trng

- Phõn bit tr ng sinh cựng trng v tr ng sinh khỏc trng:
c im phõn bit
Tr ng sinh cựng trng
Tr ng sinh khỏc trng
Do mt trng th tinh vi mt tinh Do hai hay nhiu trng c th tinh
trựng hỡnh thnh nờn mt hp t, trong vi hai hay nhiu tinh trựng vo cựng
nhng ln nguyờn phõn u tiờn hp mt thi im to ra hai hay nhiu
C ch hỡnh thnh
t to ra hai hay nhiu phụi bo, cỏc hp t tng ng, mi hp t phỏt
phụi bo tỏch nhau, mi phụi bo phỏt trin thnh mt tr.
trin thnh mt tr.
Cú kiu gen ging nhau nờn ging Thng cú kiu gen khỏc nhau nờn cú
Kiu gen v gii tớnh
nhau v gii tớnh
th cựng gii hoc khỏc gii
Rt ging nhau
Cú th ging hoc khỏc nhau v nhiu
Kiu hỡnh
chi tit (tớnh trng).
b. Nghiờn cu tr ng sinh.

- Khỏi nim: Nghiờn cu tr ng sinh l phng phỏp s dng tr ng sinh ỏnh giỏ vai trũ ca
kiu gen v vai trũ ca mụi trng i vi s hỡnh thnh tớnh trng, s nh hng khỏc nhau ca mụi trng
i vi tớnh trng s lng v tớnh trng cht lng cựng mt thi im sinh trng v phỏt trin.
- Mc ớch (ý ngha):
+ Nghiờn cu tr ng sinh giỳp ngi ta hiu rừ vai trũ ca kiu gen v vai trũ ca mụi trng i
vi s hỡnh thnh tớnh trng, s nh hng khỏc nhau ca mụi trng i vi tớnh trng s lng v tớnh trng
cht lng.
+ Nghiờn cu tr ng sinh cho thy, con ngi cng ging nh ng vt v thc vt, cú nhng tớnh
trng rt ớt hoc hu nh khụng chu nh hng ca mụi trng (do gen quy nh l ch yu) v cng cú
nhng tớnh trng chu nh hng nhiu ca mụi trng t nhiờn v xó hi nờn rt d b bin i.
- Kt qu: Qua nghiờn cu tr ng sinh, ngi ta nhn thy:
2

Giáo viên biên soạn: Nguyễn Văn Công Trờng THCS Đào S Tích Trực Ninh Nam Định


Chuyên đề: Di truyền học ngời BDHSG, luyện thi vào lớp 10 THPT chuyên
+ Nhng tớnh trng nh nhúm mỏu, mỏu khú ụng, mự mu, bch tng...hon ton ph thuc vo kiu
gen.
+ Nhng tớnh trng nh chiu cao, khi lng c th, trớ thụng minh... ph thuc c vo kiu gen ln
iu kin mụi trng.
III. Bnh v tt di truyn ngi
1. Khỏi nim bnh, tt di truyn
- Bnh, tt di truyn l bnh ca b mỏy di truyn ngi, gm nhng bnh, tt phỏt sinh do sai khỏc
trong cu trỳc hoc s lng NST, b gen hoc sai sút trong quỏ trỡnh hot ng ca gen.
- Bnh di truyn bao gm: cỏc ri lon chuyn hoỏ bn sinh, bnh min dch bm sinh, cỏc khi u bm
sinh, chm phỏt trin trớ tu bm sinh...
- Tt di truyn gm nhng bt thng hỡnh thỏi ln hoc nh, cú th biu hin ngay trong quỏ trỡnh
phỏt trin phụi thai, ngay t khi mi sinh ra hoc biu hin cỏc giai on mun hn nhng ó cú nguyờn
nhõn ngay t trc khi sinh.

2. Mt vi bnh di truyn ngi
a. Bnh ao
- B NST: Bnh nhõn cú 3 NST 21 b NST trong cỏc t bo sinh dng ca bnh nhõn cú 2n + 1 =
46 + 1 = 47 NST (bnh nhõn l th d bi dng th ba nhim).
- c im hỡnh thỏi (b ngoi): Bnh nhõn cú th l nam hoc n v cú cỏc biu hin nh: bộ, lựn, c
rt, mỏ ph, ming hi hỏ, li hi thố ra, mt hi sõu v mt mớ, khong cỏch gia hai mt xa nhau, ngún tay
ngn.
- c im sinh lớ: Bnh nhõn b si n bm sinh v khụng cú con.
- C ch hỡnh thnh bnh nhõn ao:
+ Trong quỏ trỡnh gim phõn - to giao t ca b hoc m hoc ca c b v m, mt s t bo sinh
dc, cp NST s 21 phõn li khụng bỡnh thng hoc khụng phõn li dn n to ra tinh trựng hoc trng cú 2
NST s 21 (giao t n +1).
+ Trong quỏ trỡnh th tinh, nu tinh trựng cú 2 NST s 21 kt hp c vi trng bỡnh thng (trng
n) hoc nu tinh trựng bỡnh thng (n) kt hp c vi trng cú 2 NST s 21 s to thnh hp t cú b NST
cha 3 NST s 21 t ú phỏt trin thnh bnh nhõn ao.
- S mụ t c ch hỡnh thnh bnh nhõn ao:
- Mi quan h gia t l tr mc bnh ao vi tui ca cỏc b m v nguyờn nhõn:
+ Mi quan h: Tui ca cỏc b m cng cao thỡ tn s sinh con mc bnh ao cng ln hay t l tr
mi sinh mc bnh ao tng theo tui ca cỏc b m.
+ Nguyờn nhõn: Tui ca cỏc b m cng cao thỡ cỏc cht c hi tớch lu trong c th cng nhiu v
t bo sinh dc cng lóo hoỏ dn n thng xy ra ri lon trong quỏ trỡnh gim phõn to trng, c bit l
nhng ri lon phõn li ca cp NST s 21.
- Bnh ao l loi bnh di truyn ph bin nht trong cỏc loi bnh di truyn ó gp ngi l vỡ:
+ Quỏ trỡnh gim phõn to giao t ca b, m c bit l ngi m khi tui ó cao d xy ra ri lon,
c bit l nhng ri lon phõn li ca cp NST s 21.
+ NST s 21 rt nh, cha ớt gen hn phn ln cỏc NST khỏc nờn s mt cn bng di truyn do tha 1
NST s 21 l ớt nghiờm trng hn nờn ngi bnh cũn sng c.
b. Bnh Tcn (OX hoc XO)
- B NST: Bnh nhõn ch cú 1 NST gii tớnh X b NST trong cỏc t bo sinh dng ca bnh nhõn
cú 2n 1 = 46 1 = 45 NST (th d bi dng 1 nhim)

- c im hỡnh thỏi (b ngoi): Bnh nhõn l n v cú cỏc biu hin nh: lựn, c ngn, tuyn vỳ
khụng phỏt trin, t cung nh.
- c im sinh lớ: Khụng cú kinh nguyt, thng mt trớ v khụng cú con.
- C ch hỡnh thnh bnh nhõn Tcn:
+ Trong quỏ trỡnh gim phõn - to giao t ca b hoc m hoc ca c b v m, mt s t bo sinh
dc, cp NST gii tớnh phõn li khụng bỡnh thng hoc khụng phõn li dn n to thnh cỏc giao t khụng cú
NST gii tớnh (giao t n - 1).
+ Trong quỏ trỡnh th tinh, nu giao t (trng hoc tinh trựng) khụng cú NST gii tớnh kt hp c
vi giao t bỡnh thng cú 1 NST gii tớnh X s to thnh hp t cú 1 NST gii tớnh X v phỏt trin thnh
bnh nhõn Tcn.
- S mụ t c ch hỡnh thnh bnh nhõn Tc n:
+ TH 1: Ri lon gim phõn m

Giáo viên biên soạn: Nguyễn Văn Công Trờng THCS Đào S Tích Trực Ninh Nam Định

3


Chuyên đề: Di truyền học ngời BDHSG, luyện thi vào lớp 10 THPT chuyên
P: (44A + XX)
x
(44A + XY)
G: (22A +XX), (22A + O)
(22A + X), (22A + Y)
F1:
(44A + XO) - Bnh nhõn tcn
+ TH 2: Ri lon gim phõn b (HS t vit)
c. Bnh bch tng v bnh cõm ic bm sinh
- Bnh bch tng:
+ Nguyờn nhõn gõy bnh: Do mt t bin gen ln dng ng hp t gõy ra.

+ Biu hin: Bnh nhõn cú da v túc mu trng, mt mu hng.
- Bnh cõm ic bm sinh:
+ Nguyờn nhõn gõy bnh: Do mt t bin gen ln khỏc tn ti dng ng hp t gõy ra
+ Biu hin: Bnh nhõn mt kh nng nghe v núi ngay t khi sinh ra
d. Mt s bnh, hi chng di truyn khỏc
- Bnh thiu mỏu hng cu hỡnh lim: Bnh ny do gen t bin tri kớ hiu l HbS nm trờn NST
thng gõy nờn, ngi bnh cú th b t vong khi kiu gen trng thỏi ng hp tri (HbSHbS).
- Bnh ung th mỏu do NST s 21 b t bin mt on gõy nờn.
- Bnh mự mu (thng l mu v mu lc): Bnh do mt t bin gen ln nm trờn NST gii tớnh
X gõy nờn, bnh nhõn khụng nhn bit v phõn bit c mu v mu lc.
- Hi chng Patau: Bnh nhõn cú 3 NST s 13 vi kiu hỡnh: u nh, st mụi ti 75%, tai thp v
bin dng.
- Hi chng Etuụt: Bnh nhõn cú 3 NST s 18 vi kiu hỡnh: trỏn bộ, khe mt hp, cng tay gp vo
cỏnh tay
- Hi chng Claiphent (XXY): Bnh nhõn l nam,chõn tay di, thõn cao khụng bỡnh thng, tinh
hon nh, si n, khụng cú con.
- Hi chng siờu n (3X XXX): Bnh nhõn l n, bung trng v d con khụng phỏt trin, thng
ri lon kinh nguyt, khú cú con.
3. Mt vi tt di truyn ngi
- Mt vi tt di truyn do t bin NST gõy ra nh: tt khe h mụi hm, bn tay mt mt s ngún,
bn chõn mt ngún v dớnh ngún, bn tay nhiu ngún.
- Mt s tt do t bin gen tri gõy ra nh: xng chi ngn, bn chõn cú nhiu ngún.
4. Nguyờn nhõn v bin phỏp hn ch s phỏt sinh cỏc tt bnh di truyn ngi
- Nguyờn nhõn:
+ Do nh hng ca cỏc tỏc nhõn vt lớ v hoỏ hc trong t nhiờn.
+ Do ụ nhim mụi trng.
+ Do ri lon quỏ trỡnh trao i cht ni bo.
- Bin phỏp:
+ u tranh chng sn xut, th, s dng v khớ ht nhõn, v khớ hoỏ hc v cỏc hnh vi gõy ụ nhim
mụi trng.

+ S dng ỳng quy cỏch cỏc loi thuc tr sõu, dit c di, thuc cha bnh, m phm.
+ Hn ch kt hụn gia nhng ngi cú nguy c mang gen gõy cỏc tt, bnh di truyn hoc hn ch
sinh con ca cỏc v chng núi trờn.
IV. Di truyn hc vi con ngi
1. Di truyn y hc t vn
- Khỏi nim: Di truyn y hc t vn l mt lnh vc mi ca Di truyn hc c hỡnh thnh trờn c s
nhng thnh tu v Di truyn ngi v Di truyn Y hc.
- Chc nng ca Di truyn y hc t vn:Chn oỏn, cung cp thụng tin v cho li khuyờn liờn quan
n cỏc bnh v tt di truyn.
2. Di truyn hc vi hụn nhõn v k hoch hoỏ gia ỡnh
Mt s quy nh trong lut hụn nhõn v gia ỡnh
C s di truyn hc
- Nhng ngi cú quan h hut thng trong - Nhng ngi cú quan h huyt thng trong vũng 3 i
vũng 3 i khụng c kt hụn vi nhau
cú s sai khỏc v mt di truyn ớt, do ú nu kt hụn vi
nhau s to c hi cho cỏc gen ln cú hi gp nhau th
ng hp t ú cú th lm cho th h con b cht non
hoc mc cỏc tt bnh di truyn gõy suy thoỏi nũi ging
- Hụn nhõn mt v, mt chng (nam gii ch - T l nam/n tui kt hụn v cú kh nng sinh sn
4

Giáo viên biên soạn: Nguyễn Văn Công Trờng THCS Đào S Tích Trực Ninh Nam Định


Chuyên đề: Di truyền học ngời BDHSG, luyện thi vào lớp 10 THPT chuyên
c ly mt v, n gii ch c ly 1 chng) tt ( tui t 18 35) l 1 : 1
- Cm chn oỏn gii tớnh thai nhi
- m bo cõn bng gii tớnh (t l nam/n sp x 1 :1)
- Ph n tui ó cao khụng nờn sinh con
- Vỡ d sinh ra nhng a tr mc cỏc tt, bnh di

truyn, c bit l bnh ao.
B. CU HI ễN TP PHN L THUYT.
Cõu 1: K tờn cỏc loi bin d cú th xut hin ngi, mi loi bin d hóy nờu 1 vớ d minh ho. Em cú
nhn xột gỡ v kh nng xut hin bin d ngi v sinh vt?
Cõu 2. Vic nghiờn cu di truyn ngi ó gp phi nhng khú khn gỡ? khc phc nhng khú khn ú,
ngi ta ó ỏp dng nhng phng phỏp no trong quỏ trỡnh nghiờn cu?
Cõu 3: Ti sao trong vic nghiờn cu di truyn ngi li phi ỏp dng cỏc phng phỏp khỏc vi vic nghiờn
cu di truyn ng vt v thc vt?
Cõu 4: Phng phỏp nghiờn cu ph h l gỡ? Ti sao ngi ta phi dựng phng phỏp nghiờn cu ph h
nghiờn cu s di truyn mt s tớnh trng ngi?
Cõu 5: Th no l tr ng sinh? Tr ng sinh cựng trng v tr ng sinh khỏc trng khỏc nhau c bn
nhng im no? Phng phỏp nghiờn cu tr ng sinh cú vai trũ gỡ trong nghiờn cu di truyn ngi?
Cõu 6: Trỡnh by c ch hỡnh thnh tr ng sinh cựng trng. Ti sao cỏc tr ng sinh cựng trng u l nam
hoc u l n?
Cõu 7: Trỡnh by c ch hỡnh thnh tr ng sinh khỏc trng. Nhng a tr ng sinh khỏc trng cú th
khỏc nhau v gii tớnh hay khụng? Ti sao?
Cõu 8: Th no l nghiờn cu tr ng sinh? Nghiờn cu tr ng sinh cú ý ngha gỡ?
Cõu 9: So sỏnh bnh ao v bnh Tcn.
Cõu 10: Cú th nhn bit bnh nhõn ao v bnh nhõn Tcn qua cỏc c im hỡnh thỏi no?
Cõu 11: Nờu c im di truyn ca bnh bch tng, bnh cõm ic bm sinh, tt 6 ngún tay v tt xng chi
ngn ngi.
Cõu 12: Nờu nguyờn nhõn phỏt sinh cỏc tt, bnh di truyn ngi v mt s bin phỏp hn ch s phỏt sinh
cỏc tt, bnh ú.
Cõu 13: Th no l di truyn y hc t vn? Di truyn y hc t vn cú nhng chc nng gỡ?
Cõu 14: Cỏc quy nh Nam gii ch c ly 1 v, n gii ch c ly 1 chng; nhng ngi cú qua h
huyt thng trong vũng 3 i khụng c kt hụn vi nhau c ban hnh da trờn c s khoa hc no?
Cõu 15: Ti sao ph n khụng nờn sinh con tui ngoi 35? Ti sao cn phi u tranh chng ụ nhim
mụi trng?
Cõu 16: Ti sao Lut Hụn nhõn v gia ỡnh ca nc ta li cú quy nh nhng ngi cú quan h huyt
thng trong vũng 3 i khụng c kt hụn vi nhau, trong khi ú li cho phộp nhng ngi cú quan h

huyt thng t i th 4 tr i c kt hụn vi nhau?
Cõu 17: Ti sao nhng ngi mc bnh ao trong qun th ngi li chim t l ln nht trong s nhng
ngi b mc cỏc bnh di truyn hin bit?
Cõu 18: V s mụ t s hỡnh thnh tr sinh ụi (ng sinh) trong hai trng hp cựng trng v khỏc trng.
Tr ng sinh cựng trng v tr ng sinh khỏc trng khỏc nhau c bn nhng im no?
Cõu 19: Mt ngi cú b NST l 44A + X thỡ b bnh (hi chng) gỡ? Nờu c ch hỡnh thnh v biu hin ca
ngi b bnh (hi chng) ny.
Cõu 20:
a. Phõn bit tr ng sinh cựng trng v tr ng sinh khỏc trng. ng sinh cựng trng cú phi l t
bin khụng? Vỡ sao?
b. Vic nghiờn cu tr ng sinh cú ý ngha gỡ?
Cõu 21:
a. Mt a tr b mc bnh mỏu khú ụng cú mt ngi em trai ng sinh bỡnh thng (khụng mc
bnh).Hai tr sinh ụi núi trờn thuc loi sinh ụi cựng trng hay sinh ụi khỏc trng? Gii thớch.
b. Nu cp ng sinh núi trờn cựng b mc bnh mỏu khú ụng thỡ cú th khng nh chn chn rng
chỳng l ng sinh cựng trng hay khụng? Gii thớch.
Cõu 22:
a. B NST ca ngi mc bnh Tcn cú gỡ khỏc bit so vi b NST ca ngi bỡnh thng?
b. Nguyờn nhõn gõy bnh Tcn con l do b hay m? V s gii thớch.
Cõu 23: Hóy gi tờn bnh (hi chng) v cho bit s lng NST trong t bo sinh dng ca ngi tng
ng trong cỏc trng hp t bin sau:
a. Ngi b t bin cú 3 NST s 21, tt cc cỏc cp NST cũn li u bỡnh thng.
Giáo viên biên soạn: Nguyễn Văn Công Trờng THCS Đào S Tích Trực Ninh Nam Định

5


Chuyên đề: Di truyền học ngời BDHSG, luyện thi vào lớp 10 THPT chuyên
b. Ngi b t bin ch cú 1 NST gii tớnh X, tt c cỏc cp NST cũn li u bỡnh thng.
c. Ngi b t bin cú 3 NST s 13, tt c cỏc cp NST cũn li u bỡnh thng.

d. Ngi b t bin cú 3 NST s 18, tt c cỏc cp NST cũn li u bỡnh thng.
e. Ngi b t bin cú 3 NST gii tớnh X, tt c cỏc cp NST cũn li u bỡnh thng.
Cõu 24: Qua nghiờn cu b NST trong t bo sinh dng ca nhng ngi bnh, ngi ta ó phỏt hin thy
cú nhng trng hp sau:
- TH1: Cú nhng ngi ph n, b NST trong t bo sinh dng ca h ch cú 1 NST gii tớnh X.
- TH2: Cú nhng ngi ph n khỏc, b NST trong t bo sinh dng ca h cú ti 3 NST gii tớnh X.
- TH3: Cú nhng ngi n ụng, b NST trong cỏc t bo sinh dng ca h cú 2 NST gii tớnh X v 1
NST gii tớnh Y.
a. Nhng ngi cỏc trng hp nờu trờn cú phi l th t bin hay khụng? Gii thớch.
b. Trỡnh by c ch hỡnh thnh nhng ngi cú b NST nh cỏc trng hp trờn.
Cõu 26: Ch rừ s khỏc nhau gia bnh bch tng v bnh ao ngi. Gii thớch c s khoa hc ca li
khuyờn ngi ph n khụng nờn sinh con tui ngoi 35.
Cõu 27: mt bnh nhõn, ngi ta m thy b NST trong cỏc t bo sinh dng cú 45 NST, gm 44 NST
thng v 1 NST gii tớnh X.
a. Bnh nhõn l nam hay n? Vỡ sao?
b. õy l loi bnh gỡ? Biu hin b ngoi v biu hin sinh lớ ra sao?
c. Gii thớch c ch phỏt sinh bnh trờn v lp s lai minh ho.
Cõu 28: Bnh ao ngi do dng t bin no gõy nờn? Nờu c ch hỡnh thnh v c im biu hin ca
ngi b mc bnh ao.
Cõu 29: B NST 2n ca ngi cú 46 NST, nam gii kớ hiu l 44A + XY, n gii kớ hiu l 44A + XX
(A l kớ hiu thay cho cỏc NST thng, XY v XX l cỏc cp NST gii tớnh). Mt cp b m bỡnh thng ó
sinh ra mt ngi con gỏi mc bnh Tcn.
a. Cú th nhn bit ngi con gỏi núi trờn qua nhng c im b ngoi no?
b. Gii thớch v v s c ch hỡnh thnh ngi con gỏi núi trờn?
c. Nu trong quỏ trỡnh gim phõn ca ngi b núi trờn, mt s t bo cú hin tng cp NST gii tớnh
khụng phõn li trong gim phõn II. Xỏc nh b NST ca cỏc loi tinh trựng m ngi ny cú th to ra.
Cõu 30: B NST 2n ca ngi cú 46 NST, nam gii kớ hiu l 44A + XY, n gii kớ hiu l 44A + XX
(A l kớ hiu thay cho cỏc NST thng, XY v XX l cỏc cp NST gii tớnh). Mt cp b m bỡnh thng ó
sinh ra mt ngi con gỏi mc bnh ao.
a. Cú th nhn bit ngi con gỏi núi trờn qua nhng c im b ngoi no?

b. Gii thớch c ch hỡnh thnh ngi con gỏi núi trờn?
c. Nu trong quỏ trỡnh gim phõn ngi b ca ngi con gỏi núi trờn, mt s t bo sinh dc cú hin
tng cp NST gii tớnh khụng phõn li trong gim phõn I. Xỏc nh b NST ca cỏc loi tinh trựng m
ngi ny cú th to ra.
Cõu 31: B NST 2n ca ngi cú 46 NST, nam gii kớ hiu l 44A + XY, n gii kớ hiu l 44A + XX
(A l kớ hiu thay cho cỏc NST thng, XY v XX l cỏc cp NST gii tớnh). Mt cp b m bỡnh thng ó
sinh ra mt ngi con trai mc bnh ao.
a. Cú th nhn bit ngi con trai núi trờn qua nhng c im b ngoi no?
b. Gii thớch c ch hỡnh thnh ngi con gỏi núi trờn?
c. Nu trong quỏ trỡnh gim phõn ngi m ca ngi con gỏi núi trờn, mt s t bo sinh dc cú hin
tng cp NST gii tớnh khụng phõn li trong gim phõn I. Xỏc nh b NST ca cỏc loi trng m
ngi ny cú th to ra.
Cõu 32: B NST 2n ca ngi cú 46 NST, nam gii kớ hiu l 44A + XY, n gii kớ hiu l 44A + XX
(A l kớ hiu thay cho cỏc NST thng, XY v XX l cỏc cp NST gii tớnh). Mt cp b m bỡnh thng ó
sinh ra mt ngi con mc bnh Tcn.
a. Ngi con b bnh Tcn núi trờn l nam hay n? Vỡ sao?
b. Cú th nhn bit ngi con b bnh Tcn núi trờn qua nhng c im b ngoi no?
c. Gii thớch v v s c ch hỡnh thnh ngi con b bnh Tcn núi trờn?
d. Nu trong quỏ trỡnh gim phõn ngi m ca ngi con gỏi núi trờn, mt s t bo sinh dc cú hin
tng cp NST gii tớnh khụng phõn li trong gim phõn II. Xỏc nh b NST ca cỏc loi trng m
ngi ny cú th to ra.
Cõu 33: Ngi con trai v ngi con giỏi bỡnh thng, sinh ra t hai gia ỡnh ó cú ngi b mc bnh bnh
bch tng.
6

Giáo viên biên soạn: Nguyễn Văn Công Trờng THCS Đào S Tích Trực Ninh Nam Định


Chuyên đề: Di truyền học ngời BDHSG, luyện thi vào lớp 10 THPT chuyên
a. Em hóy thụng tin cho ụi trai gỏi ny bit õy l loi bnh gỡ?

b. Nu h ly nhau, sinh con u lũng b bnh bch tng thỡ t l xut hin a tr sinh ra b bnh ny l
bao nhiờu? H cú nờn tip tc sinh con na hay khụng?Ti sao?
Cõu 34: Trong mt gia ỡnh, b m u bỡnh thng sinh ụi c ngi con trai bỡnh thng v ngi con
gỏi b bnh ao. Cp v chng ny bn khon khụng hiu lớ do vỡ sao, bng kin thc ó hc em hóy gii
thớch giỳp h.
Cõu 35: Mt ngi n ụng mự mu (bnh do gen ln trờn NST gii tớnh X gõy nờn) cú v khụng b mự mu
vi kiu gen ng hp. Cp v chng ny sinh c 2 con, khụng may c hai a tr u mc bnh Tcn,
ng thi mt a b mc c bnh mự mu.
a. i vi a con va b bnh Tcn va b bnh mự mu, s khụng phõn li ca cp NST gii tớnh
trong gim phõn xy ra b hay m? Gii thớch.
b. i vi a con ch b bnh Tcn (khụng b mự mu), s khụng phõn li ca cp NST gii tớnh trong
gim phõn xy ra b hay m? Gii thớch.
Cõu 36: Mt bộ trai c rt, mỏ ph, ming hi hỏ, li hi thố ra, c th phỏt trin chm, si n...Ngi m
a con ti bnh vin nh cỏc bỏc s khỏm v iu tr.
a. Bỏc s s cho b m bit cu bộ cú th mc bnh gỡ? chc chn cu bộ mc bnh ny, bỏc s cn
phi lm gỡ?
b. Bỏc s cú th iu tr c bnh cho cu bộ hay khụng? Ti sao?
Cõu 37:
a. Mt cp song sinh u l nam, cp song sinh ny l cựng trng hay khỏc trng? Gii thớch.
b. Hóy xỏc nh nhng bnh di truyn sau õy ngi thuc dng t bin no?
- Bnh ung th mỏu
- Bnh cõm ic bm sinh
- Bnh ao
- Bnh Tcn
- Bnh bch tng
- Bnh mỏu khú ụng
Cõu 38:
a. Nhiu cp v chng bỡnh thng sinh ra mt s ngi con bỡnh thng v mt s ngi con mc bnh
mự mu, nhng tt c cỏc ngi con mc bnh u l con trai.
- Giỏi thớch c ch di truyn ca bnh mự mu.

- Núi bnh mự mu l bnh ca nam gii cú hon ton ỳng hay khụng? Gii thớch.
b. Khi phõn tớch b NST ca mt ngi con trai mc bnh mự mu sinh ra t mt cp v chng bỡnh
thng, ngi ta thy cú 44 NST thng, 2 NST gii tớnh X v 1 NST gii tớnh Y (kớ hiu 44A +
XXY). Hóy vit kiu gen liờn quan n bnh mự mu ca nhng ngi trong gia ỡnh ny v gii
thớch nguyờn nhõn dn n b NST bt thng ngi con trai ny.
Cõu 39:
a. Cú nhng phng phỏp no thng c s dng nghiờn cu di truyn ngi/
b. ngi, bnh mự mu do gen ln (m) nm trờn NST gii tớnh X, khụng cú gen tng ng trờn Y quy
nh. Mt ngi mc bnh mự mu cú mt ngi em trai sinh ụi bỡnh thng (khụng b mự mu).
Cho rng gim phõn b v m khụng xy ra t bin. Hóy cho bit:
- Cp ng sinh trờn l cựng trng hay khỏc trng? Gii thớch.
- Cú th xỏc nh chớnh xỏc gii tớnh ca ngi mc bnh mự mu trong cp ng sinh trờn hay khụng?
Ti sao?
- Xỏc nh kiu gen v kiu hỡnh cú th cú ca b v m ó sinh ra cp ng sinh núi trờn?
Cõu 40: Mt ngi n ụng cú 47 NST gm 44 NST thng, 2 NST gii tớnh X v 1 NST gii tớnh Y, b
NST ca ngi ny kớ hiu l (44A + XXY). Mt ngi n ụng khỏc cú 47 NST gm 44 NST thng, 1
NST gii tớnh X v 2 NST gii tớnh Y, b NST ca ngi ny kớ hiu l (44A + XYY). Hóy cho bit nguyờn
nhõn dn n b NST bt thng hai ngi n ụng ny.
Cõu 41: B NST lng bi ngi bỡnh thng gm 44 NST thng (kớ hiu 44A) v 2 NST gii tớnh ( n
kớ hiu l XX, nam kớ hiu l XY). Tuy vy, nhng ngi cú b NST kớ hiu l (44A + X) cú kiu hỡnh n
gii; cũn nhng ngi cú b NST kớ hiu l (44A + XXY) cú kiu hỡnh nam gii. Ngi ta tỡm thy mt s
ngi cú kiu hỡnh n gii mang b NST kớ hiu l (44A + XY) nhng NST gii tớnh Y b mt on u vai
ngn. Cú th rỳt ra kt lun gỡ v c ch di truyn xỏc nh gii tớnh ngi?Gii thớch.
Giáo viên biên soạn: Nguyễn Văn Công Trờng THCS Đào S Tích Trực Ninh Nam Định

7


Chuyên đề: Di truyền học ngời BDHSG, luyện thi vào lớp 10 THPT chuyên
Cõu 42: Hai anh em sinh ụi cựng trng ly hai ch em sinh ụi cựng trng, 4 ngi ny u bỡnh thng. V

chng ngi anh sinh c mt con trai b bch tng. V chng ngi em lo lng con mỡnh sp sinh s b
bch tng nh con ca v chng ngi anh. iu lo lng trờn cú c s khoa hc khụng? Gii thớch.
Bit rng khụng cú t bin xy ra trong quỏ trỡnh to giao t, bnh bch tng l do gen ln nm trờn NST
thng quy nh.
C. BI TP T LUN V PH H
I. Mt s iu cn ghi nh khi gii bi tp v ph h
1. Cỏc kớ hiu thng dựng trong nghiờn cu ph h.
2. Cỏc yờu cu cú th cú ca mt bi toỏn ph h:
- Thit lp s ph h
- Xỏc nh gen quy nh tớnh trng l tri hay ln (tớnh trng l tri hay ln).
- Xỏc nh gen quy nh tớnh trng nm trờn NST thng hay NST gii tớnh (thng l nm trờn NST gii
tớnh X).
- Xỏc nh kiu gen ca tng ngi trong ph h.
3. Phng phỏp gii bi tp ph h:
a. Thit lp s ph h:
- Cỏc bc thit lp s ph h:
+ Nờu kớ hiu quy c.
+ Cn c vo cỏc thụng tin trong gi thuyt v s ph h
- Vớ d: Cp v chng khụng b bch tng sinh ra mt ngi con trai bỡnh thng v mt ngi con
gỏi bch tng. Cu con trai ln lờn ly v bỡnh thng sinh ra mt ngi con trai bch tng v mt ngi con
gỏi bỡnh thng. Lp s ph h ca gia ỡnh núi trờn.
b. Xỏc nh gen quy nh tớnh trng l tri hay ln
- Cỏc cỏch xỏc nh gen quy nh tớnh trng l tri hay ln trong trng hp bi cha cho bit trc:
+ Cỏch 1: Da vo s biu hin ca tớnh trng:
P cú kiu ging nhau v tớnh trng nghiờn cu F cú s phõn tớnh (gm nhng ngi cú tớnh
trng ging P v nhng ngi cú tớnh trng khỏc vi P) Tớnh trng P l do gen tri quy
nh (tớnh trng tri), tớnh trng F khỏc vi P l do gen ln quy nh (tớnh trng ln).
Nu cho tớnh trng (bnh) xut hin vi tn s cao v qua cõy ph h thy tớnh trng c
biu hin liờn tc qua cỏc th h gen quy nh tớnh trng ny l gen tri, tớnh trng i lp l
do gen ln quy nh.

Nu cho tớnh trng (bnh) xut hin vi tn s thp (him gp) tớnh trng ny l do gen ln
quy nh, tớnh trng i lp l do gen tri quy nh.
+ Cỏch 2: Gi nh gen quy nh tớnh trng l gen tri hoc gen ln quy nh ri da vo ph h
bin lun, t ú chp nhn hoc loi tr gi nh.
- Vớ d:
c. Xỏc nh gen quy nh tớnh trng nm trờn NST thng hay NST gii tớnh quy nh
- Cỏc cỏch xỏc nh gen quy nh tớnh trng nm trờn NST thng hay NST gii tớnh quy nh:
+ Cỏch 1: Da vo s phõn b tớnh trng trong s ph h:
Nu thy tớnh trng phõn b u nam v n (s nam = s n) thỡ gen quy nh tớnh trng nm
trờn NST thng.
Nu thy tớnh trng phõn b khụng u nam v n thỡ gen quy nh tớnh trng nm trờn NST
gii tớnh:
nu thy tớnh trng cú s di thng t b sang con trai, chỏu trai thỡ tớnh trng do gen nm trờn
NST gii tớnh Y quy nh.
Nu thy tớnh trng cú s di truyn chộo: b di truyn cho con gỏi, m di truyn cho con trai
thỡ gen quy nh tớnh trng nm trờn NST gii tớnh X quy nh.
+ Cỏch 2: Ln lt gi nh gen quy nh tớnh trng nm trờn NST gii tớnh X hoc Y quy nh ri da
vo s ph h bin lun: chp nhn hoc loi tr gi nh., nu gi nh b loi tr thỡ khng nh gen
quy nh tớnh trng nm trờn NST thng.
Nu gi nh tớnh trng (thng l bnh) nm trờn NST gii tớnh X, khụng cú gen tng ng
trờn Y quy nh thỡ qua s ph h lu ý mt s trng hp loi tr gi nh nh sau:
Trong ph h nu thy con gỏi mc bnh thỡ b cng phi mc bnh: F 1: XaXa = gt Xa x Xa
b: XaY, ph h b bỡnh thng thỡ gi nh b loi tr.
8

Giáo viên biên soạn: Nguyễn Văn Công Trờng THCS Đào S Tích Trực Ninh Nam Định


Chuyên đề: Di truyền học ngời BDHSG, luyện thi vào lớp 10 THPT chuyên
Trong ph h nu thy m mc bnh thỡ con trai cng phi mc bnh, ph h con trai bỡnh

thng thỡ gi nh b loi tr.
Nu gi nh tớnh trng (thng l bnh) do gen nm trờn NST gii tớnh Y quy nh thỡ qua s
ph h lu ý nu khụng thy cú s di truyn thng (b con trai, chỏu trai) thỡ gi nh b loi
tr.
d. Xỏc nh kiu gen ca tng ngi trong ph h:
- Nờu quy c gen.
- S dng thụng tin v c im di truyn ca tớnh trng v quan h huyt thng trong s ph h
bin lun v xỏc nh kiu gen ca tng ngi trong ph h.
+ Gen nm trờn NST thng:
+ Gen nm trờn NST gii tớnh X:
II. Bi tp vn dng
Bi 1: Ngi ta iu tra mt bnh him gp xut hin mt gia ỡnh qua ba th h v xõy dng c phr h
nh sau:
1
2
I
a. Bnh him gp nờu trờn do gen tri hay gen ln quy nh? Gen gõy
bnh nm trờn NST thng hay NST gii tớnh?
b. Xỏc nh kiu gen ca cỏc cỏ th trong ph h?
II
3

4

5

6

7

III
8

9 10 11

Bi 2: Cho s ph h bnh
mỏu khú ụng ngi nh sau:
a. Hóy tng thut li s
ph h trờn.
b. (7), (8) ly chng bỡnh
thng thỡ th h con ca h s nh th no v bnh mỏu khú ụng? Bit rng gen quy nh bnh mỏu khú
ụng nm trờn nhim sc th gii tớnh X.
Bi 3: Khi nghiờn cu s di truyn bnh Hunter mt dũng h, ngi ta thu c kt qu sau: Bộ trai 4 ti
mc chng bnh di truyn (bnh Hunter), cú mt bin dng, lựn v ngu n. C cha m, ngi ch 10 tui v
anh trai 8 tui ca bộ u khụng b bnh ny. B m ny cú ngi em trai cht lỳc 15 tui cng cú cỏc triu
chng bnh nh bộ trai 4 tui núi trờn; ng thi b cng cú mt ngi chỏu (con trai ca ch gỏi b) cú cỏc
triu chng tng t, trong khi ch gỏi b v chng b ta bỡnh thng. Hóy vit s ph h ca dũng h trờn.
Bi 4: Cha (ký hiu bng s 1) cú mt mu nõu v M (s 2) cú mt xanh sinh c hai con gỏi : con gỏi th
nht (s 3) mt xanh v con gỏi th nhỡ (s 4) mt nõu. Ngi con gỏi s 4 cú chng (s 5) cng cú mt nõu
sinh c mt chỏu trai (s 6) mt xanh.
a. V s ph h minh ha s di truyn tớnh trng mu mt ca gia ỡnh núi trờn. (Yờu cu v tớnh trng
mt nõu bng ký hiu bụi en hoc cú gch chộo, tớnh trng mt xanh thỡ trng)
b. Xỏc nh tớnh tri ln trong cp tớnh trng mu mt.
c. Xỏc nh kiu gen ca cỏ th s 1.
Bi 5: Mt ngi ph n k rng: B tụi b bnh mỏu khú ụng, cũn m tụi bỡnh thng, sinh ra c 2 ch
em tụi u bỡnh thng. Tụi ln lờn ly chng bỡnh thng khụng mc bnh mỏu khú ụng, sinh ra c 4
ngi con, cú 2 con gỏi v 1 con trai bỡnh thng, cú 1 con trai b mc bnh mỏu khú ụng.
a. Da vo li k ca ngi ph n ú, hóy lp s ph h ca gia ỡnh trờn?
b. Cho bit bnh mỏu khú ụng do gen ln hay gen tri quy nh? S di truyn cú liờn quan vi gii tớnh
hay khụng? Vỡ sao?

Bi 6: Mt cp v chng khụng b bch tng sinh c mt con trai bỡnh thng v mt con gỏi bch tng.
Cu con trai ln lờn, ly v bỡnh thng sinh mt con gỏi bỡnh thng v mt con trai bch tng. Bit tớnh
trng ny do mt cp gen quy nh.
a. Lp ph h ca gia ỡnh núi trờn.
b. Xỏc nh kiu gen ca nhng ngi trong ph h.

Giáo viên biên soạn: Nguyễn Văn Công Trờng THCS Đào S Tích Trực Ninh Nam Định

9


Chuyên đề: Di truyền học ngời BDHSG, luyện thi vào lớp 10 THPT chuyên
Bi 7: Mt cp v chng khụng biu hin bnh mự mu. H cú hai ngi con, ngi con trai b bnh mự
mu, ngi con gỏi bỡnh thng. Ngi con trai ly v bỡnh thng sinh c mt trai bnh mự mu v hai
gỏi bỡnh thng. Ngi con gỏi ly chng bnh mự mu sinh c mt trai v mt gỏi u mự mu. Hóy v
s ph h v xỏc nh kiu gen ca tng thnh viờn trong gia ỡnh? Bit rng gen ln gõy bnh mự mu
nm trờn NST gii tớnh X.
Bi 8: Cho ph h ging nh hỡnh bờn. Bit tt cú nỳm lụng tai l do
gen A quy nh. Bit: b tt , bỡnh thng .
2.1. Tt nỳm lụng tai cú liờn kt vi gii tớnh hay khụng?
2.2. Hóy xỏc nh kiu gen ca nhng ngi trong ph h.
Bi 9: Ph h hỡnh bờn ghi li s di truyn ca mt bnh
ngi. Hóy gii thớch bnh ny l do gen tri hay gen ln quy nh
v gen gõy bnh nm trờn nhim sc th thng hay nhim sc th
gii tớnh?
Bi 10: Ph h bờn ghi li s xut hin mt bnh di truyn mt
gia ỡnh.
a) C ch di truyn no chi phi gen gõy bnh ny? Gii thớch.
b) Hóy kớ hiu gen gõy bnh v vit cỏc kiu gen cú th cú ca
nhng ngi cú s hiu 12, 13 v 17.

Bi 11: ngi, bnh mự mu do gen ln m quy nh. Gen tri tng phn M quy nh nhỡn mu bỡnh
thng. Cỏc gen ny nm trờn NST gii tớnh X. B (1) v m (2) u bỡnh thng sinh c ba ngi con:
mt ngi con giỏ bỡnh thng (3), mt ngi con trai bỡnh thng (4) v mt ngi con trai b mự mu (5).
Cỏc con ln lờn u xõy dng gia ỡnh: Ngi con gỏi (3) ly chng bỡnh thng (6) sinh c mt ngi
chỏu trai mự mu (7). Ngi con trai (4) ly v bỡnh thng (8) sinh c mt chỏu trai (9) v mt chỏu gỏi
(10) u bỡnh thng .Ngi con trai (5) ly v bỡnh thng (11) sinh c mt chỏu trai (12) v mt chỏu
gỏi (13) u b mự mu.
a. Thit lp s ph h ca gia ỡnh núi trờn.
b. Xỏc nh kiu gen ca cỏc thnh viờn trong gia ỡnh núi trờn.
Bi 12: Kho sỏt s di truyn mt bnh (vit tt l M) ngi qua 3 th h nh sau:
I
II
III

1

2

3
2

1
1

3

4
4

2

Nam bỡnh thng
Nam b bnh
n bỡnh thng
n b bnh

a. Phõn tớch ph h xỏc nh qui lut di truyn chi phi bnh trờn.
b. Xỏc sut ngi III2 mang gen bnh l bao nhiờu?
Bi 13: Bnh bch tng ngi do mt gen ln (a) nm trờn nhim sc th thng quy nh, alen tri (A) quy
nh tớnh trng bỡnh thng v di truyn tuõn theo quy lut Men en. Mt ngi n ụng cú cụ em gỏi b
bnh, ly mt ngi v cú ngi anh trai b bnh. Cp v chng ny sinh c 3 ngi con, ngi con gỏi
u b bnh, ngi con trai th hai v ngi con trai th ba u bỡnh thng.
a) Hóy v s ph h bnh bch tng ca gia ỡnh trờn qua 3 th h.
b) Xỏc nh kiu gen ca 3 ngi con ó sinh ra t cp v chng trờn.
Bit rng, ngoi ngi em chng, anh v v ngi con gỏi b bnh ra, c bờn v v bờn chng khụng
cũn ai khỏc b bnh.
Bi 14: Cho ph h sau, trong ú alen gõy bnh (kớ hiu l a) l ln so vi alen bỡnh thng (A) v khụng cú
t bin xy ra trong ph h ny.
Th h
10

Giáo viên biên soạn: Nguyễn Văn Công Trờng THCS Đào S Tích Trực Ninh Nam Định


Chuyên đề: Di truyền học ngời BDHSG, luyện thi vào lớp 10 THPT chuyên
I
1
2
II
1

2

3

4

5

III.
1
2
3
4
a. Vit cỏc kiu gen cú th cú ca cỏc cỏ th thuc th h I v III.
b. Khi cỏ th II.1 kt hụn vi cỏ th cú kiu gen ging vi II.2 thỡ xỏc sut sinh con u lũng l trai cú
nguy c b bnh l bao nhiờu? Vit cỏch tớnh.

Giáo viên biên soạn: Nguyễn Văn Công Trờng THCS Đào S Tích Trực Ninh Nam Định

11