Xây dựng mô hình Xếp hạng tín dụng đối với các doanh nghiệp Việt nam trong nền kinh tế chuyển đổi.pdf

i

L I CAM OAN
Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a cá nhân tơi. Các s
li u và k t qu nêu trong lu n án là trung th c.
Nh ng k t lu n, gi i pháp và ki n ngh c a lu n án chưa t ng ư c ai
công b trong b t kỳ cơng trình khoa h c nào.
Tác gi lu n án

Nguy n Tr ng Hoà


ii

M CL C
Trang ph bìa
L I CAM OAN ............................................................................................................. i
M C L C .......................................................................................................................ii
DANH M C CÁC T VI T T T ................................................................................iii
DANH M C B NG BI U, SƠ
, HÌNH V ............................................................. iv
M
U.......................................................................................................................... 1
Chương 1. T NG QUAN V X P H NG TÍN D NG ................................................ 7

1.1. Khái ni m x p h ng tín d ng................................................................ 7
1.2. M c ích c a x p h ng tín d ng........................................................... 8
1.3. c i m và i tư ng x p h ng tín d ng .......................................... 12
1.4. Các nhân t c n ư c xem xét khi x p h ng tín d ng doanh nghi p... 14
1.5. Các phương pháp x p h ng tín d ng .................................................. 22
1.6. Quy trình x p h ng tín d ng............................................................... 53

Chương 2. KINH NGHI M TRÊN TH GI I VÀ TH C TI N X P H NG TÍN
D NG VI T NAM ................................................................................................... 56

2.1. T ng quan k t qu nghiên c u trư c ây............................................ 56
2.2. X p h ng tín d ng c a m t s nư c ................................................... 66
2.3. Th c tr ng x p h ng tín d ng Vi t nam .......................................... 80
Chương 3. XÂY D NG MƠ HÌNH X P H NG TÍN D NG CÁC DOANH NGHI P
VI T NAM .................................................................................................................... 98

3.1. L a ch n mơ hình .............................................................................. 99
3.2. nh nghĩa doanh nghi p có nguy cơ phá s n................................... 100
3.3. L a ch n bi n s .............................................................................. 105
3.4. Ch n m u......................................................................................... 108
3.5. K t qu th c nghi m ........................................................................ 110
3.6. L a ch n mô hình x p h ng tín d ng các doanh nghi p ang niêm y t
trên th trư ng ch ng khoán Vi t nam..................................................... 132
3.7. Các ki n ngh nh m phát huy vai trò và i m i phương pháp x p h ng
tín d ng hi n nay Vi t nam .................................................................. 147
K T LU N.................................................................................................................. 150
DANH M C CƠNG TRÌNH C A TÁC GI ............................................................ 153
DANH M C TÀI LI U THAM KH O .................................................................... 154


iii

DANH M C CÁC T
Vi t t t
CIC

VI T T T

C m t ti ng Vi t

C m t ti ng Anh

Trung tâm thơng tin tín d ng
ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam
Phân tích phân bi t

DA

Discriminant analysis

DP

Xác su t v n

GTTT

Giá tr th trư ng

HOSE

Default probabilities

S giao d ch ch ng khốn H
Chí Minh

HASTC

S giao d ch ch ng khốn Hà
N i

JBF
MANOVA

Journal of Banking Finance
Phân tích phương sai nhi u Multivariate analysis of
nhân t

LPS

Lu t phá s n

NHTM

Ngân hàng thương m i

NHTW

Ngân hàng Trung ương

XHTD

X p h ng tín d ng

TCTD

variance

T ch c tín d ng

S&P
WTO

Credit ratings
STANDARD and POOR

T ch c thương m i th gi i


iv

DANH M C B NG BI U, SƠ

, HÌNH V

Danh m c b ng bi u
B ng 1.1: ánh giá các ch tiêu phi tài chính................................................ 25
B ng 2.1: XHTD c a Altman và S&P .......................................................... 60
B ng 2.2: K t qu ư c lư ng hàm i m s c a Dinh Thi Huyen Thanh và
Stefanie Kleimeier ...................................................................... 62
B ng 2.3:

i m x p h ng khách hàng cá nhân c a Dinh Thi Huyen Thanh và
Stefanie Kleimeier ...................................................................... 63

B ng 2.4: Ký hi u XHTD s d ng cho n ng n h n..................................... 68
B ng 2.5 : T l phá s n c a các lo i XHTD c a Moody’s ........................... 68
B ng 2.6: Cho i m v quy mô c a Pháp ..................................................... 69

B ng 2.7: X p h ng các y u t theo th t A,B,C ........................................ 79
B ng 2.8 : S hi u và tên ngành kinh t ........................................................ 89
B ng 2.9: K t qu l a ch n bi n phân tích t k t qu x p h ng c a CIC...... 93
B ng 2.10: K t qu l a ch n bi n trong nhóm ch tiêu ho t

ng................ 93

B ng 2.11: K t qu l a ch n bi n phân tích trong nhóm ch tiêu cân n ...... 94
B ng 2.12: K t qu l a ch n bi n phân tích trong nhóm ch tiêu l i nhu n .. 94
B ng 3.1: Bi n

c l p s d ng trong nghiên c u ...................................... 106

B ng 3.2: S lư ng các doanh nghi p s d ng trong nghiên c u................ 108
B ng 3.3: S lư ng các doanh nghi p có nguy cơ phá s n.......................... 109
B ng 3.4: L a ch n m u nghiên c u .......................................................... 110
B ng 3.5: K t qu l a ch n bi n

c l p trong nghiên c u......................... 111

B ng 3.6: Ma tr n tương quan .................................................................... 119
B ng 3.7. Ki m

nh s phù h p c a hàm phân bi t................................... 120

B ng 3.8: T l phân l p chính xác c a hàm phân bi t............................... 121
B ng 3.9: Tính các giá tr riêng (Eigenvalues)............................................ 122


v

B ng 3.10. Tr ng tâm c a các nhóm .......................................................... 125
B ng 3.11. Giá tr

i m phân bi t c a nhóm trung gian.............................. 125

B ng 3.12: K t qu phân nhóm c a m u 1 ................................................. 128
B ng 3.13: K t qu phân nhóm c a m u 2 ................................................. 129
B ng 3.14: K t qu phân nhóm c a m u 3 ................................................. 129
B ng 3.15: K t qu phân nhóm c a m u 4 ................................................. 130
B ng 3.16: K t qu phân nhóm c a m u 5 ................................................. 130
B ng 3.17: Kí hi u x p h ng trong nghiên c u........................................... 132
B ng 3.18: K t qu x p h ng d a trên phương án 1 ................................... 134
B ng 3.19: K t qu x p h ng d a trên phương án 2 ................................... 135
B ng 3.20: K t qu x p h ng d a trên phương án 3 ................................... 136
B ng 3.21: K t qu x p h ng d a trên phương án 4 ................................... 138
B ng 3.22: K t qu x p h ng d a trên phương án 5 ................................... 139
B ng 3.23: K t qu x p h ng và xác su t tương ng .................................. 140
Bi u

3.1: T l x p h ng các doanh nghi p theo phương án 1 ............... 134

Bi u

3.2: T l x p h ng các doanh nghi p theo phương án 2 ............... 135

Bi u

3.3: T l x p h ng các doanh nghi p theo phương án 3 ............... 136

Bi u

3.4: T l x p h ng các doanh nghi p theo phương án 4 ............... 138

Bi u

3.5: T l x p h ng các doanh nghi p theo phương án 5 ............... 139

Danh m c sơ

, hình v

Hình 1.1. Hình minh h a phân tích phân bi t trong trư ng h p hai nhóm .... 36
Hình 1.2:

th mơ hình Logit - Probit ....................................................... 40

Hình 1.3: Mơ hình liên k t ngang ................................................................. 52
Hình 3.1: Phân ph i xác su t c a i m phân bi t t m u 1......................... 115
Hình 3.2: Phân ph i xác su t c a i m phân bi t t m u 2......................... 115


vi

Hình 3.3: Phân ph i xác su t c a i m phân bi t t m u 3......................... 116
Hình 3.4: Phân ph i xác su t c a i m phân bi t t m u 4......................... 117
Hình 3.5: Phân ph i xác su t c a i m phân bi t t m u 5......................... 117
Hình 3.6: i m c t t i ưu trong trư ng h p hai nhóm cân b ng ................. 124
Hình 3.7: Miêu t s phân l p gi a các nhóm ............................................ 126
Sơ

1.1: Quy trình XHTD ......................................................................... 54

Sơ

3.1: Phương pháp lu n c a vi c ti p c n mơ hình th ng kê trong XHTD
doanh nghi p ............................................................................ 146


1

M
1. Tính c p thi t c a

U

tài

N n kinh t Vi t nam ang trong quá chuy n
th trư ng

i ho t

ng theo cơ ch

nh hư ng xã h i ch nghĩa và t ng bư c công nghi p hóa - hi n

i hóa. Trong cơ ch th trư ng các quan h kinh t di n ra an xen l n nhau
dư i s chi ph i c a các l c lư ng th trư ng theo các quy lu t kinh t . Trong
n n kinh t th trư ng mang tính tồn c u hóa và h i nh p kinh t qu c t hi n

nay, các quan h kinh t cũng ngày càng phát tri n a d ng v i nhi u hình
th c và n i dung.

i cùng v i s phát tri n ó là s gia tăng r i ro trong các

quan h kinh t do phát tri n kinh t mang l i.
trong n n kinh t c n ph i qu n tr r i ro

i u ó

t ra cho các ch th

gi m thi u t n th t trong ho t

ng c a mình, cũng như góp ph n phát tri n kinh t . XHTD là n i dung
quan tr ng nh t trong qu n lý r i ro, ư c

t ra như là m t i u ki n tiên

quy t trong qu n lý r i ro.
M t khác, trong xu th v n

ng c a n n kinh t th trư ng, các ch th

có l i ích trong doanh nghi p, chính ph và chính doanh nghi p ln có nhu
c u ánh giá m t cách khách quan v tình hình ho t
tri n trong tương lai, v th tín d ng

ra các quy t

ng, tri n v ng phát
nh

u tư, mua bán và

sát nh p, tài tr tín d ng, h p tác hay cung ng hàng hóa.
Trên các th trư ng tài chính phát tri n trên th gi i, khi quy t
tư vào các lo i ch ng khoán c a m t doanh nghi p, các nhà
vào k t qu XHTD. Theo thông l qu c t ,

nh

u

u tư thư ng d a

nhi u nư c chính ph khuy n

khích vi c x lý và cung c p thông tin cho th trư ng tài chính, có nh ng cơ
quan chun mơn hố x lý và cung c p thông tin v XHTD
các ch th trong n n kinh t . XHTD

ph c v cho

các nư c trên th gi i ã ư c th c

hi n như m t công vi c quan tr ng góp ph n gi m thi u r i ro tín d ng nh m


2

nâng cao ch t lư ng tín d ng, óng góp cho tăng trư ng kinh t m t cách b n
v ng và ngăn ng a nh ng kh ng kho ng tài chính có th x y ra trong tương
lai. B i các ch th trong n n kinh t (t ch c tín d ng hay m t doanh nghi p
và các nhà

u tư) g p v n

trong thanh kho n (có th do m t vài sai l m

trong vi c ư c tính r i ro có nguy cơ phá s n c a m t s
m t ph n ng dây chuy n

i tác), có th gây ra

i v i tồn b h th ng kinh t th gi i. Vì v y,

XHTD là m t yêu c u t t y u và luôn hi n h u trong kinh t th trư ng.
Th c t cho th y, vi c qu n lý r i ro
lư ng hoá qu n lý r i ro. V n
y

nư c ta còn nhi u b t c p trong

lư ng hố r i ro cịn chưa ư c nh n th c

, các phương pháp và mơ hình XHTD phù h p tiêu chu n qu c t chưa

ư c th c hi n m t cách ph bi n. Các t ch c d ch v trung gian c a th
trư ng ti n t chưa ư c ki n toàn, trong các th ch tài chính thi u các t

ch c XHTD

c l p.

nh ng nư c có n n kinh t phát tri n ngư i ta không

ch áp d ng mô hình VaR

tính giá tr r i ro, mà

i v i r i ro tín d ng

khơng d lư ng hố, ngư i ta áp d ng các mơ hình như MDA, Logit, KMV
có th ư c lư ng ư c nh ng r i ro này.
Trong th i gian qua th trư ng ch ng khoán Vi t nam ã có nh ng
bư c phát tri n vư t b c, bư c
n n kinh t , tính

u tr thành kênh huy

ng v n dài h n cho

n cu i năm 2008 m c v n hóa th trư ng

t kho ng 17%

GDP. Vì v y, m t nhu c u r t c p bách trong n n kinh t Vi t nam òi h i
c n s m hình thành nh ng n i dung, phương pháp và “k thu t” nh m có th
ti n hành XHTD các doanh nghi p, góp ph n phát tri n b n v ng n n kinh t .
Xu t phát t nh ng lý do trên nghiên c u sinh ch n

mơ hình XHTD
chuy n

tài: “Xây d ng

i v i các doanh nghi p Vi t nam trong n n kinh t

i” làm lu n án ti n sĩ kinh t ( chuyên ngành

i u khi n h c kinh

t ) v i hy v ng góp ph n nh bé cùng các ngân hàng, doanh nghi p và các
nhà

u tư gi i quy t v n

t ra trên c hai m t lý lu n và th c ti n khi n n


3

kinh t Vi t nam ã và ang h i nh p sâu r ng v i n n kinh t th gi i.
2. T ng quan k t qu nghiên c u trư c ây
Trư c ây, các t ch c tài chính thư ng s d ng phương pháp “chuyên
gia” trong h

th ng XHTD c a các doanh nghi p. Trong bài báo c a

Sommerville và Taffer (1995) cho r ng các t ch c tài chính ã không s
d ng phương pháp chuyên gia m t cách thư ng xuyên, mà hư ng t i nh ng

phương pháp có cơ s khách quan hơn.
ã có r t nhi u nh ng phân tích chuyên sâu v phương pháp lu n ã
ư c công b trên t p chí JBF, như phân tích phân bi t (DA) ti p ó là phân
tích b ng mơ hình Logit. Trong bài vi t c a Altman trên t p chí JBF tháng 6
năm 1967 ã phát tri n mơ hình phân bi t và ư c coi như cơ s cho các mơ
hình ti p c n theo phương pháp này. Các k t qu này ã ư c s d ng làm cơ
s cho vi c phát tri n các mơ hình

hơn 25 qu c gia. Lawrence (1992) s

d ng mơ hình Logit d báo xác su t v n c a nh ng ngư i vay mua nhà có
th ch p. Smith và Lawrence (1995) s d ng mơ hình Logit trong l a ch n
bi n t t nh t khi d báo v n c a các qu c gia. H cho r ng, s d ng d li u
tr n trong quá kh là quan tr ng nh t trong d báo v n .
M t l p nh ng mơ hình o lư ng r i ro tín d ng m i (newer models of
credit risk measurement), v i cơ s lý thuy t ch c ch n ư c g i là mô hình
“r i ro c a phá s n”.
nghi p i

ó, phá s n ư c hi u m t cách ơn gi n nh t, doanh

n phá s n khi giá tr th trư ng c a tài s n nh hơn giá tr c a các

kho n n ph i tr . Nh ng mơ hình này ư c ưa ra b i Wilcox(1973) và
Scott(1981). Theo nh n xét c a Scott mơ hình r i ro phá s n là m t trư ng
h p

c bi t c a mơ hình

nh giá quy n ch n(OPM) c a Black và Scholes,

Merton (1974) cũng như c a Hull và White (1995).
Trong m t s năm tr l i ây, ã có r t nhi u phương pháp khác nhau
s d ng mơ hình khơng có tham bi n trong q trình phát tri n, bao g m mơ


4

hình cây phân l p, m ng nơron, logic m . M c dù m t s k t qu nghiên c u
ã công b và cho k t qu r t t t như: Galindo&Tamayo (2000) và Caiazza
(2004), nhưng h l i cho r ng v n ch s d ng mơ hình Logit và Probit vì ư c
lư ng các tham s d dàng, có th gi i thích ư c, cũng như ư c lư ng r i ro
khi thay

i kích thư c m u là th p.

Tóm l i, ã có r t nhi u các phương pháp hay mơ hình ã ư c

xu t,

áp d ng và thu ư c nh ng k t qu khá t t trong th c ti n. Tuy nhiên, mơ
hình th ng kê l i ư c ánh giá cao nh t trong quá trình phát tri n các mơ
hình XHTD trong nghiên c u cũng như th c t x p h ng.
Vi t nam có r t ít cơng trình

ng th i hi n nay

c p m t cách toàn di n: h th ng cơ s lý

lu n; các phương pháp và mơ hình XHTD; ánh giá m t cách

y

v

XHTD nói chung và XHTD doanh nghi p nói riêng trong i u ki n n n kinh
t

ang chuy n

i

nư c ta. Vì v y, vi c tác gi l a ch n

tài trên là r t

c n thi t.
3. M c ích và nhi m v nghiên c u c a lu n án
Trên cơ s h th ng hóa v lý lu n và th c ti n c a XHTD, lu n án v n
d ng và ti n hành phân tích ánh giá các k t qu
ây cũng như th c tr ng

ã ư c nghiên c u trư c

Vi t nam hi n nay, tìm ra nh ng b t c p c a

XHTD và nguyên nhân c a nh ng b t c p ó. Lu n án xây d ng mơ hình
XHTD các doanh nghi p Vi t nam. T
nh m thúc

y vi c

ó ki n ngh v nh ng gi i pháp

i m i phương pháp và nâng cao nh n th c v vai trò

c a XHTD doanh nghi p.
4.

i tư ng và ph m vi nghiên c u
Lu n án l y XHTD các doanh nghi p Vi t nam d a trên ti p c n mơ

hình phân tích phân bi t và Logit làm

i tư ng nghiên c u.

Lu n án gi i h n ph m vi nghiên c u là các doanh nghi p ang niêm
y t trên th trư ng ch ng khốn Vi t nam. Lu n án cịn

c p

n kinh


5

nghi m XHTD c a các nhà nghiên c u cũng như t ch c XHTD trên th gi i
và Vi t nam. S li u ư c s d ng là các ch tiêu tài chính trong năm 2007
c a các doanh nghi p ang niêm y t t i s giao d ch ch ng khoán Thành ph
H Chí Minh và Hà n i.

5. Phương pháp nghiên c u
Lu n án s d ng phương pháp lu n c a ch nghĩa duy v t bi n ch ng
và l ch s c a ch nghĩa Mác – Lê Nin làm phương pháp ch

o. Lu n án s

d ng các phương pháp: Phương pháp mơ hình hóa, Phương pháp phân tích
th ng kê nhi u chi u, Phương pháp kinh t lư ng, Phương pháp i u tra ch n
m u, Phương pháp chuyên gia, k t h p v i t ng k t th c ti n, logic và
phương pháp tr u tư ng hóa trong quá trình nghiên c u trên cơ s nh ng
nguyên lý c a ch nghĩa Mác - Lênin. Lu n án s d ng phương pháp c a
Altman và mô hình Logit

XHTD các doanh nghi p. Ngồi ra trong q

trình nghiên c u tác gi ti n hành tham v n ý ki n c a các chuyên gia, các
nhà ho ch

nh chính sách, các ngân hàng trong lĩnh v c XHTD.

6. óng góp m i v khoa h c c a lu n án
- H th ng hóa cơ s lý lu n và th c ti n, tính t t y u và vai trị c a
XHTD nói chung và XHTD doanh nghi p nói riêng.
- Phân tích nh ng ưu i m, h n ch c a các phương pháp, các k t qu
nghiên c u trư c ây, th c tr ng XHTD

Vi t nam, t

ó phát hi n ra nh ng

b t c p và nguyên nhân c a nh ng b t c p.
-

xu t cơ s khoa h c phương pháp lu n, mơ hình XHTD

iv i

các doanh nghi p Vi t nam.
-

ưa ra k t qu ban

u XHTD cho các doanh nghi p niêm y t trên

HOSE và HASTC
- Ki n ngh các gi i pháp v cơ ch chính sách nh m nâng cao nh n
th c v vai trò quan tr ng c a XHTD cũng như quá trình

i m i phương


6

pháp x p h ng phù h p v i thông l qu c t

Vi t nam.

7. Ý nghĩa c a lu n án
K t qu nghiên c u c a lu n án s góp thêm cơ s khoa h c cho các t
ch c tài chính, các doanh nghi p và các nhà

u tư trong quá trình ho t

ng

kinh doanh và qu n lý r i ro c a mình. K t qu nghiên c u cịn là tài li u
tham kh o trong quá trình XHTD c a các ch th trong n n kinh t , là tài li u
trong nghiên c u và gi ng d y nh ng n i dung có liên quan trong các trư ng
i h c, cao

ng,….

8. K t c u c a lu n án
Ngoài ph n m

u, k t lu n và danh m c tài li u tham kh o, lu n án

ư c chia thành 3 chương:
CHƯƠNG 1: T NG QUAN V X P H NG TÍN D NG
CHƯƠNG 2: KINH NGHI M TRÊN TH
X P H NG TÍN D NG

GI I VÀ TH C TI N

VI T NAM

CHƯƠNG 3: XÂY D NG MƠ HÌNH X P H NG TÍN D NG CÁC
DOANH NGHI P VI T NAM

7

Chương 1
T NG QUAN V X P H NG TÍN D NG
1.1. Khái ni m x p h ng tín d ng
X p h ng tín d ng(credit ratings) là thu t ng do John Moody ưa ra
năm 1909 trong cu n “C m nang ch ng khoán ư ng s t”, khi ti n hành
nghiên c u, phân tích và cơng b b ng x p h ng tín d ng

u tiên cho 1500

trái phi u c a 250 công ty theo m t h th ng ký hi u g m 3 ch cái A, B, C
ư c x p l n lư t t (AAA)
chu n m c qu c t .

n (C). Hi n nay, nh ng ký hi u này tr thành

Vi t Nam thu t ng x p h ng tín d ng ang t n t i

nhi u tên g i như: x p h ng tín nhi m, x p h ng doanh nghi p,

nh d ng tín

d ng, x p h ng khách hàng. Trong lu n văn này tác gi dùng thu t ng “x p
h ng tín d ng ”
Cho

n nay, khó có th

d ng(XHTD). Tuỳ theo góc

ưa ra m t khái ni m rõ ràng v x p h ng tín
nghiên c u mà chúng ta có th xác

nh n i

dung c a thu t ng này:
Theo Bohn, John A, trong cu n “Phân tích r i ro trên các th trư ng
ang chuy n

i” thì “XHTD là s

ánh giá v kh năng m t nhà phát hành

có th thanh toán úng h n c g c và lãi

i v i m t lo i ch ng khoán n

trong su t th i gian t n t i c a nó”[33.tr .784].
Theo

nh nghĩa c a cơng ty ch ng khoán Merrill Lynch, XHTD là

ánh giá hi n th i c a công ty XHTD v ch t lư ng tín d ng c a m t nhà
phát hành ch ng khoán n , v m t kho n n nh t

nh. Nói khác i, ó là

cách ánh giá hi n th i v ch t lư ng tín d ng ư c xem xét trong hoàn c nh
hư ng v tương lai, ph n ánh s s n sàng và kh năng nhà phát hành có th

thanh tốn g c và lãi úng h n. Trong k t qu XHTD ch a
quan c a chuyên gia XHTD [33.tr .784].

ng ý ki n ch


8

Theo công ty Moody’s, XHTD là ý ki n v kh năng và s s n sàng
c a m t nhà phát hành trong vi c thanh toán úng h n cho m t kho n n nh t
nh trong su t th i h n t n t i c a kho n n [33.tr .784].
Theo Samir EL Daher XHTD là vi c ánh giá m c
ngư i vay n xét v góc
là m t nhóm các quy
như là m t h p

ch p hành các quy

tín nhi m c a

nh tài chính c th , ó có th

nh ho c ch là m t chương trình tài chính nh nào ó

ng thương m i. Vi c phân lo i d a trên xác su t có nguy cơ

phá s n, ây là tiêu chí ph n ánh kh năng và s s n sàng tr n c a ngư i
vay c g c, lãi úng h n theo các quy

nh c a kho n vay.

Như v y, khái ni m v XHTD có th

ư c khái quát m t cách ơn gi n

như sau “XHTD là vi c phân lo i, s p x p m t

i tư ng trên cơ s

o lư ng

r i ro tín d ng”
1.2. M c ích c a x p h ng tín d ng
Trong q trình ho t

ng kinh doanh c a các ngân hàng, các t ch c

tín d ng, doanh nghi p và các nhà

u tư có nh ng m c ích khác nhau trong

vi c XHTD. Vì có nh ng m c ích khác nhau, nên nh ng nhóm ch th này
cũng có nh ng nh n
1.2.1.

i v i XHTD.

i v i Ngân hàng
Ho t

ho t

nh khác nhau

ng ngân hàng trong n n kinh t th trư ng là m t trong nh ng

ng kinh t có nhi u r i ro. Có th nói r i ro như m t y u t không th

tách r i quá trình ho t

ng c a ngân hàng thương m i trên th trư ng. R i ro

trong cho vay cịn ư c nhân lên g p b i, vì ngân hàng không nh ng ph i
h ng ch u nh ng r i ro do nh ng nguyên nhân ch quan c a mình, mà cịn
gánh ch u nh ng r i ro do khách hàng gây ra. Hơn n a, r i ro trong ho t

ng

ngân hàng có th gây ra nh ng t n th t to l n cho n n kinh t hơn b t c r i
ro c a các lo i hình doanh nghi p khác, vì tính ch t lây lan c a nó có th làm
rung chuy n tồn b h th ng kinh t c a m t qu c gia và theo ph n ng dây


9

chuy n nó tác
Ho t

ng

n h u h t t t c các qu c gia trên toàn th gi i.

ng c a ngân hàng thương m i bao g m nhi u lo i nghi p v ,

nhưng t u trung l i, ây là lo i hình kinh doanh ti n t - tín d ng c a m t
trung gian tài chính d a trên cơ s thu hút ti n c a khách hàng (dư i hình
th c nh n ti n g i huy

ng b ng trái phi u, kỳ phi u và i vay..) v i trách

nhi m hoàn tr và s d ng s ti n ó

cho vay và th c hi n các nghi p v

thanh toán. Như v y, ngân hàng thương m i ti n hành các ho t

ng nghi p

v c a mình thơng qua vi c s d ng khơng ch v n t có c a mình, mà ch
y u b ng v n huy

ng c a khách hàng. N u ngân hàng thương m i không

thu h i ư c s n mà h

ã cho vay, thì ngân hàng thương m i khơng ch b

m t v n t có c a b n thân, mà cịn có nguy cơ khơng th hồn tr
ti n ã huy
u tiên

ng c a khách hàng. Vì v y, tính ch t trung gian

ư cs

t ra yêu c u

i v i ngân hàng thương m i là ph i thư ng xuyên thu h i ư c s

v n ã cho vay

duy trì kh năng hồn tr s ti n huy

và b o tồn v n c a mình. Vì v y, m c ích c a XHTD
- Ra quy t

nh c p tín d ng: xác

lãi su t, bi n pháp b o

ng c a khách hàng
i v i ngân hàng là:

nh h n m c tín d ng, th i h n, m c

m ti n vay,...

- Giám sát và ánh giá khách hàng, khi kho n tín d ng ang còn dư n .
Th h ng khách hàng cho phép Ngân hàng d báo ch t lư ng tín d ng và có
nh ng bi n pháp

Xét trên góc

i phó k p th i.
qu n lý tồn b danh m c

u tư, XHTD còn nh m

m c ích:
- Phát tri n chi n lư c marketing nh m hư ng t i các khách hàng ít r i
ro hơn.
- Ư c lư ng m c v n ã cho vay s khó thu h i ư c
phịng r i ro tín d ng, tính giá tr r i ro VaR.

trích l p d


10

1.2.2.

i v i các nhà

u tư và th trư ng ch ng khoán

Trong n n kinh t th trư ng mang tính tồn c u hóa như hi n nay thì
s t n t i và phát tri n c a th trư ng ch ng khoán là m t t t y u khách quan.
Cùng v i s t n t i và phát tri n c a th trư ng ch ng khốn, các thơng tin v
XHTD c a các ch ng khoán cũng như các t ch c phát hành ngày càng có vai
trị quan tr ng. Vì v y, m c ích c a XHTD

i v i các nhà

u tư và th

- XHTD cung c p nh ng thông tin c n thi t cho ngư i

u tư v tình

trư ng ch ng khốn là:
tr ng c a nhà phát hành

l a ch n khi

u tư vào m t ch ng khốn thích

h p.
- XHTD t o i u ki n huy

ng v n trên th trư ng ch ng khoán th c

hi n ư c d dàng, thu n l i hơn. V i vi c XHTD, ngư i
tư ng và d dàng l a ch n ch ng khoán

u tư. T

u tư s an tâm, tin

ó làm cho ngư i phát

hành d dàng ti p c n ư c v i các ngu n tài chính có th th c hi n huy

v i quy mô l n và trên m t ph m vi r ng k c huy

ng

ng v n t nư c ngồi.

- XHTD góp ph n quan tr ng vào vi c gi m b t chi phí s d ng v n
cho ngư i phát hành. Khi m t ngư i phát hành có uy tín thì v i vi c XHTD
s giúp cho vi c huy
hơn,

ng v n qua phát hành ch ng khoán thu n l i, d dàng

ng th i gi m ư c chi phí huy

ng v n. V i nhà phát hành có th

phát hành trái phi u v i m c lãi su t th p v n thu hút ư c các nhà
- XHTD thúc
nhà

y nhà phát hành nâng cao hơn trách nhi m

u tư. Vi c XHTD liên quan ch t ch

ó thúc

u tư. Trong danh m c

có r t nhi u lo i ch ng khoán khác nhau, d a vào s thay

u tư ánh

i v i các nhà

m b o thanh toán lãi và v n vay.

- XHTD là công c qu n lý danh m c
nhà

i v i các

n uy tín c a nhà phát hành, i u

y ngư i phát hành th c hi n t t hơn các cam k t

u tư trong vi c

u tư.

i các ch ng khoán trong danh m c

u tư

u tư

i c a XHTD các
thu l i nhu n


11

và h n ch r i ro.
- XHTD là công c

ánh giá m t s r i ro có liên quan. Các ngân hàng

và các t ch c tài chính trung gian khác v i tư cách là m t nhà
XHTD làm m t tiêu chu n quan tr ng khi quy t

u tư s d ng

nh cho vay, tài tr d án,

tho thu n swap.
1.2.3.

i v i các doanh nghi p ư c x p h ng
Các doanh nghi p s d ng XHTD nh m bi t rõ tình tr ng ho t

ng

kinh doanh th c t c a mình, tri n v ng phát tri n trong tương lai, cũng như
nh ng r i ro có th g p ph i. Trên cơ s
chi n lư c trong ho t

ó

ra các k ho ch i u ch nh

ng kinh doanh nh m nâng cao hi u qu hay kh năng

c nh tranh.
Trong trư ng h p doanh nghi p phát hành c phi u ra công chúng l n
u, c ph n hóa thì k t qu c a XHTD là cơ s

xây d ng giá tr c a

doanh nghi p và giá tr c a m i c ph n phát hành.

ng th i, XHTD là cơ

s cho phép các doanh nghi p so sánh v th c nh tranh c a mình và các
doanh nghi p khác.
1.2.4.

i v i các cơ quan qu n lý nhà nư c
Thông tin XHTD doanh nghi p s giúp cho các cơ quan qu n lý nhà

nư c ánh giá ư c

i tư ng qu n lý c a mình, có cơ s thơng tin

theo ngành kinh t , lĩnh v c ho t

so sánh

ng c a các doanh nghi p. Là cơ s giúp

các cơ quan qu n lý Nhà nư c ưa ra nh ng gi i pháp thích h p nh t
y s phát tri n và ho t

ng c a các doanh nghi p trong ngành kinh t nói

riêng và tồn b n n kinh t nói chung, nh m b o
ho t

thúc

m m t môi trư ng kinh t

ng lành m nh.
Thông tin XHTD doanh nghi p s giúp chính ph có th xác

nh ư c

hi u năng qu n tr , hi u qu kinh doanh c a các doanh nghi p Nhà nư c. Trên


12

cơ s

ó, chính ph có th quy t

doanh nghi p,

nh c ph n hóa, sát nh p hay gi i th

y nhanh ti n trình c ph n hóa doanh nghi p.

i v i NHNN, qua thông tin t XHTD doanh nghi p, NHNN có th
bi t m c

r i ro theo t ng ngành, vùng kinh t , lo i hình doanh nghi p, t

ó có chính sách ti n t , tín d ng thích h p, thành tra giám sát các t ch c tín
d ng.
1.2.5.

i v i các nhà

u tư nư c ngồi

Trong q trình h i nh p kinh t qu c t , các
khi vào

u tư, liên doanh liên k t, h h u h t

nào ó

xác

nh

tin c y c a

i tác nư c ngồi trư c

u ph i thơng qua m t t ch c

i tác trong nư c.

Vi t nam hi n chưa

có m t t ch c nào làm ư c các “c u n i” quan tr ng này. Do v y, m t t
ch c trung gian có các thông tin v doanh nghi p s giúp cho các nhà
nư c ngoài m nh d n

u tư

u tư vào Vi t nam cũng như thông tin v các doanh

nghi p Vi t nam.
D a trên các k t qu XHTD mang l i, các nhà
th m

nh, l a ch n danh m c

nghi p và ưa ra quy t
nhà

nh

u tư m i có căn c

u tư, d báo tình hình phát tri n doanh

u tư. Thơng qua k t qu XHTD doanh nghi p,

u tư s hi u rõ hơn v s c m nh tài chính c a các công ty, d dàng

ánh giá các t ch c tài chính có quan h kinh doanh ho c quan tâm t i vi c
mua c phi u trên th trư ng ch ng khốn c a các cơng ty này.
Như v y, dù có nh ng khác bi t v m c ích, song m c tiêu chung c a
t t c các ch th XHTD

u nh m ánh giá tri n v ng và nh ng nguy cơ

ti m tàng c a m t doanh nghi p, nhà phát hành,....
1.3.
1.3.1.

c i m và

i tư ng x p h ng tín d ng

c i m c a x p h ng tín d ng
XHTD có m t s các

c i m sau:

Th nh t, XHTD ư c ti n hành d a trên nh ng thông tin thu th p


13

ư c t nh ng

i tư ng ư c XHTD, và nh ng ngu n thông tin ư c coi là

áng tin c y.
Th hai, XHTD không ph i là m t s gi i thi u
i tư ng nào ó, mà XHTD ch th c hi n ch c năng
r i ro tín d ng hay m c

tín nhi m c a m t

mua hay bán m t
c l p là ánh giá m c

i tư ng ư c x p h ng.

Th ba, k t qu XHTD ch là m t tiêu chí ph c v cho quá trình ưa ra
các quy t

nh và có giá tr trong m t kho ng th i gian nh t

nh.

Như v y, XHTD là m t nhân t quan tr ng, nhưng khơng th thay th
hồn tồn cho vi c thuy t minh v tính áng tin c y c a

i tư ng ư c

XHTD.
1.3.2.

i tư ng x p h ng tín d ng
Có nhi u cách

phân lo i XHTD. Tùy thu c vào các căn c khác

nhau, ngư i ta có th phân lo i như sau:
XHTD cá nhân, ây là hình th c x p h ng ư c áp d ng
khách hàng cá nhân tham gia vào ho t

i v i các

ng tín d ng c a các ngân hàng

thương m i. Vi c XHTD cá nhân ư c th c hi n d a trên l ch s vay – tr n ,
s lư ng và lo i tài s n

m b o mà cá nhân ó ang s h u, nh ng kho n

thanh toán ch m ho c n quá h n… T t c nh ng thơng tin ó

u ư c thu

th p và t ng h p trong các báo cáo XHTD v cá nhân ó.
XHTD doanh nghi p, ây là hình th c t p trung vào

i tư ng x p

h ng là các doanh nghi p. Vi c XHTD doanh nghi p ư c th c hi n b ng
nhi u phương pháp khác nhau, nhưng v cơ b n v n d a trên các ch tiêu tài
chính và phi tài chính c a doanh nghi p

ánh giá.

XHTD qu c gia, lo i hình XHTD này ánh giá m c
qu c gia,

t

ó có th so sánh mơi trư ng

tin c y c a m t

u tư gi a các qu c gia. Qu c

gia nào càng ư c XHTD cao thì càng nh n ư c s tín nhi m c a các nhà
u tư nư c ngoài nên s thu hút ư c nhi u ngu n v n

u tư. Vi c XHTD


14

các qu c gia d a trên các ch s phát tri n chung như: ch s phát tri n các
ngành, ch s an toàn v n
m c

n

u tư, t c

tăng trư ng kinh t c a qu c gia,

nh chính tr , …

XHTD các cơng c

u tư, các cơng c

ư c x p h ng ch

y u v n là

các công c như: trái phi u công ty, trái phi u chính ph và các lo i trái phi u,
kì phi u ngân hàng.

m t s nư c và m t s t ch c XHTD hi n nay còn

XHTD c c phi u ưu ãi, c phi u thư ng,…Vi c XHTD
công c

i v i các lo i

u tư ư c th c hi n d a trên m t s ch tiêu như: kh năng thanh

kho n, kì h n, lãi su t, m nh giá, các r i ro có th g p ph i.
nư c ta hi n nay m i ch t p trung x p h ng các doanh nghi p tham
gia ho t

ng tín d ng

các ngân hàng thương m i, các doanh nghi p niêm

y t trên th trư ng ch ng khốn, XHTD các cơng c

u tư là chưa ư c chú

ý. X p h ng qu c gia thì chúng ta chưa có kh năng th c hi n mà ch dành
cho nh ng t ch c x p h ng l n như Moody’s, Stand & Poor hay Fitch, …
x p h ng. XHTD cá nhân thì do vi c thu th p và tìm ki m thơng tin
nh ng

iv i

i tư ng này khá ph c t p và khó ki m sốt, nên vi c XHTD cá nhân

v n chưa ti n hành ph bi n.
1.4. Các nhân t c n xem xét trong x p h ng tín d ng doanh nghi p
XHTD doanh nghi p là ánh giá thành tích, tri n v ng và r i ro c a
m t doanh nghi p, nói cách khác là vi c phân lo i, s p x p doanh nghi p trên
cơ s

o lư ng r i ro tín d ng. Thành tích, tri n v ng và r i ro c a m t doanh

nghi p l i là h qu t ng hòa c a các nhân t bên trong và bên ngoài doanh
nghi p. Vì v y, khi ti n hành XHTD doanh nghi p c n ph i xem xét

n các

n i dung này, bao g m:
1.4.1. Môi trư ng c a doanh nghi p
M i doanh nghi p

u ho t

ng trong m t i u ki n c th nào ó c a

môi trư ng kinh doanh và các y u t môi trư ng t o ra nh ng tác

ng

n


15

doanh nghi p thông qua nh ng cơ h i hay nguy cơ xu t phát t nh ng thay
i c a môi trư ng. B i v y, khi ti n hành XHTD m t doanh nghi p ngư i ta
thư ng xem xét

n nh ng thông tin sau:

Thông tin v môi trư ng vĩ mô c a doanh nghi p:
Nghiên c u v môi trư ng vĩ mô nh m ánh giá quy mô và ti m năng
th trư ng c a doanh nghi p và s tác

ng c a các môi trư ng như:

- Môi trư ng văn hố xã h i
- Mơi trư ng chính tr - pháp lu t
- Môi trư ng công ngh
- Môi trư ng kinh t
Thông tin thu c môi trư ng ngành
V th c nh tranh c a doanh nghi p s không ư c th y rõ n u ch d a

vào nh ng k t qu

ánh giá môi trư ng vĩ mơ. Phân tích và ánh giá mơi

trư ng ngành nh m xác

nh v th c a doanh nghi p trong ngành mà nó ho t

ng.
- Chu kỳ kinh doanh
- Tri n v ng tăng trư ng c a ngành
- Phân tích v c nh tranh trong ngành
- Các ngu n cung ng trong ngành
- Áp l c c nh tranh ti m tàng
Trong quá trình XHTD doanh nghi p c n áp d ng nh ng phương pháp
thích h p

có th

ánh giá m c

nh hư ng c a mơi trư ng m t cách

chính xác nh t[23].
1.4.2. S n ph m và th trư ng c a doanh nghi p
Khi ánh giá s n ph m c a doanh nghi p, c n ánh giá trên các phương
di n như: t m quan tr ng, chu kỳ s ng,…Thơng qua nh ng ánh giá này có
th nh n th y v th c a doanh nghi p thông qua s n ph m và th trư ng c a

16

doanh nghi p.
Thông tin s n ph m c a doanh nghi p
S n ph m c a doanh nghi p ư c ánh giá trên các phương di n như:
- Vai trò s n ph m

i v i xã h i và n n kinh t

- ánh giá chu kỳ

i s ng c a s n ph m

- ánh giá ti m năng c a s n ph m
- ánh giá ch t lư ng c a s n ph m
Thông tin th trư ng c a doanh nghi p
Th trư ng c a doanh nghi p ư c ánh giá trên các phương di n:
- Quy mô th trư ng ti m năng
- Th ph n c a doanh nghi p
- Chi n lư c c nh tranh c a doanh nghi p
Như v y, thông qua nh ng ánh giá nh ng thơng tin trên có th nh n
th y v th c a doanh nghi p thông qua s n ph m. N u doanh nghi p kinh
doanh nhi u s n ph m, ngư i ánh giá c n ánh giá l n lư t t ng s n ph m,
sau ó căn c vào m c
xác

óng góp c a m i s n ph m

nh v th c a doanh nghi p. Các k t qu

i v i doanh nghi p

ánh giá s cho th y v th

c nh tranh hi n t i, tương lai và nh ng tri n v ng s n ph m và th trư ng c a
doanh nghi p[23].
1.4.3. Qu n tr doanh nghi p
M c tiêu c a các ho t

ng qu n tr là nh m nâng cao v th c nh tranh

c a doanh nghi p và hư ng t i s phát tri n b n v ng. Các n i dung ánh giá
bao g m:
Thông tin v công ngh - thi t b c a doanh nghi p
Nh ng thông tin v công ngh hi n t i c a doanh nghi p giúp xác
công ngh thu c lo i l c h u hay hi n

i, công ngh s quy t

nh

nh vi c s n

xu t ra nh ng s n ph m ngày càng hồn h o, v i chi phí gi m. Khi phân tích


17

thông tin v công ngh ngư i ta th c hi n:
- ánh giá công ngh hi n t i c a doanh nghi p

- ánh giá chi n lư c

i m i công ngh c a doanh nghi p

- ánh giá cơng su t máy móc thi t b c a doanh nghi p
- ánh giá s tác

ng c a công ngh v i môi trư ng

Thông tin v ngu n nguyên li u c a doanh nghi p
i v i các doanh nghi p s n xu t, ch bi n, ngu n nguyên li u gi vai
trò r t quan tr ng b i ch t lư ng c a nguyên li u có th tác

ng m nh m

ch t lư ng s n ph m. Hơn th n a, tr lư ng ti m năng và tính n
ngu n ngun li u có th quy t

n

nh c a

nh s t n t i c a doanh nghi p. Khi ánh giá

ngu n cung ng, c n ti n hành ánh giá trên các phương di n như:
- ánh giá tính n

nh c a ngu n nguyên li u

- ánh giá quãng ư ng v n chuy n nguyên li u

- ánh giá phương án thay th ngu n nguyên li u
Thông tin v

a i m c a doanh nghi p

a i m c a doanh nghi p có m t vai trị r t quan tr ng b i nó có th
em l i cho doanh nghi p l i th thương m i n u
hay các khu th tr n. Song nó cũng có th

t g n các tr c giao thông

em l i cho doanh nghi p nh ng

nguy cơ n u có kh năng ph i di d i. Do ó, ánh giá
nghi p nh m xác
Khi ánh giá

a i m c a doanh

nh nh ng cơ h i, hay tri n v ng xu t phát t

a i m.

i i m c a doanh nghi p, c n phân tích trên các phương di n:

- Phương di n kinh t
- Phương di n chính tr
- Phương di n xã h i
- Phương di n t nhiên
Thơng tin v lo i hình doanh nghi p và t ch c qu n lý

Trên phương di n pháp lý và kinh doanh, các ch s h u doanh nghi p


18

hồn tồn có quy n t do l a ch n lo i hình và cơ c u t ch c cho doanh nghi p.
Tuy nhiên, trên th c t vi c l a ch n này

u tuân theo nh ng quy lu t và

nguyên t c nh t nh. B i v y, có th d a vào nh ng quy lu t này

ánh giá.

- ánh giá lo i hình c a doanh nghi p là doanh nghi p tư nhân, công ty
trách nhi m h u h n, công ty c ph n,..
- ánh giá v t ch c - qu n lý doanh nghi p
- ánh giá qui mô c a doanh nghi p
Thông tin v qu n tr ngu n nhân l c
- ánh giá n n văn hoá và b n s c c a cơng ty
- ánh giá chính sách nhân s c a doanh nghi p
- ánh giá chính sách phát tri n ngu n nhân l c c a công ty
- ánh giá ti m năng nhân s c a doanh nghi p
- ánh giá v ban lãnh

o doanh nghi p

Quy mô c a doanh nghi p
Quy mô c a doanh nghi p cũng là m t y u t quan tr ng c n ư c xem
xét trong XHTD các doanh nghi p. Vì hi n nay,

như

các nư c ang phát tri n

Vi t nam luôn t n t i cách nghĩ, các doanh nghi p càng l n thì càng n

nh và v ng ch c ít có kh năng rơi vào tình tr ng v n .
M t doanh nghi p ư c qu n tr t t, s d ng hi u qu các ngu n l c có
th

t ư c nh ng thành cơng ngay c khi i u ki n môi trư ng kinh doanh

g p nh ng b t l i. Vì v y, thơng qua nh ng ánh giá này có th th y rõ tính
hi u qu c a các ho t

ng qu n tr bên trong c a doanh nghi p[23].

1.4.4. Tình hình tài chính
Phân tích thơng tin tài chính là tr ng tâm c a XHTD doanh nghi p, vì
ây là cơ s cung c p cho chúng ta v tình tr ng ho t
doanh nghi p. Các n i dung c n ánh giá bao g m:
Phân tích các ch tiêu tài chính

ng kinh doanh c a


19

Thơng qua phân tích các ch tiêu tài chính, ngư i ánh giá có th xác
nh tình hình tài chính c a doanh nghi p

th i i m hi n t i.

ng th i các

ch tiêu tài chính cũng t o i u ki n cho vi c so sánh “s c kho ” c a doanh
nghi p gi a các th i kỳ và so sánh v i các doanh nghi p khác hay giá tr
trung bình c a ngành. H th ng ch tiêu tài chính dùng

phân tích ánh giá

tín d ng doanh nghi p thư ng ư c chia thành các nhóm như sau:
• Nhóm ch tiêu thanh kho n
ây là nhóm ch tiêu dùng
c a doanh nghi p,

ánh giá kh năng áp ng các kho n n

c bi t là các kho n n ng n h n. Các t s thư ng ư c

s d ng trong nhóm ch tiêu thanh kho n như: t s thanh toán nhanh, t s
thanh toán hi n th i, t s n ,…..
Trong nhi u k t qu nghiên c u ã cho th y, không ph i t t c các t s
v kh năng thanh kho n cho th y m i quan h rõ ràng v i t n su t doanh
nghi p có nguy cơ phá s n, khi chúng ta s d ng các
nguy cơ phá s n. M t s

th bi u di n tương

th v t n su t có

i n m ngang và m t s

không th hi n m i quan h rõ ràng.
• Nhóm ch tiêu ho t

ng

ây là nhóm o lư ng m c
doanh nghi p. Các ch tiêu ho t
m c ích xác

nh t c

hi u qu trong vi c s d ng tài s n c a
ng ư c thi t l p trên doanh thu, nh m

quay vòng c a m t s

i lư ng, cung c p nh ng

thông tin c n thi t cho cơng tác qu n tr tài chính, nó cũng là nh ng ch tiêu
cho bi t ư c m c

r i ro tài chính c a doanh nghi p. Các t s thư ng

ư c s d ng: t s vòng quay hàng t n kho, kỳ thu ti n bình qn,…
• Nhóm ch tiêu ịn b y
ây là nhóm ch tiêu ph n ánh quy mơ n so v i v n ch s h u c a
doanh nghi p, là b ng ch ng v kh năng hoàn tr các kho n n c a doanh

nghi p trong dài h n, là m t nhân t quan tr ng trong b t kỳ m t lo i hình xác