skkn đổi mới kiểm tra, đánh giá trong dạy học địa lí THPT

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HƯNG YÊN
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HƯNG YÊN

“ ĐỔI MỚI KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ TRONG DẠY HỌC
ĐỊA LÍ TRUNG HỌC PHỔ THÔNG”

Lĩnh vực/ Môn: Địa lí
Tên tác giả: Trần Văn Thành
Giáo viên môn: Địa lí

NĂM HỌC: 2013 - 2014


MỤC LỤC
NỘI DUNG
PHẦN MỞ ĐẦU

TRANG

3-6

1. Lí do chọn đề tài

3

2. Lịch sử vấn đề

4

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

5

4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

5

5. Phương pháp nghiên cứu

6

PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG I - Cơ sở lí luận và thực tiễn của hoạt động đổi mới

7 - 44
7

kiểm tra, đánh giá trong dạy học Địa lí ở trường THPT
I. Cơ sở lí luận

7

1. Quan niệm về kiểm tra, đánh giá trong dạy học Địa lí ở trường

7

THPT
2. Những yêu cầu sư phạm cần tuân thủ khi đánh giá kết quả học

7

tập môn Địa lí của học sinh
3. Những nguyên tắc để đánh giá kết quả học tập của học sinh

8

4. Cơ sở đánh giá kết quả học tập môn Địa lí của học sinh

9

5. Quy trình của việc đánh giá kết quả học tập

10

6. Mục đích, ý nghĩa và vai trò của kiểm tra, đánh giá kết quả

11

học tập môn Địa lí của học sinh THPT
7. Các hình thức tổ chức kiểm tra, đánh giá trong dạy học Địa lí

13

ở trường THPT
II. Cơ sở thực tiễn

15

1

1. Đối với giáo viên

15

2. Đối với học sinh

16

CHƯƠNG II - Thực trạng đổi mới kiểm tra, đánh giá trong dạy học

19

Địa lí ở trường THPT
1. Thực trạng đổi mới kiểm tra, đánh giá trong dạy học Địa lí ở

19

các trường THPT tỉnh Hưng Yên
2. Thực trạng đổi mới kiểm tra, đánh giá trong dạy học Địa lí ở

20

trường THPT Hưng Yên
Một số đề kiểm tra môn Địa lí đã được sử dụng trong năm học

21

2013 - 2014
CHƯƠNG III - Một số biện pháp đổi mới kiểm tra, đánh giá trong

39

dạy học Địa lí THPT
1. Mục đích, nội dung cơ bản của chương trình Địa lí THPT

39

2. Những yêu cầu khi tiến hành đổi mới kiểm tra, đánh giá

40

3. Biện pháp đổi mới kiểm tra, đánh giá trong dạy học Địa lí

41

PHẦN KẾT LUẬN

45 - 46

1. Kết luận

45

2. Kiến nghị

46

TÀI LIỆU THAM KHẢO

47

2


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Đất nước ta đang bước vào giai đoạn CNH – HĐH với mục tiêu đến năm 2020
sẽ cơ bản trở thành một nước công nghiệp. Trong đó nhân tố quan trọng hàng đầu,
quyết định thắng lợi của công cuộc CNH – HĐH và hội nhập quốc tế là con người.
Vì vậy phải chăm lo đến nguồn lực người, chuẩn bị lớp người lao động, có những
phẩm chất và năng lực đáp ứng đòi hỏi của giai đoạn mới, việc này cần được bắt
đầu từ giáo dục phổ thông, gắn liền với việc đổi mới chương trình giáo dục phổ
thông, trong đó đổi mới hoạt động kiểm tra, đánh giá đóng một vai trò quan trọng.
Ngày 5 tháng 5 năm 2006, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã kí quyết định
số 16/2006/QĐ-BGDĐT về việc ban hành Chương trình Giáo dục phổ thông.
Chương trình giáo dục phổ thông là kết quả của sự điều chỉnh, hoàn thiện, tổ chức
lại các chương trình đã được ban hành, làm căn cứ cho việc quản lý, chỉ đạo, tổ
chức dạy học và kiểm tra, đánh giá ở tất cả các cấp học, trường học trên phạm vi cả
nước.
Tuy nhiên có một thực tế là khả năng tiếp thu bài học của học sinh phổ thông ở
các vùng miền trên cả nước, ở trong một địa phương và ngay trong một nhà trường
là không đồng đều. Chính vì vậy cần phải có một yêu cầu thống nhất trên cả nước
về mức độ kiến thức, kỹ năng tối thiểu học sinh cần đạt được, trên nền tảng đó,
tùy theo đối tượng học sinh mà giáo viên đề ra những yêu cầu cao hơn.
Để nắm bắt được khả năng tiếp nhận, lĩnh hội tri thức của học sinh, đòi hỏi phải
có biện pháp kiểm tra, đánh giá thích hợp. Hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả
học tập của học sinh trong dạy học nói chung, dạy học môn Địa lí nói riêng có tầm
quan trọng đặc biệt. Đây là khâu cuối cùng và cũng là khởi đầu cho một chu trình
khép kín tiếp theo với một chất lượng cao hơn của quá trình dạy học. Giáo viên
nhất thiết phải có nhận thức đúng và thực hiện nghiêm túc việc kiểm tra, đánh giá,

3


để từ đó có những biện pháp sư phạm thích hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học,
giúp học sinh học tập đạt kết quả tốt hơn.
Xuất phát từ những lí do trên tôi nhận thấy: đổi mới kiểm tra, đánh giá trong
dạy học nói chung và dạy học địa lí nói riêng là rất quan trọng và cần thiết. Đó là lí
do tôi chọn đề tài: "Đổi mới kiểm tra, đánh giá trong dạy học Địa lí THPT".
Việc kiểm tra, đánh giá trong môn Địa lí ở bậc học THPT cần phải chú trọng
đến nội dung và hình thức tiến hành:
- Về nội dung: cần kiểm tra xem học sinh có hiểu được chính xác, đầy đủ
những kiến thức cơ bản trong một bài, một chương, từ đó có khả năng đánh giá
những tác động, các mối quan hệ giữa các đối tượng địa lí trong bài học. Nội dung
kiểm tra, đánh giá phải phù hợp với yêu cầu của Chuẩn kiến thức, kĩ năng được
quy định.
- Về hình thức: ngoài các câu hỏi mang tính nhận biết vấn đề, cần có các câu
hỏi kiểm tra mức độ hiểu bài của học sinh, từ đó kiểm tra khả năng vận dụng kiến
thức vào giải quyết các vấn đề địa lí. Bên cạnh các câu hỏi lí thuyết cần có những
câu hỏi yêu cầu kĩ năng xử lí số liệu, nhận xét, giải thích và vẽ biểu đồ ...
Trước đây, quan niệm về kiểm tra, đánh giá là giáo viên giữ độc quyền về kiểm
tra, đánh giá, học sinh là đối tượng được kiểm tra. Hiện nay, trong dạy học đã coi
trọng tính chủ thể tích cực hoạt động của học sinh. Theo hướng phát triển đó, việc
kiểm tra, đánh giá không chỉ dừng lại ở yêu cầu tái hiện các kiến thức, rèn luyện
các kĩ năng mà còn phải khuyến khích tư duy năng động, sáng tạo, khả năng vận
dụng giải quyết vấn đề thực tiễn của học sinh. Muốn vậy phải có những phương
pháp ra đề, kiểm tra phù hợp. Kết quả của công việc này như thế nào phụ thuộc
nhiều vào sự vận dụng sáng tạo, linh hoạt của giáo viên trong việc chọn nội dung,
hình thức, phương pháp kiểm tra, đánh giá.
2. Lịch sử vấn đề
Kiểm tra, đánh giá là khâu không thể thiếu trong quá trình dạy học, được xem

4


là công cụ quan trọng nhằm xác định năng lực nhận thức người học, điều chỉnh quá
trình dạy học; là động lực để đổi mới phương pháp dạy học, góp phần cải thiện,
nâng cao chất lượng giáo dục.
Thấy được tầm quan trọng đó nên trong những năm qua đã có nhiều nhà nghiên
cứu giáo dục, nhiều nhà giáo nghiên cứu về đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh
giá học sinh nói chung và đổi mới kiểm tra, đánh giá trong môn Địa lí nói riêng.
Trong quá trình viết đề tài về đổi mới kiểm tra, đánh giá học sinh trong môn Địa lí
ở trường THPT Hưng Yên, tôi cũng đã tham khảo nhiều tài liệu từ các vấn đề đã
được nghiên cứu trước đó.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: đổi mới hoạt động kiểm tra, đánh giá trong dạy học
Địa lí ở bậc học THPT.
Học sinh các lớp 10A4, 10C1, 10C2, 11A1, 11A2, 12A4, 12A6.
- Phạm vi nghiên cứu: Chương trình Địa lí THPT.
Lớp 10: Địa lí tự nhiên và kinh tế - xã hội đại cương.
Lớp 11: Địa lí thế giới.
Lớp 12: Địa lí Việt Nam.
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
- Mục đích nghiên cứu: giúp học sinh tự điều chỉnh hoạt động học, giáo viên
điều chỉnh hoạt động dạy. Góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học môn
Địa lí ở bậc học THPT.
- Nhiệm vụ nghiên cứu:
+ Nghiên cứu lí luận chung về đổi mới hoạt động kiểm tra, đánh giá trong
dạy học Địa lí ở trường THPT.
+ Tìm hiểu thực trạng hoạt động kiểm tra, đánh giá trong dạy học Địa lí tại
trường THPT Hưng Yên và một số trường THPT khác trên địa bàn.
5

+ Đề xuất một số giải pháp nhằm đổi mới hoạt động kiểm tra, đánh giá, từ
đó nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí trong trường THPT.
5. Phương pháp nghiên cứu
Trên cơ sở đọc tài liệu, nghiên cứu tài liệu, những lí luận về đổi mới kiểm tra,
đánh giá của các tác giả đi trước, tôi tiến hành điều tra, khảo sát thực tế hoạt động
kiểm tra, đánh giá môn Địa lí ở trường THPT thông qua các phiếu điều tra đối với
giáo viên, học sinh và qua kết quả các bài kiểm tra từ đầu năm học ở tất cả các khối
lớp 10, 11, 12.

6


PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG I
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA HOẠT ĐỘNG ĐỔI MỚI
KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ Ở TRƯỜNG THPT
I. Cơ sở lí luận
1. Quan niệm về kiểm tra, đánh giá trong dạy học Địa lí ở trường THPT
Kiểm tra, đánh giá là công cụ quan trọng, chủ yếu điều chỉnh quá trình dạy học,
là động lực đổi mới phương pháp dạy học, góp phần cải thiện nâng cao chất lượng
đào tạo theo mục tiêu giáo dục đã đề ra. Vì vậy, muốn đổi mới phương pháp dạy
học thì phải đổi mới đồng bộ cả về quan niệm, nội dung chương trình, phương
pháp dạy học, cách kiểm tra, đánh giá.
Đổi mới kiểm tra, đánh giá phải gắn liền với việc quán triệt và thực hiện mục
tiêu của từng bài học, từng cấp học. Đó là công cụ quan trọng, chủ yếu điều chỉnh
hoạt động dạy học, góp phần cải thiện, nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí ở
trường THPT.
Việc kiểm tra, đánh giá phải khách quan, chính xác. Cần phải phối hợp kiểm tra

đánh giá thường xuyên và định kì, phối hợp kiểm tra đánh giá của giáo viên với tự
kiểm tra đánh giá của học sinh. Nội dung kiểm tra. Đánh giá không được quá dễ
hay quá khó đối với học sinh.
Muốn đổi mới kiểm tra, đánh giá phải đổi mới các hình thức, phương pháp
trong dạy học Địa lí nhằm phát huy tính tích cực, độc lập của học sinh, không gây
cho học sinh tâm trạng lo lắng, bị động khi được kiểm tra, đánh giá.
2. Những yêu cầu sư phạm cần tuân thủ khi đánh giá kết quả học tập môn Địa
lí của học sinh
7


Khi đánh giá cần phải tuân thủ những yêu cầu sau:
- Đánh giá phải xuất phát từ mục tiêu dạy học.
- Công cụ đánh giá phải đảm bảo mức độ chính xác nhất định.
- Đánh giá phải mang tính khách quan, toàn diện, có hệ thống và công khai.
- Đánh giá phải đảm bảo tính thuận tiện của việc sử dụng công cụ đánh giá.
3. Những nguyên tắc để đánh giá kết quả học tập của học sinh
Để đánh giá kết quả học tập cần dựa vào những nguyên tắc mang tính tổng quát
và cụ thể. Những nguyên tắc mang tính tổng quát:
- Đánh giá là quá trình tiến hành một cách có hệ thống để xác định phạm vi đạt
được của các mục tiêu đề ra. Vậy, phải xác định rõ mục tiêu đánh giá là gì.
- Khi đánh giá phải chọn mục tiêu đánh giá rõ ràng, các mục tiêu phải được
biểu hiện dưới dạng những điều có thể quan sát được.
- Giáo viên cần phải biết rõ những hạn chế của từng công cụ đánh giá để sử
dụng chúng có hiệu quả.
- Khi đánh giá giáo viên phải biết nó là phương tiện để đi đến mục đích, chứ
bản thân không phải là mục đích. Mục đích đánh giá là để có những quyết định
đúng đắn, tối ưu nhất cho quá trình dạy học.
- Đánh giá bao giờ cũng gắn với việc học tập của học sinh, nghĩa là trước tiên
phải chú ý đến việc học tập của học sinh. Sau đó mới kích thích sự nỗ lực học tập

của học sinh, cuối cùng mới đánh giá bằng điểm số.
- Đánh giá bao giờ cũng đi kèm theo nhận xét để học sinh nhận biết những sai
sót của mình về kiến thức kỹ năng, phương pháp để học sinh nghiên cứu, trao đổi
thêm kiến thức.
- Qua những lỗi mắc phải của học sinh, giáo viên cần rút kinh nghiệm để phát
hiện ra những sai sót trong quá trình dạy và đánh giá của mình để thay đổi cách dạy
sao cho phù hợp với học sinh.
- Trong đánh giá nên sử dụng nhiều phương pháp và hình thức khác nhau nhằm
8


tăng độ tin cậy và chính xác.
- Lôi cuốn và khuyến khích học sinh tham gia vào quá trình đánh giá.
- Giáo viên phải thông báo rõ các loại hình câu hỏi để kiểm tra đánh giá giúp
học sinh định hướng khi trả lời.
- Phải dựa trên những cơ sở của phương pháp dạy học mà xem xét kết quả của
một câu trả lời, của một bài kiểm tra, kết hợp với chức năng chẩn đoán hoặc quyết
định về mặt sư phạm.
- Trong các câu hỏi xác định về mặt định lượng, giáo viên thông qua các câu
hỏi yêu cầu học sinh giải thích bằng lời để xác định rõ nhận thức của học sinh.
- Phương pháp và cách thức tiến hành kiểm tra đánh giá phải diễn ra trong hoàn
cảnh thoải mái, học sinh cảm thấy tự nguyện, không lo lắng hay sợ sệt.
- Không nên đặt những câu hỏi mà bản thân giáo viên không thể trả lời một
cách chắc chắn được.
- Nên luôn nghi ngờ về tính khách quan và mức độ chính xác của bộ câu hỏi để
từ đó chúng ta có thể đưa ra kết quả tối ưu nhất.
4. Cơ sở đánh giá kết quả học tập môn Địa lí của học sinh
Để đánh giá kết quả học tập của học sinh cần dựa vào mục tiêu môn học, mục
đích học tập và mối quan hệ giữa mục tiêu của môn học, mục đích học tập và đánh
giá kết quả học tập.

Mục tiêu của môn học là những gì học sinh cần phải đạt được sau khi học xong
môn học, nó bao gồm các thành tố:
- Hệ thống các kiến thức khoa học gồm cả các phương pháp nhận thức;
- Hệ thông kỹ năng kỹ xảo;
- Khả năng vận dụng kiên thức vào thực tế;
- Thái độ, tình cảm đối với nghề nghiệp, đối với xã hội.
Mục đích học tập là những gì học sinh cần có được sau khi đã học xong một
đơn vị kiến thức, một quy tắc nào đó. Mục đích học tập có thể bao gồm các phần
9


sau đây:
- Lĩnh hội tri thức của nhân loại nhằm đáp ứng nhu cầu nhận thức về tự nhiên
và xã hội;
- Trang bị kiến thức để đáp ứng nhu cầu về thi tuyển, nghề nghiệp và nhu cầu
cuộc sống;
- Thu thập những kinh nghiệm sáng tạo để có thể độc lập nghiên cứu và hoạt
động sau này.
Giữa mục tiêu của môn học, mục đích học tập và đánh giá kết quả học tập có
mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Nếu mục tiêu của môn học và mục đích học tập
được xác định đúng đắn thì chúng hỗ trợ cho nhau trong việc đánh giá, đạt được
yêu cầu đề ra của công việc đánh giá kết quả học tập của học sinh. Mục tiêu của
môn học và mục đích học tập là cơ sở cho việc xác định nội dung chương trình,
phương pháp và quy trình dạy học và học tập. Đồng thời nó cung là cơ sở để chọn
phương pháp và quy trình đánh giá kết quả học tập của học sinh. Đánh giá kết quả
học tập dựa trên tiêu chí của mục tiêu dạy học sẽ nhận được thông tin phản hồi
chính xác nhằm bổ sung, hoàn thiện quá trình giáo dục.
5. Quy trình của việc đánh giá kết quả học tập
Theo Guber và Stuffebeam, quy trình đánh giá kết quả học tập gồm các bước
sau đây:

- Xác định mục tiêu đánh giá để xây dựng bộ câu hỏi.
- Thu thập số liệu.
- Tổ chức, sắp xếp và phân loại số liệu.
- Phân tích số liệu.
- Báo cáo kết quả để rút ra các kết luận cần thiết.
Đánh giá trong giáo dục là một vấn đề hết sức phức tạp và khó khăn vì nó mang
tính tổng hợp nhiều yếu tố. Vì vậy để đánh giá chính xác một học sinh, một lớp,
hay một khóa học, điều đầu tiên người giáo viên phải làm là xây dựng quy trình,
10


lựa chọn một phương pháp cũng như thu thập các thông tin cần thiết cho việc đánh
giá. Như vậy, quy trình đánh giá có thể bao gồm bốn bước: đo, lượng giá, đánh giá
và ra quyết định.
- Đo: kết quả bài kiểm tra của mỗi học sinh được ghi nhận bằng điểm số. Điểm
số là những kí hiệu gián tiếp phản ánh trình độ của mỗi học sinh về mặt định tính,
nhưng nó không có ý nghĩa về mặt định lượng.
- Lượng giá: dựa vào các số đo để đưa ra những tính toán về ước lượng, về
trình độ kiến thức, kĩ năng kĩ xảo của một học sinh. Lượng giá là một bước trung
gian giữa đo và đánh giá, có thể lượng giá theo chuẩn hoặc lượng giá theo tiêu chí.
- Đánh giá: bước này đòi hỏi giáo viên phải đưa ra những nhận định phán đoán
về thực chất trình độ của một học sinh trước vấn đề được kiểm tra, đồng thời đề
xuất những định hướng bổ khuyết, sai sót hoặc phát huy hiệu quả.
- Quyết định: đây là bước cuối cùng của quá trình đánh giá, giáo viên sẽ đưa ra
những biện pháp cụ thể để giúp học sinh tiến bộ
6. Mục đích, ý nghĩa và vai trò của kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Địa
lí của học sinh THPT
6.1. Mục đích của việc kiểm tra, đánh giá
- Công khai hóa nhận định về năng lực và kết quả học tập của mỗi học sinh và
tập thể lớp, tạo cơ hội cho học sinh phát triển kỹ năng tự đánh giá, giúp học sinh

nhận ra sự tiến bộ của mình, khuyến khích động viên việc học tập. Như vậy, kiểm
tra, đánh giá là động lực quan trọng giúp học sinh có ý thức rèn luyện, hình thành
những thói quan tốt trong học tập.
- Kiểm tra, đánh giá cung cấp cho giáo viên những thông tin có liên quan đến
học sinh nhằm làm sáng tỏ mức độ đạt được so với mục tiêu giáo dục đã đề ra, từ
đó giúp giáo viên điều chỉnh hoạt động dạy, xem xét mục tiêu đề ra đã thực sự phù
hợp chưa; tìm tòi, nghiên cứu và áp dụng các phương pháp giáo dục hiệu quả nhất.
Kiểm tra, đánh giá giúp giáo viên tự kiểm tra, đánh giá trình độ chuyên môn và
11


năng lực sư phạm của bản thân, từ đó định hướng và đưa ra biện pháp cụ thể để
nâng cao chất lượng dạy học, đáp ứng mục đích, yêu cầu đề ra của môn Địa lí ở
bậc học THPT.
Như vậy, đánh giá không chỉ nhằm mục đích nhận định thực trạng và định
hướng, điều chỉnh hoạt động của trò mà còn đồng thời tạo điều kiện nhận định ra
thực trạng và điều chỉnh hoạt động dạy của thầy.
6.2. Ý nghĩa của việc kiểm tra, đánh giá
Kiểm tra, đánh giá có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với học sinh, giáo viên và
đặc biệt là đối với cán bộ quản lí.
- Đối với học sinh: việc đánh giá có hệ thống và thường xuyên cung cấp kịp
thời những thông tin "liên hệ ngược" giúp người học điều chỉnh hoạt động học. Chỉ
cho học sinh thấy mình đã tiếp thu bài học đến mức độ nào, còn thiếu sót nào cần
bổ khuyết. Giúp học sinh có điều kiện tiến hành các hoạt động trí tuệ như ghi nhớ,
tái hiện, chính xác hóa, khái quát hóa, hệ thống hóa kiến thức, tạo điều kiện cho
học sinh phát triển tư duy sáng tạo, linh hoạt vận dụng kiến thức để giải quyết các
tình huống thực tế. Giáo dục học sinh có tinh thần trách nhiệm cao trong học tập,
có ý chí vươn lên đạt những kết quả cao hơn, cũng cố lòng tin vào khả năng của
mình, nâng cao ý thức tự giác, khắc phục tính chủ quan tự mãn.
- Đối với giáo viên: cung cấp cho giáo viên những thông tin "liên hệ ngược

ngoài" giúp người dạy điều chỉnh hoạt động dạy.
- Đối với cán bộ quản lí giáo dục: cung cấp cho cán bộ quản lí giáo dục những
thông tin về thực trạng dạy và học môn Địa lí trong nhà trường để có những chỉ
đạo kịp thời, uốn nắn được những lệch lạc, khuyến khích, hỗ trợ những sáng kiến
hay, bảo đảm thực hiện tốt mục tiêu giáo dục.
6.3. Vai trò của kiểm tra, đánh giá trong dạy học Địa lí hiện nay
Trong nhà trường hiện nay, việc dạy học Địa lí không chỉ dừng lại ở chỗ dạy cái
gì mà còn dạy học như thế nào. Đổi mới phương pháp dạy học là một yêu cầu cấp
bách có tính chất đột phá để nâng cao chất lượng dạy học. Đổi mới phương pháp
12


dạy học đòi hỏi phải tiến hành một cách đồng bộ đổi mới từ nội dung chương trình
sách giáo khoa, phương pháp dạy học cho đến kiểm tra đánh kết quả dạy học.
Kiểm tra đánh giá có vai trò rất to lớn đến việc nâng cao chất lượng đào tạo.
Kết quả của kiểm tra đánh giá là cơ sở để điều chỉnh hoạt động dạy, hoạt động học
và quản lý giáo duc. Nếu kiểm tra đánh giá sai dẫn đến nhận định sai về chất lượng
đào tạo gây tác hại to lơn trong việc sử dụng nguồn nhân lực. Vậy đổi mới kiểm tra
đánh giá trở thành nhu cầu bức thiết của ngành giáo dục và toàn xã hội ngày nay.
Kiểm tra đánh giá đúng thực tế, chính xác và khách quan sẽ giúp người học tự tin,
hăng say, nâng cao năng lực sáng tạo trong học tập bộ môn.
7. Các hình thức tổ chức kiểm tra, đánh giá trong dạy học Địa lí ở trường
THPT
7.1. Các loại hình kiểm tra, đánh giá
a. Kiểm tra, đánh giá thường xuyên
Được thực hiện qua quan sát một cách có hệ thống hoạt động của lớp học nói
chung và của mỗi học sinh nói riêng. Hoạt động kiểm tra, đánh giá thường xuyên
được thực hiện qua các khâu như kiểm tra bài cũ, ôn tập, củng cố kiến thức trong
mỗi giờ học, vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn.
Kiểm tra, đánh giá thường xuyên giúp cho giáo viên điều chỉnh cách dạy của

mình và cách học tập của học sinh một cách kịp thời, tạo tiền đề để nâng cao chất
lượng dạy học các bài tiếp theo.
b. Kiểm tra, đánh giá định kì
Kiểm tra, đánh giá định kì được thực hiện sau khi học xong một chương, một
phần của chương trình học, theo đúng phân phối chương trình của Bộ Giáo dục đề
ra. Hình thức kiểm tra này giúp giáo viên và học sinh thấy được kết quả dạy và học
theo một kì hạn nhất định, đánh giá được khả năng tiếp thu, ghi nhớ và vận dụng
của học sinh đối với một lượng kiến thức lớn hơn.
Kiểm tra, đánh giá định kì giúp học sinh củng cố, mở rộng những kiến thức đã
13


học, đặt cơ sỏ cho quá trình tiếp thu các bài học kế tiếp.
c. Kiểm tra, đánh giá tổng kết
Hình thức kiểm tra, đánh giá này được thực hiện vào cuối mỗi học kì, cuối năm
học, nhằm đánh giá kết quả chung, củng cố chương trình cả năm học của môn Địa
lí, chuẩn bị điều kiện để học sinh tiếp tục học lến các lớp khác.
Để đánh giá đúng thực chất trình độ học tập của học sinh, giáo viên cần căn cứ
vào kết quả kiểm tra thường xuyên, kiểm tra định kì và kiểm tra tổng kết.
7.2. Các hình thức tổ chức kiểm tra, đánh giá trong môn Địa lí
Trong dạy học Địa lí có hai hình thức kiểm tra cơ bản:
a. Kiểm tra miệng (nói)
Kiểm tra nói giúp giáo viên nhanh chóng nắm được tình hình học tập, trình độ
của học sinh, thúc đẩy học sinh tích cực học tập, biết suy nghĩ. Rèn luyện cho học
sinh khả năng diễn đạt vấn đề địa lí bằng lời nói.
Trước đây kiểm tra nói thường được tiến hành vào đầu giờ học với mục đích
kiểm tra khả năng biết, hiểu và vận dụng bài học trước đó của học sinh. Tuy nhiên
hiện nay, hình thức kiểm tra nói được sử dụng trong suốt bài học.
Yêu cầu khi tiến hành kiểm tra nói là hệ thống câu hỏi cần phải được xây dựng,
chuẩn bị cẩn thận từ trước. Câu hỏi phải ngắn gọn, chính xác, rõ ràng. Tiến hành

song song việc kiểm tra kiến thức lí thuyết với kiểm tra kĩ năng xử lí số liệu, nhận
xét số liệu, biểu đồ, bản đồ ...
Câu hỏi kiểm tra phải nhằm vào học sinh trong cả lớp. Tất cả học sinh trong lớp
phải tích cực tham gia, thông qua quá trình thảo luận, trao đổi trước khi trả lời.
Trong khi một học sinh trả lời thì những học sinh khác theo dõi, nhận xét và bổ
sung câu trả lời của bạn. Như vậy sẽ giúp học sinh trong cả lớp cùng nhau củng cố
kiến thức đã học.
Việc nhận xét, đánh giá và kết luận vấn đề là phần việc của giáo viên. Điều này
đòi hỏi giáo viên phải khách quan, khuyến khích những tư duy sáng tạo, quan điểm
độc lập của học sinh, chứ không nhất thiết phải hoàn toàn đúng theo sách giáo khoa
14


hay đúng theo quan điểm của giáo viên. Việc nhận xét và cho điểm công khai giúp
học sinh có ý thức tự phấn đấu học tập tốt hơn.
Trong quá trình kiểm tra nói, ngoài việc đánh giá nội dung trả lời, cần phải chú
trọng phương pháp, hình thức trả lời để học sinh thấy kết quả của hoạt động kiểm
tra, đánh giá không chỉ ở hiểu biết kiến thức địa lí, mối quan hệ giữa các đối tượng
địa lí mà còn ở phương pháp trình bày phải đúng theo đặc trưng của bộ môn. Ví dụ
nêu sự phân bố của một đối tượng địa lí nào đó phải gắn liền với kĩ năng chỉ bản đồ
và khai thác Atlat Địa lí.
b. Kiểm tra viết
Kiểm tra viết giúp giáo viên nắm được trình độ của tất cả học sinh trong lớp tại
cùng một thời điểm, qua đó giúp giáo viên phân loại được đối tượng học sinh để từ
đó có những biện pháp điều chỉnh quá trình dạy học.
Kiểm tra viết thường được thực hiện sau khi học xong một phần, một chương
hay một học kì. Bài kiểm tra viết có các dạng như sau:
- Kiểm tra 15 phút.
- Kiểm tra 45 phút.
- Kiểm tra cuối kì (có thể là 45 phút hoặc nhiều hơn).

Các hình thức kiểm tra, đánh giá nêu trên được tiến hành một cách linh hoạt,
tùy theo điều kiện cụ thể của hoạt động dạy học. Ngoài ra giáo viên có thể thực
hiện kiểm tra, đánh giá thông qua các bài thực hành, các bài viết báo cáo ... Tuy
nhiên vẫn phải đảm bảo những yêu cầu chung mà mục tiêu môn học và chương
trình đặt ra.
II. Cơ sở thực tiễn
Để nghiên cứu cơ sở thực tiễn của việc đổi mới kiểm tra, đánh giá trong dạy
học Địa lí ở trường THPT, tôi đã xây dựng phiếu điều tra đối với 05 giáo viên
giảng dạy bộ môn Địa lí và 150 học sinh ở cả 3 khối lớp 10, 11 và 12 trường THPT
Hưng Yên.
15


1. Đối với giáo viên
Phiếu điều tra gồm 05 câu hỏi, đề nghị giáo viên đánh dấu X vào trước ô trống
mà giáo viên cho là đúng.
Câu 1: Thày (cô) có quan điểm như thế nào về đổi mới kiểm tra, đánh giá trong
dạy học Địa lí ở trường THPT?
Rất quan trọng
Bình thường
Không cần thiết
Câu 2: Trong quá trình dạy học Địa lí ở các năm học trước, thày (cô) thường dùng
hình thức kiểm tra, đánh giá nào?
Riêng lẻ từng lớp
Đồng loạt tất cả các lớp do mình dạy, thuộc cùng một khối
Đồng loạt tất cả các lớp trong cùng một khối, của tất cả các giáo viên
Câu 3: Theo thày (cô) nên tiến hành đổi mới kiểm tra, đánh giá khi nào?
Trong tất cả các bài kiểm tra
Chỉ nên tiến hành đối với bài kiểm tra cuối kì
Khi có đoàn kiểm tra

Câu 4: Học sinh của thày (cô) có thái độ như thế nào khi được đổi mới kiểm tra,
đánh giá?
Rất hứng thú
Bình thường
Cho rằng không nên tiến hành đổi mới kiểm tra, đánh giá
Câu 5: Những khó khăn thày (cô) gặp phải khi tiến hành đổi mới kiểm tra, đánh
giá môn Địa lí ở THPT?
Phải trao đổi, thảo luận chi tiết khi ra đề, mất nhiều thời gian
Khó khăn trong việc xếp lịch kiểm tra đồng loạt cho cả khối.
Các khó khăn khác

16


2. Đối với học sinh
Phiếu điều tra gồm 03 câu hỏi, yêu cầu học sinh đánh dấu X vào trước ô mà học
sinh cho là đúng.
Câu 1: Các em có thích học môn Địa lí không?
Có
Không
Cho biết lí do em thích hay không thích học môn Địa lí: ....................................
Câu 2: Theo em có cần thiết tiến hành đổi mới kiểm tra, đánh giá môn Địa lí?
Cần thiết
Bình thường
Không cần thiết
Câu 3: Đổi mới kiểm tra, đánh giá môn Địa lí như năm học 2013 - 2014 có giúp
em đạt hiệu quả cao trong học tập bộ môn không?
Đạt hiệu quả cao hơn
Bình thường
Không hiệu quả bằng hình thức kiểm tra ở các năm học trước

BẢNG THỐNG KÊ KẾT QUẢ ĐIỀU TRA ĐỐI VỚI GIÁO VIÊN
Câu hỏi
Số GV được

Câu 1
05

điều tra
Số GV tích vào

Tỉ

Câu 2
05

lệ %

Tỉ

Câu 3
05

lệ %

Câu 4

Tỉ

05

lệ %

Tỉ

Câu 5
05

lệ %

Tỉ
lệ %

05

100

05

100

04

80

04

80

0

0

0

0

0

0

01

20

01

20

05

100

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

ô đầu tiên
Số GV tích vào
ô thứ hai
Số GV tích vào
ô thứ ba

Qua kết quả của bảng điều tra, có thể nhận thấy tất cả các giáo viên dạy Địa lí ở
17


trường THPT Hưng Yên đều nhận thấy tầm quan trọng và cần thiết của việc đổi
mới kiểm tra, đánh giá trong dạy học Địa lí ở trường THPT. Tuy nhiên, ở các năm
học trước, hoạt động đổi mới kiểm tra, đánh giá chưa được thực hiện do gặp phải
khó khăn trong quá trình sắp xếp lịch kiểm tra đồng loạt cho cả một khối lớp.
Chính vì vậy, trong số 05 giáo viên được hỏi, có 01 giáo viên cho rằng chỉ nên tiến
hành đổi mới kiểm tra, đánh giá ở cuối kì.
BẢNG THỐNG KÊ KẾT QUẢ ĐIỀU TRA ĐỐI VỚI HỌC SINH
Câu hỏi

Số HS được

Câu 1

Câu 2

Câu 3

150

Tỉ lệ %

150

Tỉ lệ %

150

Tỉ lệ %

120

80

95

63,3

95

63,3

30

20

34

22,7

34

22,7

0

0

21

14,0

21

14,0

điều tra
Số HS tích vào
ô đầu tiên
Số HS tích vào

ô thứ hai
Số HS tích vào
ô thứ ba
Qua kết quả của bảng điều tra, chúng ta nhận thấy phần lớn học sinh thích học
môn Địa lí (chiếm 80% số học sinh được điều tra), đa số các em đều cho rằng cần
phải đổi mới kiểm tra, đánh giá môn Địa lí, vì như vậy sẽ giúp các em đạt được
hiệu quả học tập cao hơn, lĩnh hội được nhiều kiến thức của bộ môn hơn.
Như vậy, có thể thấy rằng việc đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn
Địa lí ở trường THPT là rất cần thiết, từ đó sẽ thúc đẩy giáo viên đổi mới phương
pháp dạy học, giúp đạt được những mục tiêu đề ra trong giảng dạy bộ môn Địa lí
nói riêng và mục tiêu dạy học nói chung.

18


CHƯƠNG II
THỰC TRẠNG ĐỔI MỚI KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ
TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ Ở TRƯỜNG THPT
1. Thực trạng đổi mới kiểm tra, đánh giá trong dạy học Địa lí ở các trường
THPT tỉnh Hưng Yên
Trong những năm học vừa qua, việc đổi mới kiểm tra đánh giá đã được lãnh
đạo các trường THPT quan tâm. Tuy nhiên do có nhiều môn học, mỗi môn có đặc
thù riêng nên việc thực hiện đổi mới kiểm tra, đánh giá thường được giao về các tổ,
nhóm chuyên môn. Từ đó dẫn đến quá trình thực hiện ở các bộ môn, các nhà
trường không giống nhau, tùy thuộc vào quan điểm và sự thống nhất ở mỗi trường
THPT.
Quá trình tìm hiểu về thực trạng đổi mới kiểm tra, đánh giá ở các trường THPT
được tôi tiến hành qua các kênh thông tin sau:
- Tìm hiểu trong các lần đi công tác tại các trường, trực tiếp kiểm tra và trao đổi
với các giáo viên giảng dạy địa lí tại các trường đó.

- Tìm hiểu qua trao đổi thông tin với các đồng nghiệp giảng dạy địa lí trên địa
bàn toàn tỉnh.
Từ quá trình tìm hiểu, có thể xếp công tác đổi mới kiểm tra, đánh giá môn Địa
lí ở các trường THPT thành 03 nhóm như sau:
- Nhóm thứ nhất: không có đổi mới gì. Kiểm tra, đánh giá vẫn được tiến hành
như trước, giáo viên dạy tại lớp nào thì tự ra đề, cho kiểm tra và chấm bài của lớp
đó. Quá trình biên soạn đề kiểm tra không xây dựng ma trận đề. Cách kiểm tra,
đánh giá này có những hạn chế sau:
+ Đề kiểm tra được xây dựng mang tính chủ quan của giáo viên giảng dạy, giáo
viên dạy kĩ bài nào, tâm đắc vấn đề nào thì ra đề vào phần đó, dẫn đến kết quả đánh
giá phản ánh không chính xác trình độ nhận thức của học sinh.
19


+ Cùng một đề thi, được sử dụng ở nhiều lớp khác nhau trong cùng một khối
lớp, tại các thời điểm khác nhau, nên các lớp được làm bài kiểm tra sau có thể sẽ
biết đề trước, sẽ có sự chuẩn bị tốt hơn, từ đó dẫn đến kết quả đánh giá phản ánh
không chính xác, khách quan trình độ nhận thức của học sinh ở các lớp.
+ Công tác chấm thi do giáo viên tự chấm, khó tránh khỏi những kết quả mang
tính chủ quan, cảm tính từ người dạy. Từ đó dẫn đến thiếu công bằng giữa những
học sinh trong nhà trường.
- Nhóm thứ hai: bước đầu đã có đổi mới. Ở những trường này, các bài kiểm tra
thường xuyên vẫn được tiến hành như trước (như môn Địa lí ở các trường nhóm
thứ nhất), riêng bài kiểm tra học kì được tiến hành kiểm tra chung toàn trường,
cùng với các môn học khác. Tuy nhiên ở các trường này, công tác biên soạn đề
kiểm tra vẫn không xây dựng ma trận trước khi làm đề. Hình thức đánh giá này có
những hạn chế sau:
+ Mới chỉ được tiến hành ở hai bài thi học kì, kết quả đánh giá vẫn chưa hoàn
toàn khách quan, chưa phản ánh đúng trình độ của học sinh.
+ Mặc dù đã có trao đổi chuyên môn trước khi ra đề, có sự thống nhất về nội

dung của đề kiểm tra, tuy nhiên do không xây dựng ma trận từ trước nên khó tránh
khỏi tình trạng đề dễ hoặc khó.
- Nhóm thứ ba: đổi mới kiểm tra, đánh giá được thực hiện một cách toàn diện,
nhưng số trường THPT thuộc nhóm này còn ít.
2. Thực trạng đổi mới kiểm tra, đánh giá trong dạy học Địa lí ở trường THPT
Hưng Yên
Trong những năm học gần đây, BGH trường THPT Hưng Yên đã nhận thấy
được tầm quan trọng của đổi mới kiểm tra, đánh giá trong hoạt động dạy học, nhằm
đáp ứng tốt nhất việc đổi mới giáo dục hiện nay. Chính vì vậy, BGH nhà trường đã
chỉ đạo các tổ, nhóm chuyên môn cần phải đổi mới phương pháp dạy học đồng thời
với đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá.
20


Thực hiện những chỉ đạo về chuyên môn từ BGH nhà trường, việc đổi mới
kiểm tra, đánh giá trong dạy học Địa lí đã được các giáo viên trong nhóm Địa lí
thực hiện từ các năm học gần đây, và năm học 2013 - 2014 là năm học đầu tiên đổi
mới kiểm tra, đánh giá được tiến hành một cách toàn diện.
Ngay từ đầu năm học, các giáo viên địa lí trong nhà trường đã thống nhất xây
dựng kế hoạch giảng dạy, kế hoạch kiểm tra, đánh giá dựa trên kế hoạch năm học
của Sở Giáo dục, của trường; dựa trên phân phối chương trình và dựa trên tình hình
giảng dạy thực tế.
Riêng hoạt động kiểm tra, đánh giá được thống nhất như sau:
- Đối với kiểm tra miệng (kiểm tra nói): giáo viên tự tiến hành vào những thời
điểm thích hợp trong giờ học. Hệ thống câu hỏi đặt ra phải đảm bảo ngắn gọn, rõ
ràng và phù hợp với học sinh thuộc lớp học do giáo viên giảng dạy.
- Đối với kiểm tra 15 phút: giáo viên tự tiến hành vào thời điểm thích hợp trong
quá trình dạy học. Tuy nhiên đề kiểm tra phải được thảo luận, góp ý giữa các thành
viên trong nhóm Địa lí và được phê duyệt từ nhóm trưởng và tổ trưởng chuyên
môn.

- Đối với kiểm tra 45 phút và kiểm tra học kì, tiến trình kiểm tra được tiến hành
như sau:
+ Họp nhóm, thảo luận xây dựng ma trận đề kiểm tra. Trên cơ sở đó xây dựng
đề kiểm tra và đáp án.
+ Tổ chức kiểm tra chung theo lịch của nhà trường.
+ Chấm bài: bài kiểm tra của học sinh đã được rọc phách.
+ Lên điểm: tổ lên điểm của nhà trường thực hiện.
MỘT SỐ ĐỀ KIỂM TRA MÔN ĐỊA LÍ
ĐÃ ĐƯỢC SỬ DỤNG TRONG NĂM HỌC 2013 - 2014
2.1. Đề kiểm tra Địa lí lớp 10 - Ban Nâng cao
21


2.1.1. Đề kiểm tra 45 phút - Học kì I
a. Ma trận đề
Cấp độ

Vận dụng
Nhận biết

Thông hiểu

Cộng
Cấp độ thấp

Tên chủ đề
- Vũ Trụ. Hệ Mặt
Trời. Trái Đất
trong Hệ Mặt
Trời.

- Chuyển động
của Trái Đất và
các hệ quả.

.............................
Số câu: 2 câu, 5 ý.
Số điểm: 7 điểm

- Các
chuyển
động chính
của Trái
Đất.
- Hệ quả
chuyển
động quay
quanh MT
của TĐ.
..................
Số ý: 2
Điểm: 2,5

- Hiện
tượng ngày
đêm dài
ngắn khác
nhau theo
mùa và theo
vĩ độ.

- Tính góc
nhập xạ.
- Tính ngày
Mặt Trời lên
thiên đỉnh.

...................
.Số ý: 1
Điểm: 2,5

..................... ...............
Số ý: 2
Số câu: 2
Điểm: 2,0
7 điểm =
70%
- So sánh nội
lực và ngoại
lực.
.....................
Số ý: 1
Số điểm: 3,0

- Nội lực và ngoại
lực.
...............................
Số câu: 1 câu
Số điểm: 3 điểm
Tổng số câu: 3
Tổng số ý: 6

Tổng số điểm: 10
Tỉ lệ: 100%

Cấp độ cao

Số ý: 2
Điểm: 2,5
Tỉ lệ: 25%

Số ý: 1
Điểm: 2,5
Tỉ lệ: 25%

Số ý: 1
Điểm: 3,0
Tỉ lệ: 30%

...............
Số câu: 1
3 điểm =
30%
Số câu: 3
Số ý: 2
Điểm: 2,0
Tỉ lệ: 20%

Số điểm:
10

b. Đề kiểm tra

Câu 1 (5,0 điểm)
1. Trình bày các chuyển động chính của Trái Đất. Trái Đất chuyển động xung
quanh Mặt Trời sinh ra những hệ quả gì?
2. Hiện tượng ngày đêm dài ngắn khác nhau theo mùa và theo vĩ độ được biểu
hiện như thế nào?
22


Câu 2 (2,0 điểm)
1. Tính góc nhập xạ lúc 12h trưa vào các ngày 21/3, 22/6, 23/9, 22/12 tại
23023'B.
2. Tại Huế (16024'B), một năm có mấy lần Mặt Trời lên thiên đỉnh? Vào các
ngày nào?
Câu 3 (3,0 điểm)
So sánh nội lực và ngoại lực.
c. Đáp án
Đáp án

Câu
Câu 1
(5,0 điểm)

Điểm

1. Các chuyển động chính của Trái Đất (1,75 điểm)
- Chuyển động tự quay quanh trục:
+ Trái Đất tự quay quanh một trục (tưởng tượng), nghiêng

0,25

66033' với mặt phẳng hoàng đạo.
+ Hướng tự quay của Trái Đất là hướng ngược chiều kim đồng

0,25

hồ (từ Tây sang Đông).
+ Thời gian tự quay một vòng quanh trục là 24 giờ.

0,25

- Chuyển động xung quanh Mặt Trời:
+ Quỹ đạo hình elip.

0,25

+ Hướng quay quanh Mặt Trời là hướng ngược chiều kim đồng

0,25

hồ (từ Tây sang Đông).
+ Thời gian Trái Đất chuyển động xung quanh Mặt Trời 1 vòng

0,25

hết 365 ngày 6 giờ.
+ Khi quay trục Trái Đất luôn nghiêng và không đổi phương.

0,25

Trái Đất chuyển động xung quanh Mặt Trời sinh ra các hệ quả (0,75 điểm)

+ Chuyển động biểu kiến hàng năm của Mặt Trời.

0,25

+ Các mùa trong năm.

0,25

+ Hiện tượng ngày đêm dài ngắn khác nhau theo mùa và theo vĩ

0,25

độ.
23


2. Hiện tượng ngày đêm dài ngắn khác nhau theo mùa và theo ví độ (2,5 đ)
- Hiện tượng ngày đêm dài ngắn khác nhau theo mùa:
+ Từ 21/3 đến 23/9, BCB ngả về phía MT, diện tích được chiếu

0,50

sáng nhiều hơn nên là mùa xuân và mùa hạ, ngày dài hơn đêm.
Ở BCN thì ngược lại, là mùa thu và mùa đông, đêm dài hơn
ngày.
+ Từ 23/9 đến 21/3, BCB không ngả về phía MT, diện tích được

0,50

chiếu sáng ít hơn nên là mùa thu và mùa đông, ngày ngắn hơn

đêm. Ở BCN thì ngược lại, là mùa xuân và mùa hạ, ngày dài
hơn đêm.
+ Riêng 2 ngày 21/3 và 23/9, ngày dài bằng đêm trên toàn thế

0,25

giới.
- Hiện tượng ngày đêm dài ngắn khác nhau theo vĩ độ:
+ Ở Xích đạo, quanh năm có ngày dài bằng đêm.

0,25

+ Càng xa xích đạo độ dài ngày đêm càng chênh lệch nhiều.

0,25

+ Đến vòng cực, có hiện tượng suốt 24 giờ liên tục là ngày hoặc

0,25

đêm (ngày, đêm địa cực).

Câu 2
(2,0 điểm)

+ Càng xa vòng cực về 2 cực số ngày, đêm địa cực càng tăng.

0,25

+ Ở 2 cực, số ngày, đêm địa cực kéo dài suốt 6 tháng.

0,25

Tính góc nhập xạ tại 23023'B (1,0 điểm)
21/3

22/6

23/9

22/12

66037'

89056'

66037'

43010'

1,00

Tính ngày Mặt Trời lên thiên đỉnh tại Huế (1.0 điểm)
- Lần 1: 26/5

1,00

- Lần 2: 19/7

Câu 3

(3,0 điểm)

So sánh nội lực và ngoại lực (3,0 điểm)
Giống nhau (0,5 điểm)
+ Đều là 2 quá trình tác động đến địa hình bề mặt Trái Đất, tạo

0,50

24