Công cụ đánh bắt sông nước truyền thống ở hội an (NXB đại học quốc gia 2001) nhiều tác giả, 150 trang

HÒI VÀN NGHÈ DAN GIAN VIÈT NAM
CHI HÓI VÀN NGHÉ DAN GIAN HÓI AN

CONGCUDANHBAT
SONG Niróc
TRUYEN THONG
ÒHOIAN

\ —

V ^ —f"
VV
N
f^

D

G
NQI

NHA XUAT BAN DAI HOC QUOC GIÀ HA NOI


CONG TRIXH DO CHINH PHU
TÀI T R O S . \ N G T A O 1999 - 2000

• Doc du\ét cóng

trinh:

OS. T.^KH TÒ .XdOC TH.VNH

• Tn chi/c xuàt bàri:
P(;s, TS N(;UYK.\ XUÀN KINH


HÒI VÀN NGHÉ DAN GIAN VIÉT NAM
•

•

•

CHI HÓI VÀN NGHÉ DAN GIAN HÓI AN

CdNG CU
DANH BAT SONG Nirdc
TRUVIN THSNG Ò Hdi AN

NHA XUAT BAN DAI HOC QUOC GIÀ HA NOI - 2001


MUC LUC
Lai nói dàu

7

Chirong /: Vài net ve dac diem dia ly tu
nhién va lich su dàn cu Hòi An

9

+ A/ Dac dicm dia ly tir nhién.

9

Ho Tàh Cttàng
+ B / C à c l d p c u ' d à n Hòi An.

13

Nguyén Chi Trung
CtìUong II: Gòng cu danh bàt song nuóc
truyen thóng 6 Hòi An

19

+A/ Nhóm Gòng cu dành bàt d nìòi
trifòng nxxàc ngot.

19

Nguyén Dire Minti, Ho Tàh Cwòng
+ B/ Gòng cu dành bàt d song rach
nu'dc Id.
Tran Vàn An, Tran Ardi

33


+ e / G ò n g cu danh bàt cà d mòi

truòYig nu'óc man.
Tran Vàn An, Nguvcn

47

Chi Trung

Phu• lue
»

DD

+ Mot so kiéng cùr ciia ngy dàn nghé
manh khdi d Hòi An.

57

Tru'o'mi Hoàm^ Vinli
cy

cy

^ Bang ke càc nghè danh bàt song
nu'dc truyen thòng d Hòi An.
Iluvnh

64

Vình Sanlì

+ Bang kc tir dia phu'ctng licn quan
dòn còng cu danh bàt song nu'dc truyen
thong su'u tàm d^dc d Hòi An.

68

Le Thi Tuàh
+ Càc ban ve còng cu dành bàt song
nu'dc truyen thòng d Hòi An
Qucing Vàn Quy

90


Lui nói dàu
Rai nhùng ehiee thuyén dành bàt xa bà vói eóng
suàt hàng ngàn CV sé thay the nhùng ehiee ghe me, ghe
nan va nhùng eànli buóm già nua, eù kl...
Nhùng giàn mành ehà, mành khai, IiTÓi rùng, Iwói
quàt bang gai, spi sé phai nhwùng ehó eho nliùng giàn
Iwài vày rut ehi, nhùng giàn mành dien, nhùng mày tàm
ngir...
Va trén eàe eànJi dóng, eàe dóng song khàp mpi mién
dàt nwóe tu mién ngwefe dèh mién xuói, nhùng ehiée là,
nhà, dò, noni, ró... dang ngày eàng thixa thót dàn. Mot so
trong nliùrig vàt dung dò hien Jdióng eòn dwcfe su' dung
dèh va dwpe eàtgiù o' dàu dò, trong nliùnggóe nhà, nhùng
giàn bép, nliùìig tu, bue, ké... nhuvàt ehùng ve mot thòiky
boat dóng day ah tuong truóe kia...
O Hòi An - manh dàt nhò bé vùng eira song - ven

bién, tình trang ve eóng eu dành bàt song nuòe truyen
thòng eùng tu'Ong tirnhw vày...


Du'oe su' tal tro' eua Trum; UÌVIÌ; Hòi \ 'àn nt^bè dàn
giàn l lèt \anh cliung tèi dà ticn lianiì dot ^iiu tàm, kliao
sat ve eàe eóng eu nàv vói mong muòn qua dò, gòp pbàn
eung eàp nliùng tliòng tin, nliùng tu' Uèu ban dàu nliàni
lu'u lai làu dai bình anJi - du ehi là trèn saeh \'o', eanb
sinli lioat \àn Iioa song nuòe truvèn tliòuig \'ò^n rat pJn'y
bièn \'à gàn bo màt thièt \òi eae làng què \'ièt .\'am
truòe day:
"Cha ehài, me luói, eon eàu
Thàng ré dùng dò, eon dàu ngói nò"
(Ca dao)
Do (.fièli kièn nebièn
1

»

eùu han che, (>' c/j"r chune

tòi

,

chi co thè mò ta khai quat ve mot so còng cu danh bàt
song niròc chu vèu, bièn tòn ò dia n/iiAynr. ( òn rat
•

i

t

i

nhieu dicu, nhiéu vàn de phai bò sung, hoan chinb. Vièe
dòi chièu, so sanh, rut ra nhùng net dac trung c/iiing ve
chiing vàn eòn dang bò dò.
De eò nhùng nhan thue day dù ho'n, khoa hpe hon,
ehùng tòi rat mong nhan duoe su gip y, ehi dàn eua eae
nhà chuvèn mòn va tàt ea auv vi.

NHOM TÀC GIÀ

8


Chuofng I
VÀI NET VE DÀC DIÉM
DIA LY TLT N H I É N VÀ LICH SLf
•

•

•

DÀN CU HÒI AN
A. DÀC DIÉM DIA LY TU NHIÉN
*

.

*

*

* Ve dia hình song niiàc: Hói An nàm d vi tri:
lò'^SS' - 16^ vi Bàc; 108''20' - 108^'44" kinh Dòng, dién
tich khoang GOkm", nàm trén bd Bàc ha lUu song Thu
Boll, thuòc khu vUc cùa song, ven bién cùa tinh Quàng
Nam, mién Trung - Viet Nam. Ndi day co Cùa Dai vòn là cùa bién trpng yéu tu thdi Co - Trung dai d phia
nam Viet Nam va là ndi hói tu cùa ba nguón song Idn
d xù Quàng: Thu Bòn, Vu Già. Chién Dàn cùng chày
ra bién Dòng. Càch xa Cùa Dai khdàng 7 km co cum
dàd Cu Lao Chàm àn ngù. Ve phia Bàc co cdn song De
Vòng {Lo Cành Giang) nói thòng giùa Cùa Hàn - Dà
N a n e vói Cùa Dai - Hòi An.


Màc dù dièn neh khóng lón nhUng khu vifc
Hói An co kha nhiéu loai dia hình vdi nguón góc
khac n h a u :
- Dia hình nguón gòc song.
- Dia hình nguón gòc song - d a m hiy.
- Dia hình nguón góc bién.
- Dia hình nguón góc song - bién.
- Dia hình nguón góc bién - d a m lày.
- Dia h m h nguón góc bién - gió.
- Dia h m h nguón gòc song bién - d à m lày.

- Dia hình nguón góc ho - dàm lày.
Vói dac diém vi tri dia ly va dia hình nhiéu nguón
góc nói trén dà tao cho ngU tritdng - song iiifdc khu
vUc Hói An vó r ù n g da dang. phong phù: co vùng bién
nàm giùa q u à n dao va bd bién - cUa song, bién; co
vùng bién n à m t r é n t h é m lue dia chcay dai ra khu vUc
bién Dóng; co vùng bién n à m trong khu vite vinh Dà
N à n g dUdc tad bdi ban dao Sdn Tra; co v ù n g song nuòc
\ó - nUdc ngdt ròng lón; co nhiéu dàm. hói, vùng trùng,
vùng, bau. mUdng, lach, khe... dàe biét là song nhó
chàng chit.
* Ve c h e d ò gió: Vùng Hói An chiù tàe dóng eua
hai m ù a gió chù yéu: gió mùa dóng va gió mùa ha.
Mùa dóng t u t h à n g 1 - 3 co gió mùa Dóng F^.-ic va t u
CUOI t h a n g 5 - 1 2 huóng gió t h i n h h a n h la Bàe dòn Tày
Bcàc. Cudng dò gió t r u n g binh khoang 2m/s. Idn nhàt
10


15-20m/s. Mùa ha tu thàng 4-10 huóng gió Dóng va
Dòng Nam. Mùa này hay có bàd va àp t h à p nhiet dói.
Toc dò cuc dai khoàng 40m/s thUdng xày ra vàd cuòi
thàng 10. Gió mùa Dóng Nam xuàt hién vàd thàng 4,
5, 6 trùng vàd càc thàng mùa khó, kéd dai tu thàng 28. Che dò gió nay dà tao nén cho khu vUc Hòi An có
hai mùa rò rét: mùa mUa - lù, gió - bào, rét tu t h à n g
9-1; mùa khó màt, tu thàng 2-8. Ngoài hai mùa gió
chinh này, trong vùng con chiù ành hUdng cùa gió
''Phcfri' {cùng giong nhit càc dia phitóng khàc à mién
Trung), kiéu gió này thUdng xày ra vàd mùa he, kéd
dai tùng ddt vài ba ngày, có ddt 10-15 ngày.

* Ve nhiet do - khóng khi: Mùa dóng nhiét dò
trung bình 23-24'C, nhiet dò thàp nhàt khoàng 1520"C, có nàm xuò'ng dén l l C , thUdng xuàt hién vào
t h à n g 12, thàng 1. Mùa ha nhiet dò cad hdn mùa dòng
khdàng 5 C, nhiét dò trong càc thàng tUdng dòi dòng
déu: tu 28-30 C, cao tuyet dòi 39-40 C chù yéu vào
thàng 6-7, thàp tuyet dòi 21-23 C vào t h à n g 12,1.
* Ve luang mila: Tong lUdng mUa t r u n g bình
nàm là 2.087mm, phàn lón tàp t r u n g vào mùa dòng
{nhàt là thàng 9,10) chiém 2/3 lUdng mita t r u n g bình
cà nàm, so ngày mUa là 20 ngày.
* Ve che dò song: 0 khu vUc Hòi An, song phu
thuóc rat chat che theo che dò riéng. Có hai he thòng
song dac trUng: Mùa dòng song ngoài khdi, chù yéu
11


theo huóng Dóng Bàc. eòn gàn bd có hitóng Dóng. dò
cao song tu 1.5 - 3m. d vùng bién luón nho hdn 1.5m.
Mua ha huóng song ngoài khdi va gan bd có khac
n h a u . Trong khi huóng song ngoài khdi hudng Tày
Xam la chu yéu. do tac dòng eua gio mùa Tày Nam,
thì d vùng ven bd t h u d n g ditói Im. dò cad song 0.1-0,6.
chiém 80%.
* Ve dòns chà\ va sU tha\ dói rni/c nUóc bién:
Khu VUC Hòi An con tón tai hai he t h ó n g dóng chày:
Dònfj ehày mùa Dóng va dóng chày mùa He. Dóng
chày mua Dóng vào thiing 2. hUdng Dóng Bàc - Tày
Xam; dong eh.iy mùa He vào t h a n g 8, hitóng Tày Nam
- Dóng Bàe. Có 2 dang t h a y dói mite nitde bién: Dao
dóng thuy triéu, ehé dò b;in nhàt triéii khóng déu, bién

do triéu bé nhàt 0.8m va lón nh.'it là l.^ni. à n h hitdng
cùa thuy triéu vào sàu lue dia tdi 40km; dao dóng khóng
theo ehu kv. dàv thite sit eo sit thay dói mite nitde bién
trong nhùng khoàng thdi gian khàc nhau. Che dò nitóc
cùa song Thu Bòn có vai tró quyét dinh dói vói sU thay
dói vùng cUa song {ó Hói An). Vùng thitdng nguón song
Thu Bòn nàm gàn mot t r u n g tàm mita lón d Viét Nam
{xàp .XI 20 km I Inani). Càc nha dia ehàt cho r à n g
n h ù n g diéu kién thùy van eùa song Thu Bón là tàe
n h à n khóng nhó dén qua trình hinh t h à n h . bién doi
cùa song iCùa Dai) nay, tao nén nhiéu dang dia h m h
phong phù eó nguón góc khàc n h a u d day.
12


Xuàt phàt tu dac diém dia hình song nitóc, khi
hau gió mùa, che do thuy vàn... nói trén. de thich ùng,
nhàm khai thàc nguón thuy - hai san vó cùng phong
phù dàp ùng nhu càu cuóc song ma càc lóp dàn cit Hòi
An dà sàng tao ra nhiéu loai hình còng cu dành bàt
phù hdp vói tùng vùng. tùng dia hình song nitóc va
tùng mùa. Hay có the nói: diéu kién dac diém dia ly tu
nhién là yéu tó tàe dóng rat lón dén tinh sàng tad còng
cu dành bàt song nitóc cùa càc lóp cit dàn Hòi An d
vùng cùa song - ven bién này.
B. CÀC LÒP CI/ DÀN HÒI AN
Két qua khào co hoc gàn day nhàt cho biét: Chù
nhàn bàn dia dàu tién trén mành dàt Hói An là cit dàn
thdi tién su càch day it nhàt hdn 3.000 nàm va phàt
trién bdi cit dàn thuòc phùc he vàn hoà Sa Huynh tu

thè ky thù II sau Còng nguyén trd ve tritóc. Càc hién
vàt còng cu bang cuòi dà, ròi bang sàt, hay nhùng
mành nhuyén thè, xitdng cà. ràng hàm cà, kim bang
xitdng cà... là nhùng minh ehùng ve viec su dung sinh
vàt bièn, song nitóc cùa cit dàn thdi ky này chd nhu
càu cuóc song cùa mình.
» Tiép theo cit dàn thdi Tién - Sd su là cit dàn
Champa {tu the kì II sau eóng nguyén dén the ki XV).
Thed nhiéu nguón tu' liéu thit tich, lich su va khàd có,
ehùng ta có thè biét ve cit dàn Champa nói tièng vói
13


kha n à n g ehinh phue song nitóc - bién cà. Ngoài viéc
giói d ó n s ghe/thuvén di lai trén ditdng song hay vitot
bién ca de giad thitdng buon bàn. ngitdi C h à m con biét
khai thàc triét de nguón t h u v - hai san phue vu eho
nhu càu bua àn h à n g ngày eua minh. Ca bién là mon
àn rat ita thìeh cùa ngitdi C h à m . Ngoài viéc kho,
nitóng. ho con biét nàu canh ehua vói d ù a / t h d m , cà
ehua. me, già. dàu...; biét làm eae Ideai nude màm
(lamu'thin) vói ky t h u à t cao nhu: m à m ruòc {mUthin
frum): màm eà mòi {mUthinkun):
m à m tòni {mUthin
hatay): mam eà dóng {mu'thin su' tong)... va ditdng
nhién. de khai thàc nguón Idi thuy - bài san này thì
eóng eu va kinh nghiém d à n h bàt dóng vai tró rat
q u a n trong.
Bitóe sang thè ky XV, eit dàn Dai Viét bàt dàu
smh song dinh eit d vùng dàt "Xz/ Quang" nói c h u n g va

Hòi An nói riéng. Có thè bàt dàu vào nàm M02, vói
euòe t à n eóng md mang eòi bd ve phia Xam eùa cha
con Ho Quy Ly. Ngitdi Viét vói vàn hoà D<7Ì Viét dà
t ù n g bitóe hoà nhàp, tiép bién, thay thè ngitdi Chàm
vói vàn hoà C h a m p a va vùng dàt Hói An ehinh thitc
ditoe ghi vào bàn dò cùa nha nUóe Dqn Viét t u dò. Vói
phong trào di dàn làp àp, eit dàn D.ai Viét t u eàe dóng
bang ehàu thó Bàe Bò. chu yéu la Bàe T r u n g Bó. lóp
lóp vào day lam àn sinh song. X h u n g vao thdi diém
này. day ehi là vùng dàt ^'Ki mi" (hòi nha Ho som hi
nha Minh - Trung Quóc danh hai khi xam lUifc nUdc
11


ta). nén làng xà ngitdi Viét vàn chUa ra dòi. Dén nàm
1471 {nién hiéu Hong Due - Vua Le Thành Tóng) vói
cuóc di dàn lón thù 2. lóp cit dàn Viét ditdc bó sung
manh me, cùng vói sue manh ve mdi màt cùa nhà nitóc
Dai Viét lue bay giò dà tad diéu kièn t h u à n Idi cho
làng - xà ngUdi Viét làn lùdt hình t h à n h trén mành
dàt này vàd cuòi the ky XV nhit: làng Thanh Ha, Vòng
Nhi, Cam Phò... va trong the ky XVI già tàng thém càc
làng Hoài Phò, Hòi An, Co Trai... Cùng vào cuòi thè ky
XVI, chùa Nguyén Hoàng vói cài nhìn sàu. ròng trén
con ditdng tìm dén ''Hoành Scfn nhàt dai, van dai dung
thàn' dà dàt Xù Quàng {trong dò eó Hòi An) vói tàm
thè, chién litdc eho dóng ho. con ehàu làu dai. Su kién
chi'nh tri, lich su này dà dàn dén qua trình di cit làn
thù ba cùa cit dàn Dai Viét, chù yéu tu Thanh Hoà,
Nghé An, Ha Tinh theo Nguyén Hoàng vào day. Hòi

An - Xù Quàng bitóe vào giai doan lich su mói - giai
doan òn dinh, tu chù phàt trién kinh té - vàn hoà. Lóp
cit dàn già tàng, dàn so phàt trién, cùng vói kinh té,
mot loat làng - xà d Hòi An tiép tue hình t h à n h nhit
làng Thanh Chàu, Xuàn Mi, Sdn Phò, De Vòng, Kim
Bóng, An Mi, Dai An, Hoà Yèn, Làng Càu.. trong the
kyXVII, XVIII.
Vói cành nghèo khó t r a m diéu cùa buoi ban dàu
di dàn. làp àp trén mot vùng dàt mói, dUdc menh danh
là Ò Chàu àe dia", càc lóp cit dàn tién nhàn chàc chàn
dà phài dùng càm chó'ng chdi vói bad khó khan, nghéd
15


kho. khai thae t ù n g tàe dàt. t ù n g k h o a n h song, vói
truvén thóng vàn boa vòn eó eua ngudi Viét, tiép thu
kinh n s h i é m san xuàt. ehàt loe vàn boa eua cu dÀn
bàn dia de e h m h phue m à n h dàt mói. j^huc vu eho nhu
càu s m h tón. phat trién eua mình. Trén ed sd do, t u
n h ù n c l a n e - xà nóns: n s h i é p . eo két hop vói ngit
nghiép. tiéu t h ù eóng nghiép dà hình t h à n h eae làng
ehuyén n g à n h . ehuyén nghé nhu: làng nòng nghiép,
lang ngU nghiép (lang chai). làng tiéu t h u còng nghiép
va l a n e thUdng nghiép.
Tu euó'i the kv XVI dén dàu the ky XVIL vói sU
})hat t n é n manh me eua nén k m h té nói sinh bdi sU eó
mat eua cu dan Dai Viét {nhu'dà trinh hày). trén mot
mành dàt vòn eo nhiéu Un thè ve vi tri dia ly. tieni
nàng va ea kmh nghicm boat dóng k m h té noi eliung,
kinh té iigoai tluKJiig noi riéng eùa eàe lóp eU dàn

trUde {tu' cu dàn Sa Huynh dcn cU dàn Champa). bàt
gap n h ù n g yéu tó ve diéu kién lieh su, t m h hình ehinh
tri - kinh té trong nitóe va thè gioì, dàe biét là d khu
vue Dong, Dóng Xam ehàu A dà tao diéu kién t h u à n
Idi eho nén k m h té ngoai thitdng d Hói An - Dang
Trong phàt trién nicanh me vói vai tró là T r u n g tàm
thUdng eang màu dich quóc té trong suòt gàn 3 thè ky
(Tu dàu theky X\1I dén cuòi the ky XIX).
>

Cùng VÓI su ])hàt trién. Dò thi ìhudng eang (juóc
té Hói An neàv chng gia t a n e manh me ve so' htcjng va
K


thành phàn cU dàn mdi: dò là thUdng nhàn càc nUdc
phUdng Tày va trong khu vUc. Ho dà cu dai dién dèn
làp thUdng diém hoac thuè nhà d Hói An cho mùa màu
dich hàng nàm. Dàng luu y là hai bó phàn cU dàn
Trung Quóc va Nhàt Bàn. dUdc phép cùa càc Chùa
Nguyén, hd dinh cU, làp phò, nhiéu nguòi dà lày vd là
ngUdi Viét. Có thè nói, sau ngUdi Viét, hai bó phàn cU
dàn này dóng vai tró khà quan trdng trdng khói còng
dòng cU dàn d Hói An. Dac biét là bó phàn cU dàn
ngitdi Hoa vói nhiéu t h à n h phàn nghé nghiép, tu
nhiéu dia phitdng khàc nhau cùa vùng duyèn bài Hda
Nam Trung Quóc dèn dinh cU làp nghiép d Hói An chd
dén ngày nay, ngoài boat dòng thitdng nghiép hd con
tham gia vàd nhiéu boat dòng kinh tè khàc. có cà boat
dóng ngU nghiép trèn dia bàn song nUóc Hòi An.

Có thè nói: Qua trình hình t h à n h va phàt trién
cùa khói còng dòng cit dàn Hòi An là sU nói tiép lién
tue cùa càc lóp dàn cU Tién - Sd su - Sa Huynh,
Champa. Dai Viét ma bàn t h à n cùa tùng lóp cU dàn
này vòn có sU giao luu, tiép bièn, bòi nhàp manh me
vói càc còng dòng dàn cit khàc d trdng khu vUc: Dòng,
Nam va Dòng Nam chàu À. Chd nén. khi nghièn cùu,
tìm hièu ve kinh tè - vàn hoà - xà bòi nói chung, còng
cu nghé dành bàt song nitóc nói riéng, d day chung ta
khóng thè khóng dàt ehùng trdng mot bòi canh lich su
hình t h à n h hét sue dàe biét jfiàv--eùft^hori"CÒng d ó n f c ^
^

dàn

Hòi An.

^

•

^

. ^,',\'T S

l'\
.V ^


Hói An. nói n h u càc nhà nghién cUu lich sU - vàn

hoà thUdng k h à n g dinh: là ndi bòi n h à n . bòi t h u y va bòi
tu vàn hoà. Dàe diém này có tinh quyét dinh dén dién
mao da dang, phong phù. dòc dao va day t m h h à p dàn
ve eóng cu d à n h bàt nghé song nitóc d Hòi An.

Ih


Chirang II
GÒNG c u DÀNH BAT SONG Nl/ÒC
TRUYEN THÓNG Ò HÒI AN
Do sU da dang ve mói tritdng sinh thài - tu nhién,
dàe biét là càc dang sinh tbài song nitóc va cùng vói nò
là càc loài thuy. bài san nén còng cu dành bàt d day
eùng rat phong phù va da dang, bao góm nhóm còng
cu dành bàt d ad bó. bau mUdng, ruong nitóc ngot,
nhóm d càc bòi, dàm. vùng, song, rach nUóc Id va
nhóm d càc vùng bién. ven dàd nitóc man.
A. NHÓM CÒNG CU DÀNH RAT Ò MÓI TRlJÒNG
Nl/ÒC NGOT
Dién tich màt nuóc ngdt d Hói An nàm d càc ao,
ho, bau, mitdng, càc thùa ruòng ngàp nUóc... Dò là mòi
tritdng sinh song cùa càc Icai cà tràu, tré. rò. dièc,
màng, mai, pbàc làc, nhàt, gay, led... Trdng qua khù
va chd dén ngày nay. ehùng chinh là nguón thùc àn
day bó ditòng dòi vói cit dàn dia phUdng va là "kho dU
trù vó /a/?" nhu Ditdng Vàn An dà nhàn xét trong Ó
19

Chàu can lue. De khai thae eó hiéu qua kho du t r ù
nav. cu dàn dia phudng dà t ù n g bude n à m bat dac
diém. thói quen. thdi vu di ehuyén. sinh de eua t ù n g
loai ea va sU dung nhiéu ky t h u a t . eóng cu k h a c n h a u
de d à n h bàt.
Xét duói mot góe dò nào dò thì eóng cu d a n h bàt san bàt thó sd va sd khai nhàt chinh là bàn tay va dói
chàn eua eon ngitdi. Viée d ù n g tay de ehup. bàt mot so
loai thuy. hai san vòn dà à\\òc cu d à n nguyén thuy
thue hién tu làu dói va trai qua qua t r ì n h phat trién
lieh su. ky nang ehup. bat này ngày eàng trd nén
t h u à n thue d càc lóp eU dàn dói sau. 0 eàe xà Càm
T h a n h . Càm ("bau, Cam Ha (IIói An) hién vàn con mot
so neU()i ( h u y e n ve mo bat tóm. eua. e;i mot càch hét
sue thien nehé. Chi vói dói tay, bang n h ù n g thao tae
va ky thuat dae biét, ho dà (.\()n. duói va e h u p bat tài
t m h mot so loai e;i nhu l'ó, t r a u . nhat, tóm, eua
Ilo
dòn ehung ehui xuóng bùn. eat rói dùng tay eban l)at.
Day la mot ky n à n g dàe biét va khóng phài ai eùng
làm ditde. Xéu vièe dùng vdt, ró, nhùi de xùe. vót eà là
eóng viéc ddn gian. tré, già ai eùng eó thè làm ditde thì
mò bàt eà. tóm la viée làm m a n g t m h ehuyén nghiép
thitdng do n h ù n g ngitdi phu nù già dàn kinh nghiém
thUe hién. Tritóc day mò là còng viée t h u d n g xuyén
cùa n h ù n g phu nù nòng thón vùng song nitde n h à m
t à n g eitdng thùc àn eho bua edm già dmh va néu eo du
ra thì mang bàn de giàm bót gành n a n e f'hi tiéu h à n g
ngay. Do vay. có thè nói. mo la eóng viée - nghé gan
>(

VÓI ddi song thUdng ngày cùa ngUdi phu nù nòng thón
vùng song nUóc Hói An. cùng giò'ng nhU nghé càu dòi
vói dan òng:
Chiéu ehiéu òng Lìt di eàu
Ba Lù di eày eon dàu di mò
(Ca dao)
Nghé mò d mòi tritdng nUóc ngot khóng su dung
càc còng cu phu nhit d mòi tritòng nitóc Id. Còng cu duy
nhàt de bàt cà chinh là dòi tay. Ngdài ra, trdng tritòng
hd]) eàn thiét, ho có thè su dung thém dòi chàn de
giàm, dap nhàm bàt nhùng loai eua dòng, ram, litdn,
oc... Nhùng ngUdi nàm dUde ky thuat mò bàt này ngày
mot hièm va hién dang d trdng tình trang dèm ditdc
trén dàu ngón tay. Trong tUdng lai gàn. chàc chàn sé
rat khó khan de nhùng ngitdi dòi sau hình dung dUde
ràng, tritóc day chi vói dòi tay, ngUdi ta dà có thè mò
bàt mot so lUdng lón tóm cà cho dù khóng nhìn thay
ehùng.
Do su chia eàt cùa dia hình, sU nòng, hep cùa
dién tich va mUc nitóc, sU thay dòi thUdng xuyén cùa
thdi tiét. khi hàu cùng nhit sU quy dinh ve dò lón cùa
eae loai eà nitóc ngot nén còng cu dành bàt d day phó
bién eó kich tbitóe nhò. it dung cu phu, it chi tièt va
mang tinh ed dòng. Su giàng, dàt cùng nhu thu, eàt vi
vày khóng dói bòi phai eàn nhiéu ngUdi. nhiéu thdi
gian. Mot ngUdi eó thè cùng mot lue dàt 40, 50 lo, nhà
va sau do eù cach khoang 2 giò lai kiém tra, trùt bàt
21

cà va dàt trd Lai. X h ù n g ehiée dò. vó. ehài nitóe ngot
eùng vày. thUdng nho hdn. gon hdn n h ù n g còng cu
cune loai d sóne. rach. \ ' à t liéu de tad nén céne cu nàv
chù véu b à n e tre. nùa va càc loai sdì nhu mày. gai,
t h à m chi eo lue nguói ta con su dung ca toc de ben. dan.
Truóe dàv. nhùng céne cu nàv do eàe gui dinh tU làm làv.
Hàu nhu già dinh nào eùng eo mot vài ngitòi biét ehé
nan. dan Id. nhà hoac lu'ói. Tritòng bop khóng có ngudi.
ho nhò bà eon hoac hàng xóni làm giùp. Ve sau, do sU
phan eóng lao dóng, sU tich luy kmh nghiém tàp trung
vào mot so gia dinh. mot so cà nhàn, nén viée che tao eàe
còng cu nay dàn dàn ditdc ehuyén mòn hoà. Tu dò hình
thanh nén mot so ngU()i ehuyén ehé tao còng cu danh bat
tóm. ea de ban va do vày khà nàng tu làm lày còng eu
tùng bitóe suy giani dàn d rat nhiéu già dinh.
Ve so litong. khóng ké càc loai eóng eu mang tinh
bó trd n h u ghe, t h ù n g chai, dén soi, gàu tàt. gió
dung.... buóe dàu ehùng tòi thòng ké ditdc 21 loai còng
cu ehuyén ve d à n h bàt cà d càc bau ruòng nitóe ngot tu
thó sd eho dén t m h vi, ky t h u à t . Càn eù vào ehùc
nàng, ky t h u à t dành bàt, có the ehia ehùng t h a n h càc
nhóm sau:
Al/ Càc eóng
t r ù m . xa di.

cu bay: hàm. nhà, Id. dò. nò. òng

A2/ Càc
ehu()m. dia.

eóng

)')

loai

cu duinhù:

eàu. càn thó,


A3I Càc loai eóng cu ngàn chàn: dàng, sào.
A4I Càc loai eóng cu chup/ùp,
dòn
duói,
dàm: ehài, ndm, nhùi, vó, ró, dooc, day, luói ben.
AlA^é càc loai bay
Chùng chièm ti le khà cad va rat da dang, góm:

Al.l- Hàm
Cu dàn dia phUdng gdi càch bàt cà này là dành
hàm {mot so nói gqi là dành ràm). Dòi tUdng dành bàt
là cà rò, tràu, tré, gay. Chiéc hàm dàó san tai nhùng vi
tri nhàt dinh chinh là còng cu de bàt cà. Khi trdi có dàu
hièu ehuyén mUa, ngUÒi ta ra dòng chon nhùng vi tri
thich hdp de dàd nhùng chiéc hàm sàu khdàng 50-60
cm, ròng vùa phài de dòn cà. Vi tri dò phài dòn dùng
huóng cà sé vUdt qua, thUdng cad hdn mUdng hdàc dóng
nitóc phia ditói, có nUóc chày ra róc ràch de nhù cà. Vói

dàe tinh ùc nUóc sau nhùng ngày dai khó han, khi nghe
tièng nUóc chày, cà sé dUa vào dò de nhày lén va rdi vào
nhùng chiéc hàm dàd san ben trèn. Viéc dành bàt dUdc
nhiéu bay it phu thuòc phàn lón vào kinh nghiém chon
vi tri de dào hàm bay va khóng phài ai cùng có dUdc
kinh nghiém này {bàn ve 01).
A1.2- Le/
Là loai bay dan bang tre, hình tru tròn, hai dàu
eó boni tròn, ditdng kinh khdàng 20cm, dai 40-50 cm.
23


Lo dung bàt càc locai eà dóng n h u ró. t r à u . diée. tré.
màng... Khi có niUa hoàe trong mùa lut. ea di nhiéu,
ngudi ta mang lo càm doc eae dóng chay eua mUdng.
ruòng de don eà. Lo diwc eó' dinh b a n g hai eày de {eày
lot bóng tre. mot dàu nhon) càm xuóng long niUdng.
ruòng. Mói làn dàt tu vài chuc trd lén dén cdn so hàng
t r a m chiéc. Vi tri dàt phài chon dùng hUóng cà di va eó
eae bui eày eo de eà khóng t h à y bong lo. Dói khi ngUdi
ta con dung edm neuòi tròn vói bót bàp. càm rai vào lo
de du eà vào. Xgoài ra ky t h u à t vót nan, dan lo va làm
boni eùng rat quan trong, n h à m tao nén sU meni mai,
uyén ehuyén eùa eàe eoiig tre de d à n h lùa eà ehui vào
Id (hàn ve 02).
Al.3- Nhà
Loai bay dan bang eong tre, hình hot xoài, giùa
phình to. hai dàu t ù m lai. Xéu Id eó hai boni d hai dàu
thì nhà ehi eó mot boni tròn nàm giùa t h à n . Nhà dùng
bàt càc loai eà thich di ngitde dòng nitóc trong n h ù n g

t r a n mita dàu mùa nhit ró, n g a n h . t r à u . Ky t h u à t dàt
nhà eó nhiéu diém khàc vói dàt Id. Xhà thUdng dUdc
dàt có dinh d eàe bd dàt, bó ruóng. trong tu thè
nghiéng mot góe khoàng 45 so vói bd. Muòn eà vào,
nguói ta phai ngàn bd va tao t h a n h dong lutóe tu ben
trong chay ra, theo miéng hom. Cà sé làn theo dóng
nuóc. (bui qua boni de vào nha (han ve 03, 04).

2\


A1.4- Nò
Nò ruòng {nò ean) có càu tao giò'ng nò song nhitng
ngàn va nho hdn. Nò góm hai bó phàn: Sàd va nò. Sàd
là bó phàn dòn tóm cà d\ic5c dan bang càc thanh tre
che nhò kiéu nhu dan vat giudng. NgUÒi ta dùng sàd
càm thed hình phéu de dòn cà. Cuòi phèu là ndi dàt
nò. Chiéc nò có hình tru tròn, miéng có hdm dùng de
khóng cho cà ra. Nò dàt vào ban dèm. De du/nhù cà
tòni, ngitdi ta thUdng tred ndi cùa nò mot ngon dén
nhò {bàn ve 05 -05 ).
A1.5-DÓ
Dò là còng cu dành bàt cà dòng, tóm cà nUóc Id, có
hình phèu, mot dàu lón, mot dàu nhó. Chiéu dai dò
dao dóng tu 2 - l,5m. Miéng dò có hom tròn. ditdng
kinh khdàng 0.8 - Im. Day nhò. ditòng kinh khoàng
30-40 cm. Dò dan bang nhùng nan tre dai, vót tròn.
Do kich thuóc lón nén dò thitdng ditdc dàt d nhùng bd
mUdng, ruòng ròng, nhùng ndi có nUóc chày manh. Khi
dàt, miéng dò xoay ve hitóng dòng chày de dòn cà (bàn

ve 06).
A 1 . 6 - X à di
Mot loai còng cu bay giò'ng lo nhitng lón hdn.
dùng de dàt cà d càc mitdng. còng có dòng chày manh.
Xà di góm hai bò phàn. Phàn tritóc hình phéu. vuóng
hoàe tròll, có hom gió de dòn cà va phàn sau là phàn
giù ea, kiéu gióng ehiée Id vói mot hom tròn (ban ve
25


07). Xa di dói khi con dudc dùng de don bàt ehim. cuóc,
ve song d ven bd ruòng. bau. Loai còng cu này hién
nay hàu nhit khóng con su dung tai dia phudng va tén
gpi eua nò gdi eho ehung ta ve mot mói q u a n he giao
litu ngành nghé nào do vdi eae Idp cit dàn tritde day.
Al.7 - Ong trùm
Là loai bay du/nhù bàt lu'dn d dóng ruòng, ao.
bau. làm bang òng tre. miéng co boni tròn, day kin. eo
due lo nho eho litdn khòi chét ngat khi vào òng. Ngitòi
ta d u n e trun. eà Udn hàm nhò. bòi quaiih miéng hom
de du lu()n. Khi dàt. miéng òng t r ù m dàt càm xuóng
nUóe, day quay lén trén. Lucui nghe mùi t a n h eua mói
sé lan vao hom va hi mae bav (hàn ve 08).
A2/Càc c ò n g cu d u / n h ù
A2.1 - Càu
Loai còng eu này dUde cU dàn su dimg khà phó
bién de nhù bàt eàe loai eà dóng. cà song. C h u n g góm
càn. day nhd (eUàe) va ludi càu. Tuy dàe diém tùng
gióng eà. ngUòi ta làm n h ù n g locii càu riéng. Su khàc
n h a u eua ehùng phu thuóe vào kiéu eàn, loai eUóe.

lUòi. mói va ky t h u à t càu. Càu ea n g a n h . ró thì dung
eàn dai, ludi nhò. Càu eà tràu, tré thì dùng eàn dai,
chàc. eitóc va luói lón. Lai có kiéu eàu òng de bàt eà
tràu... Càu tu mot phitdng tién tini kié'm thùe àn dan
dàn trd t h à n h mot thu tiéu khién eua nhiéu ngUdi d
khu vUe dò thi. Tuy vày. ó nòng thón eàu van la mot
'2(