Nghiên cứu tính dễ bị tổn thương do lũ lụt hạ lưu sông Thạch Hãn, tỉnh Quảng Trị

M CL C
M

U ....................................................................................................................3

Ch

ng 1 – T NG QUAN .......................................................................................4

1.1 Các khái ni m v tính d b t n th

ng ............................................................4

1.1.1 Khái ni m chung v tính d t n th
1.1.2 T n th

ng do l l t .......................................................................4

1.2 S c n thi t c a đánh giá t n th

ng l ............................................................5

1.3 T ng quan v các nghiên c u trong và ngoài n
1.4

ng .........................................4

c ..........................................5

c đi m đ a lý t nhiên, kinh t - xã h i .........................................................6
1.4.1

c đi m đ a lý t nhiên .................................................................6

1.4.2

c đi m kinh t - xã h i ................................................................7

1.5 Tình hình v l l t và nh ng t n th ng do l gây ra trong nh ng n m g n
đây trên l u v c sông Th ch Hãn ...........................................................................7
Ch ng 2 - C S KHOA H C ÁNH GIÁ TÍNH D B T N TH
NG
DO L ......................................................................................................................10
2.1 Ph

ng pháp....................................................................................................10

2.2 Xây d ng b n đ nguy c l ...........................................................................11
2.2.1 Gi i thi u v mô hình MIKE FLOOD ..........................................12
2.2.2 Xây d ng m ng l

i th y l c cho vùng nghiên c u ....................12

2.2.3 M ng th y l c k t n i 1 chi u và 2 chi u ....................................13
2.4 Xây d ng b n đ nguy c v i các t n su t 1% ...............................................15
Ch ng 3 - ÁNH GIÁ TÍNH D T N TH
NG DO L GÂY RA TRÊN
H L U L U V C SÔNG TH CH HÃN T NH QU NG TR ......................18
3.1 i u tra kh n ng ch ng ch u c a c ng đ ng .................................................18
3.2 Thành l p b n đ tính d b t n th ng do l gây ra vùng h l u l u v c sông
B n H i, Th ch Hãn t nh Qu ng Tr .....................................................................18

K T LU N VÀ KI N NGH ................................................................................21
TÀI LI U THAM KH O ......................................................................................23

1


B NG KÝ HI U VI T T T
ATN

Áp th p nhi t đ i

HD

Hydraulic Dynamic ( Th y đ ng l c)

IPCC

Intergovermental Panel on Climate Change (Ban Liên chính ph
v Bi n đ i khí h u)

ISDR

International Strategy for Disaster Reduction ( Chi n l

c gi m

nh thiên tai qu c tê)
KTTV

Khí t

ng th y v n

NAM

NedbØr – AfstrØmning – Model ( Mô hình m a – dòng ch y)

PCLB&TKCN

Phòng ch ng l t bão và Tìm ki m c u n n

SAR

Second Assessment Report (Báo cáo đánh giá l n II)

S NN&PTNT

S Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn

TAR

Third Assessment Report (Báo cáo đánh giá l n III)

TN&MT

Tài nguyên và Môi tr

UNDP

United Nations Depvelopment Programme ( Ch

ng
ng ình
tr Phát

tri n Liên h p qu c)
UNESCO

United Nations Emducation, Scientific and Cultural Organization
(T ch c Giáo d c, Khoa h c và V n hóa Liên Hi p Qu c)

2


M
L l t

U

mi n Trung, nói chung và trên l u v c sông Th ch Hãn, nói riêng là

m t trong nh ng tai bi n t nhiên, th

ng xuyên đe d a cu c s ng c a ng

i dân

và s phát tri n kinh t xã h i trong vùng. L l t đã đ l i h u qu h t s c n ng n ,
hàng ngàn h dân b ng p l t, các công trình b tàn phá, các ho t đ ng kinh t - xã
h i b gián đo n...

t ng c
ch a th

ng ng phó v i l l t ngoài các bi n pháp công trình (đê kè, h

ng l u,...) thì các bi n pháp phi công trình đóng vai trò r t quan tr ng, mà

ph n l n trong s đó có tính dài h n và b n v ng nh các bi n pháp quy ho ch s
d ng đ t và b trí dân c , nâng cao nh n th c c a ng

i dân. M t khác, ng phó

nhanh v i l l t b ng các bi n pháp t c th i nh c nh báo, d báo vùng ng p, di d i
và s tán dân c đ n khu v c an toàn,... đã t
nh ng thi t h i v ng

i và tài s n.

Do v y, đ đánh giá đ
t - xã h i thì h

ra r t hi u qu trong vi c h n ch

c tính d b t n th

ng do l l t gây ra đ i v i kinh

ng ti p c n đa ngành trong công tác qu n lý t ng h p r i ro thiên

tai là c n thi t đ xây d ng các gi i pháp nh m gi m nh tác h i c a l gây ra. ây

c ng là lý do d n đ n s hình thành lu n v n “ Nghiên c u tính d b t n th

ng

do l l t h l u sông Th ch Hãn, t nh Qu ng Tr ”. K t qu nghiên c u s là c
s khoa h c, th c ti n cho các nhà qu n lý, các nhà ho ch đ nh chính sách xác đ nh
chi n l

c phát tri n b n v ng và đ m b o an ninh xã h i. B c c lu n v n bao

g m:
M đ u
Ch

ng 1: T ng quan

Ch

ng 2: C s khoa h c đ đánh giá tính d t n th

Ch

ng 3:

ánh giá tính d t n th

ng do l

ng do l gây ra h

Th ch Hãn, t nh Qu ng Tr .
K t lu n
Tài li u tham kh o

3

l u l u v c sông


Ch

ng 1 – T NG QUAN

1.1 Các khái ni m v tính d b t n th
1.1.1 Khái ni m chung v tính d t n th
nh ngh a đ

c tính d b t n th

ng
ng
ng s giúp ta bi t đ

c cách t t nh t đ

gi m thi u chúng. M c đích c a vi c đánh giá tính d b t n th

ng nh m cung c p

cho các nhà ra quy t đ nh hay các bên liên quan v nh ng l a ch n nh m gi m

thi u nh h
th

ng c a nh ng m i nguy hi m do l l t [9]. Nghiên c u tính d b t n

ng là đ đ a ra nh ng hành đ ng chính xác có th làm gi m thi u thi t h i do

thiên tai gây ra. S c n thi t c a vi c phân tích, đánh giá tính d b t n th
đ

ng đã

c trình bày trong nhi u tài li u khoa h c [ 10, 13 - 16 ] v i các khái ni m bao

g m; tính d b t n th

ng t nhiên, tính d t n th

ng xã h i và nh ng t n th

ng

kinh t .
1.1.2 T n th

ng do l l t

Trong các đ nh ngh a v tính d b t n th
ngh a đ

c đ a ra cho nh ng hi n t

Khái ni m tính d b t n th
UNESCO-ihe “ Tính d b t n th

trên, có nh ng đ nh

ng thiên tai nh t đ nh nh : bi n đ i khí h u,

(IPCC, 1992, 1996, 2001) hay các hi m h a môi tr
nghiên c u này tác gi đi sâu vào h

ng đ c p

ng (ISDR, 2004), nh ng trong

ng nghiên c u tính d t n th

ng do l l t.

ng mà tác gi s d ng d a trên khái ni m c a
ng là m c đ gây h i có th đ

c xác đ nh trong

nh ng nh ng đi u ki n nh t đ nh thông qua tính nh y, s t n th t và kh n ng ph c
h i” [31].
t ng c

ng tính ng d ng c a các nghiên c u trong th c t , đ c bi t là

trong ch đ ng đánh giá tính d b t n th

ng do l thì Janet Edwards (2007) [15]

đã đ a ra m t khái ni m n a là b n đ tính d b t n th
bi t v trí các vùng n i mà con ng

i, môi tr

ng do l “là b n đ cho

ng thiên nhiên, c a c i g p r i ro do

các th m ho có th d n đ n nh ng h u qu nghiêm tr ng nh thi t h i v ng
gây ô nhi m môi tr

ng”.

4

i,


Khi đ nh l

ng đ

c tính d b t n th

ng c a m t vùng nào đó thì nó s

cung c p nh ng thông tin c n thi t h tr trong vi c ra quy t đ nh nh m ch ng l i
các m i nguy hi m do l l t gây ra mà xã h i ph i h ng ch u.
1.2 S c n thi t c a đánh giá t n th

ng l

Trong nh ng n m qua vi c qu n lý l b ng các ph
và h ch a, đ

ng án công trình nh đê

c thi t k v i các tr n l có t n su t khác nhau đã chi m u th . ây

là cách ti p c n nh m gi m thiên tai l , ngh a là gi m xác su t xu t hi n, c
l ul

ng đ

ng l , c ng nh gi m di n ng p l t.
Nh ng trong th i gian g n đây đã có s

phát tri n quan tr ng đó là chuy n

m c tiêu qu n lý thiên tai sang qu n lý r i ro l , trong đó r i ro l là nh ng thi t h i
do l l t gây ra v i m t t n su t nh t đ nh trong m t kho ng th i gian xác đ nh. Vì
th , vi c đánh giá nh ng thi t h i, t n th

ng l c n đ

c nghiên c u m t cách c n

tr ng trong qu n lý r i ro l . Vi c đánh giá thi t h i, t n th

ng l đang đ t đ

c

nh ng k t qu quan tr ng ph c v cho vi c đ a ra các quy t đ nh trong qu n lý r i
ro l

thông qua các b

c sau:;

ánh giá t n th
B n đ hóa t n th

ng l
ng l

Quy t đ nh t i u cho các ph

ng án gi m nh l

ánh giá tài chính ngay sau l
1.3 T ng quan v các nghiên c u trong và ngoài n
Trong kho ng 30 n m tr l i đây, thì tính d

c
b t n th

ng đ

c các nhà

khoa h c t p trung nghiên c u nhi u trong các l nh v c nh : kinh t - xã h i, môi
tr

ng, t nhiên, thiên tai…Tuy nhiên các nghiên c u v tính d b t n th

ng p l t thì m i đ

ng do

c nghiên c u trong nh ng n m g n đây theo các cách ti p c n

khác nhau nh :

5


Trong nghiên c u c a Viet Trinh (2010) [27] v “ ánh giá r i ro do l cho
l u v c sông Th ch Hãn t nh Qu ng Tr ”, tác gi đã đánh giá r i ro do l d a trên
b n đ nguy c do l và b n đ tính d b t n th

ng, coi tính d t n th

ng do l

là m t hàm c a b n đ s d ng đ t và m t đ dân s ch a xét đ n kh n ng ch ng
ch u c a c ng đ ng. V i cách ti p c n này, Viet Trinh ch d a trên m t đ giá tr
c a các vùng khác nhau trong khu v c nghiên c u, d a trên gi thi t tính d b t n
th

ng c a c ng đ ng v i cùng các đi u ki n kinh t xã h i là gi ng nhau.

1.4
1.4.1

c đi m đ a lý t nhiên, kinh t - xã h i
c đi m đ a lý t nhiên

a. V trí đ a lý
L u v c sông Th ch Hãn n m trong ph m vi t 16 018 đ n 16054 v đ B c
và 106036 đ n 107018 kinh đ

ông, thu c t nh Qu ng Tr ; phía B c giáp v i l u

v c sông B n H i; phía Nam giáp v i l u v c sông Ô Lâu; phía Tây là biên gi i
Vi t - Lào và phía ông là Bi n ông, v i di n tích là 2.660km2, chi m 56% di n
tích toàn t nh Qu ng Tr , n m trên đ a bàn các huy n Tri u Phong, Gio Linh,
Dakrông, Cam L ,thành ph

ông Hà, th xã Qu ng Tr , (hình 1) [7].

Hình 1. Khu v c nghiên c u

6

1.4.2

c đi m kinh t - xã h i
a, Dân s và dân t c
Theo Niên giám thông kê t nh Qu ng Tr n m 2010, dân s trên l u v c

kho ng 370.000 ng

i. Dân s phân b không đ u đ c bi t có s khác bi t l n gi a

đ ng b ng và mi n núi. M t đ dân s trung bình toàn t nh: 139ng
ông Hà 1140 ng

ph

i/km2, trong khi đó huy n mi n núi

Dân c trong vùng ch y u là ng

i Kinh, s ng t p trung

th tr n. S còn l i là các dân t c ít ng

i nh ng

i/km2, thành

akrông 30ng

i/km2.

đ ng b ng ven bi n, các

i Sách, Thái, Dao, Vân Ki u,

akrông.

Sào, Pa Cô t p trung ch y u
b, V n hóa và giáo d c

So v i m t b ng dân trí chung c a c n
đang

c thì trình đ dân trí c a Qu ng Tr

m c trung bình, vùng sâu, vùng xa trìnhđ

dân trí th p h n. Các xã trong

vùng đ ng b ng đã th c hi n t t công tác xoá mù ch . L c l
nông thôn có t i 60% đã qua trìnhđ

ng lao đ ng vùng

v n hoá c p c s và 20% s lao đ ng có

trình đ v n hoá ph thông trung h c.

vùng núi, tình tr ng b h c còn ph bi n.

T l mù ho c tái mù ch còn cao.
1.5 Tình hình v l l t và nh ng t n th

ng do l gây ra trong nh ng n m g n

đây trên l u v c sông Th ch Hãn
Qu ng Tr là m t trong các t nh duyên h i Mi n Trung có đ c đi m v khí
h u và đ a hình ph c t p. Là n i ch u nh h
th

ng x y ra

ng c a h u h t các lo i thiên tai

Vi t Nam nh ng v i t n su t cao h n, m c đ ác li t h n nh bão

l , ng p l t. Mùa l

đây đ

c chia làm 3 th i k trong n m.

• L ti u mãn x y ra vào tháng V, VI hàng n m. Tính ch t l này nh , t p
trung nhanh, x y ra trong th i gian ng n, đ nh l nh n, lên xu ng nhanh, th
x y ra trong 2 ngày nên ít nh h

ng đ n đ i sông dân c , ch y u nh h

s n xu t nông nghi p và nuôi tr ng th y s n.

7

ng

ng đ n


• L s m x y ra vào tháng 6 đ n đ u tháng IX hàng n m. L này không có
tính ch t th

ng xuyên nh ng l có t ng l

nhanh. Th i k x y ra l s m th
m cn
nh h

ng l n h n l ti u mãn, t p trung l

ng b t đ u vào th i k tri u b t đ u cao. Do v y

c l cao h n l ti u mãn. L này ít nh h

ng t i dân sinh mà ch y u là

ng t i nông nghi p và th y s n.

Ngu n Chi c c PCLB & TKCN t nh Qu ng Tr

Hình 2: Nh ng thi t h i v kinh t do l l t gây ra trong nh ng g n đây

Ngu n Chi c c PCLB & TKCN t nh Qu ng Tr

Hình 3. Nh ng thi t h i v ng

i do l l t gây ra trong nh ng n m g n đây

8


• L chính v x y ra t trung tu n tháng IX đ n cu i tháng XI đ u tháng XII
hàng n m. ây là th i k m a l n trong n m và l th i k này có th x y ra l quét
s

n d c gây đ t đá l hay ng p l t

h du. L này th

ng đi li n v i bão gây thi t

h i l n cho kinh t xã h i, gây ch t ng

i và h h ng công trình, c s h t ng. L

kéo dài 5 – 7 ngày, đ nh l cao, t ng l

ng l n. Do đó nh ng t n th t do l l t gây

ra cho t nh Qu ng Tr là đáng k [6,7].

c bi t trong nh ng n m g n đây, do t ng tr
cùng v i vi c các tr n l xu t hi n v i c

ng kinh t ngày càng nhanh

ng đ ngày càng l n làm cho nh ng thi t

h i v kinh t - xã h i ngày càng t ng [2,8]. M c đ thi t h i do l l t trên đ a b n
t nh Qu ng Tr đ

c th hi n trên hình 2 và hình 3. V i tình hình phát tri n kinh t

hi n t i thì v i các tr n l l n thì ng

i dân không th kh ng ch hay làm gi m l

l t mà ch có th tránh và ch đ ng làm gi m m c thi t h i do l gây ra . Do đó các
bi n pháp phi công trình nh ; c nh báo l s m, ch đ ng thu ho ch hoa màu khi có
l , l p các ph

ng án ng c u kh n c p, nâng cao nh n th c c a ng

vv…đóng vai trò ch

i dân v l

đ o trong công tác phòng ch ng l l t trong t nh c ng nh

trên các l u v c sông.

9


Ch

ng 2 - C

S

KHOA H C ÁNH GIÁ TÍNH D B T N
TH

2.1 Ph

NG DO L

ng pháp
N m 2006, Villagra’n de Leo’n JC [28] đã đ a ra m i quan h gi a tính d

t n th

ng l , s l di n, tính nh y và kh n ng ch ng ch u qua công th c;
(1)
Trong khi đó UNESCO – ihe l i đ a ra m t cách tính khác;
T n th

ng l = S l di n + Tính nh y – Kh n ng ph c h i (2)

Trong đó, s l di n đ

c hi u nh là các giá tr có m t t i v trí l l t có th

x y ra. Nh ng giá tr này có th là hàng hóa, c s h t ng, di s n v n hóa, con
ng

i, nông nghi p…hay s l di n có th đ

s n, con ng

c hi u là m c đ ph i bày c a tài

i n m trong vùng nguy c l . S l di n ph thu c vào t n su t xu t

hi n con l , c

ng đ l và giá tr tài s n, con ng

i có m t t i đó.

Trong tình hình th c t , r t khó kh n đ đánh giá tính nh y c m, kh n ng
ph c h i và kh

n ng đ i phó m t cách riêng bi t cho các c ng đ ng, do

v y nh ng khía c nh đó có th đ
th

c k t h p thành kh n ng ch ng ch u, khi đó t n

ng l có th tính nh sau:

T n th

ng = S l di n – Kh n ng ch ng ch u

N u nh s l di n th hi n s ph i bày c a tài s n, con ng

(3)
i tr

l thì kh n ng ch ng ch u l i đ c tr ng cho các bi n pháp mà con ng
tr

c thiên tai nh m ch ng l i nh ng th

c nguy c
i s d ng

ng t n do l gây ra. Kh n ng ch ng ch u

ph thu c vào s nh n th c c a c ng đ ng, các bi n pháp phòng ch ng l , s h tr
c a các c quan ch c n ng, công tác c nh báo l , s ph c h i sau l . D a trên công
th c (3) tác gi đã xây d ng khung tính toán tính t n th

10

ng l (hình 4).


Hình 4. Các b

c xác đ nh tính t n th

ng l

2.2 Xây d ng b n đ nguy c l
B n đ nguy c l có th đ

c đánh giá thông qua các ch s c b n nh b n

đ ng p l t, th i đo n l , v n t c l , xung l

ng l (là tích c a m c n

t c l ), v t li u trong dòng l (tr m tích, mu i, các ch t hóa h c, n

c l và v n
c th i và đ t

đá) vv…Trong các y u t đó thì đ sâu ng p l t, v n t c đ nh l , th i gian ng p l t
đóng m t vai trò quan tr ng trong vi c xác đ nh các thi t h i v l . S tích h p gi a
đ sâu ng p và v n t c đ nh l th hi n kh n ng phá h y các đ i t
mà l đi qua,

nh h

ng tr c ti p đ n các đ i t

ng trên vùng

ng nh nhà c a, các công trình,

tính m ng c a ng

i dân và s c kh e c a c ng đ ng. Th i đo n l hay th i gian

ng p l t l i nh h

ng gián ti p đ n s phá h y nh làm ng p úng hoa màu, gián

đo n các ho t đ ng kinh t xã h i, gây ô nhi m, b nh d ch vv…

đánh giá đ

c

nguy c l trong vùng nghiên c u lu n v n đã s d ng b mô hình MIKE FLOOD
đ mô ph ng l i các tr n l trong l ch s đ hi u ch nh và ki m đ nh mô hình và qua

11


đó mô ph ng cho tr n l v i t n su t 1% . D a trên ph

ng pháp ch ng x p b n đ

đ sâu ng p, v n t c l , th i gian ng p (k t qu đ u ra c a mô hình MIKE FLOOD)
theo tr ng s lu n v n đã xây d ng b n đ nguy c l

ng v i t n su t l 1%.

2.2.1 Gi i thi u v mô hình MIKE FLOOD
Mô hình MIKE FLOOD đ

c phát tri n b i Vi n Th y l c an M ch (DHI)

th c ch t là ph n m m liên k t gi a mô hình MIKE 11 và MIKE 21đã đ
d ng tr

c xây

c đó. Mô hình MIKE FLOOD th c hi n các k t n i gi a mô hình MIKE

11 (tính toán th y l c m ng sông 1 chi u) v i mô hình MIKE 21 (mô ph ng dòng
ch y n

c nông 2 chi u theo ph

ng ngang) b ng 4 lo i k t n i [1,5]: a) k t n i tiêu

chu n: s d ng khi m t nhánh sông m t chi u đ tr c ti p vào vùng ng p 2 chi u;
b) k t n i bên: s d ng khi m t nhánh sông n m k vùng ng p, và khi m c n
trong sông cao h n cao trình b thì s k t n i v i ô l

it

c

ng ng c a mô hình 2

chi u; c) k t n i công trình ( n): s d ng các d ng liên k t qua công trình; và d) k t

n i khô (zero flow link): là k t n i không cho dòng ch y tràn qua.
B mô hình này có th tích h p nhi u mô đun khác nhau, nh ng trong khuôn
kh lu n v n ch s d ng mô đun RR (mô hình m a -dòng ch y NAM) đ t o dòng
ch y biên đ u vào cho mô hình th y l c m ng sông (HD) k t h p v i mô hình th y
l c 2 chi u MIKE 21. Gi i thi u và mô t chi ti t v mô hình MIKE FLOOD và các
kh n ng ng d ng c a mô hình có th d dàng tìm th y trong các tài li u và nghiên
c u g n đây [1,4].
2.2.2 Xây d ng m ng l

i th y l c cho vùng nghiên c u

Vùng h l u sông Th ch Hãn có ch đ th y v n ph c t p, ch u s chi ph i
c a c h th ng sông B n H i (qua sông Cách Hòm) và Ô Lâu (qua sôngnhV
nh). Ngoài ra, hi n t

ng ng p l t trong khu v c còn ch u nh h

ng b i m a n i

đ ng do vùng nghiên c u có d i cát ven bi n, các d i cát này ch y d c t C a Vi t
đ n bãi bi n M Thu

có vai trò nh m t tuy n đê, do đó vùng đ ng b ng phía

trong có d ng thung l ng sâu k p gi a các gi i đ i th p và các c n cát ven d n t i
vùng này th

ng xuyên x y ra hi n t

ng ng p l t khi có m a l n.

12


2.2.2.1 M ng l

i th y v n và s đ m ng th y l c 1 chi u (1D)

, tác gi
, ch
.

5. S đ tính toán th y l c trên 3 l u v
2.2.3 M ng th y l c k t n i 1 chi u và 2 chi u
a) Thi t l p mi n tính hai chi u (2D) trong MIKE 21

13


đ mb ođ
có th bao quát đ

c th i gian tính toán cho mô hình và mi n tính toán 2 chi u

c các tr n l có t n su t l n, đã ti n hành xác đ nh mi n tính

toán 2D d a trên vi c m r ng vùng ng p l t trên c s b n đ ng p l t n m 1999
do UNDP xây d ng vào n m 2004 (hình 6).

Hình 6. Gi i h n vùng tính toán 2 chi u

T b n đ s hóa t l 1/10.000 đã trích xu t các đi m cao đ đ
ti p vào mô hình MIKE 21. L

i ph n t h u h n đ

c nh p tr c

c s d ng đ r i r c hóa khu

v c nghiên c u. Trên khu v c b ng ph ng là đ ng ru ng thì kích th

c các ô l

i

đ

c ch n v i các c nh tam giác có chi u dài kho ng 150 ~ 200m. Nh m th hi n

đ

c nh h

b i... các ô l

ng c a các đ i t

ng là h th ng đ

i lân c n, các đ i t

ng này đ

14

ng giao thông, kênh t

i n i, đê

c chia nh h n (kho ng 30 ~ 40m)


nh minh h a trên hình 7. Tóm l i, toàn b vùng nghiên c u hai chi u đ
hóa thành 78234 ô l

cr ir c

i v i 39772 nút.

Hình 7. Chia l

i t i khu v c nghiên c u

2.4 Xây d ng b n đ nguy c v i các t n su t 1%
D a trên b thông s c a mô hình đã đ

c hi u ch nh và ki m đ nh v i các

tr n l l n n m 2005 và n m 1999 ti n hành xây d ng b n đ ng p l t ng v i các
t n su t 1%, v i s li u đ u vào c a mô hình đ

c tính t m a thi t k thông qua

mô hình m a dòng ch y NAM. Các k t qu mô ph ng và xây d ng b n đ ng p l t,
v n t c đ nh l , th i gian ng p l t.

15


Hình 8. B n đ th i gian ng p v i t n su t 1%

Hình 9. B n đ nguy c l v i t n su t 1%

16


D a trên tr ng s c a ph

ng pháp tích h p b n đ , lu n v n đã chia m c đ

nguy c l thành 5 m c theo th t t : r t th p, th p, trung bình, cao, r t cao. Trên
b n đ nguy c l (hình 9) có th th y các xã Cam An, Gio Mai, Tri u

, Tri u

Hòa là nh ng n i có m c nguy c l cao nh t, b i đây là nh ng n i có v n t c dòng
l l n và có th i gian ng p l t kéo dài, do đó nh ng n i này có th s là n i nguy
hi m nh t đ i v i ng
này có th s

i và c a. Tuy nhiên m c đ t n th

ng do l t i các vùng

m c th p n u nh kh n ng ch ng ch u c a h t t.

đánh giá đ

c

kh n ng ch ng ch u c a c ng đ ng thì ngoài vi c phân tích các s li u dân s , kinh
t , tác gi còn ti n hành đi u tra kh o sát th c đ a t i vùng nghiên c u và đ
trình bày chi ti t trong ch

ng 3.

17

c


Ch

ng 3 -

ÁNH GIÁ TÍNH D T N TH

NG DO L GÂY

RA TRÊN H L U L U V C SÔNG TH CH HÃN T NH

QU NG TR
3.1 i u tra kh n ng ch ng ch u c a c ng đ ng
Kh n ng ch ng ch u hay kh n ng thích nghi th hi n qua các gi i pháp mà
con ng

i s d ng tr

c, trong ho c sau thiên tai đ đ i phó v i các h u qu b t l i
đ nh l

và là m t hàm c a các y u t xã h i [28].

ng hóa đ

c kh n ng ch ng

ch u c a h th ng (hay vùng nghiên c u) lu n v n đã ti n hành phân tích s li u
kinh t xã h i (m t đ dân s , khu dân c t p trung, …), ngoài ra tác gi còn ti n
hành kh o sát th c đ a và đi u tra đ t đó đ nh tính hóa kh n ng ch ng ch u c a
các c ng đ ng dân trong vùng nguy c l .
Cu c đi u tra đ
nh h

c th c hi n vào đ u tháng 6 n m 2011 t i nh ng vùng ch u

ng nhi u c a l l t d a vào b n đ nguy c l đ

l u l u v c sông Th ch Hãn tr

c xây d ng cho vùng h

c đó. Phi u đi u tra ch a 11 câu h i gi i quy t các

v n đ sau: kh n ng nh n th c c a ng

i dân v i l l t, công tác c nh báo l , các

bi n pháp phòng ng a, kh n ng ph c h i c a các h gia đình sau l , s h tr c a
các c quan ch c n ng đ i v i các h gia đình.
3.2 Thành l p b n đ tính d b t n th

ng do l gây ra vùng h l u l u v c

sông B n H i, Th ch Hãn t nh Qu ng Tr
Trong nghiên c u này, b n đ t n th
đ : s l di n các đ i t
đ tđ

ng tr

ng l đ

c xây d ng d a trên các b n

c l , nguy c l và s d ng đ t. T b n đ s d ng

c cung c p b i S Tài nguyên và Môi tr

ng tinh Qu ng Tr n m 2010 v i

h n 70 lo i đ t khác nhau, tác gi đã phân lo i và nhóm thành 6 lo i: đ t tr ng, đ t
r ng, đ t nông nghi p, đ t nhà

nông thôn, đ t

18

đô th và đ t công c ng (hình10).


Hình 10. B n đ s d ng đ t t i vùng nghiên c u
M c đ t n th

ng c a l l t v i các nhóm s d ng đ t cho th y: nhóm đ t

s d ng các công trình công c ng nh tr
khu hành chính, đ

ng h c, b nh vi n, nhà ch ng bão l , các

ng giao thông vv… là nh ng n i d b t n th

ng nh t b i đây

là n i t p trung nhi u dân c đ n tránh l và là trung tâm c a các ho t đ ng c u tr .
N u nh đ

ng giao thông, n i t p trung dân c b ng p thì ng

d n đ n t n th

ít b t n th

ng h n so v i đ t công c ng nh ng v n

đô th và nông thôn

m c cao và trung bình do

i dân là n i t p trung tài s n c a c gia đình bao g m c l

ng th c,

v t nuôi và các thi t b dân d ng khác và khi b ng p l t thì nh ng nhà

đô th b

nhà

c a ng

ng do l s t ng lên r t nhi u. Nhóm đ t nhà

i dân s b cô l p

thi t h i nhi u h n nh ng nhà

nông thôn do h có nhi u tài s n h n.

19

Hình 11. B n đ t n th

ng do l vùng h l u l u v c sông Th ch Hãn

Do đó đ gi m nh ng t n th

ng do l gây ra ngoài các bi n pháp gi m

thi u nguy c l thì các bi n pháp phòng tránhđóng vai trò quan tr
ng

i dân s ng trong vùng th

ng. Nh ng

ng xuyên b ng p l t h ph i làm quen v i l , “s ng

chung v i l ” và th c hi n các bi n pháp nh m làm gi m nh ng t n th
ng

ng v

i và c a do l gây ra.
B n đ tính d t n th

ng l đ

c thành l p d a trên b n đ nguy c l có

t n su t 1%, b n đ hi n tr ng s d ng đ t 2010 và kh n ng ch ng ch u c a c ng
đ ng nh hi n t i, do đó có th th y đ

c nh ng n i d b t n th

ng khi xu t hi n

l t n su t 1%, t đó các bi n pháp ng phó ng phó v i l nh nâng cao công tác
d báo l , kh n ng nh n th c c a c ng đ ng v i l , t ng c
tr khi có l …s làm gi m thi u nh ng r i ro do l gây ra.

20

ng các ho t đ ng c u


K T LU N VÀ KI N NGH
1. Nghiên c u tính d t n th

ng di l trên l u v c sông Th ch Hãn có vai trò

quan tr ng trong công tác qu n lý t ng h p r i ro do l . H th ng sông Th ch Hãn
t nh Qu ng Tr là n i th

ng xuyên ch u nh h

v c này x y ra 3 -4 tr n bão v i c

ng c a l l t. Hàng n m trên l u

ng su t l n và l u v c th

gây ra nh ng thi t h i l n c v ng

i và c a làm nh h

ng xuyên b ng p l t

ng t i s phát tri n kinh

t - xã h i c a vùng. .
2. Lu n v n đã t ng quan đ
d t n th
ph

c các khái ni m và các ph

ng do l qua các nghiên c u trong và ngoài n

ng pháp ti p c n đánh giá t n th

qua xây d ng b n đ tính d t n th
3.

ng pháp đánh giá tính
c. T đó, đã l a ch n

ng l cho l u v c sông Th ch Hãn thông

ng do l .

ã áp d ng thành công mô hình MIKE FLOOD đ xây d ng các b n đ di n

ng p l , v n t c dòng l và th i gian ng p l . Ap d ng thành công ph

ng pháp

ch ng x p b n đ theo tr ng s đ xây d ng nên b n đ nguy c l . Vùng có nguy
c l cao nh t thu c các xã: Cam An, Gio Mai, Tri u

, Tri u Hòa.

4. Kh o sát th c đ a v đi u tra kh n ng ch ng ch u c a c ng đ ng t i 32 đi m
t i h l u l u v c sông Th ch Hãn cho th y n ng l c ch ng ch u v i l c a ng
dân đ a ph

ng khác nhau gi a các vùng. Ng

i dân

i

xã Gio Mai có kh n ng

ch ng ch u cao nh t b i h có s nh n th c cao v i l l t và ch đ ng trong các tác
phòng tránh l . Tuy nhiên quá trình kh o sát m i ch
đi u tra) và lu n v n đánh giá tính d t n th

d ng đ n gi n (32 phi u

ng do l m i ch d ng l i

v hành chính c p xã, ch a đi sâu vào đánh giá t n th

c pđ n

ng do l cho t ng đ i t

ng

c th trong vùng nguy c l . Trong nh ng nghiên c u ti p theo tác gi s t p trung
nghiên c u sâu h n v tính d t n th

ng do l c a các đ i t

ng trong vùng nguy

c l và có nh ng đánh giá khách quan h n v kh n ng ch ng ch u c a c ng đ ng
t i vùng nghiên c u
5. Nghiên c u đã đánh giá tính d t n th
vi c thành l p b n đ tính d t n th

ng trong vùng nghiên c u d a trên

ng do l . B n đ này là s k t h p gi a các

b n đ b n đ nguy c l , b n đ s d ng đ t và b n đ th hi n kh n ng ch ng

21

ch u c a c ng đ ng b ng ph

ng pháp ch ng x p b n đ theo tr ng s .

ây là

h

ng nghiên c u còn khá m i và cho k t qu kh quan. Các xã thu c vùng tr ng

th

ng b cô l p khi x y ra l l t nh Cam An, Tri u

, Tri u

i hay các vùng có

s phát tri n nhanh v kinh t nh th tr n C a Vi t, th tr n Ái T , th xã Qu ng Tr
mà ch quan trong công tác phòng tránh l bão thì có m

c đ t n th

ng l cao

nh t trong vùng.
6. Qua nghiên c u đánh giá tính d t n th

ng do l t i h l u sông Th ch Hãn

t nh Qu ng Tr tác gi đ a ra nh ng ki n ngh sau:
a. Nâng cao n ng l c c nh báo và d bão l l t t i đ a ph
hoàn thi n ph
tr c, ph
b. Th

ng pháp d báo và c nh báo l , t ng c

ng b ng cách;

ng h th ng quan

ng th c truy n tin trên l u v c,

ng xuyên t ch c t p hu n nâng cao n ng l c đ i phó v i v i thiên

tai nói chung và l l t nói riêng cho cán b qu n lý và c ng đ ng dân c .
c. Nâng cao s nh n th c c a ng
th o, ph

i dân đ i v i l l t thông qua các h i

ng ti n truy n thông v các bi n pháp phòng tránh thiên tai.

d. T ch c các h i th o đ trao đ i kinh nghi m phòng ch ng thiên tai gi a
các vùng.
e. T ng c

ng các bi n pháp công trình và phi công trình phòng tránh l

nh : xây d ng các b n đ ng p l t, b n đ t n th
tránh l , đ

ng do l , xây d ng nhà

ng tránh l …

f. H th ng hóa và phân c p công tác qu n lý đ đ m b o các quy ho ch
phát tri n, quy chu n xây d ng k t c u h t ng kinh t - xã h i và khu dân
c trong vùng th

ng xuyên b thiên tai phù h p v i tiêu chu n phòng,

ch ng bão, l , thiên tai c a t ng vùng.
g. C n xây d ng q y b o hi m con ng

i và tài s n tr

c l l t đ các h gia

đình nhanh chóng kh c ph c các h u qu do l l t gây ra.

22


TÀI LI U THAM KH O
Ti ng vi t
1. Tr n Ng c Anh, (2011), Xây d ng b n đ ng p l t h l u các sông B n H i và
Th ch Hãn, t nh Qu ng Tr .T p chí Khoa h c HQGHN, Khoa h c T nhiên và

Công ngh T p 27, s 1S, tr. 1-8.
2. Ban ch huy PCLB & TKCN t nh Qu ng Tr UBND t nh Qu ng Tr ,( 1998 –
2010), Báo cáo t ng k t công tác PCLB & Gi m nh thiên tai .
3. Nguy n Ti n Giang, Tr n Ng c Anh, Nguy n Thanh S n, Tr n Anh
Ph

ng, Ngô Chí Tu n , Nguy n

báo nguy c ô nhi m ngu n n
Qu ng Tr .T p chí khoa h c

c H nh (2009), ánh giá hi n tr ng và d
c do nuôi tr ng th y s n n

c m n, l t nh

i h c Qu c gia Hà N i. Khoa h c T nhiên và

Công ngh , T.25 s 1S – 2009, tr 35-45. Hà N i.
ng ình Khá (2009),

4.

ng p l t khu v c B c Th
h c T nhiên,
5. V

ng d ng mô hình MIKE FLOOD tính toán m c đ
ng Tín, Khóa lu n t t nghi p, Tr

ng

i h c Khoa

i h c Qu c gia Hà N i.

c Long, Tr n Ng c Anh, Hoàng Thái Bình và

ng ình Khá 2010, Gi i

thi u công ngh d báo l h th ng sông B n H i và Th ch Hãn s d ng mô
hình MIKE 11. T p chí Khoa h c

HQGHN, Khoa h c T nhiên và Công

ngh T p 26, s 3S, 397.
6. Nguy n Thanh S n (2006), Quy ho ch t ng h p tài nguyên n
Tr đ n 2010 T p chí khoa h c

c t nh Qu ng

i h c Qu c gia Hà N i. Khoa h c T nhiên

và Công ngh , T.XXII, s 2B PT – 2006, tr. 139-148, Hà N i
7. Ngô Chí Tu n, Tr n Ng c Anh, Nguy n Thanh S n, (2009), Cân b ng n

ch

th ng l u v c sông Th ch Hãn t nh Qu ng Tr b ng mô hình MIKE
BASIN. T p chí khoa h c

i h c Qu c gia Hà N i. Khoa h c T nhiên và

Công ngh , T.25 s 3S – 2009, tr 535 -541. Hà N i.
8. UBND t nh Qu ng Tr (2006) - Báo cáo t ng h p Quy ho ch t ng th phát
tri n KT – XH t nh Qu ng Tr đ n n m 2020,.

23


Ti ng Anh
9. Balica Stefania Florina (2007), Development and Application of Flood
Vulnerability Indices for Various Spatial Scales, Master of Science Thesis,
UNESCO-IHE, Institude for water education, 157p.
10. Dang - Nguyen Mai, Mukand S. Babel, Huynh T. Luong (2010), Evaluation of
food risk paramerter in the Day River flood Diversion Area, Red River Delta,
Vietnam. Nartural Hazards and Earth System Sciences, Springer, Accepted: 13
May 2010. DOI 10.1007/s11069-010-9558-x.
11. Downing, T.E. and Patwardhan, A., with Klein, R.J.T., Mukhala, E., Stephen,
L., Winograd, M. and Ziervogel, G. (2005), Assessing Vulnerability for Climate
Adaptation; In Adaptation Policy Frameworks for Climate Change: Developing
Strategies, Policies and Measures. Lim, B., Spanger-Siegfried, E., Burton, I.,
Malone, E. and Huq, S. (Eds). Cambridge University Press, Cambridge.
12. Fuchs S (2009), Susceptibility versus resilience to mountain hazards in Austria
of paradigms of vulnerability revisited. Nartural Hazards and Earth System
Sciences, Vol.9 p. 337 - 352
13. International Strategy for Disaster Reduction, (2004)

“Living with Risk: A

global review of disaster reduction initiatives ”, Under-Secretary-General for
Humanitarian Affairs Jan Egeland.
14. IPCC, (2001), Climate change 2001: The scientific basis. Cambridge,
Cambridge University
15. Janet Edwards (2007). Handbook for Vulnerability Mapping. EU Asia ProEco
project.
16. Jorn Birkmann (2006). Approaches to flood vulnerability assessment, first
expert meeting. “Guidelines on flood maping”, United Nations University.
17. Messner F, Meyer V (2006). Flood damage, vulnerability and risk perception
of challenges for food damage research. In: Schanze J, Zeman E, Marsalek J

24


(eds) Flood risk management of hazards, vulnerability and mitigation
measures. Springer, p 149 – 167.
18. NFRAG (The National Flood Risk Advisory Group) (2008). Flood risk
management in Australia. The Australia J. Emerg Manag 23(4): 21–27p
19. Nicola Lugeri, Zbigniew W. Kundzewicz, Elisabetta Genovese, Stefan
Hochrainer, Maciej Radziejewski (2010). River flood risk and adaptation in
Europe – assessment of the present status. Mitig Adapt Strateg Glob Change
Vol. 15 p. 621-639.
20. Pilon PJ (ed) (2003). Guidelines for reducing flood losses, report. UN
Department of Economic and Social Affairs (DESA). Inter-Agency Secretariat
of the International Strategy for Disaster Reduction (UN/ ISDR), UN
Economic and Social Commission for Asia and the pacific (UNESCAP),
United States of America, National Oceanic and Atmospheric Administration
(USA NOAA), World Meteorological Organization (WMO). Available via
DIALOG: guidelines.pdf.
Accessed 13 July 2011.

21. Ramade, (1989). Eléments d’ecologie: Ecologie appliquée, McGraw-Hill,
Paris. 579 p.
22. Richard F. Conner. Flood vulnerability index. www.oieau.fr/IMG/pdf/09WWF4_FVI.pdf
23. Samuels P, Gouldby B, Klijn F, Messner F, van Os A, Sayers P, Schanze J,
Udale-Clarke H (2009) Language of risk - project definitions. Floodsite
project

report

T32-04-01,

second

edition.

www.foodsite.net/html/partner_area/projectdocs/T32_04_01_FLOODsite_Lan
guage_of_Risk_D32_2_v5_2_P1.pdf
24. Sebastian Scheuer, Dagmar Haase, Volker Meyer (2010), Exploring
multicriteria flood vulnerability by integrating economic, social and ecological
dimension of flood risk and coping capacity: from a starting point view
towards an end point view of vulnerability, Nartural Hazards and Earth

25