HD HS lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn miêu tả

Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
/

A. PHẦN MỞ ĐẦU:
I. Bối cảnh của đề tài:
Tập làm văn là phân môn có vị trí quan trọng trong quá trình luyện tập
cho học sinh các kĩ năng sử dụng tiếng Việt văn hóa làm công cụ giao tiếp và tư
duy. Tập làm văn nối tiếp một cách tự nhiên những bài học khác trong môn
Tiếng Việt: là sự thể hiện các kĩ năng sản sinh văn hóa (nói, viết) và củng cố các
kĩ năng tiếp nhận văn bản (nghe, đọc) cho học sinh .
Việc dạy Tập làm văn ở Tiểu học góp phần rèn luyện cho học sinh năng
lực sử dụng tiếng mẹ đẻ, tạo điều kiện cho các em giao tiếp trong cuộc sống
hàng ngày và học tốt các môn học khác. Nếu như ở các môn học và phân môn
khác của Tiếng Việt cung cấp cho học sinh một hệ thống kiến thức, rèn luyện
các kỹ năng đó một cách linh hoạt, thực tế và có hệ thống hơn thì chính những
văn bản nói, viết các em có được từ phân môn Tập làm văn theo nghi thức lời
nói, hoặc các đơn thư, các bài văn, các báo cáo, thuyết trình đã thể hiện những
hiểu biết thực tế, những kỹ năng sử dụng Tiếng Việt mà các em được học ở
phân môn Tập làm văn và các môn học khác.
Ở Tiểu học, văn miêu tả chiếm nhiều thời lượng trong các thể loại Tập
làm văn. Nhất là ở giai đoạn cuối cấp (ở lớp 5 văn miêu tả chiếm 65% thời
lượng toàn bộ chương trình Tập làm văn). Văn miêu tả được chia thành các kiểu
bài khác nhau căn cứ vào đối tượng miêu tả. Các kiểu bài miêu tả ở lớp 5 bao
gồm tả cảnh, tả người, tả đồ vật, tả cây cối, tả con vật... Kiểu bài tả cảnh được
học ở đầu năm sau đó học văn tả người cuối cùng là ôn lại văn tả đồ vật và cây
cối ở lớp dưới. Vì miêu tả là một chủ đề khó so với các em. Khi làm bài đòi hỏi
các em phải biết quan sát, phải có sự tinh tế, biết chọn lọc để tả đối tượng một
cách sinh động, gợi cảm, có tâm hồn và xúc cảm. Từ đó sẽ là cơ sở để cung cấp
vốn kiến thức và rèn kỹ năng làm văn cho học sinh sau này.
II. Lí do chọn đề tài:

Văn miêu tả là thể loại văn căn cứ vào những điều quan sát được, cảm
nhận được bằng các giác quan về đối tượng (loài vật, đồ vật, cảnh vật, con người
Trang: 1

Người thực hiện: Phạm Thị Huyền


Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
/

…) rồi dùng nét vẽ ngôn ngữ để vẽ ra hình ảnh đặc tính chân thực của đối tượng
đó, trình bày theo một bố cục hợp lí và diễn đạt bằng lời văn sinh động, giúp
người đọc, người nghe cùng thấy, cùng cảm nhận như mình. Nhưng thực tế cho
thấy học sinh còn lúng túng khi không biết lắng nghe gì? Nói gì và viết gì? Vì
vậy dạy học cho học sinh biết quan sát tìm ý để hình thành thói quen chuẩn bị
tốt bài làm là một yêu cầu quan trọng khi làm văn. Muốn quan sát tốt, học sinh
cần nắm được cách quan sát và những yêu cầu quan sát để làm văn.
Đối với cả giáo viên và học sinh đều chưa nhận thức được hết tầm quan
trọng của giờ hướng dẫn học sinh quan sát, tìm ý, viết đoạn văn nên chất lượng
giờ Tập làm văn, lập dàn ý và giờ dạy Tập làm văn viết đoạn văn miêu tả còn
nhiều hạn chế.
Nhằm góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng dạy
học trong nhà trường nói chung và dạy học sinh lớp 5 học tốt dạng văn miêu tả
nói riêng, nên tôi chọn đề tài: “Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết
đoạn văn miêu tả ”
III. Phạm vi và đối tượng của đề tài:
- Phạm vi áp dụng: Khối lớp 5 trong trường Tiểu học Vĩnh Hòa 2.
- Giới hạn lĩnh vực: Đề tài tập trung nghiên cứu về một số biện pháp
“Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn miêu tả” ở trường Tiểu

học Vĩnh Hòa 2 năm học 2012 - 2013.
- Đối tượng nghiên cứu: Học sinh khối lớp 5 trường tiểu học Vĩnh Hòa 2.
IV. Mục đích của đề tài:
Giúp học sinh vận dụng các hiểu biết và kỹ năng về tiếng Việt do các
phân môn khác rèn luyện hoặc cung cấp đồng thời góp phần hoàn thiện chúng.
Rèn luyện cho học sinh các kỹ năng sản sinh văn bản (nói và viết) nhờ vậy mà
tiếng Việt không chỉ là một hệ thống cấu trúc được xem xét từng phần, từng mặt
qua từng phân môn mà trở thành một công cụ sinh động trong quá trình giao
tiếp, tư duy, học tập. Bồi dưỡng vun đắp tình yêu tiếng Việt, biết giữ gìn sự

Trang: 2

Người thực hiện: Phạm Thị Huyền


Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
/

trong sáng, giàu đẹp của tiếng Việt, góp phần hình thành nhân cách của con
người Việt Nam.
Như chúng ta đã biết, học sinh lớp 5 là học sinh cuối cấp. Sau khi hoàn
thành chương trình Tiểu học các em phải bước sang một giai đoạn mới đó là bậc
học THCS. Ở bậc học này các em không còn được các thầy cô hướng dẫn và chỉ
bảo tỉ mỉ như bậc Tiểu học mà các em phải tự mình nghiên cứu và phân tích văn
học. Nếu ở Tiểu học cụ thể hơn là ở khối lớp 5 các em không nắm được cách lập
dàn ý cũng như viết được một đoạn văn miêu tả hay thì các em không thể vững
bước và thiếu tự tin để bước sang con đường mới. Chính điều này đã thúc đẩy
tôi tìm ra các biện pháp để “hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn
văn miêu tả ”. Tôi mong rằng đề tài nghiên cứu của tôi sẽ giúp cho các đồng

nghiệp khác thực hiện tốt nhiệm vụ của mình để công tác giáo dục ngày càng đạt
được hiệu quả cao hơn.
V. Sơ lược những điểm mới trong kết quả nghiên cứu:
Điểm mới của kết quả nghiên cứu là giúp học sinh nắm được tầm quan
trọng của phân môn Tập làm văn từ đó tìm ra được cách quan sát, tìm ý cũng
như lập dàn ý chi tiết để viết thành đoạn văn miêu tả hay và sinh động. Qua đây
giúp các em thấy được cái hay, cái đẹp của văn học để các em yêu thích môn
học hơn.
VI. Tính sáng tạo về khoa học và thực tiễn của đề tài:
Đây là những kinh nghiệm giúp học sinh khối lớp 5 rèn kĩ năng viết văn một trong các môn học khó và cơ bản nhất trong chương trình Tiểu học. Các
giải pháp nêu trong đề tài rất đơn giản và được sắp xếp một cách có khoa học
giúp giáo viên có thể hướng dẫn học sinh đi từng bước để viết được đoạn văn
hay. Hơn nữa văn học là một môn học khó đòi hỏi người giáo viên phải có sự
đầu tư, tìm tòi và quan sát tỉ mỉ mà thời gian cho một tiết học thì hạn chế nên
nếu các em được dẫn dắt theo các biện pháp đã đưa ra trong đề tài này chắc rằng
các em sẽ có một bài văn tương đối hoàn chỉnh.
B. PHẦN NỘI DUNG:
Trang: 3

Người thực hiện: Phạm Thị Huyền


Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
/

I. Cơ sở lí luận :
Miêu tả là “lấy nét vẽ hay câu văn để biểu hiện các chân tướng của sự vật
ra”. Văn miêu tả giúp người đọc hình dung một cách cụ thể hình ảnh của sự vật
thông qua những nhận xét tinh tế, những rung động sâu sắc thể hiện cảm xúc

thẩm mỹ của người viết. Văn miêu tả mang tính thông báo thẩm mỹ, chứa đựng
tình cảm của người viết, sinh động và tạo ngôn ngữ miêu tả giàu hình ảnh.
Ở lớp 5, các loại bài Tập làm văn đều gắn với các chủ điểm, văn miêu tả
cũng nằm trong cấu trúc đó. Quá trình thực hiện các kỹ năng phân tích đề, quan
sát, tìm ý, viết đoạn là những cơ hội để huy động vốn từ, phong phú hoá vốn từ,
tích cực hoá vốn từ để vẽ lại được cảnh vật, con vật, đồ vật… đồng thời giúp trẻ
hiểu biết được về cuộc sống theo các chủ điểm đã học. Việc phân tích đề, phân
tích dàn bài, lập dàn ý, chia đoạn văn miêu tả góp phần phát triển khả năng phân
tích, tổng hợp, phân loại của học sinh. Tư duy hình tượng của trẻ cũng được rèn
luyện nhờ vận dụng các biện pháp so sánh, nhân hóa …. khi miêu tả.
Như vậy, việc rèn luyện kỹ năng làm văn cho học sinh, theo chương trình
sách giáo khoa mới thì ngoài việc rèn luyện kỹ năng viết văn bản,… Còn chú ý
đến kỹ năng quan sát, lập dàn ý và viết đoạn văn là cơ sở đầu tiên và quan trọng
giúp học sinh viết bài đầy đủ, chính xác.
II. Thực trạng của việc dạy tiết lập dàn ý và viết đoạn văn miêu tả ở lớp 5
tại trường Tiểu học Vĩnh Hòa 2:
1. Thực trạng:
Việc dạy - học Tập làm văn ở Tiểu học nói chung và việc dạy học văn
miêu tả ở lớp 5 nói riêng bên cạnh những điểm tốt, mang lại một số kết quả nhất
định còn khá nhiều nhược điểm và khuyết điểm. Khuyết điểm lớn nhất, dễ thấy
nhất là bệnh công thức, khuôn sáo, máy móc, thiếu tính chân thực trong cả cách
dạy và cách học. Do vậy về phía người học văn miêu tả, thường có những biểu
hiện phổ biến như sau:

Trang: 4

Người thực hiện: Phạm Thị Huyền


Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
/

- Vay mượn ý của người khác, thường là của bài văn mẫu. Nói cách khác
học sinh thường học thuộc bài văn mẫu để chép vào bài của mình. Với cách học
ấy các em không cần quan sát, không có cảm xúc gì về đối tượng được tả.
- Miêu tả hời hợt, chung chung không có sắc thái riêng biệt nào của đối
tượng được tả...Vì thế bài làm ấy gán cho đối tượng miêu tả nào cùng loại cũng
được. Một bài miêu tả như vậy đọc lên thấy mờ nhạt. Nguyên nhân chủ yếu là
các em không biết cách quan sát hoặc các em không biết cách hồi tưởng lại kinh
nghiệm sống của mình.
Về phía giáo viên dạy văn miêu tả thường chỉ có một con đường duy nhất
hình thành các hiểu biết về lý thuyết, các kỹ năng làm bài là qua phân tích các
bài mẫu.
Chính vì vậy khảo sát chất lượng của 24 học sinh lớp 5 đầu năm học
2012-2013 thu được kết quả như sau:
Bảng khảo sát kết quả của học sinh đầu năm
HS lập được dàn HS lập được dàn ý HS chưa lập được
Năm học

ý và viết được nhưng
TSHS đoạn văn hay
TS
%

2012-2013

24

2

8.3

viết

đoạn dàn ý và chưa viết

văn còn lủng củng.
TS
%
14

53.4

được đoạn văn.
TS
%
8

33.3

Như vậy, tỷ lệ học sinh chưa lập được dàn ý và chưa viết được đoạn văn
theo dàn ý đã lập còn khá cao.
2. Nguyên nhân của những tồn tại:
- Sự hướng dẫn của sách giáo khoa chưa cụ thể, chưa dễ hiểu
- Giáo viên chưa chuẩn bị chu đáo khi hướng dẫn học sinh làm bài tập:
không chịu khó nghiên cứu, tìm tòi thêm ở những tài liệu khác ngoài SGK.
- Một số giáo viên vốn từ còn hạn chế.
- Học sinh nhận xét về đoạn văn không đầy đủ
- Học sinh quan sát đối tượng định tả còn đại khái, lướt qua nên không tìm

được ý, ý nghèo nàn, bài văn không có sáng tạo.
Trang: 5

Người thực hiện: Phạm Thị Huyền


Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
/

- Học sinh không biết ghi chép những gì mà mình quan sát được một cách
rõ ràng. Khi viết các em thường lặp lại ý câu trước,…
- Học sinh thiếu sự tưởng tượng, ít cảm xúc về đối tượng miêu tả, vốn
ngôn ngữ còn quá ít ỏi.
Những nguyên nhân trên đã ảnh hưởng không tốt tới chất lượng giờ dạy,
không gây hứng thú học tập cho học sinh. Chính vì vậy tôi đã sử dụng một số
biện pháp giúp các em biết cách lập giàn ý và viết đoạn văn miêu tả như sau.
III. Các biện pháp đã tiến hành để giúp học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết
đoạn văn miêu tả :
1. Rèn luyện cho học sinh kĩ năng tìm hiểu đề văn miêu tả:
Ở Tiểu học, học sinh được học Tập làm văn miêu tả theo những đề bài cho
trước với những yêu cầu nhất định. Tìm hiểu đề là kĩ năng đầu tiên mà học sinh
phải tiến hành trong quá trình làm bài. Ở đây giáo viên cần giúp học sinh biết
cách xác định yêu cầu của đề, tránh được sự lúng túng trong quá trình triển khai
bài viết, dẫn đến viết xa đề, lạc đề.
Việc rèn luyện tốt kĩ năng tìm hiểu đề văn miêu tả cho học sinh sẽ có ảnh
hưởng đến kết quả của các kĩ năng tiếp theo. Để giúp học sinh thực sự thuần
thục kĩ năng tìm hiểu đề văn miêu tả, cần chú ý hướng dẫn các em một số thao
tác sau đây khi tìm hiểu đề:
- Đọc kĩ đề bài, bước đầu nhận thức sơ bộ về nội dung, yêu cầu miêu tả.

- Gạch chân những từ ngữ quan trọng trong đề bài.
( Kết quả thu được sau khi thực hiện hai thao tác này giúp người viết sơ bộ
nắm bao quát về đề bài, nhận biết yêu cầu có tính bắt buộc hay chỉ có tính gợi ý
– chỉ dẫn, yêu cầu nào cần tự xác nhận cho bài viết,...)
- Trả lời các câu hỏi để xác định yêu cầu của đề, như: Đề bài yêu cầu viết
theo kiểu bài văn miêu tả nào? Đối tượng miêu tả của bài viết là gì? Mục đích
viết bài văn miêu tả để làm gì? Bài viết sẽ tập trung miêu tả những đặc điểm chủ
yếu nào của đối tượng? Vì sao lại tập trung tả những đối tượng đó? Bài viết

Trang: 6

Người thực hiện: Phạm Thị Huyền


Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
/

hướng tới người đọc là ai? Từ ngữ xưng hô xẽ được sử dụng trong bài viết là gì?
Cần lưu ý điểm gì khi sử dụng ngôn ngữ trong bài văn miêu tả?
Việc thực hiện các thao tác trên trong quá trình tìm hiểu đề sẽ giúp học
sinh có hiểu biết đầy đủ về đề văn miêu tả, từ đó có hứng thú hơn khi viết bài
văn và phát huy cao nhất khả năng sáng tạo trong bài văn.
2. Hướng dẫn học sinh tìm ý và lập dàn ý cho bài văn miêu tả:
Tìm ý và lập dàn ý trong làm văn nói chung và trong văn miêu tả nói riêng
là một thao tác, một bước chuẩn bị không thể thiếu, có thể nói nó có vai trò rất
quan trọng đối với học sinh đặc biệt là học sinh Tiểu học. Vì vậy đối với học
sinh lớp 5 thì dàn ý không có gì xa lạ nhưng để lập được một dàn ý chi tiết, đủ ý
và theo đúng bố cục của một bài văn miêu tả để mà học sinh có thể dựa vào đó
viết thành một đoạn văn hay một bài văn hay thì quả thật là rất khó.

Mọi người ai cũng hiểu rằng khi viết văn nếu bỏ đi công đoạn tìm ý và lập
dàn ý thì bài làm của các em sẽ không đi đúng theo yêu cầu, khi viết bài kiểm tra
bài văn của các em sẽ thiếu đi tính hệ thống, tính lôgic. Điều này làm cho bài
văn không đạt được như mục tiêu đã đề ra.
Đối với kiểu bài miêu tả, quan sát là cơ sở chủ yếu để tìm ý. Việc quan sát
có thể tiến hành ngay trên lớp hoặc tiến hành ngoài lớp trước tiết học. Muốn bảo
đảm các yêu cầu trên, các đề bài ra cho học sinh phải tính đến khả năng quan sát
của các em. Không nên ra các đề miêu tả mà học sinh không thể quan sát trực
tiếp.
Khi hướng dẫn học sinh quan sát trực tiếp đối tượng miêu tả, quan trọng
nhất là biết cách đặt câu hỏi kết hợp với hướng dẫn học sinh quan sát. Câu hỏi
loại này cần chỉ rõ sử dụng giác quan nào, quan sát bộ phận nào của đối tượng
miêu tả. Thông thường học sinh chỉ quen sử dụng mắt để quan sát và nhận xét, ít
biết cách dùng các giác quan khác. Đề tài miêu tả phong phú, giáo viên chú ý
đặt câu hỏi yêu cầu học sinh tập sử dụng mắt, mũi, tai, tay, da,…để thu thập
nhiều nhận xét khác nhau giúp cho việc miêu tả sinh động, mới mẻ.

Trang: 7

Người thực hiện: Phạm Thị Huyền


Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
/

Sau khi học sinh đã quan sát đối tượng miêu tả ở nhà, công việc của giáo
viên là đặt câu hỏi gợi ý để học sinh hồi tưởng lại những gì đã quan sát được.
Khi học sinh đã quan sát và tìm đủ ý rồi, giáo viên hướng dẫn các em lập
dàn ý bài văn. Dàn ý phải đủ 3 phần:

+ Phần mở bài: Giới thiệu bao quát về vấn đề định tả.
+ Phần thân bài:
. Tả bao quát
. Tả chi tiết.
. Đôi nét tiêu biểu, nổi bật.
+ Kết bài: Nêu nhận xét hoặc cảm nghĩ của người viết.
Chú ý: Khi lập dàn ý cần cân đối câu từ. Câu không quá dài hay quá ngắn,
mỗi câu cần làm nổi rõ một trọng tâm của bài. Các ý cần chặt chẽ, logíc với
nhau...
3.Hướng dẫn học sinh viết từng phần của bài văn:
3.1. Hướng dẫn học sinh viết phần mở bài:
Mở bài là một phần trong bố cục của bài văn miêu tả. Phần mở bài có
nhiệm vụ giới thiệu nội dung sẽ nói đến yêu cầu của đề bài, hướng vào đề văn,
cần giới thiệu ngắn gọn, cụ thể về đối tượng được miêu tả. Nếu một bài văn có
phần mở bài hay sẽ gây ấn tượng rất lớn cho người đọc.
Có nhiều cách mở bài khác nhau nhưng tùy theo đối tượng và cảm hứng
của mỗi người. Sau đây là một số cách mở bài thường gặp:
a. Mở bài trực tiếp: Giới thiệu ngay người hay sự vật định tả một cách cụ
thể rõ ràng.
Với cách mở bài này giáo viên nên khuyến khích học sinh có khả năng học
văn ở mức trung bình hay yếu vận dụng để viết.
Ví dụ: Em có rất nhiều anh chị em nhưng người mà em yêu quý nhất là bé
Ti, năm nay mới 2 tuổi.

Trang: 8

Người thực hiện: Phạm Thị Huyền


Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
/

b. Mở bài theo kiểu gián tiếp: Là nói chuyện khác có liên quan rồi mới tìm
ra cái cớ để dẫn vào chuyện hay đối tượng định tả một cách sinh động và hấp
dẫn.
Ví dụ: Hằng ngày em được tiếp xúc với rất nhiều người, mỗi người đều
mang một hình dáng và tính cách khác nhau. Ai cũng để lại trong em những ấn
tượng khác nhau khi giao tiếp. Nhưng đó là những người em không thân thiết
lắm nên không thể vỗ về, động viên và chăm sóc em hằng ngày được. Chỉ có mẹ
là người vĩ đại nhất, mẹ luôn yêu quý em.
Với cách mở bài này giáo viên nên khuyến khích học sinh khá, giỏi vận
dụng để viết bài, giúp các em nâng dần khả năng viết văn, phát triển tâm hồn
văn.
c.Mở bài theo kiểu giới thiệu hoàn cảnh xuất hiện: Là nêu hoàn cảnh xuất
hiện của đối tượng được miêu tả, từ đó triển khai, viết tiếp các phần của bài văn
theo mạch cảm xúc.
Ví dụ: Một lần em được cùng gia đình về thăm ngoại. Nhà ngoại có một con
chó cái đẻ được một bầy con rất đáng yêu, con nào, con đấy mũm mĩm như
những chú gấu. Thấy em yêu thích bầy chó và quấn quýt bên chúng suốt ngày
nên hôm về ngoại đã tặng em một con đẹp nhất trong bầy. Về nhà em đặt tên nó
là Cún Con.
d. Mở bài theo cách bộc lộ cảm xúc: Là nêu cảm xúc nổi bật; bộc lộ tình
cảm chân thành, yêu mến... hoặc ngược lại của bản thân người viết về đối tượng
được miêu tả.
Ví dụ: Đường ơi! Đường có nhận ra em không? Em là “ Tí con” đây mà.
Hôm nay, sau mấy tháng hè về thăm ngoại, em lại được đặt đôi bàn chân nhỏ
lên mặt đường mát rượi, thân thương.
3.2. Hướng dẫn học sinh viết phần thân bài:
Thân bài là phần chính của bài văn nên phần này gồm nhiều đoạn văn và

chứa đựng nhiều ý nghĩa quan trọng nhất. Phần thân bài tập trung miêu tả những

Trang: 9

Người thực hiện: Phạm Thị Huyền


Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
/

nét nổi bật, riêng biệt nhất của đối tượng. Các ý phải được sắp xếp theo trình tự
hợp lí để đối tượng được miêu tả hiện lên rõ nét, sinh động và biểu cảm.
Điều quan trọng ở phần thân bài là phải biết diễn tả liền mạch suy nghĩ,
cảm xúc của người viết, trong sáng trong tình cảm, sắp xếp các ý thành những
đoạn văn mạch lạc. Mỗi đoạn văn nên tập trung nêu bật, làm rõ một dụng ý miêu
tả. Có thể đó là một ý về không gian, thời gian hoặc một ý về đặc điểm của đối
tượng được tách riêng ra để miêu tả... Không nên sáp nhập tất cả các ý trong
phần thân bài thành một hoặc hai đoạn văn. Do vậy, trong văn miêu tả, học sinh
thường được hướng dẫn quan sát, miêu tả những trình tự hợp lí như sau:
- Miêu tả theo trình tự thời gian: Là cách quan sát sự vật, hiện tượng theo
diễn tiến của thời gian từ lúc bắt đầu đến khi kết thúc, từ mùa này sang mùa
khác, từ tháng này sang tháng khác,...Cái gì xảy ra trước (có trước) thì miêu tả
trước, cái gì xảy ra sau (có sau) thì miêu tả sau. Trình tự này thường được vận
dụng trong bài văn miêu tả cảnh vật, hiện tượng tự nhiên (tả cảnh) hay tả cảnh
sinh hoạt của con người.
- Miêu tả theo trình tự không gian: Là từ quan sát toàn bộ (cái chung) đến
quan sát từng bộ phận (cái riêng) hoặc ngược lại. Tả từ xa đến gần, từ trên
xuống dưới, từ ngoài vào trong, từ trái sang phải,... hoặc ngược lại. Trình tự này
thường được vận dụng khi miêu tả loài vật, cảnh vật, đồ vật, cây cối nói chung.

- Miêu tả từng đặc điểm của đối tượng: Mỗi sự vật, hiện tượng thường chứa
đựng những đặc điểm riêng biệt, vì thế khi miêu tả thấy đặc điểm gì nổi bật nhất,
thu hút bản thân, gây cảm xúc mạnh cho bản thân thì tập trung quan sát trước, tả
trước; các bộ phận khác quan sát sau, tả sau. Nhưng cũng không nhất thiết phải
miêu tả tất cả các đặc điểm của đối tượng. Trình tự này thường được vận dụng
khi tả đồ vật, loài vật, tả người.
Trong phần thân bài những ý tưởng viết ra cần phải chân thật, đúng với
những điều mình thấy và cảm nhận được từ đối tượng. Điều quan trọng là các
em phải biết chọn lọc những chi tiết tiêu biểu, đặc sắc để đưa vào đó thì bài văn
Trang: 10
Huyền

Người thực hiện: Phạm Thị


Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
/

mới nổi bật được trọng tâm, thoát khỏi bệnh khuôn sao, máy móc. Tránh viết
một cách mông lung, dễ lạc đề.
Ví dụ: Khi tả hình dáng cô giáo thì trọng tâm là những nét đặc sắc về hình
dáng của cô, không nên chăm chú tả kĩ những đồ dùng cô mang như: giỏ sách,
đôi dép,...
3.3 Hướng dẫn học sinh viết phần kết bài:
Kết bài là nhiệm vụ khép lại nội dung miêu tả và phát biểu cảm nghĩ của
người viết. Tùy theo đối tượng được miêu tả, tùy theo nội dung đã triển khai, đã
viết trong phần thân bài mà phần kết bài có thể viết theo kiểu đánh giá lợi ích
của đối tượng được miêu tả hoặc theo kiểu phát biểu những suy nghĩ hay bộc lộ
những tình cảm của bản thân đối với đối tượng được miêu tả.

Khi hướng dẫn học sinh viết kết bài nên lưu ý học sinh cần viết ngắn gọn,
nêu cảm nghĩ sát đề một cách tự nhiên, cố gắng để lại ấn tượng trong lòng người
đọc:
- Bám sát thể loại, kiểu bài văn để viết phần kết bài, trong văn miêu tả cần
phát biểu cảm nghĩ.
- Giọng văn chân thành, tự nhiên, có cảm xúc riêng của bản thân, tránh
cách kết bài sáo rỗng, gượng ép.
- Gắn phần thân bài với phần kết bài một cách chặt chẽ, không chuyển ý
một cách đột ngột, nên liên hệ, khái quát từ những ý chính và nội dung cơ bản
đã triển khai trong phần thân bài.
Có nhiều kiểu kết bài, nhưng thông thường ta hay sử dụng một số kết bài
sau:
a. Kết bài không mở rộng: Cho biết kết cục, không bình luận thêm.
Ví dụ: Tuy bà đã đi xa nhưng hình ảnh bà vẫn luôn đọng mãi trong tâm trí
em.
b. Kết bài mở rộng: Sau khi cho biết kết cục, có lời bình luận thêm, suy
rộng ra các vấn đề khác.
Trang: 11
Huyền

Người thực hiện: Phạm Thị


Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
/

Ví dụ: Em rất yêu quê em, dù đi đâu và làm gì em cũng không bao giờ quên
hình bóng quê nhà. Em hứa sẽ cố gắng học tập thật tốt để thành tài sau này trở
về xây dựng quê hương thật giàu đẹp.

c. Kết bài đánh giá lợi ích của đối tượng: Tùy vào cách cảm, cách nghĩ của
người viết về đối tượng được miêu tả. Đối tượng ấy mang lại niềm vui, nỗi
buồn: đem lại lợi ích về tinh thần, vật chất... mà viết phần kết bài cho sát đúng
với đối tượng được miêu tả một cách cô đọng nhất.
Ví dụ: Em rất yêu quý cây viết này. Chính nó đã giúp em trở thành một học
sinh giỏi, viết được những bài văn hay và hằng ngày cùng em luyện nét chữ, rèn
nết người. Em sẽ giữ gìn nó như một báu vật.
d.Kết bài theo kiểu phát biểu cảm nghĩ về đối tượng: Căn cứ vào yêu cầu
của đề bài và đối tượng được miêu tả để bộc lộ cảm xúc chân thành, lòng yêu
thương tha thiết, biết ơn, mến phục, hoặc ngược lại về đối tượng được miêu tả.
Ví dụ: Mẹ ơi! Con yêu mẹ lắm! Khi lớn lên nhất định con sẽ đi nhiều nơi
và gặp gỡ nhiều người nhưng con không bao giờ quên được hình ảnh mẹ tần tảo
nắng mưa, thức khuya dậy sớm để lo cho chúng con. Nhờ mẹ mà con đã có
được như ngày hôm nay và trở thành một con ngoan, trò giỏi.
4. Hướng dẫn học sinh lưu ý khi làm từng kiểu văn miêu tả:
4.1. Đối với kiểu bài tả cây cối:
Trong thế giới tự nhiên có rất nhiều loài cây, nhưng đối tượng trong văn
miêu tả ở Tiểu học chủ yếu là các loài cây ăn quả, cây có bóng mát hay cây cho
hương hoa... đó là những cây mang lại lợi ích thiết thực rất gần gũi với lứa tuổi
học trò. Vì vậy, khi miêu tả cần tập trung làm nổi bật lợi ích của cây đó là gì ?
Cần gắn tả cây với khung cảnh, cảnh vật xung quanh nó để tạo nên một bức
tranh nhiều sắc màu sinh động mà trong đó cây được tả là vật trung tâm. Nên
dùng biện pháp so sánh, các tính từ chỉ màu sắc, mức độ để diễn tả sát đúng.
4.2. Đối với kiểu bài tả phong cảnh:
Đối tượng của bài văn tả phong cảnh là rất nhiều: làng quê, cánh đồng lúa,
con phố, công viên,... Cũng chính vì vậy mỗi cảnh vật có sắc thái riêng, đặc
Trang: 12
Huyền

Người thực hiện: Phạm Thị

Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
/

điểm riêng. Nên khi miêu tả cần lưu ý: Tả không gian, thời gian tạo nền chung
cho cảnh vật cần miêu tả và cần kết hợp tả cảnh với tả người. Có như vậy, cảnh
vật mới trở nên ấm áp, đượm tình người.
Nên sử dụng các từ ngữ chỉ màu sắc, hình khối, đường nét, các từ ngữ chỉ
không gian, trạng ngữ chỉ thời gian cần được sử dụng nhiều để phong cảnh được
tả cụ thể hơn, tươi nguyên màu sắc cuộc sống.
4.3. Đối với kiểu bài tả đồ vật:
Mỗi đồ vật đều có những nét riêng về hình dáng, cấu tạo, màu sắc... Đồ
vật luôn gắn bó với đời sống sinh hoạt của con người, vì thế khi miêu tả cần phải
nói tới lợi ích, công dụng của đồ vật ấy, cũng như tình cảm của con người đối
với đồ vật đó. Có như vậy đồ vật hiện lên trong bài văn miêu tả mới sinh động,
cụ thể.
Lời văn trong bài văn miêu tả đồ vật cần có sức sống, sử dụng biện pháp
so sánh, nhân hóa, các động từ, tính từ chỉ hoạt động và phẩm chất của con
người khiến đồ vật vô tri, vô giác cũng trở nên có những suy nghĩ và cử chỉ,
tình cảm giống như con người.
4.4. Đối với kiểu bài tả người:
Tả người cần lưu ý tả được 2 mặt: Tả ngoại hình (hình dáng bên ngoài), tả
tính tình (đời sống nội tâm). Khi tả, phải biết tập trung vào tả những đường nét
ngoại hình tiêu biểu, những cá tính riêng biệt mà ít thấy hoặc không thấy được ở
người khác. Nếu miêu tả ngoại hình (dáng người, làn da, mái tóc, đi đứng...) mà
không miêu tả nội tâm (thái độ, tư tưởng, suy nghĩ,...) và hành động của người
được miêu tả thì con người hiện lên trong bài văn sẽ trở nên đơn điệu, vô hồn,
cứng nhắc. Vì vậy cần đan xen giữa tả ngoại hình và tính tình để làm nổi rõ cuộc

sống nội tâm, cuộc sống hoạt động của người được tả.
4.5. Đối với kiểu bài tả con vật:
Làm bài văn miêu tả con vật, cần chú ý tả hình dáng bên ngoài, thói quen
tính nết riêng biệt của con vật đó. Khi miêu tả hình dáng bên ngoài cần nhấn
mạnh vào một số đặc điểm nổi bật nhất, dễ nhìn thấy nhất về con vật.
Trang: 13
Huyền

Người thực hiện: Phạm Thị


Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
/

Dùng từ tượng thanh để mô phỏng lại âm thanh nhằm mục đích khắc họa
lại âm thanh đặc trưng của con vật được miêu tả. Nên dùng biện pháp tu từ nhân
hóa, các từ ngữ chỉ màu sắc, phẩm chất, các động từ chỉ hoạt động mang đặc
trưng giống loài để miêu tả con vật cho cụ thể và sinh động.
4.6. Đối với kiểu bài tả cảnh sinh hoạt:
Trọng tâm của bài văn tả cảnh sinh hoạt là nói tới hoạt động của con
người, hoạt động của con người luôn gắn liền với thời gian và không gian. Vì
vậy khi tả cảnh sinh hoạt của con người cần tả trong thời gian và không gian cụ
thể; có như vậy bài văn mới phản ánh đúng đắn người thực, cảnh thực và mối
quan hệ giữa người với người, giữa người với cảnh trong cuộc sống thường
ngày.
Cần sử dụng các loại động từ (động từ chỉ trạng thái, động từ chỉ hoạt
động) , những tính từ có sức gợi tả, gợi cảm lớn trong khi miêu tả cho sinh động.
Giàu sắc thái biểu cảm.
IV. Hiệu quả:

Xuất phát từ thực tiễn của lớp, trong năm học này thực hiện những biện
pháp trên, tôi thấy lớp học có chuyển biến rõ rệt về chất lượng học tập. Trong
giờ học, sự kết hợp của giáo viên và học sinh rất nhịp nhàng, các em tiếp thu bài
tốt, không khí lớp học sôi nổi.
Bảng khảo sát kết quả của học sinh GHKI
HS lập được dàn HS

lập

được HS lập được dàn ý

ý và viết được dàn ý và viết nhưng viết đoạn
Năm học

2012- 2013

TSHS đoạn văn hay
TS
%
24

8

33.3

được đoạn văn . văn còn lủng củng.
TS
%
TS
%

12

50

4

16.7

Sau một thời gian ngắn vận dụng các biện pháp trên và qua việc khảo sát
24 bài làm của 24 em học sinh đã cho tôi một kết quả khả quan, các em hào
Trang: 14
Huyền

Người thực hiện: Phạm Thị


Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
/

hứng hơn với tiết Tập làm văn, kỹ năng làm văn được nâng lên. Làm tốt việc
quan sát, tìm ý, lập dàn ý đã giúp học sinh có nền tảng kỹ năng viết đoạn văn
vững chắc, tự tin trong khi làm văn, hiệu quả dạy học Tập làm văn được nâng
cao. Cụ thể là:
- 100% học sinh nắm được thể loại, yêu cầu của đề bài.
- 33.3% học sinh lập được dàn ý và viết được đoạn văn miêu tả hay.
- 83.3% học sinh có khả năng quan sát tìm ý.
- 83.3% học sinh biết lập dàn ý và viết đoạn văn miêu tả.
C. PHẦN KẾT LUẬN:
I. Bài học kinh nghiệm:

Qua quá trình thực nghiệm đề tài nghiên cứu “ Hướng dẫn học sinh lớp
5 lập dàn ý và viết đoạn văn miêu tả”, tôi đã rút ra được một số kinh nghiệm cho
bản thân như sau:
Trước khi dạy các dạng bài Tập làm văn về “Lập dàn ý và viết đoạn văn
miêu tả ” mỗi giáo viên cần phải tìm hiểu kĩ yêu cầu của chủ đề từ đó tìm tài liệu
nghiên cứu để tìm ra các phương pháp cũng như hình thức giảng dạy khác nhau
để hướng dẫn học sinh lập được dàn ý chi tiết cho bài văn miêu tả. Để giúp học
sinh viết được bài văn hay cũng như đạt kết quả cao trong học tập, giáo viên
phải có các bước hướng dẫn cụ thể, rõ ràng thông qua hệ thống câu hỏi cụ thể để
học sinh trả lời. Từ đó học sinh cảm thấy không ngại, không sợ học tiết tập làm
văn vì học sinh đã nắm được các trình tự quan sát được nhiều hơn, cụ thể hơn, tỷ
mỉ hơn. Khi viết đoạn văn các em đã có sẵn nội dung từ khâu quan sát, lập dàn
ý. Như vậy việc viết đoạn văn trở lên thuận tiện hơn rất nhiều không hề mơ hồ
đối với các em nữa. Các em tích cực chủ động tham gia chiếm lĩnh kiến thức và
rèn luyện kỹ năng, hứng thú khi làm bài tập. Đồng thời mỗi giáo viên cần thực
hiện tốt các biện pháp sau:
-Rèn luyện cho học sinh kĩ năng tìm hiểu đề văn miêu tả
-Hướng dẫn học sinh tìm ý và lập dàn ý cho bài văn miêu tả.
Trang: 15
Huyền

Người thực hiện: Phạm Thị


Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
/

-Hướng dẫn học sinh viết từng phần của bài văn.
-Hướng dẫn học sinh lưu ý khi làm từng kiểu văn miêu tả.

II. Ý nghĩa:
Có thể nói quá trình dạy học là quá trình quan trọng bậc nhất, nó là quá
trình Sư phạm tổng thể. Nó được thực hiện ở các bậc học khác nhau nhưng dù ở
bậc học nào thì quá trình đó vẫn mang quy luật thống nhất giữa hoạt động dạy
và học. Luôn phản ánh mối quan hệ tất yếu, chủ yếu và bền vững giữa hai nhân
tố đặc trưng của quá trình dạy học.
Trong công tác giảng dạy, vai trò của người thầy rất quan trọng. Người
giáo viên chủ yếu cung cấp cho học sinh một cách đầy đủ chính xác, có hệ thống
kiến thức. Ngoài ra, còn thường xuyên rèn luyện cho các em những kỹ năng cần
thiết giúp các em có phương pháp vận dụng kiến thức đã học vào việc thực hành
các bài tập liên hệ với thực tiễn, vì vậy giáo viên với vai trò tổ chức hoạt động
của học sinh phải có cách hướng dẫn các em xác định chính xác, cụ thể yêu cầu
của bài, giúp học sinh chủ động tìm kiếm thông tin để làm bài.
III. Khả năng ứng dụng:
Tuy thời gian nghiên cứu chưa nhiều xong tôi hy vọng rằng sáng kiến “
Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn miêu tả” có thể áp dụng
trong tất cả các khối lớp và trong toàn ngành nếu được xem xét và đóng góp ý
kiến của các đồng nghiệp, Ban giám hiệu và Hội đồng chấm thi.
IV. Kiến nghị, đề xuất:
- Cần cung cấp tài liệu về nội dung, phương pháp và cách thức tổ chức
dạy học tiết tập làm văn cho giáo viên Tiểu học.
- Các trường Tiểu học, phòng Giáo dục và Đào Tạo cần tổ chức các
chuyên đề về tiết Tập làm văn để bồi dưỡng giáo viên phương pháp và cách thức
tổ chức dạy. Nhằm nâng cao chất lượng môn Tập làm văn và gây hứng thú cho
học sinh khi học môn học này.
Trên đây là những nhận xét bước đầu sau một thời gian nghiên cứu không
nhiều về phương pháp và cách thức tổ chức cho học sinh lập dàn ý và viết đoạn
Trang: 16
Huyền

Người thực hiện: Phạm Thị


Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
/

văn miêu tả . Do còn hạn chế nhiều về năng lực và điều kiện khách quan nên
giải pháp trong sáng kiến của tôi không tránh khỏi những thiếu xót. Vì vậy tôi
mong nhận được sự chỉ bảo quý báu của cấp trên và các bạn đồng nghiệp.
Xin chân thành cảm ơn!
Vĩnh Hòa, ngày 30 tháng 10 năm
2012
Người thực hiện:

Phạm Thị Huyền

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Sách giáo khoa và sách giáo viên Tiếng Việt 5 – tập1, tập 2 (Nguyễn Minh
Thuyết - NXB GD 2010).
2. Giáo trình phương pháp dạy học Tiếng Việt - tập 1 (Lê Phương Nga - NXB
GD 1998).
3. Giáo trình Phương pháp dạy học Tiếng Việt - tập 2 (Lê Phương Nga, Nguyễn
Trí - NXB GD 2001).
4. Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên cho giáo viên tiểu học chu kỳ III (2003
-2007) tập 2, NXB GD 2005.
Trang: 17
Huyền

Người thực hiện: Phạm Thị

Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
/

5. Chuyên đề Giáo dục Tiểu học - tập 42 năm 2010 (Nhà xuất bản giáo dục Việt
Nam).
6. Dạy và Học ngày nay - Số 3 năm 2012 (Tạp chí của Trung ương Hội khuyến
học Việt Nam).

MỤC LỤC
A/PHẦN MỞ ĐẦU
1/ Bối cảnh của đề tài.
2/ Lí do chọn đề tài.
3 /Phạm vi và đối tượng nghiên cứu.
4/ Mục đích nghiên cứu.
5/ Sơ lược những điểm mới trong kết quả nghiên cứu.
6 /Tính sáng tạo về khoa học và thực tiễn của đề tài.
B/PHẦN NỘI DUNG
I/ Cơ sở lí luận .
Trang: 18
Huyền

Người thực hiện: Phạm Thị

1
1
2
3

3
3
3


Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
/

II/ Thực trạng vấn đề .
III/ Các biện pháp đã tiến hành .
1/ Rèn luyện cho học sinh kĩ năng tìm hiểu đề văn miêu tả.
2/ Hướng dẫn học sinh tìm ý và lập dàn ý cho bài văn miêu tả.
3/ Hướng dẫn học sinh viết từng phần của bài văn .
3.1/ Hướng dẫn học sinh viết phần mở bài.
3.2/ Hướng dẫn học sinh viết phần thân bài. .
3.3/ Hướng dẫn học sinh viết phần kết bài. .
4./ 4/ Hướng dẫn học sinh lưu ý khi làm từng kiểu văn miêu tả.
IV/ Hiệu quả.
C/ PHẦN KẾT LUẬN.
I/ Bài học kinh nghiệm.
II/ Ý nghĩa.
III/ Khả năng ứng dụng.
IV/ Kiến nghị, đề xuất.

4
6
6
6
8

8
9
11
12
13
14
15
15
16

Ý kiến đánh giá của Hội đồng thi đua Nhà trường
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Vĩnh Hòa, ngày ..... tháng......năm 2012
Chủ tịch HĐTĐ
(HIỆU TRƯỞNG)

Ý kiến đánh giá của Hội đồng thi đua
Phòng GD & ĐT U Minh Thượng
Trang: 19
Huyền

Người thực hiện: Phạm Thị


Hướng dẫn học sinh lớp 5 lập dàn ý và viết đoạn văn tả cảnh
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
/

.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
U Minh Thượng, ngày......tháng.......năm 2013
Chủ tịch HĐTĐ
(TRƯỞNG PHÒNG)

Trang: 20
Huyền

Người thực hiện: Phạm Thị