Văn hiến việt nam 2010 tết

VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM

Giai Phẩm

Tẩp chđ xët bẫn 02 k/thấng
K chđnh ra ngây 25 hâng thấng
K chun àïì Vùn hốa - Kinh tïë ra ngây 10 hâng thấng
Giêëy phếp hoẩt àưång bấo chđ sưë 397/GP-BVHTT
vâ sưë 41/GP-SÀBS

Toâ soẩn - Trõ sûå
27 Hûúng Viïn - qån Hai Bâ Trûng - Hâ Nưåi
ÀT&Fax: 04.39764693
Website: vanhien.vn
Email:


2010

Vùn phông Ban chun àïì
Sưë 6 - lư 12 B Trung n - Trung Hôa - Hâ Nưåi
ÀT/Fax: 04.37831962
Cú quan àẩi diïån tẩi TP.HCM
288B, An Dûúng Vûúng, Qån 5, TP.HCM
ÀT: 08.8353878

4. Nghòn nùm Thùng Long
Cú quan àẩi diïån tẩi miïìn Trung vâ Têy Ngun
Têìng 5 Khấch sẩn Eiffel, 117 Lï Àưå, Àâ Nùéng

ÀT: 0511. 647529
Fax: 0511. 811972

6. Ma xn kïí chuån Bấc Hưì

Ch nhiïåm
GS Hoâng Chûúng

8. Ma xn trong vông tay nưìng
êëm ca Àẩi tûúáng Vộ Ngun
Giấp

THANH THẪO

TRÕNH TƯË LONG

Tưíng biïn têåp
TS Phẩm Viïåt Long

ALMOST MARSAY

10. Mai vâng phûúng Nam
Phố Tưíng Biïn têåp Thûúâng trûåc
NB Nguỵn Thïë Khoa

HOÂI PHÛÚNG

12. Nưỵi niïìm Biïín Àưng
Phố Tưíng Biïn têåp
TS Nguỵn Minh San

NB Trêìn Àûác Trung

NGUN NGỔC

16. 30 Canh Dêìn
HOÂNG ÀỊNH TÂI

Trûúãng ban Trõ sûå
NB Nguỵn Hoâng Mai
Giấm àưëc cú quan àẩi diïån tẩi TP.HCM
NB Vộ Thânh Tên

18. Cẫm nghơ sau khi nghe tin
UNESCO tưn vinh Ca tr vâ
Quan hổ
GS.TS TRÊÌN VÙN KHÏ

Phố Giấm àưëc cú quan àẩi diïån tẩi TP.HCM
Ths Tõnh Hẫi

20. Chm hoa àểp ma xn

Thû k tôa soẩn
NB Tûâ My Sún
NB Thu Hiïìn

24. Nguỵn Thõ Àõnh - Nûä tûúáng
huìn thoẩi

Hưåi àưìng Biïn têåp

Thûúång tûúáng Nguỵn Nam Khấnh - GS V
Khiïu - GS.NSND Trêìn Bẫng - GSTS Trêìn Vùn
Khï - GS Trûúâng Lûu - GSVS Hưì Sơ Võnh - NS
V Mậo - GSTS Thấi Kim Lan - NSND. TS
Phẩm Thõ Thânh - NSND Àùång Nhêåt Minh - TS
Àoân Thõ Tònh - GSTS Nguỵn Thuët Phong

31. Tïët Thùng Long giûäa thïë k 17

Trònh bây
Tûâ My Sún - Trõnh Tiïën Hng
Bòa 1:
Xđch hưí thêìn tûúáng
Tranh dên gian Hâng Trưëng
Tâi trúå phất hânh
Doanh nghiïåp sấch Thânh Nghơa
TP. Hưì Chđ Minh
In tẩi
Cưng ty Cưí phêìn in Sao Viïåt, Hâ Nưåi
Giấ:

44.000à

GS. HOÂNG CHÛÚNG

TRÊÌM HÛÚNG

ÀƯỴ QUANG CHĐNH

34. Nghòn nùm bưỵng vùèng tiïëng

loa xûa
TRÊÌN NINH HƯÌ

36. Tẫn mẩn xđch lư
KĐNH HIÏÌN

38. Hâ Nưåi phưë
PHAN V

42. Tđnh cấch Ngổc Hên
NGUỴN KHÙỈC QUNH

44. Ngûúâi thêìy àêìu tiïn
PHẨM ÀÙNG MI


46. Nhẩc sû Nguỵn Vơnh Bẫo - Gúãi vúái
àûúâng tú mn mẫnh lông

86. Trûúng Thõ Tuët Nga: Ài lïn
bùçng l trđ, nghõ lûåc vâ cẫ trấi tim

THU BỊNH

48. Chúå Tïët trễ con

DUY ANH

90. Chim ën
NGUỴN VÙN HOAN

50. Bưën gûúng mùåt hưåi hoẩ Viïåt Nam nûãa
cëi thïë k XX
ÀƯỴ THÕ PHÛÚNG QUNH

MAI THC

93. Sûå tđch hoa hụå
HẨ HUÌN

94. Chuån hưí

55. Trêìu cau quan hổ

ÀƯỴ ÀÛÁC
PHẨM ÀÙNG MI

58. Thûúng lùỉm... Phûúång Loan

96. Thùèm Mể Nốn - Hưåi ca ngûúâi
Mûúâng Quấng

NGỔC ANH

LÏ BẤ

QUẤCH THÕ SINH

98. “Xûåa Boổc Lau” ca cư dêu
Thấi

60. Nhúá vïì àïm hưåi hất Xoan
62. Sau pht giêy vận hưåi

LÏ BẤ LIÏỴU

NGUỴN THÏË PHIÏÅT

64. NSÛT Qu Trấng - 40 nùm mưåt nưỵi
niïìm quan hổ
NGỔC ANH
66. Bấu vêåt ca lâng
LIÏỴU DIÏỴN CHÊU

100. Cung bêåc tònh ca Mưng
TRÊÌN VÊN HẨC

102. Thoấng xn Bònh Àõnh
MAI NGỔC THU

104. Xi dông Nêåm Na

68. Bêët ngúâ Chêo Bùỉc Giang

HẨNH ÀÛÁC

NSÛT BÙÇNG THẤI

70. Nhûäng bưng hoa sên khêëu Cẫi lûúng
NGỔC ANH - PHÛÚNG THẪO

74. Thïë hïå thêìy giấo huìn thoẩi trïn qụ
hûúng Têy Bùỉc

108. Cư Tư - Àư thõ ngoâi biïín khúi
NGUỴN SÚN HẪI

112. Mưåt cânh mai
THẤI KIM LAN

116. Ưng giâ Bấch Cưëc

NGUỴN ANH TËN

THANH HOÂ

HÛÄU DNG

118. Cha Long Vên - Mưëi dun
“Qëc tïë” nhiïåm mêìu

78. Khđ tiïët Àiïån Bân
80. Sún Têy tûá qu

TRĐ NÙNG

Nguỵn Xn Diïån
82. NSNA Àâo Tiïën Àẩt mưåt nùm 81 giẫi
P.V
thûúãng qëc tïë

84. Mai Huy Dng vúái nhûäng chuín
àưång ca mònh

120. Saraswati - Nûä thêìn sưng tưëi
cao

ÀÙÅNG TRÛÚÂNG LÛU

ÀÛÁC DUY

KUMUD MOHAN

124. Sarah Chang trïn sên khêëu
Hâ Nưåi


giai phêím xn canh dêìn

NGHỊN NÙM THÙNG LONG
THANH THẪO

K

hi Vua L Thấi Tưí hẩ chiïëu
dúâi àư tûâ Hoa Lû ra thânh
Àẩi La, êëy lâ vâo tiïët cëi
xn sang hẩ nùm Canh Tët 1010.
Bêëy giúâ chùỉc hùèn gûúng mùåt thânh
Àẩi La khưng nhû Thùng Long
thânh sau nây, câng khưng nhû Hâ

Nưåi hưm nay. Vêåy mâ L Thấi Tưí
àậ nhòn xun qua mưåt vng àêët
côn hoang ht êëy àïí thêëy cấi thïë
“Rưìng cån hưí ngưìi” ca vng àêët
nây, núi vûâa àûúåc thïë àêët thïë nûúác,
vûâa lâ núi hưåi t linh khđ, xûáng
àấng lâ Kinh àư ca mưåt nûúác Àẩi
Viïåt àưåc lêåp. Sûå lûåa chổn sấng sët

4 VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM

àïën kinh ngẩc êëy àậ lâ mốn quâ tưí
tiïn trao cho dên tưåc Viïåt Nam qua
àng 1000 nùm. Trïn thïë giúái bêy
giúâ cng khưng cố nhiïìu “àûúng
kim th àư” lẩi cố 1000 nùm tíi
nhû Th àư Hâ Nưåi ca chng ta,
àố lâ àiïìu ta cố thïí tûå hâo, vâ tûå hâo
chđnh àấng. Búãi lâm sao tđnh hïët
trong 1000 nùm êëy, Thùng Long
Àưng Àư Hâ Nưåi àậ trẫi qua bao
nhiïu biïën cưë thùng trêìm, bao
nhiïu lûãa thiïu sống dêåp giố vi,
bao lêìn qn xêm lûúåc trân vâo àêët
àïë àư, vâ bao lêìn ngûúâi Thùng
Long Hâ Nưåi àậ mang cẫ cûãa nhâ

ca mònh ra lâm chiïën ly, mang
chđ khđ bêët khët vâ hâo hoa ca

mònh ra àổ sûác vúái qn th mẩnh
hún gêëp nhiïìu lêìn. Àïí cëi cng,
Thùng Long vêỵn Thùng Long
thânh, vâ Hâ Nưåi vêỵn lâ trấi tim ca
têët cẫ mổi ngûúâi Viïåt Nam d hổ úã
àêu. Tưi côn nhúá, cëi thấng 12
nùm 1972 khi àang úã chiïën trûúâng
lưå Bưën M Tho, tưi àậ bêåt khốc khi
nghe tin B52 M nếm bom Hâ Nưåi.
Àậ cố bao ngûúâi lđnh khốc nhû tưi,
khốc cng tưi nhûäng àïm trïn bêìu
trúâi Hâ Nưåi diïỵn ra trêån “Àiïån Biïn
ph trïn khưng” ghï gúám êëy:


“Thânh phưë tưi xa cẫ ngân
ngây ngân àïm
Mi hoa sûäa chûâng nùång
hún nưỵi nhúá
Chûâng nùång hún giûäa
vng bom tổa àưå
Mi hoa êëm nưìng nhû
mưåt bân tay
Àùåt trïn ngûåc tưi sët
thấng nùm nây”.
Trong mưỵi chng ta, d cố
ngûúâi chûa mưåt lêìn túái Th àư,
hay àậ “Mưåt lêìn túái Th àư” nhû
nhûäng ngûúâi du kđch tûâ chiïën khu
vïì Hâ Nưåi trong mưåt bt k nưíi

tiïëng ca nhâ vùn Trêìn Àùng, thò
Hâ Nưåi vêỵn mậi cû tr trong trấi
tim chng ta. Cố thïí cố nhûäng th
àư àểp àệ tuåt vúâi, nhûäng th àư
lúán lao vâ hiïån àẩi, nhûng khi ta
àậ cố Hâ Nưåi trong trấi tim mònh,
thò àố chđnh lâ th àư k lẩ nhêët:
th àư ca tònh u thûúng. Hâ
Nưåi cố thïí rêët àểp vâ chûa àểp, cố
thïí nhiïìu àiïìu ca Hâ Nưåi côn
khiïën ta phẫi bìn phiïìn, nhûng
con ngûúâi chó cố mưåt trấi tim, vâ
trấi tim ca àêët nûúác ta lâ Hâ Nưåi.
Bêy giúâ, mưỵi khi ài dổc nhûäng lúâi
chï bai nhûäng cấi chûa àûúåc, kïí cẫ
nhûäng cấi xêëu ca Hâ Nưåi, tưi vêỵn
biïët àố lâ nhûäng lúâi chï xët phất
tûâ tònh u, u àïën chấy råt, àïën
xốt xa mâ chï àêëy! Têët cẫ chó vò
mën mổi àiïìu tưët àểp cho Hâ
Nưåi, cho “Hâ Nưåi ca mònh”, thïë
thưi! Nïëu Hâ Nưåi hưm nay biïët
dûåa vâo thïë “ rưìng cån hưí ngưìi”
ca mưåt tònh u sêu nùång vâ bïìn
chùåt mâ cẫ dên tưåc Viïåt Nam gûãi
vâo àïí vûún lïn, thò Th àư chng
ta sệ ngây câng “xanh sẩch àểp”
hún, bùỉt àêìu tûâ trong chđnh thûác
trấch nhiïåm ca ngûúâi Th àư, rưìi
túái trấch nhiïåm ca mổi ngûúâi

trong cẫ nûúác àưëi vúái Th àư.
Tûúng truìn, Cao Biïìn xûa vâ
nhiïìu “ Cao Biïìn hiïån àẩi” àậ biïët
bïn dûúái bïn trong lông Hâ Nưåi
côn êín hiïån nhûäng “long mẩch”
nhûäng “huåt àõa” nâo àố hïët sûác
quan trổng àưëi vúái sûå tưìn vong vâ
phất triïín ca vng àêët “àõa linh
nhên kiïåt” nây, vâ tòm mổi cấch àïí
ím trûâ. Nhûng nhûäng êm mûu

Phấo hoa mûâng xn bïn tûúång àâi vua L Thấi Tưí. Ẫnh: Bấo ẫnh Viïåt Nam.

êëy thẫy àïìu thêët bẩi. Vò nhûäng
“long mẩch” hay “huåt àõa” ca
Th àư Hâ Nưåi khưng chó nùçm
trong lông àêët hay lông hưì, nố bùỉt
àêìu tûâ chđnh trong lông ngûúâi Hâ
Nưåi àêëy! Mổi kễ th khi chẩm vâo
nhûäng “linh huåt” nây, lâ àậ
chẩm túái lông u nûúác, niïìm tûå
hâo dên tưåc hun àc cẫ nghòn nùm
ca ngûúâi Hâ Nưåi. Khưng phẫi tòm
kiïëm àêu xa, cûá nhòn sêu mậi vâo
lông mònh, vâo têm mònh, ta sệ
thêëy “long mẩch”, miïỵn lâ têm ta
sấng, lông ta ngay sẩch. Vâ tònh

u ca ta vúái Hâ Nưåi, vúái àêët
nûúác lâ khưng gò ào àïëm àûúåc.

Nhûäng thïë hïå àang sưëng hưm nay
àïí àûúåc àốn giúâ khùỉc ca “Nghòn
nùm Thùng Long” lâ nhûäng thïë hïå
hẩnh phc hún cha ưng tưí tiïn
mònh. Côn hònh ẫnh nâo rûng rûng
hún nhûäng cư gấi châng trai 18
tíi, sấng àêìu nùm 2010 nây àang
ài trïn nhûäng àûúâng phưë ca mưåt
Th àư nghòn tíi. Nghòn tíi vâ
mûúâi tấm tíi. Nghòn nùm Thùng
Long. Rưìng bay lïn tûâ khất vổng,
tûâ tònh u mưỵi chng ta.

VÙN HIÏËN 5
VIÏÅT NAM


giai phêím xn canh dêìn

MA XN KÏÍ CHUÅN BẤC HƯÌ
TRÕNH TƯË LONG

Bấc Hưì tiïëp R. Carmen tẩi nhâ sân úã Vai Cây, ngây 26-7-1954.

KHI CHIM RÛÂNG
THÛÁC...
BẤC HƯÌ

ÀẤN H

Ngun vùn àoẩn àưëi thoẩi
giûäa Hưì Ch tõch vâ nhâ àẩo diïỵn
àiïån ẫnh Liïn Xư Rưman Carmen
bùçng tiïëng Nga ngây 26/7/1954
trong rûâng sêu Viïåt Bùỉc nhû sau: Thûa Ch tõch, Ngûúâi lâm viïåc bao
nhiïu giúâ mưỵi ngây?
- Chim rûâng àấnh thûác tưi, côn
tưi ài nùçm khi trïn bêìu trúâi xët
hiïån nhûäng vò sao...
Nïëu nhêån xết cêu trẫ lúâi ca
Bấc nhû mưåt bêåc vơ nhên mang
têm hưìn nghïå sơ - chó múái àng
mưåt phêìn. Ngûúâi khưng nối,
chùèng hẩn: 5 giúâ sấng dêåy, 9 giúâ tưëi

6 VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM

ài nùçm... Búãi vò, 4 ma, mưỵi ma
àïm ngây dâi ngùỉn khấc nhau.
Cåc sưëng Ngûúâi thđch nghi, hoâ
húåp vúái thiïn nhiïn nhû chim
mng trong rûâng, nhû bêìu trúâi
sao... Vïì sau, trong mưåt bâi viïët
àùng bấo Zàưrưvie (Sûác khoễ),
R.Carmen nhêån xết: Àố múái thûåc
sûå lâ mưåt con ngûúâi vơ àẩi, mưåt
lậnh t kiïåt xët, hiïån thên àêìy à
nhêët nhûäng giấ trõ trûúâng tưìn ca
nïìn vùn hoấ - vùn minh Ấ Àưng

nối riïng, vâ nhên loẩi nối chung,
cẫ trong tûúng lai lêu dâi...
Hưì Chđ Minh súã hûäu mưåt tinh
thêìn thếp - thûá v khđ vư giấ khi
àùåt sûå kiïån vâo tònh hëng xûã l
bùçng phûúng chêm “Dơ bêët biïën,

ûáng vẩn biïën”. Ngûúâi lâ hiïån thên
ca tinh thêìn dên tưåc, ca nghõ lûåc
vư song trûúác mổi khố khùn thûã
thấch. Chđnh búãi tinh thêìn êëy quët
àõnh nhû mưåt thûá tiïn dûúåc khiïën
Bấc vûúåt qua cẫ nhûäng bïånh hiïím
nghêo, giûä gòn sûác khoễ tưët túái 79
Ma Xn. Ngûúâi biïët nhiïìu loẩi
thëc Nam lâ cêy cỗ, lấ rûâng, tinh
thưng nhiïìu bâi thëc Bùỉc, nhûng
lẩi rêët đt dng thëc trõ bïånh.
Nhûäng nùm úã t ra: nùm 1931 úã
Hưìng Kưng, nùm 1942 úã Quẫng
Têy, mùỉt kếm, thêëp khúáp, rùng cố
cấi lung lay..., Bấc chûäa bïånh bùçng
têåp luån, tûác lâ huy àưång sûác
mẩnh tinh thêìn, nưåi lûåc sùén cố
trong cú thïí àïí àêíy li bïånh têåt.


Bêy giúâ thò y hổc hiïån àẩi àậ
thûâa nhêån cng nghiïn cûáu triïët
thuët “Thiïn - Àõa - Nhên nhêët

thïí”. Con ngûúâi lâ mưåt v tr nhỗ
(microcosme) trong àẩi v tr bao
la (macrocosme). Chûäa mưåt bïånh,
mưåt cú quan bưå phêån phẫi àưìng
thúâi bưìi bưí sûác khoễ toân thên,
chûäa phưëi húåp thëc ta, thëc têy
khi cêìn thiïët. Nhûng tưët nhêët vâ
trûúác hïët, bùçng cấc phûúng phấp
khưng dng thëc àïí huy àưång
nưåi lûåc tûå àiïìu chónh trong cú thïí.
Bấc Hưì thûác dêåy cng vúái tiïëng
chim châo bíi bònh minh lâ theo
nhõp sinh hổc tûâng ngây theo mưỵi
ma. Ngûúâi dêåy sau đt pht lâ ra
ngoâi trúâi têåp thïí dc chung mûúi
lùm pht vúái têåp thïí. Rưìi mưåt
mònh luån cấc bâi khđ cưng hay
vộ thåt, Ngûúâi hổc tûâ nùm 1925 úã
Quẫng Chêu, hóåc bâi Bất bưå liïn
hoa quìn. Anh Hoâng Hûäu
Khấng hûúáng dêỵn tûâ nùm 1945 úã
Bùỉc Bưå Ph vâ sau cng - ưng V
K cho biïët, nùm 1955 Trung ûúng
múâi chun gia Trung Qëc, Giấo
sû Cưë Lûu Hinh sang dẩy Thấi cûåc
quìn bâi bẫn hiïån àẩi húåp vúái
tíi 65 ca Bấc. Nhûng hổc xong
thò Bấc lẩi cẫi biïn thânh bâi khấc,
nêng cao vûâa sûác, ch trổng kïët
húåp luån khđ, luån thúã vúái luån

hònh, trong ngun tùỉc khđ cưng
gổi lâ thấi cûåc, hònh vâ bất quấi...

qụn cẫ thên mònh trong mổi hoân
cẫnh khố khùn, nguy hiïím àïí
hoân thânh hai bưå phim lõch sûã cho
ta: “Àiïån Biïn Ph” vâ “Viïåt Nam
trïn àûúâng thùỉng lúåi”...
Ưng V K àậ tûâng àïën thùm
Cacmen úã Moskva vâo àêìu nhûäng
nùm 1960. Trong nhâ ưng, dânh
riïng mưåt phông trûng bây vêåt lûu
niïåm, nưíi bêåt núi chđnh giûäa lâ ca
cấc lậnh t: chiïëc pđp ht thëc
ca Phiden Castro, khêíu sng sùn
ca Agienàï, chiïëc khùn qën rùçn
ri ca Araphất... .vâ nưíi bêåt chđnh
giûäa, rêët lẩ mùỉt lâ bònh rûúåu nhûäng
con rùỉn cån trôn ca Ch tõch Hưì
Chđ Minh. Mưỵi khi àốn khấch tûâ
Viïåt Nam, bao giúâ ch nhâ cng
hậnh diïån hûúáng dêỵn túái xem gốc
Viïåt Nam, giúái thiïåu Bònh rûúåu Bấc
Hưì. Hai tiïëng Bấc Hưì ưng nối nhêën
mẩnh khấ rộ, côn “Bònh rûúåu”
khưng dêëu, chùỉc lâ múái hổc phất
êm.
R. Carmen bưåc bẩch, mònh
cng lâ dên nghiïìn Vodka, vẫ lẩi
lâm viïåc nhiïìu cng cêìn bưìi bưí sûác

khoễ. Ng xâ lâ rûúåu bưí rêët qu,
nhûng bònh rûúåu lâ k vêåt vư giấ
ca bêåc vơ nhên ưng mïën mưå nïn
chó àùåt nố núi trang trổng nhêët
mưåt thúâi gian thưi, rưìi sệ trao ln
lûu theo cêu Hưì Chđ Minh tûâng
nối: Lưåc bêët têån hûúãng, cng nhû
têåp quấn ca ngûúâi Nga vêåy.
Thấng 9/1969, sau khi àûúåc tin

Bấc Hưì qua àúâi, trong mưåt bíi
gùåp mùåt cẫm àưång tûúãng nhúá
Ngûúâi, R. Carmen trên trổng trao
bònh rûúåu cho nûä àẩo diïỵn nưíi
tiïëng Gruzia Pompenxkaia. Vâ rưìi
3 nùm sau, bâ Pompenxkaia múâi
ngûúâi ch vûâa lêåp cưng lúán vúái
Viïåt Nam - Giấo sû Ưlïëch
Cưngxtantinnưvich, giẫng sû Àẩi
hổc VGIK, Nghïå sơ cưng hn Liïn
Xư tiïëp nhêån bònh rûúåu. Ưng vâ
àưìng nghiïåp gêìn nhû cố mùåt tẩi
hêìu hïët cấc àiïím nống trïn cẫ hai
miïìn Nam Bùỉc àïí tưë cấo tưåi ấc gêy
chiïën tranh ca cấc nhâ cêìm quìn
bïn kia Àẩi Têy Dûúng vâ kïu gổi
nhên dên M, nhên loẩi tiïën bưå
àoân kïët, ng hưå Viïåt Nam àêëu
tranh chưëng xêm lûúåc vúái cấc bưå
phim “Phống sûå tûâ miïìn Bùỉc Viïåt

Nam”, “Mïkưng trong khối lûãa”...
Ngây nay, cûá mưỵi dõp hiïëm hoi
hổp mùåt hûäu nghõ Nga - Viïåt, GS.
Congxtantinnưvich lẩi múã t, trõnh
trổng bûng ra Bònh rûúåu Bấc Hưì rốt
vâo mưåt cưëc nhỗ tûúång trûng rưìi
san ra, lẩi san ra... cht xđu gổi lâ
vâo cấc cưëc vodka ca mưỵi ngûúâi
truìn nhau cng nêng cưëc. Têët cẫ
nhûäng ngûúâi Viïåt Nam cố mùåt xc
àưång, cng bêåt ra cêu hất cûãa
miïång àêìy tûå hâo, cấc bẩn Nga
ngûúâi hất theo, ngûúâi vưỵ tay hoâ
nhõp: Nhû cố Bấc Hưì trong ngây
vui àẩi thùỉng! Lúâi Bấc nay thânh
chiïën thùỉng huy hoâng... Viïåt Nam

BỊNH RÛÚÅU THËC QU QUÂ TÏËT
CA BẤC HƯÌ

Dõp àố, nùm 1967, trôn nûãa thïë
k xẫy ra sûå kiïån “10 ngây rung
chuín thïë giúái”, tûác Cấch mẩng
thấng Mûúâi Nga vơ àẩi, ưng V K
trònh Bấc danh sấch dûå kiïën ngûúâi
àûúåc Bấc gûãi quâ biïëu Tïët. Bấc
xem àïën chưỵ “Bònh rûúåu Ng xâ
ca àưìng bâo Têy Bùỉc tùång” thò
dûâng lẩi nối vúái V K: Bấc àưìng
vúái ch gûãi bònh rûúåu nây sang

Liïn Xư biïëu àưìng chđ Carmen vò
l do gò ch àoấn xem nâo?
- Dẩ thûa Bấc, rûúåu Têy Bùỉc lâ
gúåi nhúá, cẫm ún àưìng chđ êëy sët
gêìn 8 thấng àậ àem hïët têm lûåc
dân dûång, quay phim, cố thïí nối lâ

Nhâ sân Bấc Hưì tẩi Vai Cây, Àẩi Tûâ, Thấi Ngun, tûâ thấng 7 - 9, 1954.

VÙN HIÏËN 7
VIÏÅT NAM


giai phêím xn canh dêìn

MA XN
TRONG VÔNG TAY NƯÌNG ÊËM
CA ÀẨI TÛÚÁNG VỘ NGUN GIẤP
ALMOST MARSAY

Àẩi tûúáng Vộ Ngun Giấp do
C Huy Hâ V trûåc hổa

Almost Marsay lâ Giấo sû, Tiïën sơ Dên tưåc
hổc ngûúâi c, ưng àậ nhiïìu nùm nghiïn cûáu
vâ giẫng dẩy vïì dên tưåc hổc vâ Àưng phûúng
hổc úã nhiïìu trûúâng Àẩi hổc tẩi Australia,
Phấp, M, Indonesia, Thấi Lan. Hiïån ưng tònh
nguån lâm biïn têåp viïn cao cêëp tẩi Nhâ
xët bẫn Thïë giúái. Ưng rêët ngûúäng mưå Àẩi

tûúáng Vộ Ngun Giấp qua nhûäng tấc phêím
ca Àẩi tûúáng àûúåc dõch sang tiïëng Anh,
tiïëng Phấp mâ ưng hiïåu àđnh. Ưng mú ûúác
àûúåc tiïëp kiïën Àẩi tûúáng “chó 3 pht thưi”,
tûác lâ chó àïën vấi Àẩi tûúáng 3 vấi rưìi vïì!

GS.TS Almost Marsay ci châo Àẩi tûúáng Vộ Ngun Giấp.

8 VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM


Nhâ vùn Sún Tng thay mùåt àoân àẩi biïíu chc mûâng Àẩi tûúáng Vộ Ngun Giấp.

T

ưi àậ gùåp Àẩi tûúáng Vộ
Ngun Giấp khoẫng 3 giúâ
chiïìu ngây 23 thấng 1 nùm
2006. Vâ khưng bao giúâ tưi cố thïí
qụn àûúåc cấi cẫm giấc àûúåc ngưìi
àưëi diïån vúái mưåt con ngûúâi - thûåc sûå
lâ “con ngûúâi ca lõch sûã”.
Cåc gùåp gúä diïỵn ra úã mưåt cùn
phông rưång, cố mưåt bưå bân lúán vâ rêët
nhiïìu ghïë, ngay sất cẩnh ngưi nhâ
ca Àẩi tûúáng. Chng tưi lâ nhốm
khấch àêìu tiïn vâo bíi chiïìu hưm
àố, gưìm ngûúâi bẩn àùåc biïåt ca tưi lâ
ưng Trêìn Tam Giấp, cûåu Àẩi sûá Viïåt

Nam tẩi Ai Cêåp, vâ ưng Ngư Thi, biïn
têåp viïn bấo Nhên Dên. Ngoâi ra,
côn khoẫng chc ngûúâi khấc, cẫ
nam giúái vâ ph nûä. Tưi ngưìi xëng
mưåt gốc bân phđa xa, chúâ àúåi vúái cẫm
giấc hưìi hưåp, mùỉt dội nhòn vïì phđa
cûãa ra vâo núi Àẩi tûúáng sệ xët
hiïån.
Vâ rưìi Àẩi tûúáng bûúác vâo. Tûâ
con ngûúâi Àẩi tûúáng toẫ ra mưåt sûác
mẩnh vâ tònh cẫm nưìng êëm. ÚÃ tíi
95, ưng khưng hïì mêët ài cht nâo
sûác mẩnh ca võ chó huy. Àêy rưìi,
ngûúâi hng Him Lam, Hưìng Cm,
Mûúâng Thanh, ca nhûäng chiïën
trûúâng bưëc lûãa úã Àiïån Biïn Ph - núi
vûúân cam hưm nay vêỵn côn núã rưå
nhûäng ma hoa vâ chùỉc sệ côn núã rưå
cho mn nùm sau. Cng chđnh tẩi
nhûäng chiïën trûúâng àố mâ tinh thêìn
dng cẫm bêët khët àậ àûúåc anh lđnh

Viïåt Nam tẩo dûång, nưíi nhû sống
cưìn. Àố khưng phẫi lâ mưåt chiïën
thùỉng dïỵ dâng; bùçng chûáng lâ nhûäng
kïë hoẩch tấc chiïën àậ phẫi xêy dûång
mưåt cấch cêín thêån vâ àõa hònh úã àố
rêët khố khùn cho qn àưåi vâo trêån.
Tuy nhiïn, bíi gùåp mùåt hưm àố
khưng phẫi lâ nối vïì Chiïën tranh

Nhên dên àïí giẫi phống àêët nûúác mâ
lâ àïí tưn vinh mưåt nhên vêåt vơ àẩi ca
thúâi àẩi. Bíi gùåp cố bêìu khưng khđ
gia àònh. Àẩi tûúáng Vộ Ngun Giấp
bûúác vâo phông cng vúái vúå vâ
chấu; ưng ngưìi xëng vâ àûa mùỉt
nhòn khùỉp bân. Ấnh mùỉt ca ưng vêỵn
tinh anh nhû 50 nùm trûúác àêy. Thay
mùåt cho àoân àẩi biïíu, nhâ vùn Sún
Tng àûáng dêåy phất biïíu vâi lúâi chc
mûâng ngùỉn gổn, vâ sau àố cấc võ
khấch chc mûâng vâ tùång quâ Àẩi
tûúáng.
Phêìn quâ ca tưi lâ mưåt cêy hoa
cẫnh nhỗ tưi mang tûâ Àâ Lẩt ra - cêy
cố nhûäng chiïëc lấ ph rïu mưëc xanh,
nhûäng bưng hoa trùỉng, nhỗ, cố 3
cấnh, phún phúát hưìng vâ cấnh hoa
cố viïìn mâu xanh rêët àểp.
Àẩi tûúáng nhêån quâ - mưåt cấnh
hoa tûúi cho ngây Tïët mâ tưi hi vổng
rùçng Àẩi tûúáng rêët thđch. Rưìi thò, tưi
sûäng súâ khi Àẩi tûúáng giang cẫ hai
cấnh tay ưm choâng lêëy tưi. Niïìm
xc àưång trân ngêåp trong tưi; vâ tưi
sệ mang theo sët cẫ cåc àúâi cấi
giêy pht trẫi nghiïåm trong vông tay

ca Àẩi tûúáng vâ sûå nưìng hêåu ca cûã
chó àố. Tưi cố cẫm giấc lâ mònh àûúåc

tiïëp àốn nhû àưìng bâo ca Àẩi tûúáng
- Àẩi tûúáng àậ àấp lẩi tưi vúái tònh cẫm
nưìng êëm vâ bao dung ca ngûúâi dên
Viïåt Nam.
Vò cưng viïåc, tưi phẫi àổc, nghiïn
cûáu, suy ngêỵm vâ hổc hỗi. Tưi hy
vổng rùçng mònh àậ hổc hỗi àûúåc khấ
nhiïìu. Vđ d, tưi àậ hổc hỗi nghïå
thåt Hưì Chđ Minh dng khêíu hiïåu
àïí truìn dẩy nhûäng ngun l ca
ch nghơa Mấc Lï-nin - nhûäng
ngun tùỉc chó àẩo dêỵn àïën thùỉng lúåi
rûåc rúä trong Tưíng tiïën cưng nùm
1975, vúái Àẩi tûúáng Vộ Ngun Giấp
- mưåt lêìn nûäa - lẩi úã võ trđ chó huy. Mưåt
trong nhûäng khêíu hiïåu àố àẩt àïën
mûác xët sùỉc vò tđnh giẫn dõ, mưåc
mẩc: Àoân kïët, àoân kïët, àẩi àoân
kïët. Thânh cưng, thânh cưng, àẩi
thânh cưng.
Tưi sệ côn nhúá mậi bíi gùåp gúä
vúái Àẩi tûúáng Vộ Ngun Giấp, búãi
tưi nhêån ra rùçng, khêíu hiïåu trïn vêỵn
côn ấp dng cho ngây nay, Àoân kïët
trong Àẫng! Àoân kïët toân thïí cấc
têìng lúáp nhên dên Viïåt Nam! Vâ trïn
têët cẫ, àoân kïët trong mc tiïu thûåc
hiïån cåc cấch mẩng ca dên tưåc!
Àố thûåc sûå lâ Àẩi thânh cưng. Xin
cẫm ún Àẩi tûúáng! Xin chc Àẩi

tûúáng vâ gia àònh cố mưåt cấi Tïët
tuåt vúâi. Vâ côn nhiïìu, côn nhiïìu
Tïët nûäa...

VÙN HIÏËN 9
VIÏÅT NAM


giai phêím xn canh dêìn

MAI VÂNG PHÛÚNG NAM
HOÂI PHÛÚNG

T

ûâ lêu, mai vâng àûúåc nhên dên ta
coi lâ cưët cấch, lâ biïíu tûúång ca
ma xn phûúng Nam, cng
nhû miïìn Bùỉc cố hoa àâo “Tin xn àïën
ngổn cêy àâo. Bấo cho hoa biïët ra châo
àốn xn”. Cố thïí nối mai vâng lâ mưåt
loâi hoa àậ trúã thânh linh hưìn ca cấc
thânh thõ, phưë xấ vâ lâng mẩc trong lc
xn vïì.
Mai vâng côn gổi lâ hunh mai hay
hoâng mai, mưåt loâi hoa tïët, nhiïìu nhûát
tûâ Quẫng Trõ trúã vâo, cố núi mổc thânh
rûâng nhû úã Mai Lơnh, Câ Nấ (Bònh
Thån), ni Bâ Àen (Têy Ninh) miïìn
Àưng Nam Bưå... Àùåc biïåt úã Hụë cố mai

Hụë rêët qu vâ cấc tónh àưìng bùçng sưng
Cûãu Long cố rêët nhiïìu loẩi mai àểp.
Trong sấch “Àêët nûúác miïìn Nam” tấc
giẫ Lï Têën cố àoẩn tẫ mai rûâng úã chiïën
khu Àưng Nam Bưå nhû sau: “Mưåt cấnh
rûâng mai núã rưå khoe sùỉc vâng rûåc rúä
dûúái ấnh trùng khuya. Ưi! Cố phẫi àêy lâ
bưìng lai tiïn cẫnh!”.
Trong thiïn nhiïn
hoa

10 VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM

nâo cng àểp, cng àấng u, nhûng
mưỵi loâi hoa àïìu cố mưåt sùỉc thấi riïng,
vễ àểp riïng, gúåi nïn nhûäng cẫm xc
thêím m khấc nhau, nhûng chó cố mai
vâng lâ núã àng vâo dõp Tïët.
u hoa, u cẫnh àậ trúã thânh lệ
sưëng ca ngûúâi Viïåt. Dên tưåc ta lẩi rêët
tinh tïë trong cấch thûúãng lậm, chúi hoa
phẫi lûåa chổn nhûäng hoa cố mâu sùỉc
àểp, vûâa thanh nhậ vûâa cao qu, thïí
hiïån àûúåc nhûäng tònh cẫm trong sấng
ca con ngûúâi àưëi vúái thiïn nhiïn vâ xậ
hưåi.
Mai vâng cố mùåt trïn mẫnh àêët nây
tûâ àúâi nâo chûa ai biïët rộ nhûng theo
kiïën ca mưåt sưë nhâ nghiïn cûáu thò con

ngûúâi àậ gùỉn bố vúái loâi hoa cưët cấch
nêìy khoẫng 300 nùm nay.
Vïì ngìn gưëc, theo kiïën ca Ưng
An Chi, thò mai vâng trong Nam vâ cêy
mai trong vùn thú xûa khưng cố quan hïå
vúái nhau. Cêy mai trong vùn thú cưí àiïín
thåc hổ hoa hưìng (Rosaceae), côn mai
vâng úã phûúng Nam thåc hổ
hoâng mai (Ochnaceae). GS.
Àưỵ Têët Lúåi cng cho rùçng
cêy mai cng hổ vúái cêy Mú
vâ cêy Àâo, cố hoa 5 cấnh
mâu trùỉng, hưìng hóåc àỗ vâ
cố hûúng thúm. Loẩi nây chõu
rết vâ ra bưng giûäa ma tuët
giấ. “Mai gêìy vốc xûúng” ; “Mònh
hẩc vốc mai” chđnh lâ mai nây.
Dûåa vâo cêëu trc ca hoa, cấc nghïå
nhên miïìn Nam àậ chia mai ra lâm
nhiïìu loẩi:
* Mai sễ: Hoa nhỗ, núã thânh chm,
hûúng thúm thoang thoẫng.
* Mai chêu: Hoa to, cấnh trôn àêìy
àùån, thûúâng lâ 5 cấnh.
* Mai liïỵu: Cânh lấ mïìm mẩi, thûúát
tha, hoa to, biïën dẩng tûâ 5-8 cấnh.
* Mai chm: N hoa núã thânh chm,


toân cêy núã rưå trưng nhû mưåt àốa hoa .

Mai vâng, côn gổi lâ hoâng mai hay
hunh mai, mâu sùỉc rêët àa dẩng vâ
phong ph, sùỉc àưå thay àưíi tûâ vâng lúåt
àïën vâng chanh, vâng cam, vâng mú,
vâng nghïå, vâng thau.
- Ngoâi ra côn cố bẩch mai, thanh mai,
hưìng mai... sùỉc mâu thay àưíi ty theo thưí
nhûúäng, thúâi tiïët vâ mưi trûúâng sinh
sưëng.
Àa sưë mai àïìu 5 cấnh, àưi khi àưåt biïën
thânh 6, 7, 8 cấnh. Cấc nhâ sûu têìm mai
àậ tòm àûúåc nhiïìu giưëng mai àểp cố tûâ
10-12 cấnh nhû mai dậo Th Àûác, mai 120
cấnh Bïën Tre, mai hunh t 24 cấnh, cc
mai (24-36 cấnh), mai ph qu, mai vẩn
linh úã Cêìn Thú (10-12 cấnh). Àố lâ nhûäng
giưëng mai qu hiïëm, hoa rûåc rúä, cấnh to,
àêìy àùån.
Cấc c xûa kia thđch mai 5 cấnh vò àêy
múái lâ mai vâng truìn thưëng. Nùm cấnh
hûúáng vïì mưåt têm àiïím tẩo thânh vông
trôn nhû mùåt trúâi vâ cấc nhy hoa giưëng
nhû nhûäng tia nùỉng rûåc rúä ban mai. “Mai
lâ thúâi àiïím bùỉt àêìu ca mưåt ngây múái.
Mai lâ bònh minh rûåc rúä, lâ tưët lânh”.
Ngây nay, àa sưë thđch nhûäng cânh mai
sung mận, hoa to rûåc rúä, nhiïìu cấnh àêìy
àùån. Hổ hy vổng àố lâ nhûäng cânh mai
sung mận sệ mang àïën cho gia àònh mưåt
nùm múái “àẩi cất àẩi lúåi”.

Nhâ d giâu hay nghêo, Tïët àïën cng
phẫi cố mưåt vâi cânh mai àïí chûng trïn
bân thúâ tưí tiïn hóåc trang hoâng nhâ cûãa.
Tïët vúái hoa nhû dun tao ngưå, khưng
hoa Tïët sệ trúã thânh nhẩt nhệo. Nhûäng kễ
ly hûúng, mưỵi lêìn thêëy mai núã rưå lâ mưỵi
lêìn bêng khng chẩnh nhúá qụ nhâ.
Nhûäng ngûúâi u hoa nhòn thêëy cânh mai
“anh hoa phất tiïët” lâ biïët cha Xn sùỉp
vïì.
Ưng cha ta qu trổng hoa mai vò cưët
cấch thanh cao. Cao Bấ Quất, mưåt àúâi dổc

ngang kiïu bẩc nhûng lẩi hẩ bt:
“Thêåp tẫi lån giao cêìu cưí kiïëm,
Nhûát sinh àï th bấi mai hoa”.
(Mûúâi nùm giao du tòm thanh kiïëm cưí.
Mưåt àúâi chó biïët ci àêìu trûúác hoa mai).
Àưëi vúái cêy mai úã miïìn Bùỉc (àa sưë lâ
mai bẩch), cấc bêåc nho sơ xûa kia àậ
phong tùång cho mai danh hiïåu “ Bấch hoa
khưi” vâ côn tưn vinh mai lïn hâng ngûå
sûã “Ngûå sûã mai, qn tûã trc, trûúång phu
tng”.
Nguỵn Àònh Chiïíu mùåc d àậ
“khët àưi trông mùỉt” nhûng vêỵn cẫm
nhêån àûúåc hûúng võ ca ma xn
phûúng Nam khi nghe mai núã:
Hûäu tònh thay ngổn giố Àưng,
Cânh mai núã nhy lấ tông reo vang.

Nhốm Bẩch Mai thi xậ àậ tûâng hổp
mùåt tẩi cha Cêy Mai vâ chđnh Tưn Thổ
Tûúâng àậ lêëy àïì tâi cêy mai àïí ngêm
võnh. Nhâ thú Àưng Hưì cng thûúâng lêëy
bẩch mai úã Hâ Tiïn ûúáp trâ àem lïn Sâi
Gôn àậi khấch qu, coi àố lâ mưåt loâi
hûúng thanh cao cưët cấch.
Ngây nay nhâ nhâ àïìu trưìng mai “phi
mai bêët thânh Xn”. Tïët àïën, trong nhâ,
ngoâi vûúân, cú quan, khấch sẩn... rûåc rúä
mưåt vûúân xn, chđnh nhûäng cânh mai
xn àố vûâa lâm àểp nhâ cûãa, vûâa àem
àïën cho chng ta mưåt niïìm tin vâ hy
vổng. Cho nïn ngây Tïët khưng ai hûäng húâ
vúái mai. Mưåt ma Xn khưng cố hoa,
khưng cố mai lâ mưåt ma Xn bệ bâng.
Thiïn nhiïn lâ núi bùỉt ngìn ca cấi
àểp vâ lâ núi ni dûúäng tònh ngûúâi. Mai
vâng khưng nhûäng àểp mâ côn tûúång
trûng cho nïëp sưëng vùn hốa lêu àúâi ca
dên tưåc ta, do àố mai àưëi vúái miïìn Nam
vâ àâo àưëi vúái miïìn Bùỉc lâ nhûäng loâi hoa
mang nùång tònh qụ hûúng, thên thiïët,
gêìn gi vâ gùỉn bố mấu thõt vúái con ngûúâi
Viïåt Nam.

VÙN HIÏËN 11
VIÏÅT NAM

giai phêím xn canh dêìn

NƯỴI NIÏÌM
BIÏÍN ÀƯNG
NGUN NGỔC

Múã àêìu cën Viïåt Nam vùn hốa sûã cûúng, c
Àâo Duy Anh viïët: “Khùỉp mưåt vng trung chêu
Bùỉc Viïåt, khưng mêíu àêët nâo lâ khưng cố dêëu
vïët thẫm àẫm kinh dinh ca tưí tiïn ta àïí
giânh quìn sưëng vúái vẩn vêåt; sët mưåt dẫi
Trung Viïåt vâo àïën trung chêu Nam Viïåt,
khưng mưåt khc àûúâng nâo lâ khưng nhùỉc lẩi

T

hêåt ngùỉn gổn, thêåt sc tđch,
võ hổc giẫ cao kiïën àậ àc
kïët chùåt chệ vâ cûåc k chđnh
xấc hai chùång àûúâng lúán mêëy thiïn
niïn k ca dên tưåc; vâ chó bùçng

Biïín àẫo miïìn Trung. Ẫnh: Minh Àẩo.

12 VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM

mêëy chûä cư àổng, chó ra khưng thïí
rộ hún nûäa àùåc àiïím cú bẫn ca
mưỵi chùång, cố nghơa khưng chó

àïí nhòn nhêån quấ khûá, mâ côn àïí
suy nghơ vïì hưm nay vâ ngây mai

- nhûäng suy nghơ, lẩ thay, dûúâng
nhû àang câng ngây câng trúã nïn
nống bỗng, cêëp thiïët hún.
Chùång thûá nhêët, tưí tiïn ta, tûâ
nhûäng rûâng ni chêåt hểp phđa Bùỉc


vâ Têy Bùỉc, quët chđ lao xëng chiïëm lơnh hai
vng chêu thưí lúán sưng Hưìng vâ sưng Mậ, mïnh
mưng vâ vư cng hoang vu, toân bn lêìy chûa
kõp sấnh àùåc, “thẫm àẫm kinh dinh àïí giânh
quìn sưëng vúái vẩn vêåt” – mêëy chûä múái thưëng
thiïët lâm sao – hún mưåt nghòn nùm vêåt lưån dai
dùèng giânh giêåt vúái sống nûúác, vúái bn lêìy, vúái
bậo tưë, vúái thìng lìng, cấ sêëu... àïí tûâng ngây,
tûâng àïm, tûâng giúâ, vùỉt khư tûâng têëc àêët, cùỉm
xëng àêëy mưåt cêy vểt, mưåt cêy mùỉm, rưìi mưåt cêy
àûúác, ngây nây qua ngây khấc, thấng nây qua
thấng khấc, nùm nây qua nùm khấc, trùm nùm
nây qua trùm nùm khấc, khi àêët àậ àûúåc vùỉt khư,
àûúåc rûãa mùån vâ ûáng àùåc, cùỉm xëng àêëy mưåt
cêy tẩo bống mất, rưìi mưåt cêy ùn quẫ, mưåt cêy
la, mưåt mẫnh la, rưìi mưåt àưìng la..., tẩo nïn
chưỵ àûáng chên cho tûâng con ngûúâi, tûâng àưi lûáa,
tûâng gia àònh, rưìi tûâng cưång àưìng, tûâng xốm mẩc,
tûâng lâng, tûâng tưíng, tûâng huån... cho àïën toân
dên tưåc, toân xậ hưåi, lêåp nïn nûãa phêìn lâ gưëc cưåi

ca giang sún ta ngây nay. Vâ hùèn côn phẫi nối
thïm àiïìu nây nûäa, cåc thẫm àẩm kinh dinh vêåt
lưån vúái thiïn nhiïn êëy lẩi côn phẫi cưång thïm
cåc vêåt lưån cng dai dùèng, quët liïåt, khưng hïì
kếm can trûúâng vâ thưng minh, àïí sấng tẩo, àõnh
hònh vâ gòn giûä mưåt bẫn sùỉc Viïåt riïng giûäa trùm
Viïåt, lâ mưåt Viïåt àưåc àấo vâ àùåc sùỉc, khưng bõ hôa
tan búãi mưåt thïë lûåc hung hận, khưíng lưì, ln
mën xốa bỗ vâ hôa tan têët cẫ...
Hún mưåt thiïn niïn k thiïët lêåp vâ tr vûäng,
tẩo nïn nïìn tẫng vûäng bïìn, àïí bûúác sang chùång
thûá hai.
Chùång thûá hai, nhû c Àâo Duy Anh àậ àc
kïët cng thêåt ngùỉn gổn vâ chđnh cấc, “gian nan
tiïën th àïí múã rưång hy vổng cho tûúng lai”.
Trïn gưëc cưåi êëy rưìi, ài vïì àêu? Chó côn mưåt
con àûúâng duy nhêët: Vïì Nam.
Cố lệ cng phẫi nối rộ àiïìu nây: trûúác hïët, khi
àậ àûáng chên àûúåc trïn chêu thưí sưng Hưìng
sưng Mậ rưìi, khấng cûå vư cng dng cẫm vâ
thưng minh sët mưåt nghòn nùm àïí vêỵn lâ mưåt
Viïåt àùåc sùỉc khưng gò àưìng hốa àûúåc rưìi, thò mưëi
uy hiïëp bõ thưn tđnh àïën tûâ phûúng bùỉc vêỵn
thûúâng xun vâ mậi mậi thûúâng trûåc. Khưng nưëi
dâi àûúåc giang sún cho àïën têån Câ Mau vâ Hâ
Tiïn thò khưng thïí nâo Bùỉc cûå. ÚÃ bûúác àûúâng
chiïën lûúåc nây ca dên tưåc cố cẫ hai khđa cẩnh
àïìu hïët sûác trổng ëu. Khđa cẩnh thûá nhêët: phẫi
tẩo àûúåc mưåt hêåu phûúng thêåt sêu thò múái à sûác
vâ à thïë linh hoẩt àïí khấng cûå vúái mûu àưì thưn

tđnh thûúâng trûåc kia. Lõch sûã sët tûâ Àinh, Lï, L,
Trêìn vâ cẫ cåc chiïën tuåt vúâi ca Nguỵn Hụå
àậ chûáng minh câng vïì sau câng rộ àiïìu àố. Chó
xin nhùỉc lẩi mưåt sûå kiïån nghe cố thïí lẩ: chó vûâa
chêëm dûát àûúåc 1.000 nùm Bùỉc thåc bùçng trêån àẩi

Biïín Kiïn Giang.

VÙN HIÏËN 13
VIÏÅT NAM


giai phêím xn canh dêìn

Champa lâ mưåt qëc gia biïín. Ẫnh: TL.

thùỉng ca Ngư Quìn, thò Lï Hoân
àậ cố trêån àấnh sêu vïì phûúng
Nam àïën têån Indrapura tûác Àưìng
Dûúng, Nam sưng Thu Bưìn ca
Quẫng Nam. À biïët cha ưng ta àậ
tđnh toấn súám vâ sêu vïì vai trô ca
phûúng Nam trong thïë trêån têët
ëu phẫi àûáng vûäng lêu dâi ca
dên tưåc trûúác phûúng Bùỉc nhû thïë
nâo.
Khđa cẩnh thûá hai vûâa gùỉn chùåt
vúái khđa cẩnh thûá nhêët, vûâa lâ mưåt
“bûúác tiïën th” múái “múã rưång hy
vổng cho tûúng lai”, nhû cấch nối

sêu sùỉc ca c Àâo Duy Anh. Búãi
cố mưåt triïët l thêëu sët: chó cố thïí
giûä bùçng cấch múã, giûä àïí mâ múã,
múã àïí mâ giûä. Phẫi múã rưång hy
vổng cho tûúng lai thò múái cố thïí
tưìn tẩi. Tưìn tẩi bao giúâ cng cố
nghơa lâ phất triïín. Ài vïì Nam lâ
phất triïín. Lâ múã.
Khưng chó múã àêët àai. Câng
quan trổng hún nhiïìu lâ múã têìm
nhòn. Cố thïí nối, sët mưåt thiïn
niïn k trûúác, do cåc thẫm àẫm
kinh dinh àïí giânh giêåt sûå sưëng
vúái vẩn vêåt côn quấ vêët vẫ gian
nan, mâ ngûúâi Viïåt ch ëu múái
cùỉm ci nhòn xëng àêët, giânh
thïm àûúåc mưåt mêíu àêët lâ thïm
àûúåc mưåt mêíu sưëng côn. Bêy giúâ

14 VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM

àậ khấc. Àậ cố 1000 nùm lõch sûã àïí
chín bõ, àậ cố thúâi gian vâ vư sưë
thûã thấch àïí tẩo àûúåc mưåt bẫn
lơnh, àậ cố trûúác mùåt mưåt khưng
gian thoấng àậng àïí khưng chó
nhòn xa mậi vïì Nam, mâ lâ nhòn ra
bưën hûúáng. Nhòn ra biïín. Phất
hiïån ra biïín, biïín mưåt bïn vâ ta

mưåt bïn, mâ lêu nay ta chûa cố thïí
toân têm ch àïën. Hay thay vâ
cng tuåt thay, ài vïì Nam, ngûúâi
Viïåt lẩi cng àưìng thúâi nhòn ra
biïín, nhêån ra biïín, nhêån ra khưng
gian sưëng múái, khưng gian sinh
tưìn vâ phất triïín múái mïnh mưng
ca mònh.
Chđnh bùçng viïåc ài vïì Nam,
trïn con àûúâng ài ngây câng xa vïì
Nam mâ trong têm tònh Viïåt àậ cố
àûúåc nưỵi niïìm biïín, nưỵi niïìm Biïín
Àưng. Cng khưng phẫi ngêỵu
nhiïn mâ tûâ àố, nghơa lâ tûâ àêìu
thiïn niïn k thûá hai, vúái nưỵi niïìm
biïín ngây câng thêëm sêu trong
mấu Viïåt, cha ưng ta, ngûúâi dên
Viïåt, vâ cấc Nhâ nûúác Viïåt liïn tc,
àậ rêët súám khùèng àõnh ch quìn
Viïåt Nam trïn cấc hẫi àẫo vâ thïìm
lc àõa ca chng ta.
Ài vïì Nam, chng ta cố mưåt
may mùỉn lõch sûã rêët lúán: tiïëp nhêån
khưng gian Champa, chng ta àậ

tiïëp nhêån àûúåc rêët nhiïìu ca
truìn thưëng vâ vùn hốa Châm, vâ
cẫ trûúác àố nûäa, truìn thưëng vâ
vùn hốa Sa Hunh. Thêåm chđ cng
cố thïí nối, tiïëp nhêån Champa - sau

nây cẫ vng sưng nûúác Cûãu Long
rưång giâu - ngûúâi Viïåt, qëc gia
Viïåt, àậ tûå nhên àưi àûúåc mònh
lïn, khưng chó vïì lậnh thưí, mâ cẫ
vïì tđnh cấch, vïì bẫn lơnh, vïì sûác
sưëng vâ sûác phất triïín. Champa lâ
mưåt qëc gia biïín. Thïë giúái ca
chng ta àậ àûúåc tẩo hốa “thu
xïëp” mưåt cấch tuåt vúâi: Biïín ngùn
cấch, nhûng biïín cng lâ nưëi liïìn
vâ ch ëu lâ nưëi liïìn. Tûâ rêët xa
xûa, qua biïín lúán, nhûäng àoân
thuìn bn Champa àậ tûâng
giong bìm àïën nhûäng vng rêët
xa xưi, khưng chó úã Àưng Nam Ấ,
Nam Ấ, mâ cẫ Trung Àưng, Àõa
Trung Hẫi, túái cẫ thïë giúái A Rêåp;
vâ cng àậ tiïëp nhêån thuìn bê
àïën tûâ khùỉp thïë giúái rưång múã êëy.
Hùèn Champa àậ tiïëp nưëi vâ phất
triïín mưåt truìn thưëng xa hún ca
cû dên vùn hốa Sa Hunh. Vâ
ngûúâi Viïåt ài vâo Nam àậ nưëi tiïëp
truìn thưëng nây. Nïëu úã miïìn Bùỉc,
ngûúâi ài ra biïín trûúác àêy chó biïët
dng nhûäng chiïëc mẫng thư sú
ghếp bùçng nhiïìu cêy tre, thò ài vâo
Nam ngûúâi Viïåt àậ rêët nhanh
chống tiïëp thu k thåt àống vâ sûã
dng ghe bêìu lúán ca ngûúâi Châm

àïí ài biïín xa (thêåm chđ, nhû chng
ta biïët, trong trêån àấnh Thùng
Long nùm 1789, Nguỵn Hụå àậ
sûã dng tûúång binh gưìm voi Bònh
Àõnh vâ Gia Lai àûúåc chúã ra bùçng
ghe bêìu lúán)...
Chđnh trïn cú súã tû duy múái
rưång múã êëy, àùåc biïåt trong thúâi cấc
cha Nguỵn, têìm nhòn ra biïín àậ
àûa àïën mưåt chuín biïën vư cng
quan trổng, thêåm chđ cố thïí coi lâ
mưåt bûúác ngóåt cố tđnh quët àõnh
trong lõch sûã Viïåt Nam: biïët nhòn
ra biïín lúán, tûác cng lâ biïët nhòn ra
toân thïë giúái - àiïìu mâ ngây nay ta
gổi lâ mưåt “tû duy vïì toân cêìu
hốa” - Thúâi cấc cha Nguỵn úã
Àâng Trong, tûác miïìn Nam àêët
nûúác, àậ tẩo ra àûúåc mưåt thay àưíi
cú bẫn vïì cú cêëu kinh tïë, chuín tûâ


kinh tïë thìn nưng truìn thưëng
sang cú cêìu kinh tïë lêëy thûúng
nghiïåp lâm chđnh, trong àố ngoẩi
thûúng giûä vai trô trổng ëu. Nhâ
nghiïn cûáu lõch sûã Cao Tûå Thanh
àậ cố nhêån àõnh chđnh xấc vâ sùỉc
sẫo: chđnh cú cêëu kinh tïë múái nây
àậ tẩo nïn àiïìu mâ ưng gổi lâ mưåt

“àưång lûåc lõch sûã” k lẩ vâ k
diïåu, khiïën nïëu tûâ Àêo Ngang àïën
àêo Ẫi Vên cha ưng ta àậ phẫi ài
mêët 600 nùm, thò tûâ àêo Ẫi Vên
àïën Hâ Tiïn ta chó phẫi mêët cố 200
nùm, mâ lẩi chó ài bùçng lûúäi phẩng
chûá khưng phẫi lûúäi kiïëm...
Vêåy quẫ thêåt nưỵi niïìm biïín lâ
nưỵi niïìm lúán ca dên tưåc, ca mưỵi
ngûúâi Viïåt, nố liïn quan mêåt thiïët
àïën sưë phêån dên tưåc, sûå tưìn vong
vâ phất triïín ca dên tưåc.
Cng khưng thïí khưng nối
rùçng, khi thúâi cấc cha Nguỵn
suy tân, àïën thúâi cấc vua Nguỵn,
thò chđnh sûå phai nhẩt tû duy
mẩnh mệ vïì biïín, chđnh sấch àống
cûãa, lâ mưåt trong nhûäng ngun
nhên quan trổng nhêët àûa àïën mêët
nûúác.
Khưng cố tû duy biïín, khưng
cố tû duy rộ râng, mẩnh mệ vïì
Biïín Àưng trûåc tiïëp ca ta, phai
nhẩt nưỵi niïìm êëy lâ nguy cú dên
tưåc.
Nhû chng ta biïët, nùm 1949
ÊËn Àưå thoất khỗi ấch thåc àõa ca
àïë qëc Anh. Cố àưåc lêåp rưìi, chổn
con àûúâng phất triïín nâo àêy?
Mahatma Gandhi, lậnh t vơ àẩi

ca dên tưåc ÊËn, cng lâ bêåc hiïìn
triïët lúán ca nhên loẩi, lc bêëy giúâ
cố àùåt ra mưåt cêu hỗi, hốa ra sệ lâ
cêu hỗi lúán vâ lêu dâi ca thïë giúái
vâ ca tûâng dên tưåc. Ưng nối: Nûúác
Anh chó lâ mưåt àẫo qëc nhỗ, dên
sưë đt, vò sao àậ trúã thânh mưåt àïë
qëc giâu cố, lúán mẩnh àïën vêåy?
ÊËy lâ vò nûúác Anh àậ tiïu xâi hïët
mưåt nûãa tâi ngun ca trấi àêët.
Vêåy bêy giúâ nïëu ÊËn Àưå vúái quy mư
vâ dên sưë khưíng lưì nhû thïë nây,
cng chổn con àûúâng phất triïín
nhû nûúác Anh, thò liïåu phẫi cố bao
nhiïu trấi àêët múái à?...
Àng 60 nùm qua tûâ cêu hỗi
hiïìn minh mâ chấy bỗng ca

thấnh Gandhi, ngây nay cấc khoa
hổc àậ cố thïí tđnh toấn vâ trẫ lúâi
chđnh xấc: ÊËn Àưå sệ cêìn cố 5 trấi
àêët chó àïí riïng cho mònh nïëu ài
theo con àûúâng phất triïín mâ
nûúác Anh àậ ài.
Chng ta chó cố mưåt trấi àêët.
Tiïu xâi tâi ngun ca tẩo hốa
ban cho trïn trấi àêët duy nhêët nây
nhû thïë nâo àêy lâ vêën àïì sưëng
côn ca nhên loẩi...
Nối vïì nưỵi niïìm biïín, nưỵi niïìm

Biïín Àưng, têët khưng thïí khưng
suy nghơ vïì àiïìu àố. Biïín lâ tâi
ngun, biïín cng lâ giao thưng
huët mẩch àïí vêån chuín tâi
ngun. Biïín Àưng, trong àố cố
phêìn ch quìn thiïng liïng ca
chng ta, àûúåc truìn lẩi tûâ bao
nghòn nùm “thẫm àẩm kinh dinh”
vâ “gian nan tiïën th” ca cha
ưng, àang àûáng trûúác thấch thûác
vïì cẫ mùåt tâi ngun lêỵn àûúâng
giao thûúng tâi ngun êëy. Nưỵi
niïìm Biïín Àưng ca chng ta, mưỵi
chng ta, trûúác hïët lâ nhêån thûác
cho rộ râng, thưëng thiïët, quët liïåt
vïì thấch thûác àố. Vâ tûâ àố, hânh
àưång.

Kinh nghiïåm lõch sûã xa vâ gêìn
cho thêëy trong cåc àêëu tranh nây
cng vêỵn phẫi lâ huy àưång vâ phất
huy cho àûúåc hai lûåc lûúång àưìng
bưå: sûác mẩnh ca nhên dên - nhû
hâng ngân ngû dên Quẫng Ngậi
vêỵn àang kiïn cûúâng ra khúi bêët
chêëp hânh àưång cûúáp biïín ca ai
kia, vâ hâng vẩn ngû dên Nam Bùỉc
cûá hiïn ngang ra khúi. Khưng ai
àấnh bẩi àûúåc hâng vẩn ngûúâi ra
khúi hôa bònh trïn biïín ngân àúâi

ca mònh. Cẫ nûúác phẫi cng
àûáng sau lûng nhûäng ngû dên anh
hng êëy. Hổ àang úã tuën àêìu
hưm nay.
Mùåt khấc nhêët quët àa
phûúng vïì Biïín Àưng. Chng ta
àậ thùỉng trong chiïën tranh vûâa
qua vò biïët àa phûúng, biïët huy
àưång sûác mẩnh ca nhên dên toân
thïë giúái bùçng chđnh nghơa ca
chng ta. Cåc àêëu tranh múái nây
cng vêåy. Khưng thïí thùỉng mưåt
mònh.
Nưỵi niïìm Biïín Àưng lâ têm
huët, vâ cẫ sûå thưng minh nûäa,
àïìu vò sûå sưëng côn vâ phất triïín
ca dên tưåc.

Khưng ai àấnh bẩi àûúåc hâng vẩn ngûúâi ra khúi hôa bònh trïn biïín ngân àúâi ca mònh. Ẫnh: TL.

VÙN HIÏËN 15
VIÏÅT NAM


giai phêím xn canh dêìn

30 CANH DÊÌN
HOÂNG ÀỊNH TÂI

16 VÙN HIÏËN

VIÏÅT NAM

N

hûäng ngây àưng lẩnh cëi
nùm, ngưìi trong xûúãng vệ,
loay hoay vúái àïì tâi àậ c,
mâi bûác tranh dang dúã àïën bët bân
tay. Nùm thấng trưi ài vư tònh, lẩnh
lệo nhû giố thưíi bïn àûúâng. Thiïn
nhiïn khùỉc nghiïåt, kiïu cùng nhû chó
cố mònh mònh trïn àúâi, chùèng bêån

têm àïën ai, chùèng nhôm ngố túái
thùng trêìm, àûúåc mêët ca cấc qëc
gia hay nhûäng kiïëp ngûúâi...
Ngûúâi hoẩ sơ miïåt mâi theo àíi
nhûäng dûå àõnh miïn man, riïng biïåt,
nhûäng day dûát vêåt vậ phđa vư àõnh
ca cấi àểp lc cố lc khưng trong
cåc sưëng nhổc nhùçn sấng tẩo.


Cố àiïìu bêët biïën úã cấi gổi lâ nghïì
nghiïåp nây lâ hổa sơ cưë gùỉng vûún túái
àiïìu khưng thïí vûún túái àûúåc. Sûå
hoân thiïån bao giúâ cng lú lûãng úã
phđa trûúác, úã ngoâi têìm tay. Khố
khùn lúán nhêët lâ bïë tùỉc vïì sấng tẩo,
nố hoân toân cố thïí àïën tûâ phđa bẫn

thïí àún giẫn nhû sûå han ró ngåi
lẩnh, sûå tân ài ca lûãa – lâ cấi chïët
ca têm hưìn. Sûå lậnh àẩm ca cưng
chng, sûå ca tng quấ cao cng lâm
cho hổ khưí súã. Nhûng khưí súã lúán lao
nhêët vêỵn lâ sûå trưëng rưỵng. Trưëng
rưỵng toân phêìn sau mưåt thânh tûåu
hay sau mưåt thêët bẩi. Giûäa lc ch
nghơa thûåc dng trêìn trìng, hậnh
tiïën thò mai tấng cấi têm hưìn nghïå sơ
nhẩy cẫm ca mònh lc nây quẫ thêåt
dïỵ dâng.
Sau triïín lậm cấ nhên, tưi lẩi
cng rúi vâo tònh thấi têm thêìn mêët
lûãa. Nhiïìu àïm thûác nhòn qua cûãa
sưí, àen nhû àïm 30 mûåc tâu, thêëy
mưåt nùm nûäa ca àúâi ngûúâi lûäng
thûäng ra ài. Nùm Canh Dêìn sùỉp vïì.
“Ưng” 30, ưng kïình, ưng hưí, ưng
cổp, ưng cha ca rûâng xanh àang l
l trûúác cûãa mâ mònh phẫi àốn tiïëp
thêåt long trổng, lõch thiïåp, vûâa khưng
súå hậi, vûâa thêåt lẩnh lng, tưi vệ liïìn
30 bûác tranh “Canh Dêìn” chûáng
minh rùçng hưí lâ mưåt mậnh th uy
nghiïm, cố àúâi sưëng tinh thêìn cûåc k
hng trấng.
Trong 12 con giấp, hưí àûúåc tưn
nhû võ àẩi ca, sû ph trong àúâi sưëng
rûâng xanh, lâ cha ca mn loâi

(chûá khưng phẫi Sû Tûã) àûúåc dên
gian tưn thúâ lâ võ thêìn linh trong àúâi
sưëng nhû “Hùỉc Hưí”, “Ng Hưí”, “Bẩch
Hưí” - dông tranh Hâng Trưëng.
Lưỵ Têën viïët “mậnh th ài 1 mònh,
trêu bô ài hâng àân” Hưí lâ vơ nhên cư
àưåc, cư àún, hậnh tiïën. Tưi àậ tûâng
nhòn thêëy Hưí nùçm trûúân mònh ïm ấi
trïn dẫi Trûúâng Sún sau nhûäng cåc

say sûa mấu thõt. Cố nhûäng con hưí
àối xú xấc do nhûäng vng àêët àẩn
bom, cùçn cưỵi, nhûng cố lệ chûa bao
giúâ nhòn thêëy ch Hưí nâo trong tûå
nhiïn cng nhû phim ẫnh, cố khn
mùåt hên hẩ, trấch àúâi. Cho nïn Hưí
àûúåc gổi lâ Ưng do tûúáng mẩo dûä túån
vâ tđnh cấch hng hưìn ca chng.
Vệ Hưí gùåp trúã ngẩi lúán nhêët lâ
gùåp ưng Vua Hưí, àûáng trêën trûúác cûãa
àïìn hưåi hoẩ Viïåt Nam lâ Nguỵn Tû
Nghiïm. Ưng Nghiïm vệ Hưí àểp
nhêët nûúác mâ khưng chó Hưí, ưng vệ
12 con giấp vâ nhûäng con ma trong
thúâi gian hûäu hẩn ca kiïëp ngûúâi
lïnh àïnh, êu cng lâ võ danh nhên
àùåc sùỉc, kiïu hậnh vâ trấng lïå tûâ thúâi
trai trễ túái lc lâ võ trûúãng lậo 92 tíi.
Cố lệ lc nây, danh hoẩ cng àang
li hi vúái bưåt mâu, giêëy giố vệ nùm

Canh Dêìn cng nhiïìu tay bt khưng
súå Hưí hùm húã khấc...

Cố ngûúâi nối, chúá cố vệ Mêo vò
ưng Vua Mêo Nguỵn Sấng àậ ngûå
trõ, vệ Hưí mâ va phẫi hònh hâi, vốc
dấng ca c Nghiïm lâ tùỉc tûã. Mâ
khưng va phẫi múái lâ lẩ. Hưí ca c
Nghiïm hưìn vđa quấ, quën r quấ,
hiïån àẩi vâ nưíi tiïëng quấ.
Àûáng úã cưíng cha cố hai ưng
Thiïån - Ấc hưå phấp trûúác cûãa, vêỵn
nhiïìu ngûúâi àïën, sao khưng àïën
àûúåc bùçng cấch ài nất bân chên,
bùçng cấch siïu êm thanh, bùçng tâng
hònh, bùçng têm àïën vúái Phêåt phấp
vêåy. Vệ bùçng têëm lông mònh, khđ khấi
ca mònh, bẫn hng ca bế bỗng ca
mònh úã giûäa dông sëi thúâi gian mâ
gêìm lïn cao vt.
Tưi vệ 30 Canh Dêìn. 30 bûác vệ
“Ưng 30” nùm Canh Dêìn, vệ Hưí àïí
nhêån vïì cấi sinh khđ lêỵm liïåt ca Hưí
- nùm Canh Dêìn àêìy sinh lûåc trân vïì
trïn àêët nûúác chng ta.

VÙN HIÏËN 17
VIÏÅT NAM

giai phêím xn canh dêìn

N

ùm 1976, khi chiïën tranh vûâa chêëm dûát, Viïåt Nam
sùỉp àûúåc thưëng nhêët, UNESCO àậ giao cho tưi vïì
nûúác tòm xem nhûäng bưå mưn nghïå thåt nâo cố
giấ trõ rêët cao mâ àậ bõ chòm trong qụn lậng tûâ 30 nùm
nay vò chiïën tranh. Trung têm nghiïn cûáu Khoa hổc Phấp
vâ Trung têm nghiïn cûáu Êm nhẩc theo phûúng phấp àưëi
chiïëu tẩi Têy Bấ Linh do cưë Giấo sû Alain Denielốu lâm
giấm àưëc gip cho tưi nhûäng phûúng tiïån àïí thûåc hiïån
cåc àiïìn dậ. Àưìng thúâi, Àưỵ Nhån - Tưíng thû k Hưåi
Nhẩc sơ Viïåt Nam gúãi thú múâi tưi vïì àïí tiïëp xc vúái cấc
nhẩc sơ, cấc nhâ nghiïn cûáu êm nhẩc trong nûúác, àâi thổ
tiïìn ùn úã tẩi khấch sẩn trong 3 tìn lïỵ. Tưi khưng ngúâ
chuën trúã vïì nûúác lêìn àêìu tiïn lẩi àûúåc nhiïìu cú quan
ng hưå vïì tinh thêìn vâ vêåt chêët nhû thïë. Riïng UNESCO
cho biïët, nïëu nhûäng bùng tûâ ghi êm nhûäng bưå mưn ca v
nhẩc kõch mâ tưi cho lâ cố giấ trõ thò UNESCO cố thïí phất
hânh nhûäng dơa hất àùåc biïåt dûúái nhận hiïåu ca UNESCO
vâ sệ gốp phêìn phưí biïën trïn nhûäng cú quan nghiïn cûáu
ca thïë giúái. Chuën ài àố tưi cố nhùỉc lẩi nhûäng khố khùn
àậ gùåp vâ nhûäng kïët quẫ c thïí àậ thu thêåp àûúåc trong
cấc bâi viïët àùng trïn cấc bấo vâ tẩp chđ (tiïu biïíu nhû
“Thanh Khđ tûúng têìm” - Cåc gùåp gúä giûäa nghïå nhên
Quấch Thõ Hưì, Nguỵn Thõ Phc, nhẩc sû Àinh Khùỉc Ban,
nhâ thú Trc Hiïìn vâ tưi trong thấng 04/1976 àùng trïn
cấc bấo Kiïën Thûác Ngây Nay, Bấch Khoa...; “Vâi nhêån xết
vïì quấ trònh nghiïn cûáu Dên ca Quan Hổ Bùỉc Ninh” viïët

nùm 1977 àùng trong tẩp chđ Khoa hổc Xậ hưåi ca Hưåi
ngûúâi Viïåt tẩi Phấp). Tưi chó nhùỉc lẩi dơa hất dûúái nhận
hiïåu ca UNESCO sau àêy do Hậng dơa EMI ODEON
phất hânh 1978, vâ sau nây àûúåc tấi bẫn dûúái dẩng CD:
1978: “Viet Nam/Ca Tr and Quan Hổ” hậng EMI
ODEON sưë 064-183113, collection Unesco: Atlas
Musical, Venise, Àẩi Lúåi.
1991: “Viet Nam/Ca Tru & Quan Ho”, hậng AUVIDIS
À8035 (dơa CD), collection Unesco, Paris. Tấi bẫn ca dơa
cng tïn ca hậng Emi-Odeon sưë 064-183113. Mưåt bùng
cassette ca CD nây cng àûúåc xët bẫn cng mưåt lc.
Dơa hất àêìu tiïn nây ca hậng Emi Odeon àậ àûúåc
UNESCO mua gêìn 400 bẫn àïí gúãi ài cho cấc trûúâng Àẩi
hổc lúán bïn M vâ nhûäng nhâ vùn hốa lúán bïn Chêu Êu.
Trong nhûäng nùm sau àố, tưi tiïëp tc phưí biïën nghïå
thåt Ca Tr vâ Quan Hổ úã nhiïìu núi, àem Ca Tr vâ
Quan Hổ lâm àïì tâi giẫng dẩy úã Àẩi hổc Sorbonne (Phấp)
nhiïìu nùm. Tẩi Àẩi hổc Hawai at Manoa (Honolulu - M)
nùm 1988, Ca Tr vâ Quan Hổ lâ mưåt trong nhûäng àïì tâi
mâ tưi giẫng dẩy nhiïìu nhêët. Trong sưë nhûäng sinh viïn
hổc êm nhẩc truìn thưëng Viïåt Nam vúái tưi tẩi Àẩi hổc
Hawai, tưi côn nhúá cố mưåt cêåu sinh viïn tïn lâ Michael,
ngûúâi M, nối àûúåc tiïëng Viïåt, àậ trúã nïn mï thđch Ca Tr
vâ sau nây khi trúã thânh ngûúâi àẩi diïån cho Qu Ford àậ
hïët sûác gip àúä cho nghïå thåt Ca Tr. Nùm 2002 qu
Ford do Michael lâm ngûúâi àẩi diïån àậ tâi trúå chûúng trònh

CẪM NGHƠ SAU KHI NGHE TIN UNESCO TƯN VINH

CA TR
VÂ QUAN HỔ
GS.TS TRÊÌN VÙN KHÏ

Kếp àân Nguỵn Ph Àể

18 VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM


“Àâo tẩo diïỵn viïn Ca Tr trễ”, vâ nùm 2005 lẩi tiïëp tc tâi
trúå cho Liïn hoan Ca Tr toân qëc. Tưi rêët cẫm kđch
Michael sau 18 nùm vêỵn côn nhúá Thêìy, vâ quay lẩi gip
àúä bưå mưn nghïå thåt truìn thưëng nây.
Àïën khi kïët thc khốa hổc tẩi Àẩi hổc Hawai
(Honolulu), cố 5 àïën 6 sinh viïn M cng vúái cấc nûä sinh
Viïåt Nam hất Quan Hổ àưëi thoẩi vúái nhau rêët vui.
Tẩi Àẩi hổc Sorbonne, tưi àậ lâm cưng viïåc tuín
chổn nhûäng àïì tâi cho sinh viïn Phấp lâm lån vùn cûã
nhên. Trong lc chêëm bâi thi, tưi lûåa nhûäng bâi hay àem
photocopy vâ khi vïì Viïåt Nam cố àûa cho bẩn tưi lâ nhẩc
sơ Lûu Hûäu Phûúác xem. Xem xong, Phûúác chẫy nûúác mùỉt
khốc vâ nối: “Khưng ngúâ rùçng úã nûúác ngoâi mâ cố nhûäng
thanh niïn biïët vïì nhẩc truìn thưëng Viïåt Nam côn nhiïìu
hún thanh niïn úã nûúác mònh”.
Àùåc biïåt hún nûäa, sau khi tưi vïì nûúác àïí tòm hiïíu Ca
Tr nùm 1976, ghi êm giổng hất ca Bâ Quấch Thõ Hưì
vâo dơa hất, nhúâ àố mâ Bâ Quấch Thõ Hưì àûúåc UNESCO
trao tùång bùçng khen àïí cẫm ún Bâ àậ tham gia trong viïåc
phưí biïën nghïå thåt Ca Tr – lâ di sẫn àưåc àấo ca Viïåt

Nam vâ vưën qu ca toân nhên loẩi ra thïë giúái. Thúâi àố
khưng ai cố thïí ngúâ rùçng Hưåi àưìng Qëc tïë Êm Nhẩc lẩi
cố nhûäng àấnh giấ nhû thïë, vâ trïn thïë giúái àïìu nhòn nhêån
rùçng Ca Tr cố mưåt giấ trõ nghïå thåt cao xûáng àấng àûúåc
nhên loẩi giûä gòn vâ bẫo vïå.
Nùm 2004, khi côn úã bïn Phấp, tưi àậ àûúåc Bưå Ngoẩi
giao vâ Bưå Vùn hốa Viïåt Nam, y ban ngûúâi Viïåt nûúác
ngoâi múâi vïì nûúác thânh lêåp hưì sú Ca Tr àïå trònh lïn
UNESCO. Tưi bùçng lông nhêån trấch nhiïåm thẫo hưì sú nïëu
ngûúâi cưång sûå cố thïí thay mùåt tưi lâm cưng viïåc àng theo
tiïu chín ca qëc tïë. Ngûúâi mâ tưi tin tûúãng chđnh lâ
Àùång Hoânh Loan – ngûúâi àậ dûång lẩi àûúåc vâ thûåc hiïån
mưåt cån phim tâi liïåu vïì Cêu Hô Sưng Mậ rêët khoa hổc
vâ àêìy à, àng vúái cấch thûác lâm viïåc mâ tưi mong
mën. Vò l do tưi khưng úã thûúâng trûåc tẩi Hâ Nưåi mâ cưng
viïåc thẫo hưì sú cêìn phẫi àûúåc liïn tc nïn tưi àậ àïì nghõ
vúái chđnh quìn giao lẩi viïåc hoân têët hưì sú Ca Tr cho
Àùång Hoânh Loan - lc àố lâ Viïån phố ca Viïån Êm Nhẩc.
Côn tưi àûáng úã ngoâi theo dội sất viïåc lâm qua thû tûâ vâ
giûä cûúng võ Cưë vêën àùåc biïåt ca hưì sú. Tưi àậ thânh lêåp
mưåt ban biïn têåp hưì sú vïì Ca Tr do Àùång Hoânh Loan
ch biïn vâ gưìm nhûäng chun gia nhû GS V Nhêåt
Thùng, nhâ nghiïn cûáu Bi Trổng Hiïìn, chun gia vïì
Hấn Nưm Nguỵn Xn Diïån. Vïì viïåc àiïìn dậ, Àùång
Hoânh Loan chõu trấch nhiïåm tòm kiïëm nhûäng ngûúâi cưång
sûå nhû cấc chun gia vïì àiïån ẫnh, nhiïëp ẫnh, k sû thêu
thanh, ghi hònh... Tưi cố nhiïåm v àổc cấc vùn bẫn, hưì sú
bùçng tiïëng Viïåt vâ bẫn dõch ra tiïëng Anh, hiïåu àđnh vâ bưí
sung bẫn gưëc, bẫn dõch, àưìng thúâi nhêån àõnh, gốp viïåc
dûång phim, in dơa hất, tuín lûåa hònh chp vâ lúâi giúái thiïåu

cho cấc tû liïåu nghe nhòn àố.
Khi nghe tin Ca Tr vâ Quan Hổ àûúåc UNESCO cưng
nhêån Di sẫn vùn hốa phi vêåt thïí ca thïë giúái, tưi vư cng
hẩnh phc. Tuy vêåy, trong niïìm vui àố lông tưi vêỵn côn
trơu nùång nhûäng ûu tû lo lùỉng. UNESCO tưn vinh Quan Hổ
vò àổc hưì sú thêëy àûúåc nhûäng phong cấch àùåc th khưng
àêu cố nhû tc lïå ng bổn, kïët bẩn, cấch hất àưëi chûä, àưëi

Nghïå sơ trễ Hưìng Luën, Àoân Dên ca Quan hổ Bùỉc Ninh.

giổng, cố tinh thêìn sấng tấc... ca Quan Hổ ngây xûa,
chđnh vò vêåy mâ tưi lo rùçng nïëu thïë giúái àïën Viïåt Nam àïí
nghe nhûäng canh hất Quan Hổ bêy giúâ, liïåu cố côn thêëy
àûúåc nhûäng nết àùåc th tïë nhõ ca Quan Hổ cưí hay
khưng?
Vïì Ca Tr thò UNESCO tưn vinh nhû mưåt “Di sẫn phi
vêåt thïí cêìn àûúåc bẫo vïå khêín cêëp”. Viïåc bẫo vïå sệ theo
àûúâng lưëi nâo àïí côn giûä àûúåc giấ trõ àđch thûåc ca Ca Tr
ngây xûa?. Cú quan nâo sệ nhêån ngên qu gip àúä vâ cố
à sấng sët “chổn mùåt gúãi vâng” àïí cho nghïå thåt Ca
Tr àûúåc phất triïín, àûúåc phưí biïën vâ truìn lẩi cho
nhûäng thïë hïå mai sau? Vâ trong cưng viïåc lâm àố, chùèng
biïët cấc cú quan hûäu trấch cố nghơ àïën sưë lûúång mâ
khưng quan têm nhiïìu àïën chêët lûúång hay khưng?
Viïåc UNESCO tưn vinh Ca Tr vâ Quan Hổ nhû lìng
ấnh sấng rûåc rúä chiïëu rổi khùỉp bêìu trúâi, xua tan àấm mêy
m àang che lêëp nhûäng giấ trõ chên m ca nghïå thåt
dên tưåc. Àiïìu àố cng chûáng tỗ cho ngûúâi trong nûúác biïët
rùçng: Viïåt Nam cng cố nhûäng bưå mưn nghïå thåt tïë nhõ,
tinh vi mâ ngûúâi nûúác ngoâi cng nhòn nhêån thêëy, thấn

phc vâ ca ngúåi. Viïåc tưn vinh cng lâ tiïëng chng cẫnh
tónh àưëi vúái nhûäng ai àang bõ hêëp dêỵn búãi sûå hâo nhoấng,
hiïån àẩi, sinh àưång ca vùn hốa nûúác ngoâi, kếo nhûäng
ngûúâi lẩc lưëi quay trúã vïì, bỗ ài lông tûå ti mùåc cẫm cho rùçng
nghïå thåt dên tưåc ca chng ta lâ cưí h, lẩc hêåu vâ chó
cố nghïå thåt nûúác ngoâi lâ khoa hổc, àấng àïí noi theo
mâ cố àûúåc cht tûå hâo vïì giấ trõ nghïå thåt ca êm nhẩc
truìn thưëng. Nhúâ àố mâ mong mën tòm hiïíu thïm cấc
bưå mưn nghïå thåt truìn thưëng, cố hiïíu múái thûúng, cố
thûúng múái chõu khố hổc têåp, cố khi ài túái biïíu diïỵn... thò
lc êëy nghïå thåt dên tưåc Viïåt Nam sệ à sûác hưìi sinh.
Bònh Thẩnh 07.10.2009

VÙN HIÏËN 19
VIÏÅT NAM


giai phêím xn canh dêìn

CHM HOA ÀỂP

mùa xuân
GS HOÂNG CHÛÚNG
Ch tõch Hưåi àưìng giấm khẫo Hưåi diïỵn Sên khêëu Tìng vâ Dên ca kõch toân qëc 2010

Cẫnh trong vúã “Hưì Chđ Minh - Hưìi ûác mâu àỗ”.

À

êët nûúác ta vûâa trẫi qua cún bậo kinh tïë mâ dû chêën ca nố àang côn

êm ó thò, tiïëp theo cún bậo thiïn tai sưë 9 cng vư cng hung dûä àậ tân
phấ nhiïìu tónh miïìn Trung vâ Têy Ngun, trong àố cố thânh phưë Àâ
Nùéng xinh àểp núi cấc nghïå sơ chng ta àang hưåi t úã àêy.
Àúâi sưëng sên khêëu chng ta cng àậ chõu ẫnh hûúãng khưng nhỗ tûâ nhûäng
cún bậo kinh tïë vâ nhûäng cún bậo thiïn nhiïn vûâa qua. Nhûng nhûäng cún bậo
àậ qua rưìi thò cåc sưëng ca nhên dên cng àang àûúåc phc hưìi, do tâi nùng
lậnh àẩo ca Àẫng vâ sûå quan têm àng mûác ca Nhâ nûúác, àùåc biïåt lâ sûå
gưìng mònh chưëng chổi ca nhên dên úã miïìn àêët cố truìn thưëng kiïn cûúâng, lẩi
rêët giâu lông mïën khấch nhû ca dao xûa àậ viïët:
Àêët Quẫng Nam chûa mûa àâ thêëm
Rûúåu Hưìng Àâo chûa nhêëm àâ say...
Cố lệ húi men ca rûúåu Hưìng Àâo àậ cën ht nhûäng nghïå sơ chng ta hưåi
t vïì miïìn àêët thiïng, àêët àõa linh nhên kiïåt vâ àêët Tìng xûá Quẫng àïí mâ àua
tâi, mâ lâm nïn sûå kiïån vùn hoấ lúán châo mûâng Àẩi lïỵ 1000 nùm Thùng Long,
châo mûâng 80 nùm ngây thânh lêåp Àẫng Cưång sẫn Viïåt Nam, châo mûâng 35
nùm ngây giẫi phống miïìn Nam thưëng nhêët àêët nûúác vâ châo mûâng 120 nùm
ngây sinh ca Ch tõch Hưì Chđ Minh, Ngûúâi sët àúâi u thđch vâ chùm lo nghïå
thåt dên tưåc vúái cêu nối nưíi tiïëng: “Tìng tưët àêëy! Nhûng cêìn cẫi tiïën, chúá dêỵm
chên tẩi chưỵ, nhûng cng àûâng gieo vûâng ra ngư”.
Cêu nối nhû mưåt chên l sấng ngúâi àậ dêỵn àûúâng àïí nghïå thåt Tìng vâ
cấc bưå mưn ca kõch dên tưåc vêỵn tưìn tẩi vâ phất triïín nhû hưm nay.

20 VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM


Tham gia Hưåi diïỵn lêìn nây cố 7 àún võ Tìng vâ 6 àún võ Dên ca kõch àïën tûâ
3 miïìn àêët nûúác. Tuy sưë lûúång vúã diïỵn khưng nhiïìu nhû Cẫi lûúng hóåc Chêo,
nhûng loẩi hònh nghïå thåt lẩi nhiïìu hún, àa dẩng hún lâm cho sên khêëu trúã nïn
àa hûúng sùỉc hún.

VÏÌ NGHÏÅ THÅT TÌNG
Hêìu hïët cấc vúã tham gia Liïn hoan lêìn nây lâ àïì tâi lõch sûã. Chó cố mưåt vúã diïỵn
àïì tâi hiïån àẩi. Nhû chng ta àậ biïët, àïì tâi lõch sûã àûa lïn sên khêëu Tìng lc
nâo cng thđch húåp, cng thån chiïìu tuy bònh c, rûúåu múái, nhûng giûä àûúåc chêët
men thúm nưìng. Nưåi dung Tìng lõch sûã thò rêët cêìn cho khấn giẫ, nhêët lâ khấn giẫ
trễ cố cú hưåi hiïíu thïm vïì lõch sûã ca àêët nûúác mâ tûå hâo vïì dên tưåc mònh nhû
Bấc Hưì àậ nối “Dên ta phẫi biïët sûã ta”. Cêìn biïët bao khi chín bõ k niïåm Àẩi lïỵ
1000 nùm Thùng Long, lẩi cố nhûäng vúã nối vïì Thùng Long - Hâ Nưåi, nhû vúã Àâi
thiïng ca Nhâ hất Nghïå thåt Hất Bưåi thânh phưë Hưì Chđ Minh, Huìn Trên cưng
cha ca Nhâ hất Tìng Viïåt Nam, Hưìn Viïåt ca Nhâ hất Tìng Àâo Têën, Dúâi
àư ca Nhâ hất Tìng Nguỵn Hiïín Dơnh… Vâ cng cêìn biïët bao khi cấc anh
hng, nghơa sơ nhû Hưì Chđ Minh, L Thấi Tưí, Trêìn Cao Vên, Thấi Phiïn, nhû
Nguỵn Kim - Nguỵn Hoâng, hóåc xa hún nûäa lâ Hoâng thc L Long Tûúâng
cng àûúåc àûa lïn sên khêëu bùçng nhûäng hònh tûúång rêët àểp.
Chng ta thêëy àưng àẫo ngûúâi xem hâo hûáng cưí v nhûäng vúã diïỵn àïì tâi lõch
sûã nhû: Hưìn Viïåt ca Nhâ hất Tìng Àâo Têën, Dúâi Àư ca Nhâ hất Tìng
Nguỵn Hiïín Dơnh, Trêìn Cao Vên ca Nhâ hất Cung àònh Hụë, Huìn Trên Cưng
cha ca Nhâ hất Tìng Viïåt Nam; hóåc vúã Sống dêåy Lï Triïìu ca Nhâ hất Nghïå
thåt truìn thưëng Khấnh Hôa vâ vúã Àâi Thiïng ca Nhâ hất Nghïå thåt hất Bưåi
thânh phưë Hưì Chđ Minh vâ àùåc biïåt lâ vúã Hưì Chđ Minh - Hưìi ûác mâu àỗ ca Àoân
Ca kõch Hụë. Riïng vúã Vông tay ni rûâng ca Àoân Tìng Thanh Hốa lâ àïì tâi
hiïån tẩi rêët àấng àûúåc ngûúâi xem hoan nghïnh búãi nưåi dung phẫn ấnh mưåt mẫng
hiïån thûåc cåc sưëng hưm nay mâ xậ hưåi àang quan têm.
VÏÌ NGHÏÅ THÅT THÏÍ HIÏÅN
Trïn sên khêëu Hưåi diïỵn lêìn nây cố nhûäng vúã cấch tên mẩnh mệ, dân dûång
hoânh trấng nhû vúã Huìn Trên Cưng cha ca Nhâ hất Tìng Viïåt Nam hóåc vúã
Hưìn Viïåt ca Nhâ hất Tìng Àâo Têën cng cố nhûäng cấch lâm múái tấo bẩo, nhûng
vêỵn giûä àûúåc chêët Tìng vâ gêy àûúåc sûác hêëp dêỵn. Cng trong xu hûúáng cấch tên,

Thûá trûúãng Bưå Vùn hốa, Thïí thao vâ Du lõch Lï Tiïën Thổ chung vui vúái cấc àún võ àoẩt giẫi.

VÙN HIÏËN 21
VIÏÅT NAM


giai phêím xn canh dêìn
lâm múái cho sên khêëu Tìng vïì hònh thûác, nhûng úã mûác
àún giẫn, dung dõ hún nhû cấc vúã Trêìn Cao Vên ca Nhâ
hất Cung àònh Hụë, Sống dêåy Lï triïìu ca Nhâ hất Nghïå
thåt truìn thưëng Khấnh Hôa, hóåc Àâi thiïng ca Nhâ
hất Nghïå thåt Hất Bưåi thânh phưë Hưì Chđ Minh.
Ngûúåc lẩi, Nhâ hất Tìng Nguỵn Hiïín Dơnh xûa nay
vêỵn giûä àûúåc phong cấch Tìng truìn thưëng tûâ trong
cấch dân dûång ca àẩo diïỵn àïën cấch hốa trang, phc
trang vâ phûúng thûác biïíu diïỵn hoân toân theo th phấp
tìng cưí. Cố thïí khùèng àõnh rùçng, Nhâ hất Tìng Nguỵn
Hiïín Dơnh ln ài àêìu trong viïåc bẫo tưìn vâ phất huy
tìng truìn thưëng. Nhûng cố àiïìu khưng phẫi nưåi dung
nâo cng chuín tẫi bùçng hònh thûác truìn thưëng lâ àïìu
thânh cưng nïëu nưåi dung vâ cêëu trc vúã chûa thêåt húåp l,
àẩo diïỵn chûa tốm àûúåc mưåt hònh thûác thđch húåp.
Tẩi Hưåi diïỵn lêìn nây, Tìng Bònh Àõnh vêỵn thïí hiïån
àûúåc vai trô lâ con chim àêìu àân ca Àoân Tìng Liïn
khu 5 c cấch àêy gêìn 6 thêåp k, àưìng thúâi cng thïí hiïån
àûúåc rộ nết phong cấch Tìng Àâo Têën qua vúã diïỵn Hưìn
Viïåt. ÚÃ àêy giûäa truìn thưëng vâ cấch tên khưng bõ tấch
rúâi mâ àûúåc hôa quån khấ nhìn nhuỵn àïí cëi cng
cố àûúåc mưåt êm àiïåu, mưåt mâu sùỉc chung lâ tìng, mâ
nưíi trưåi hún têët cẫ lâ hất tìng vâ ma tìng, cấi mâ dên
gian gổi lâ "Tìng Bònh Àõnh".

Nối vïì nghïå thåt, vúã tìng cëi cng mâ chng tưi
mën nhùỉc àïën lâ vúã Vông tay ni rûâng ca Àoân Tìng
Thanh Hốa, mưåt àoân nghïå thåt àûúåc àâo tẩo tûâ cấc bêåc
thêìy tìng Liïn khu 5, cho àïën nay àậ nûãa thïë k qua mâ
vêỵn giûä àûúåc phong cấch, àûúâng nết nghïå thåt ca cấc
thêìy. Tẩi Hưåi diïỵn nùm 2010 nây Àoân tham gia mưåt vúã
tìng àïì tâi hiïån àẩi vúái nưåi dung chưëng bn bấn ma ty
vưën lâ vêën àïì nống ca xậ hưåi. Vúã tìng nhû mưåt thưng
àiïåp gûãi túái thïë hïå trễ hưm nay àïí trấnh nguy cú bùng hoẩi
àẩo àûác vâ lưëi sưëng. Vúái nưåi dung vïì cåc sưëng àûúng àẩi
àûúåc chuín tẫi bùçng nghïå thåt truìn thưëng, nhùçm
phc v nhiïåm v chđnh trõ lâ àấng hoan nghïnh, mùåc d
vïì nghïå thåt côn àưi chưỵ chûa thêåt lâ Tìng, tûác lâ kõch
Tìng. Àêy lâ ëu àiïím chung ca cấc àoân tìng ài vâo
àïì tâi hiïån àẩi.
VÏÌ DÊN CA KÕCH
Nïëu nghïå thåt Tìng mẩnh vïì àïì tâi lõch sûã thò cấc
loẩi hònh Dên ca kõch lẩi cố ûu thïë vïì àïì tâi hiïån àẩi, hóåc
dên gian. Hưåi diïỵn lêìn nây hêìu hïët cấc àoân dên ca úã toân
miïìn Trung àïìu tham gia, thêåm chđ Nghïå An cố túái 2 àún
võ vúái 2 tiïët mc vâ àïìu chiïëm àûúåc cẫm tònh ca àưng
àẫo khấn giẫ lâ vúã Gốc khët àúâi ngûúâi vâ vúã Mưåt cêy lâm
chùèng nïn non.
Khấc vúái cấc Hưåi diïỵn Chêo, Cẫi lûúng… chó mưåt loẩi
hònh, côn Hưåi diïỵn nây cố túái 4 loẩi hònh, ngoâi Tìng cố
Bâi Chôi, Dên ca Hụë vâ Vđ dùåm Nghïå Tơnh. Sûå àa dẩng
vïì loẩi hònh trong mưåt Hưåi diïỵn, àậ lâm nïn nhiïìu sùỉc mâu
cho sên khêëu vâ thïm mốn ùn tinh thêìn cho ngûúâi thûúãng
thûác. Cng nhû cấc k hưåi diïỵn trûúác àêy, nghïå thåt Bâi
Chôi vêỵn chiïëm àa sưë vâ cố nhûäng vúã thêåt sûå lâ Bâi Chôi

nhû vúã Thúâi con gấi àậ xa ca Àoân Ca kõch Bâi Chôi
Bònh Àõnh, hóåc vúã Àùỉng trong hẩnh phc ca Àoân Ca
kõch Quẫng Nam. Àùåc biïåt nghïå thåt Ca kõch Hụë àem

22 VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM

àïën Hưåi diïỵn nhûäng sùỉc mâu àùçm thùỉm, ấm ẫnh vúái vúã
diïỵn Hưì Chđ Minh - Hưìi ûác mâu àỗ, vúã diïỵn àậ gêy xc
àưång lúán, gốp phêìn thûåc hiïån ch trûúng ca Àẫng lâ
sưëng vâ hổc têåp theo tû tûúãng Hưì Chđ Minh, thêåt lâ àấng
hoan nghïnh.
Vúã diïỵn Gốc khët àúâi ngûúâi lâ kõch lån àïì cố chiïìu
sêu tû tûúãng, nưåi dung bấm sất Nghõ quët 13 ca Trung
ûúng vïì vêën àïì bêìu chổn cấn bưå. Vúã lẩi àûúåc dân dûång
cưng phu, cố nhûäng tòm tôi sấng tẩo múái, tẩo nïn tđnh hêëp
dêỵn, àùåc biïåt lâ diïỵn viïn hêìu hïët hất hay vâ biïíu diïỵn mưåt
cấch chên thûåc. Vúã Mưåt cêy lâm chùèng nïn non ca ngúåi
àẩo àûác ngûúâi thêìy giấo múái vâ “nối khưng” vúái tiïu cûåc
trong ngânh giấo dc thưng qua nhûäng hònh tûúång nhên
vêåt sinh àưång, hêëp dêỵn.
Vúã Thúâi con gấi àậ xa cng lâ mưåt minh chûáng cho
viïåc bẫo tưìn vâ phất triïín Ca kõch Bâi Chôi àng hûúáng
trïn cấi nưi sinh ra nố, dơ nhiïn lâ àậ cố nhiïìu cẫi tiïën
trong êm nhẩc, trong m thåt sên khêëu. Vúã Thúâi con gấi
àậ xa cng cố thïí gổi tïn lâ "K ûác chiïën tranh" nố thêåt sûå
gêy xc àưång trong lông ngûúâi xem, búãi nưåi dung ca vúã
àïì cêåp túái vêën àïì hêåu chiïën, vïì sûå hy sinh mêët mất ca
bưå àưåi, thanh niïn xung phong, nhûäng di chûáng ca chiïën
tranh vêỵn côn lâm àau àúán khưn cng àưëi vúái hâng vẩn

ngûúâi trong àố cố rêët nhiïìu ph nûä chõu sưë phêån bêët hẩnh
àùỉng cay.
Vúã Àùỉng trong hẩnh phc ca Àoân Ca kõch Quẫng
Nam ài vâo àïì tâi gai gốc ca xậ hưåi àûúng àẩi: Tiïìn vâ
tònh, danh vâ lúåi àậ gêy ra bao tưín thêët cho gia àònh vâ xậ
hưåi. Vúã diïỵn mang tđnh bi hâi nhû mưåt lúâi cẫnh bấo vïì sûå
bùng hoẩi àẩo àûác trong xậ hưåi hưm nay.
Chng ta cng rêët mûâng lâ Àoân Ca kõch Khấnh Hôa
tûâ sau ngây àêët nûúác thưëng nhêët àïën nay vêỵn tr vûäng
trïn miïìn àêët khưng cố phong trâo hất bâi chôi mẩnh nhû
úã Bònh Àõnh, Quẫng Nam, nhûng qua vúã Tònh àúâi mong
manh, ta thêëy àûúåc àưåi ng diïỵn viïn úã àêy vêỵn hất hay,
nhiïìu nghïå sơ diïỵn giỗi cố sûác cën ht ngûúâi xem. Chó
tiïëc rùçng kõch bẫn chûa thêåt thuët phc vïì nưåi dung vâ
viïåc dân dûång cng chûa thêåt húåp l lùỉm nïn vúã diïỵn côn
àưå chïnh.
Nhòn toân bưå 6 vúã diïỵn Dên ca kõch, ta thêëy lûåc lûúång
diïỵn viïn trễ xët hiïån khấ àưng, khấ àïìu vâ nhiïìu triïín
vổng. Tuy vêåy cng nghiïm khùỉc mâ chó ra rùçng, àa sưë vúã
tûâ Tìng àïën Dên ca kõch cố quấ nhiïìu nghïå sơ lúán tíi
àống nhûäng vai đt tíi vûâa tẩo ra sûå phẫn cẫm trong ngûúâi
xem vûâa gêy sûå lo lùỉng vïì àưåi ng cho tûúng lai ca
Tìng vâ Dên ca kõch... Viïåc àâo tẩo àưåi ng kïë thûâa
àang àùåt ra cêëp bấch.
Nghïå thåt sên khêëu lâ nghïå thåt tưíng húåp nhiïìu ëu
tưë, nhiïìu thânh phêìn, tûâ kõch bẫn vùn hổc, àïën th phấp
àẩo diïỵn, tûâ nghïå thåt biïíu diïỵn àïën êm nhẩc vâ m
thåt sên khêëu. Vò thïë mâ xin àïì cêåp thïm hai phêìn quan
trổng àố lâ êm nhẩc vâ m thåt sên khêëu.
VÏÌ ÊM NHẨC

Nhẩc sơ sấng tấc nhẩc nïìn, àa sưë lâ lûåc lûúång tẩi chưỵ,
àiïìu àố hïët sûác thån lúåi vò cấc nhẩc sơ hiïíu biïët bưå mưn
ca mònh khấ sêu sùỉc vâ úã tẩi chưỵ thò cố àiïìu kiïån àïí thûã
nghiïåm vâ bưí khuët.


Cố nhiïìu vúã nhẩc nïìn vâ nhẩc truìn thưëng hoâ
quån vúái nhau àïí phc v cho vúã diïỵn. Nhûng cng cố
nhûäng vúã diïỵn nhẩc nïìn cố tûúãng riïng, cố ch àïì vâ
phất triïín ch àïì, hưỵ trúå àùỉc lûåc cho cấc tònh hëng ca
sên khêëu, khùỉc hoẩ thïm têm trẩng, tđnh cấch ca nhên
vêåt, cng ài song song vúái nhẩc truìn thưëng àïí phc v
cho vúã diïỵn. Nhòn chung, hêìu hïët cấc dân nhẩc àïìu thïí
hiïån rêët àiïu luån, ngổt ngâo, lâm cho vúã diïỵn, kïí cẫ khi
hất lêỵn khi khưng cố hất, chó cêìn tiïëng nhẩc cêët lïn lâ àậ
thêëy sûå ngổt ngâo trong àố. Tuy nhiïn cng cố vúã nhẩc
nïìn lêëy chêët liïåu dên ca ca cấc vng miïìn chûa chđnh
xấc, côn húi lẩm dng vïì xûã l êm nhẩc vâ ca khc.
VÏÌ THIÏËT KÏË M THÅT SÊN KHÊËU
Nối mưåt cấch tưíng quất thò nhiïåm v ca thiïët kïë m
thåt sên khêëu lâ sấng tẩo mưåt mưi trûúâng vêåt chêët, mưåt
khưng gian sên khêëu àïí ngûúâi àẩo diïỵn vâ ngûúâi diïỵn viïn
sấng tẩo ra nhûäng vai diïỵn. Nïëu nhòn lẩi khêu thiïët kïë m
thåt sên khêëu ca 13 vúã diïỵn tẩi Hưåi diïỵn lêìn nây, chng
ta cố thïí thêëy rùçng, nhûäng àống gốp sấng tẩo ca hoẩ sơ
sên khêëu lâ hïët sûác quan trổng àïí gốp phêìn lâm nïn hiïåu
quẫ chung ca vúã diïỵn. Mưỵi hoẩ sơ àïìu cố nhûäng cưë gùỉng
tòm tôi àïí tẩo ra nhûäng khưng gian cho ngûúâi àẩo diïỵn
phất huy hïët khẫ nùng sấng tẩo trong nghïå thåt diïỵn
xët ca ngûúâi diïỵn viïn.

Tuy nhiïn, mưåt sưë vúã diïỵn quấ lẩm dng trang trđ ca
phưng nïìn (cố vúã hoẩ sơ àậ vệ àïën 4,5 phưng nïìn, kếo
ra kếo vâo chó àïí minh hoẩ cho mưåt àõa àiïím hânh àưång.
Vâ tiïëc thay khi khiïëm khuët nây nghiïng vïì trang trđ
tìng. Chđnh sûå lâm dng nây, àậ lâm cho khưng gian sên
khêëu quấ rưëi rùỉm, chêåt chưåi. Chûa nối àïën viïåc thûåc hiïån
cấc phưng nïìn chûa àểp, côn dm dố, xưåc xïåch.
Khưng đt vúã diïỵn àậ lẩm dng quấ nhiïìu bc bïå, lâm
nùång nïì sên khêëu, cấc bc bïå nây, thêåm chđ khưng tham
gia vâo diïỵn xët ca diïỵn viïn mưåt cấch hiïåu quẫ, chó àïí
tẩo ra viïåc tẩo hònh cấc àưå cao, thêëp khấc nhau, thu hểp
khưng gian sên khêëu. Cng cêìn nhêën mẩnh thïm mưåt
àấnh giấ chung nûäa lâ thiïët kïë m thåt tìng lêìn nây, cố
chêët lûúång thua kếm loẩi hònh dên ca kõch.
VÏÌ PHC TRANG SÊN KHÊËU TÌNG
Ngoâi nhûäng thânh cưng nhêët àõnh thò thiïëu sốt lúán
nhêët ca mưåt sưë vúã tìng lõch sûã lâ côn tu tiïån trong thiïët
kïë, khưng tưn trổng vïì lõch sûã kiïíu dấng, mâu sùỉc, hoẩ
tiïët (tûâ cẫ m mậng àïën àẩo c). Àểp, lưång lêỵy, nhûng phi
lõch sûã, nïn gêy phẫn cẫm cho ngûúâi xem, lâm mêët ài
hiïåu quẫ nghïå thåt vâ lâm sai lïåch cấc tđnh cấch nhên
vêåt.
VÏÌ THIÏËT KÏË ẤNH SẤNG SÊN KHÊËU
Búãi nố liïn quan mêåt thiïët àïën m thåt sên khêëu vâ
tẩo hiïåu quẫ cho diïỵn xët ca diïỵn viïn. Nhòn chung
ngoâi viïåc tẩo ra mưåt sưë mẫng àểp, hiïåu quẫ vïì ấnh sấng,
thò mưåt sưë vúã diïỵn cng lẩm dng nhiïìu ấnh sấng mâu, sûã
dng àên rổi (pđtstore) chûa thêåt hâi hoâ vúái ấnh sấng
chung ca sên khêëu. Cố vúã tùỉt àên chuín cẫnh côn lưån
xưån, chêåm chẩp, lâm ẫnh hûúãng àïën tiïët têëu ca vúã diïỵn,

kïí cẫ sûå thiïëu ùn khúáp vúái hiïåu quẫ êm nhẩc chuín
cẫnh.

Cẫnh trong vúã Huìn Trên cưng cha.

Vâ cëi cng xin nối àïën mưåt sưë ëu tưë, mưåt thânh
phêìn vư cng quan trổng, àố lâ khấn giẫ vò khưng cố khấn
giẫ thò khưng cố sên khêëu, hóåc nối khấc ài àố lâ sên khêëu
chó sấng àên khi cố khấn giẫ.
Trong sët 8 ngây àïm Hưåi diïỵn Sên khêëu Tìng vâ
Dên ca kõch diïỵn ra úã Nhâ hất Trûng Vûúng - Nhâ hất lúán
nhêët úã miïìn Trung vúái 1200 chưỵ ngưìi, mâ nhiïìu hưm gêìn
nhû chêåt kđn. Khấn giẫ xem Tìng, xem cấc loẩi hònh ca
kõch dên tưåc bùçng têëm lông ngûúäng mưå vâ trổng thõ nghïå
sơ, thïí hiïån bùçng sûå chùm ch vâo sên khêëu, khưng nối
chuån riïng, khưng gêy tiïëng ưìn mâ chó cố vưỵ tay tấn
thûúãng, cưí v nhûäng diïỵn viïn diïỵn giỗi, hất hay. Àố lâ
mưåt nết vùn hốa ca ngûúâi Àâ Nùéng thêåt àấng trên trổng.
Xin trđch ra àêy mêëy cêu thú ca ưng Àònh Ên mưåt khấn
giẫ Àâ Nùéng viïët tùång Hưåi diïỵn:
Tìng, Dên ca chun nghiïåp, cấc àoân ta
Biïíu diïỵn núi àêy, Àâ Nùéng nhâ
Mûâng àốn hên hoan, u mïën phc
Ngây àïm thûúãng thûác cấi tâi ba
Diïỵn hay xët sùỉc, vai nhìn nhuỵn
K thåt chun mưn, àểp thêåt lâ
Thânh tđch àua chen, àïìu têët thùỉng
Nhên dên kđnh tùång, qu nhû hoa...
13 bíi biïíu diïỵn, 13 cåc thi tâi trïn sên khêëu Nhâ
hất Trûng Vûúng, Àâ Nùéng àậ kïët thc mưåt cấch toân

vển. Àûúng nhiïn cåc àua tâi nâo cng cố ngûúâi thânh
cưng vâ cng cố ngûúâi chûa thêåt thânh cưng. Tuy nhiïn
cố ngûúâi thânh cưng cng chûa phẫi têët cẫ lâ do tâi nùng
mâ côn cố ëu tưë may mùỉn, cố àêët, cố vai tưët. Cng nhû
ngûúâi chûa thânh cưng, cố thïí vò chûa cố cú hưåi, chûa cố
àêët dng vộ, nïn phẫi tiïëp tc luån rên àïí chúâ cú hưåi múái.
Tûâ bíi múã àêìu khai mẩc tûng bûâng hoânh trấng vúái
vúã diïỵn Huìn Trên Cưng cha ca Nhâ hất Tìng Viïåt
Nam, àïën àïm diïỵn kïët thc cëi cng cng thêåt huy
hoâng rûåc rúä vúái vúã Hưìn Viïåt ca Nhâ hất Tìng Àâo Têën
cng vúái nhiïìu vúã diïỵn khấc nhû nhûäng bưng hoa àểp à
sùỉc mâu lâm nïn mưåt chm hoa àểp àêåm àâ bẫn sùỉc dên
tưåc ca ma xn àêët nûúác.

(Trđch bấo cấo tưíng kïët nghïå thåt Hưåi diïỵn Sên khêëu Tìng vâ Dên ca
kõch toân qëc 2010 tẩi TP Àâ Nùéng).

VÙN HIÏËN 23
VIÏÅT NAM


giai phêím xn canh dêìn

K NIÏÅM 50 NÙM NGÂY ÀƯÌNG
KHÚÃI BÏËN TRE

huyền thoại
Nùm 1965, Ch tõch Hưì Chđ Minh
nối: "Phố tưíng Tû lïånh Qn giẫi
phống lâ cư Nguỵn Thõ Àõnh. Cẫ

thïë giúái chó nûúác ta cố võ tûúáng
qn gấi nhû vêåy. Thêåt lâ vễ vang
Nûä tûúáng huìn thoẩi Nguỵn Thõ Àõnh.

K

hi bâ mêët, nhên dên Hất Mưn, Hâ Têy àậ rûúác
bất hûúng bâ Nguỵn Thõ Àõnh vïì thúâ trong
khu àïìn Hai Bâ Trûng vúái niïìm tûå hâo,
ngûúäng mưå vïì mưåt nûä tûúáng thúâi àẩi Hưì Chđ Minh.
ÚÃ Cuba, cố mưåt lâng mang tïn Nguỵn Thõ Àõnh.
Tïn ca bâ àûúåc nhiïìu ph nûä trïn thïë giúái hêm mưå
àùåt tïn cho con mònh. Hònh ẫnh bâ khi xët hiïån úã
nûúác ngoâi lâm nưíi bêåt võ thïë Viïåt Nam.
GIAO CON THEO CẤCH MẨNG

Ngây 15-3-1920 lâ ngây Nguỵn Thõ Àõnh sinh ra
trong gia àònh mưåt nưng dên cố 10 àûáa con trïn búâ
sưng Lûúng Hôa, huån Giưìng Trưm, tónh Bïën Tre.
Lúán lïn, cư t Àõnh trúã thânh mưåt thiïëu nûä xinh àểp,
àûúåc gia àònh nhùỉm gẫ cho mưåt núi giâu cố nhûng cư
kiïn quët chổn ưng Bđch - mưåt àưìng chđ cng hoẩt
àưång cấch mẩng vúái anh cư.
Hổ sưëng bïn nhau nhûäng ngây trùng mêåt ngùỉn
ngi. Sau nây, cư múái biïët ưng lâ Tónh y viïn tónh Bïën
Tre.
Rưìi giưng tưë êåp àïën. Múái sinh con 3 ngây, mêåt thấm
àïën nhâ vêy bùỉt ưng Bđch. Ưng bõ kïët ấn 5 nùm t vâ 5
nùm àây biïåt xûá. Ngây 19-7-1940, t Àõnh vâ àûáa con
trai 7 thấng tíi cng bõ bùỉt. Chng àûa hai mể con cư

24 VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM

vïì Khấm Lấ Bïën Tre vâ båc cư gûãi con vïì nhâ trûúác
khi ài àây àïën Bâ Rấ.
Bâ Rấ thúâi àố lâ núi hoang sú khưng chó cố vùỉt, voi,
cổp mâ côn cố “cổp ngûúâi”. Nguỵn Thõ Àõnh àûúåc
xïëp vâo khu nhâ B- núi dânh riïng cho t chđnh trõ nûä.
ÚÃ àêy, mổi ngûúâi gổi chõ bùçng cấi tïn thên mêåt: Ba
Bđch- tïn ngûúâi chưìng àậ bõ àây ra Cưn Àẫo ca chõ.
Nùm 1943, chõ Ba Bđch (Nguỵn Thõ Àõnh) àûúåc bổn
Phấp àûa vïì quẫn thc tẩi àõa phûúng.
Vïët thûúng nhûäng ngây bõ àây trong nhâ t àïë
qëc chûa lânh thò chõ nhêån àûúåc hung tin: ưng Bđch
àậ hy sinh ngoâi Cưn Àẫo. Àố lâ vïët thûúng àau àúán
nhêët àúâi chõ.
Nùm 1944, phong trâo Viïåt Minh lïn mẩnh, chõ bùỉt
àûúåc liïn lẩc vúái tưí chûác. Chõ gûãi con cho mể, lao vâo
cưng tấc. Trong cấch mẩng thấng Tấm, ngûúâi gốa ph
trễ êëy àậ dêỵn àêìu hâng ngân qìn chng tay dao, tay
gêåy, cúâ, bùng, biïíu ngûä rêìm rưå chiïëm thõ xậ Bïën Tre.
RA BÙỈC GÙÅP BẤC HƯÌ

Cëi nùm 1946, Nguỵn Thõ Àõnh àûúåc bêìu lâm y
viïn Ban chêëp hânh Hưåi LHPN tónh Bïën Tre. Mưåt sấng,
Tónh y gổi chõ vïì vâ giao chõ mưåt nhiïåm v mâ chõ
khưng bao giúâ nghơ túái: Ra Bùỉc, gùåp Bấc Hưì vâ Chđnh

ph bấo cấo tònh hònh miïìn Nam sau Hiïåp àõnh Sú bưå
6-3 vâ xin chi viïån v khđ. Nùm êëy, Nguỵn Thõ Àõnh
múái vûâa 26 tíi.
Thấng 3/1946, phấi àoân miïìn Nam ra ài trïn
chiïëc tâu àấnh cấ nghi trang, tûâ cûãa biïín Bïën Tre ra
Ph n. Rưìi tûâ Ph n, hổ ngưìi xe lûãa ra Hâ Nưåi.
Àïën núi, àoân àûúåc bưë trđ úã ngưi nhâ ca Bưå trûúãng Bưå
Giấo dc.
Ngay hưm sau, Bấc Hưì àïën thùm àoân. Bấc ûu tiïn
cho ngûúâi ph nûä trong àoân nối trûúác. Chõ àûáng lïn,
quấ xc àưång, khưng nối àûúåc nïn lúâi.
Bấc àúä lúâi: “Thiïëu sng àẩn lùỉm phẫi khưng? Cấc
cư cấc ch mën xin bao nhiïu khêíu mang vïì?". Chõ
sung sûúáng nối: “Dẩ thûa Bấc, nhiïìu lùỉm”. Bấc nối:
“Thïë nâo Trung ûúng vâ Chđnh ph cng cố sng gûãi
vâo Nam. Nhûng nûúác ta côn nghêo, cấc cư cấc ch vïì,
phẫi àấnh Phấp cho giỗi, cûúáp lêëy sng ca nố dng
thò cấi vưën àố múái nhiïìu”.
Kïët thc chuën ài miïìn Bùỉc, chõ Ba Àõnh ài thùèng
vâo Quẫng Ngậi - tr súã ca y ban Khấng chiïën miïìn
Nam Viïåt Nam, nhêån sng, tiïìn vâ tâi liïåu ca Trung
ûúng mang vïì cho Xûá y Nam Bưå.
Chõ khưng chó vâo àûúåc têån kho àïí nhêån phêìn cho
Khu 8 mâ côn nùn nó xin thïm: “Tưi mang mưåt cêy mâ
bõ lưå thò cng chïët. Cấc anh cho tưi mưåt ngân cêy, tưi ài
mưåt chuën cho àấng”.

Thïë rưìi, bùçng lông quẫ cẫm, trđ thưng minh, chõ Ba
Àõnh lẩi cng cấc àưìng chđ ca mònh khếo lếo vûúåt
trng dûúng àûa àûúåc 12 têën v khđ chi viïån cho miïìn

Nam mưåt cấch an toân.
ÀƯÌNG KHÚÃI BÏËN TRE VÂ ÀƯÅI QN TỐC DÂI

Hiïåp àõnh Genêve àûúåc k kïët, chõ Ba Àõnh quët
àõnh úã lẩi miïìn Nam chiïën àêëu, chõ gûãi àûáa con trai ra
Bùỉc hổc têåp.
Hiïåp àõnh Genêve bõ àõch vi phẩm nghiïm trổng.
Cấn bưå khấng chiïën c bõ àùåt ngoâi vông phấp låt.
Nhiïìu chi bưå bõ xốa trùỉng. Bẫn thên bâ Nguỵn Thõ
Àõnh nhiïìu lêìn thoất chïët trong gang têëc. Bâ àậ tûâng
cẫi trang thânh ngûúâi tu hânh, ngûúâi chùn võt, ngûúâi ài
mua bấn, lâm vúå bế, ngûúâi úã... Cấi àêìu ca bâ àûúåc
àõch treo giấ: “Thûúãng 10.000 àưìng cho ai bùỉt àûúåc
Nguỵn Thõ Àõnh".
Nhúâ sûå dng cẫm che chúã ca cấc àưìng chđ, ca
ngûúâi dên, kïí cẫ ca cấc em bế, bâ àậ vûúåt qua têët cẫ
hiïím nguy.
Låt 10-59 ca M Diïåm gieo bao àau thûúng tang
tốc cho ngûúâi dên. Qìn chng úã Mỗ Cây vûâa khốc,
vûâa cùm phêỵn nối vúái bâ Àõnh: “Chõ Ba úi, phẫi vộ
trang múái sưëng, khưng thò anh em chïët hïët. Lc nâo cố
vộ trang, chõ gổi mưåt tiïëng lâ bâ con ài ngay....”.
Giûäa lc àố, bâ Àõnh nhêån àûúåc àiïån Khu y gổi
lïn hổp gêëp àïí nghe phưí biïën nghõ quët múái, rêët quan

Bâ Nguỵn Thõ Àõnh vâ ph nûä, thiïëu nhi Nam bưå.

VÙN HIÏËN 25
VIÏÅT NAM