7 biên niên lịch sử việt nam thế kỷ XV

1401 (TÂN TỴ), Thiệu Thành năm thứ nhất

1401 Timur conquers Damascus and reconquers Baghdad.

[15]
Tháng chạp (âl) năm Canh Thìn
Quý Ly sai các tướng Đỗ Mẫn, Trần Vấn, Trần Tùng,
Đỗ Nguyên Thác đem 15 vạn quân đi đánh Chiêm
Thành. Gặp đường sá trắc trở phải rút quân về.
Quý Ly nhường ngôi cho con là Hán Thương, lui vào
làm Thái Thượng hoàng cùng coi chính sự.
Hán Thương sai sứ sang nước Minh nói rằng họ Trần
đã tuyệt tự, Hán Thương là cháu ngoại của Minh
Tông tạm trông coi việc nước.
Đánh thuế thuyền buôn, định 3 bậc thượng, trung, hạ.
Bậc thượng mỗi thuyền 5 quan, bậc trung 4 quan, bậc
hạ là 3 quan.
Vua Chiêm mất, con là Ba Đích Lại nối ngôi.
Tháng 2 (âl)
Đổi lịch Hiệp kỷ nhà Trần, dùng lịch Thuận Thiên.
Tháng 4 (âl)
Làm sổ hộ tịch trong cả nước. Quy định: Nhân khẩu
từ hai tuổi trở lên đều phải ghi vào sổ (trừ những kẻ
lưu vong) và lấy số hiện tại làm thực số. Những
người ở kinh kỳ đến trú ngụ tại các phiên trấn đều bị
đuổi về nguyên quán. Sổ lập xong, số người từ 15
đến 60 tuổi tăng lên gấp bội. Từ đó, nhà Hồ tuyển
được binh lính nhiều hơn.
Lập phép hạn chế gia nô và được nuôi gia nô. Người
được nuôi gia nô nhiều hay ít là căn cứ vào phẩm cấp
hiện có. Số gia nô thừa ra phải đem sung vào nhà

nước. Người nào đáng được có gia nô phải xuất trình


chúc thư ba đời. Các gia nô đều bị thích dấu hiệu vào
trán để phân biệt.
Hồ Tùng đi đánh Chiêm Thành, quân hết lương ăn
phải trở về.
Hồ Hán Thương sai đặt kho Thường bình, phát tiền
giấy cho các lộ theo giá cả mua thóc chứa vào kho;
nhưng không thực hiện được.
Hồ Hán Thương định quan chế và hình luật nước Đại
Ngu.
1402 (NHÂM NGỌ), Thiệu Thành năm thứ hai

1402 Timur wins a great battle at Angora (Ankara). He is
concerned about having helped Christians by defeating a
Muslim army. He sends envoys to the Christian knights ruling
Smyrna and demands that the knights convert to Islam or pay
tribute. They refuse both, and Timur attacks and orders the
city's entire population, including women and children,
annihilated. The heads of the defeated, it would be said, are
displayed in a pyramid.

[15]
Tháng chạp (âl) năm Tân Tỵ
Hồ Hán Thương cử Nguyễn Phi Khanh (tức Nguyễn
Ứng Long) làm Hàn lâm học sĩ.
Tháng 2 (âl)
Xét duyệt quân ngũ.
Tháng 7 (âl)

Hồ Hán Thương đem đại quân đi đánh Chiêm Thành,
cử Đỗ Mẫn làm Đô tướng. Chiêm Thành thua. Chúa
Chiêm Ba Đích Lại sai cậu là Bố Điền dâng 1 voi
trắng, 1 voi đen và các sản vật địa phương. Lại dâng
đất Chiêm Động để xin rút quân. Hồ Quý Ly bắt ép
Chiêm Thành phải dâng cả động Cổ Lũy rồi đem
vùng đất ấy chia làm 4 châu: Thăng, Hoa, Tư, Nghĩa
(nay thuộc Quảng Nam và một phần Quảng Ngãi).


Đặt phủ sứ lộ Thăng Hoa để trấn trị, còn miền đầu
nguồn đất ấy thì đặt trấn Tân Ninh.
Hồ Hán Thương điều An phủ sứ lộ Thuận Hóa là
Nguyễn Cảnh Chân làm An phủ sứ lộ Thăng Hoa.
Cảnh Chân xin theo việc cũ của nhà Hán, nhà Đường
mộ người nộp thóc để phòng bị biên cương, ban tước
hoặc miễn tội cho họ, Quý Ly không nghe.
Hồ Hán Thương lấy Hiệu Chính hầu Chế Ma Nô Đà
Nan làm Cổ Lũy huyện thượng hầu trấn giữ châu Tư,
Nghĩa; chiêu dụ vỗ về dân Chiêm để mưu tiến đánh.
Tháng 8 (âl)
Định lại các lệ thuế và tô ruộng: Triều trước mỗi mẫu
thu 3 thăng thóc, nay thu 5 thăng. Bãi dâu: triều trước
thu mỗi mẫu 9 quan hoặc 7 quan tiền, nay thu hạng
thượng đẳng mỗi mẫu 5 quan tiền giấy, trung đẳng 4
quan tiền giấy và hạ đẳng 3 quan tiền giấy.
Đinh nam trước kia thu 3 quan tiền, nay chiếu thu
theo số ruộng: người nào chỉ có 5 sào ruộng thì thu 5
tiền giấy; từ 6 sào đến 1 mẫu thì thu 1 quan; 1 mẫu 1
sào đến 1 mẫu 5 sào thì thu 1 quan 5 tiền; từ 1mẫu 6

sào đến 2 mẫu thu 2 quan; từ 2 mẫu 1 sào đến 2 mẫu
5 sào thu 2 quan 6 tiền; từ 2 mẫu 6 sào trở lên thu 3
quan. Đinh nam không có ruộng và trẻ mồ côi, đàn bà
góa dẫu có ruộng cũng được miễn.
Sĩ nhân Nguyễn Bẩm vì việc dâng thư khuyên Hồ
Quý Ly giao việc nước lại cho Hồ Hán Thương và
Thái tử Nhuế, bị chém đầu.
1403 (QUÝ MÙI), Khai Đại năm thứ nhất
Tháng 2 (âl)
Phủ dụ dân không có ruộng mà có của ở các nơi biên


chế thành quân ngũ, dời đến lộ Thăng Hoa khai khẩn
ruộng nương để năm sau đem theo gia đình đến ở.
Mộ dân nộp trâu để cấp cho dân mới dời đến Thăng
Hoa. Những người nộp trâu được ban tước.
Hán Thương lấy phủ lộ Thanh Hóa làm đất Tam Phụ
của kinh kỳ. Đổi phủ Thanh Hóa thành phủ Thiên
Xương gồm với Cửu Chân và Ái Châu gọi là Tam
Phụ. Lại đổi Diễn Châu thành phủ Linh Nguyên,
cộng là Tứ Phụ; đổi phủ Kiến Xương thành phủ Kiến
Ninh, đổi tên núi Đại Lại thành núi Kim Âu.
Đặt chức Giám thị (quan coi chợ), ban hành cân,
thước, thưng, đấu. Định giá tiền giấy. Lập điều luật
xử tội những người không tiêu tiền giấy.
Hồ Hán Thương sai đóng nhiều thuyền đinh nhỏ và
huy động 20 vạn quân thuỷ, bộ do hai tướng Phạm
Nguyên Khôi, Đỗ Mẫn đi đánh Chiêm Thành. Sau 9
tháng vây hãm thành Trà Bàn mà không chiếm được,
quân sĩ hết lương ăn phải rút về.

Tháng 9 (âl)
Bắt đầu đặt chức quan thuộc Quảng tế (cơ quan y tế).
Lấy người phương sĩ tên là Nguyễn Đại Năng –
người ở Giáp Sơn, có tài dùng lửa cứu, kim châm để
chữa bệnh – giữ chức Quảng tế tự thừa.
Tháng 10 (âl)
Hán Thương giết thân thuộc của bọn Nguyễn Toán
(làm nội quan ở Trung Quốc) vì hành vi làm nội gián
cho nhà Minh.
1404 (GIÁP THÂN), Khai Đại năm thứ hai
Tháng 2 (âl)


Thưởng cho An phủ sứ lộ Tân Hưng kiêm Đông Đô
phán là Trần Quốc Kiệt tước 1 tư vì chăm lo đến việc
đắp đê ngăn nước mặn, giúp dân tiện việc cấy cày.
Hán Thương định cách thức thi chọn nhân tài phỏng
theo phép ba kỳ thi thời nhà Nguyên, chia làm 4 kỳ,
lại thêm một kỳ viết chữ và tính, cộng thành 5 kỳ thi.
3 năm một lần mở khoa thi. Cứ tháng 8 năm nay thi
Hương, người nào trúng tuyển được miễn dao đài tạp
dịch, đến năm sau thi ở bộ Lễ, người nào trúng tuyển
được lựa chọn bổ dụng; lại năm sau nữa thi Hội,
người nào trúng tuyển được sung vào Thái học sinh.
Hồ Hán Thương sai đào Liên Cảng từ Tân Bình đến
địa giới Thuận Hóa.
Điều quân lính ở kinh thành đi đắp lại Cửa Eo ở châu
Hóa.
Hồ Hán Thương sai đóng thuyền đinh sắt để phòng
giặc. Thuyền có hiệu là “Trung tàu tải lương” và “Cổ

lâu thuyền tải lương” bên trên có đường sàn đi lại để
tiện việc chiến đấu, bên dưới thì 2 người chèo 1 mái
chèo.
Hồ Tùng ngầm liên kết với Chiêm Thành làm phản,
bị Quý Ly xử tử.
Hồ Hán Thương lệnh cho các lộ biên chế những
người không có ruộng làm đội cùng nhân (những
người cùng khổ).
1405 (ẤT DẬU), Khai Đại năm thứ ba

1405 A Ming dynasty emperor, Yongle (or Zhu Di) orders one
of his eunuchs, Zheng He, a Muslim who has traveled to
Mecca and knows the world a little better than others in China,
to sail a fleet of ships on the high seas in pursuit of his cousin,
the former emperor.

[15]
Nhà Minh sai sứ sang đòi cắt đất Lộc Châu ở Lạng


Sơn. Cát địa sứ là Hoàng Hối Khanh đem 59 thôn
giao cho người Minh, sau bị Hồ Quý Ly trách mắng
thậm tệ vì trả lại quá nhiều đất.
Hồ Hán Thượng lệnh cho các quan phủ, lộ, châu
kiểm soát nhà giàu có thóc nhiều ít bán cho dân theo
thời giá để cứu đói.
Hồ Hán Thương lệnh cho những nơi đầu nguồn ở các
trấn nộp gỗ làm cọc đóng ở các cửa biển và những
nơi xung yếu trên sông Cái để phòng giặc Minh.
Tháng 6 (âl)

Đặt 4 kho quân khí, tuyển những người tài nghệ khéo
léo vào làm việc.
Tháng 7 (âl)
Hồ Quý Ly và Hồ Hán Thương đi tuần tra xem xét
núi sông và các cửa biển ở kinh lộ, tháng 8 mới trở
về.
Tháng 8 (âl)
Bộ Lễ tổ chức thi chọn nhân tài, lấy đỗ 170 người:
Hồ Ngạn Thần và Lê Củng Thần được sung làm Thái
học sinh lý hành (Thái học sinh chưa chính thức);
bọn Cù Xương Triều 6 người sung làm Tư Thiện
đường học sinh.
Tháng 9 (âl)
Tổ chức thi lại viên.
Định chế quân ngũ, chia làm hai ban: Nam ban và
Bắc ban chia thành 12 vệ; quân Điện hậu đông và tây
chia thành 8 vệ, mỗi vệ 18 đội, mỗi đội 18 người; đại
quân 30 đội; trung quân 20 đội; mỗi doanh là 15 đội;
mỗi đoàn là 10 đội; cấm vệ đô 5 đội, tất cả đặt dưới


sự chỉ huy của đại tướng quân.
Sai sứ sang nhà Minh bàn việc hoà hiếu giữa hai
nước. Nhà Minh khước từ, bắt giữ chánh sứ là Phạm
Canh.
Hồ Quý Ly thấy mình đã 70 tuổi, bèn ban cho phụ
lão các lộ từ 70 tuổi trở lên tước 1 tư; đàn bà thì ban
tiền. Ở kinh thành thì ban tước và ban tiệc rượu.
Hồ Hán Thương sai Hoàng Hối Khanh đốc thúc dân
phu đắp thành Đa Bang để chống giặc. Sai vệ quân

Đông Đô đóng cọc chặn cửa sông Bạch Hạc để chống
giặc từ Tuyên Quang xuống.
Bàn việc đánh giặc, có ý kiến đánh, có người khuyên
hoà. Tả tướng quốc Hồ Nguyên Trừng nói: “Thần
không sợ đánh chỉ sợ lòng dân không theo”.
Ra lệnh cấm uống rượu vì lãng phí thóc gạo.
Bãi bỏ quan hương đình.
1406 (BÍNH TUẤT), Khai Đại năm thứ tư

1406 China's emperor, Zhu Di, sends troops that begin an
eighteen-year attempt to conquer Annam (Vietnam).
[15

1406 The geography of Ptolemy, an ancient Greek, is
introduced in Europe. This holds that the earth is the center of
the universe and that all heavenly bodies revolve around it in
perfect circles.

[15]
Tháng 4 (âl)
Nhà Minh sai tướng Hàn Quan và Hoàng Trung đem
10 vạn quân sang xâm lược nước ta, mượn tiếng là
đưa Trần Thiêm Bình về nước lên làm vua, nhưng bị
quân ta chặn đánh từ địa đầu biên giới đến Lãnh Kinh
(quãng Đáp Cầu – Bắc Ninh) và đẩy lui. Trên đường
rút chạy, bị tập kích ở Chi Lăng, giặc buộc phải giao


nộp tên Việt gian Trần Thiêm Bình, ta bắt giải về
kinh trị tội.

Tháng 6 (âl)
Hồ Hán Thương bổ sung thêm hương quân, lấy người
có phẩm tước tạm trông coi. Chiêu mộ những người
vong mạng làm quân dũng hãn, đặt các chức Thiên
hộ, Bách hộ để cai quản.
Tháng 7 (âl)
Hồ Hán Thương hạ lệnh cho các lộ đóng cọc gỗ ở bờ
nam sông Cái từ thành Đa Bang đến Lỗ Giang và từ
Lạng Châu đến Trú Giang nối tiếp nhau suốt hơn 700
dặm để phòng giặc.
Tháng 9 (âl)
Nhà Minh tiến hành xâm lược nước ta lần thứ hai.
Bọn Trương Phụ và Trần Húc đem 40 vạn quân đánh
vào cửa ải Pha Lũy; Mộc Thạnh và Lý Bân đem 40
vạn quân đánh vào cửa ải Phú Lệnh.
1407 (ĐINH HỢI)

1407 London has a new institution - a place for the insane
called Bethlehem hospital.

[15]
Tháng chạp (âl), năm Bính Tuất
Ngày mồng 2, quân Minh chiếm được Việt Trì. Đêm
mồng 7, quân Minh tiến công ở phía bắc sông Thiên
Mạc, bị tướng quân Trần Đĩnh đánh lui. Đêm mồng
9, quân Minh đánh úp quân nhà Hồ ở sông Mộc
Hoàn, quân nhà Hồ thua to. Sáng sớm ngày 12, quân
Minh chiếm được thành Đa Bang rồi dọc theo sông
Hồng tiến xuống chiếm thành Đông Đô. Giặc Minh
vào Đông Đô cướp bắt phụ nữ và của cải, tích trữ

lương thực, đặt quan lại, tổ chức chính quyền, dụ dỗ


nhân dân về thành làm kế ở lâu dài. Chúng thiến hoạn
nhiều con trai trẻ tuổi và thu tiền đồng ở các xứ cho
chạy trạm đem về Kim Lăng.
Tháng 2 (âl)
Hồ Nguyên Trừng bị thua ở Hoàng Giang, lui về
Muộn Khẩu. Hồ Quý Ly và Hồ Hán Thương chạy về
Thanh Hoá. Các tướng Hồ Đỗ, Hồ Xạ phải bỏ Bình
Than chạy về Muộn Khẩu hợp sức lại đắp lũy, đúc
hỏa khí, đóng chiến thuyền để chống giặc. Quân
Minh đóng giữ ở Hàm Tử.
Tháng 3 (âl), ngày 13
Hồ Nguyên Trừng cùng Hồ Đỗ, Đỗ Mẫn tiến đánh
quân Minh ở cửa Hàm Tử nhưng bị thua to.
Tháng 4 (âl)
Hồ Quý Ly cùng triều đình đưa binh sĩ vượt biển vào
Thanh Hóa. Ngày 23, quân Minh đánh xuống Lỗi
Giang (Thanh Hóa), quân nhà Hồ tan vỡ.
Tháng 5 (âl)
Quân Minh tiến đánh cửa biển Kỳ La (Hà Tĩnh), bắt
được Hồ Quý Ly. Sau đó, Hồ Hán Thương và Thái tử
Nhuế cũng bị bắt ở núi Cao Vọng. Quan lại triều Hồ
dần dần cũng bị quân Minh bắt hết. Đến đây, cuộc
kháng chiến của nhà Hồ hoàn toàn thất bại. Quân
Minh chiếm được 48 phủ châu, 168 huyện, 3.129.500
hộ, cướp 112 con voi, 420 con ngựa, 35. 750 con trâu
và 8.865 chiếc thuyền.
Tháng 6 (âl)

Nhà Minh đổi gọi nước ta là Giao Chỉ và chia thành
17 phủ, 5 châu. Chúng đặt ra Ty Bố chính, Ty Án sát
và Đô ty để cai trị quận Giao Chỉ.


Tháng 7 (âl)
Người Minh lùng tìm những người ẩn dật ở rừng núi,
người có tài có đức, thông minh chính trực, giỏi
giang xuất chúng... đưa về Kim Lăng, trao cho quan
chức rồi cho về nước làm quan phủ, châu, huyện.
Tháng 10 (âl), ngày mùng 2 (1-11-1407)
Tại Mô Độ (Trường Yên – nay thuộc tỉnh Ninh Bình)
Trần Ngỗi được tôn lên làm vua, xưng là Giản Định
hoàng đế, lấy niên hiệu là Hưng Khánh năm thứ nhất,
mở đầu thời kỳ Hậu Trần, tổ chức và lãnh đạo nhân
dân tiếp tục kháng chiến chống giặc Minh. Đại tri
châu Hóa Châu là Đặng Tất nghe tin vua khởi binh,
bèn giết quan lại nhà Minh, đem quân đến họp. Giản
Định Đế phong Đặng Tất là Quốc công, cùng nhau
mưu tính việc khôi phục.
1408 (MẬU TÝ), Hưng Khánh năm thứ hai

1408 In Britain, John Wyclif's England language bible has
been published.

[15]
Tháng chạp (âl) năm Đinh Hợi
Giản Định Đế sai Trần Nguyên Tôn, Trần Dương
Đình, cựu hành khiển Trần Ngạn Chiêu cùng Phạm
Chấn thu quân về Bình Than. Không bao lâu bị tan

vỡ, chạy về hành tại Nghệ An.
Tháng giêng (âl)
Trương Phụ cùng bọn thổ quan Mạc Thúy đem quân
đánh vào Diễn Châu; Đặng Tất cùng Giản Định đế
lui vào nam Hóa Châu, sau lại trở ra Nghệ An.
Nhà Minh xuống chiếu khoan giảm, ân xá cho những
người không chịu phục tùng chúng.
Tháng 6 (âl)


Đặng Tất bắt được tên phản thần là Phạm Thế Căng
và cháu là Phạm Đống Cao giải về hành tại (Nghệ
An), xử tội chết.
Tháng 9 (âl)
Động đất, nhà cửa cây cối như nghiêng đổ cả.
Tháng 10 (âl)
Đặng Tất điều quân các lộ Thuận Hóa, Tân Bình,
Nghệ An, Diễn Châu, Thanh Hóa tiến đánh Đông Đô.
Hào kiệt các nơi hưởng ứng rất đông.
Tháng chạp (âl), ngày 14 (30-12-1408)
Đặng Tất chỉ huy nghĩa quân đại phá quân Minh ở
Bô Cô (gần thị xã Ninh Bình ngày nay) giết chết Đô
chỉ huy Lữ Nghị và Thượng thư Lưu Tuấn (của nhà
Minh). Hơn 10 vạn quân Minh tan vỡ, đại tướng giặc
là Mộc Thạnh một mình chạy thoát lên thành Cổ
Lộng (nay thuộc huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định).
1409 (KỶ SỬU), Hưng Khánh năm thứ ba. Từ 1409 Prelates meet at Pisa to name a pope to replace the

two claiming to be pope. The two existing popes refuse to step

tháng 3 (âl) về sau thuộc về Trần Quý Khoáng – aside.
năm Trùng Quang thứ nhất.
Tháng 2 (âl)

[15]

1409
Hội đồng Pisa được triệu tập để chấm dứt cuộc Đại ly
giáo, đã chọn ra Giáo hoàng theo ý mình và tuyên bố phế
truất các Giáo hoàng của Rôma và của Avignon. Giáo
hoàng Rôma và Giáo hoàng Avignon không chịu từ chức,
vì thế khi đó cùng một lúc có ba giáo hoàng.
[16]

Giản Định Đế, nghe lời gian thần là Nguyễn Quỹ và
Nguyễn Mộng Trang gièm pha, giết chết hai tướng
giỏi là Đặng Tất và Nguyễn Cảnh Chân. Con Đặng


Tất là Đặng Dung, con Nguyễn Cảnh Chân là
Nguyễn Cảnh Dị bỏ Giản Định Đế, tìm lập Trần Quý
Khoáng là cháu Trần Nghệ Tông, tôn lên làm vua.
Tháng 3 (âl), ngày 17 (2-4-1409)
Trần Quý Khoáng lên ngôi vua ở Chi La (Hà Tĩnh),
lấy niên hiệu là Trùng Quang, xếp đặt quan chức. Lúc
này, Giản Định Đế giữ thành Ngự Thiên chống nhau
với quân Minh, bị bọn Nguyễn Súy đánh úp bắt được.
Ngày 20 (5-4-1409), Nguyễn Súy đưa Giản Định Đế
đến, Trùng Quang Đế bèn tôn làm Thượng hoàng.
Tháng 7 (âl)

Giản Định Đế và Trùng Quang Đế tiến đánh quân
Minh ở Hạ Hồng, Bình Than, hào kiệt các lộ hưởng
ứng rất đông.
Giản Định Đế và Trùng Quang Đế có ý ngờ vực
nhau. Giản Định Đế bỏ thuyền lên bờ, lui về Thiên
Quan (một phần đất của huyện Lạc Sơn, tỉnh Hòa
Bình và huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam ngày nay) bị
Trương Phụ bắt được ở Mỹ Lương (thuộc huyện
Chương Mỹ, Hà Tây và Lương Sơn, Hòa Bình ngày
nay).
Tháng 8 (âl)
Trùng Quang Đế cầm cự với Trương Phụ ở Bình
Than. Bình chương Đặng Dung giữ cửa Hàm Tử bị
Trương Phụ dùng thuỷ quân đánh bại. Trùng Quang
Đế lượng sức mình không cự nổi, đưa quân trở vào
Nghệ An.
Quân Minh đi đến đâu giết chóc rất nhiều, có nơi
thây chết thành núi, có chỗ chúng moi ruột cuốn vào
gốc cây hoặc rán thịt lấy mỡ hoặc nướng đốt làm


trò... Những dân còn sót lại bị bắt hết làm nô tỳ và bị
đem bán khắp bốn phương. Thượng thư Hoàng Phúc
đặt quan chức, chia ra trị các phủ, huyện từ Thanh
Hóa trở ra Bắc.
1410 (CANH DẦN), Trùng Quang năm thứ hai

1410 A Germanic force, the Teutonic Knights, are trying to
gain control of Poland. The knights are allied with the kings of
Bohemia and Hungary. Their army has volunteer "crusaders"

and numbers around 27,000. An army of 39,000 fighting for
the Polish king, Wladyslaw Jagiello, includes Lithuanians,
Ruthenians and Tatars in addition to Poles, and they defeat
the Germans. The Teutonic Knights decline in power and
Eastern Europe does not become a German colony.

[15]
Tháng giêng (âl)
Trương Phụ sai người Minh mở thêm đồn điền ở nơi
gần thành và thu thóc lúa ở Thái Nguyên, Tuyên
Quang, Tam Giang để dự trữ lương quân.
Tháng 5 (âl)
Trùng Quang Đế cùng Nguyễn Cảnh Dị tiến quân
đến Bến La, Hạ Hồng (nay thuộc tỉnh Hải Dương)
đánh phá quân của Đô đốc Giang Hạo, thừa thắng
đuổi theo, tiến quân đến Bình Than, đốt phá gần hết
thuyền trại của quân Minh.
Hào kiệt các nơi đua nhau nổi lên khởi binh đánh
giặc Minh. Ở Thanh Hóa có Đồng Mặc; ở Thanh Oai
(nay thuộc tỉnh Hà Tây) có Lê Nhị; ở Thanh Đàm
(nay thuộc Thanh Trì, Hà Nội) có Lê Khang; ở
Trường Yên (nay thuộc tỉnh Ninh Bình) có Đỗ Cối,
Nguyễn Hiên v.v...
Hoàng Phúc (nhà Minh) xin cấp ruộng cho các thổ
quan, tuỳ theo phẩm trật để họ cho người cày cấy thu
tô thay cho bổng lộc, còn lưu quan thì cấp lính để cấy
ruộng thu thóc, chi cấp lương ăn.


1411 (TÂN MÃO), Trùng Quang năm thứ ba

Tháng giêng (âl)
Trương Phụ cấp bằng cho thổ quan các phủ, châu cai
quản quân lính, những người thuộc thiên trưởng,
bách trưởng lấy làm chỉ huy thiên hộ vì những người
này đã có công giúp quân Minh.
Tháng 2 (âl)
Nhà Minh xuống chiếu ân xá, dụ dỗ vỗ về dân chúng.
Tháng 7 (âl)
Nước sông Đáy lên to, vỡ đê quai, trôi cả nhà cửa
của dân. Bình chương Đặng Dung điều động quân
lính đắp đê cứu dân.
Tháng 9 (âl)
Trùng Quang Đế cùng Nguyễn Súy tiến đánh quân
Minh bắt được tên ngụy quan là Nguyễn Chính.
Trùng Quang Đế sai Hành khiển là Hồ Ngạn Thần
làm sứ giả cầu phong. Sang nước Minh, Ngạn Thần
tiết lộ việc nước và nhận lệnh của giặc. Vua sai bắt
Ngạn Thần giam vào ngục rồi giết.
Người Minh bắt giải Giáo thụ Lê Cảnh Tuân về Kim
Lăng giam trong ngục 5 năm, cùng con là Thái Điên
đều ốm chết.
1412 (NHÂM THÌN), Trùng Quang năm thứ tư
Tháng giêng (âl)
Nguyễn Nhuế - Phụ đạo ở Đại Từ (Thái Nguyên)
khởi binh, hoạt động ở vùng núi Tam Đảo, bị Trương
Phụ nhà Minh bắt.
Dưới ách cai trị của nhà Minh, trăm họ phải làm sai


dịch và nộp lương theo sự sai bắt của bọn quan thú

nhiệm. Thổ quân thì đóng thuyền và lập đồn điền để
giúp việc cho tổng binh. Từ Diễn Châu trở vào nam,
dân không được cày cấy.
Tháng 6 (âl)
Quân ta giao chiến lớn với Trương Phụ và Mộc
Thạnh ở Mô Độ. Đặng Dung liều chết cự chiến với
Trương Phụ nhưng không có cứu viện, phải vượt biển
trốn đi.
Tháng 7 (âl)
Nhà Minh sai Hàn Quan sang trấn giữ.
Trương Phụ bắt các xứ Tam Giang, Tuyên Hóa đóng
thuyền để cấp cho quân. Trương Phụ đưa quân vào
cướp hành tại Nghệ An; Diễn Châu và Thanh Hóa
đều bị hãm.
1413 (QUÝ TỴ), Trùng Quan năm thứ năm

1413 In England, followers of John Wyclif, dead since 1384,
hold that the Bible is the only rule of faith. They appeal to the
Catholic clergy to return to the simple life of the early Church.
They oppose war, the doctrine of transubstantiation,
confession, and images in worship. They march on London,
and Henry V, fearing social disorder, suppresses the
movement.

[15]
Nhà Minh mang sắc dụ các quan lại, kỳ lão các châu,
phủ, huyện thuộc Bố Chính ty dụ dỗ dân ta tuân theo
giáo hóa Trung Hoa.
Nông Văn Lịch ở Lạng Sơn cùng dân chúng trong
vùng nổi lên chiếm giữ đất Lạng Sơn, chặn đánh

quân giặc, giết chết tên ngụy quan Mạc Thúy.
Nguyễn Liễu quê ở Lý Nhân (nay thuộc tỉnh Hà
Nam) chiêu tập nhân dân các huyện Lục Ma (nay là
Lục Ngạn, Bắc Giang), Vũ Lễ nổi lên đánh phá quân


Minh.
Tháng giêng (âl)
Trùng Quang Đế cùng Nguyễn Súy, Nguyễn Cảnh Dị
đem quân vuợt biển đến Vân Đồn, Hải Đông (nay
thuộc Quảng Ninh) tiến đánh quân Minh, đến tháng
lại 3 trở về Nghệ An.
Hoàng Phúc nhà Minh chọn lựa thợ giỏi và vợ con họ
đưa về Yên Kinh để đóng thuyền.
Tháng 4 (âl)
Quân Minh tiến đánh Nghệ An, Trùng Quang Đế lui
quân vào Hóa Châu, sai Đài quan là Nguyễn Biểu
làm sứ cầu phong. Nguyễn Biểu bị Trương Phụ giết
chết.
Tháng 6 (âl)
Trương Phụ đem quân đánh vào Hóa Châu, quân của
Trùng Quang Đế không chống cự nổi.
Tháng 9 (âl)
Nguyễn Súy và Đặng Dung đánh nhau với Trương
Phụ ở kênh Sái Già (Thái Già), Trương Phụ suýt bị
Đặng Dung bắt sống.
Tháng 11 (âl)


Nguyễn Cảnh Dị, Đặng Dung và Nguyễn Súy bị giặc

Minh bắt. Trùng Quang Đế chạy sang Lão Qua (nước
Lào ngày nay) cũng bị Trương Phụ cho quân lùng bắt
(1)

được .
1

1414 (GIÁP NGỌ)
Đầu năm 1414
Cuộc kháng chiến của nhà Hậu Trần thất bại nhưng
các cuộc khởi nghĩa ở một số địa phương như khởi
nghĩa của Nông Văn Lịch ở Lạng Sơn, phong trào
“nghĩa quân áo đỏ” ở miền Tây Bắc vẫn tồn tại và
tiếp tục gây cho địch những tổn thất lớn.
Trong khoảng thời gian từ năm 1414 – 1417, một
nông dân nghèo ở Đông Sơn (Thanh Hóa) đã lấy núi
Hoàng Nghiêu làm căn cứ, tổ chức và lãnh đạo nhân
dân khởi nghĩa chống giặc Minh. Đến năm Canh Tý
(1420), Nguyễn Chích đem toàn bộ nghĩa quân gia
nhập cuộc khởi nghĩa Lam Sơn do Lê Lợi lãnh đạo.
Tháng giêng (âl)
Nhà Minh chia đặt quan cai trị, khám xét nhân khẩu,
làm sổ hộ ở Tân Bình.
Tháng 4 (âl)
Trùng Quang Đế, Nguyễn Súy và Đặng Dung bị giặc
giải về Đông Quan. Giữa đường, Trùng Quang Đế

1(1)

Cương mục chép vào tháng chạp năm Quý Tỵ (tức đầu năm 1414).

nhảy xuống sông tự tử; Nguyễn Súy thì dùng bàn cờ
đánh tên Giám thủ rồi nhảy xuống nước chết.
Tháng 7 (âl)
Trương Phụ nhà Minh ra lệnh cho các phủ, châu,
huyện bắt những dân nghèo xiêu tán giải nộp.
Tháng 9 (âl)
Hoàng Phúc truyền bảng cho các phủ, châu, huyện
dựng Văn Miếu và các đàn thờ thần xã tắc, thần gió,
thần mây, thần núi, thần sông và những thần không ai
thờ cúng để tế lễ thường xuyên.
Nhà Minh cấm con trai, con gái không được cắt tóc;
cấm đàn bà con gái không được mặc áo ngắn quần
dài, bắt dân ta theo phong tục Trung Quốc.
Tháng 10 (âl)
Nhà Minh mở học hiệu, tìm kiếm những người nho
học, thầy tướng số, nhà sư, đạo sĩ.
Nhà Minh bắt dân ta phải khai tăng số ruộng. Mỗi hộ
1 mẫu thì bắt khai thành 3 mẫu, thu mỗi mẫu 5 thăng
thóc. Đất bãi mỗi hộ 1 mẫu thu 1 lạng tơ; mỗi một
cân tơ dệt 1 tấm lụa.
1415 (ẤT MÙI)

1415 John Hus, a Czech and former dean of philosophy at
the University of Prague, travels to the Council of Constance
to propose his reforms for the Church. Upon his arrival he is
tried for heresy and burned at the stake.

1415 Prince Henry of Portugal, with a fleet of 200 ships and

20,000 men, captures the port of Ceuta from the Moors.

[15]
Tháng 8 (âl)

1415, tháng Mười, ngày 15 Trận Agincourt.
Người Anh, dưới sự chỉ huy của vua Henry V, đánh bại
người Pháp, mở đầu cho cuộc tái chinh phục vùng
Normandy.
[16]

Nhà Minh khám thu các mỏ vàng, bạc; mộ phu đãi
nhặt vàng bạc và bắt voi trắng, mò trân châu. Chúng
độc quyền chiếm giữ các trường muối, thu toàn bộ
sản phẩm; đặt Ty Thuế khoá và Sở Hà bạc ở các
châu, phủ, huyện để vét thuế. Thuế khoá nặng nề làm
dân chúng điều đứng.
Tháng 9 (âl)
Nhà Minh áp giải những người nho học, thầy tướng
số, nhà sư, đạo sĩ của nước ta đưa về Yên Kinh trao
cho quan chức, rồi đưa về các nha môn làm việc.
Nhà Minh mở đường thuỷ Vĩnh An, Vạn Ninh, đặt
trạm đón chuyển đường thuỷ đến thẳng Khâm Châu.
Lại đặt trạm chạy ngựa đến thẳng Hoành Châu.
1416 (BÍNH THÂN)

1416 Dutch fishermen are using drift nets.

[15]
Tháng giêng (âl)


Nhà Minh bắt đầu đưa những thượng quan văn võ và
kỳ lão sang Yên Kinh, đổi trát văn của tổng binh
dùng giấy vàng của bộ để thực thụ quan chức (của
nhà Minh).
Tháng 2 (âl)
Tại Lũng Nhai (Thanh Hóa), Lê Lợi cùng 18 người
thân tín tổ chức Hội thề, kết nghĩa anh em cùng nhau
đánh giặc cứu nước. Đây là Hội thề Lũng Nhai lịch
sử, mở đầu cho cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.
Nhà Minh ra lệnh xét duyệt danh số thổ quân, lấy
một phần ba số hộ khẩu chia về các vệ, sở. Mỗi hộ
địch mức là 3 đinh; từ Thanh Hóa vào nam, nhân
đinh thưa thớt, định mức là 2 đinh. Chỗ nào không
phải là vệ, sở mà là nơi quan yếu cũng lập đồn lũy,
lấy dân đinh canh giữ.
Tháng 9 (âl)
Quân lính ở huyện Tân An nổi dậy nhưng bị dẹp
ngay. Nhà Minh chiêu dụ quan lại cựu triều giả cách
bổ đi các nha môn quân, dân làm việc rồi chuyển đưa
về Yên Kinh giữ lại. Nhiều người hăng hái ra nhận
nhưng chỉ ở được vài năm, vất vả khổ sở quá họ lại
trốn về.
1417 (ĐINH DẬU)
Nhà Minh định lệ hằng năm bắt dân ta phải cống các

nho học, sinh viên sung vào Quốc Tử giám, nhà phủ
học mỗi năm 2 người; nhà châu học 2 năm 5 người;
nhà huyện học mỗi năm 1 người. Sau lại quy định:
nhà phủ học mỗi năm 1 người; nhà châu học hai năm
3 người; nhà huyện học 2 năm 1 người.
Nhà Minh lập sổ “tu tri”, biên các hạng mục hộ khẩu,
ruộng đất lương thực trong ba năm: từ tháng 7 năm
Giáp Ngọ (1414) đến tháng 6 năm Đinh Dậu (1417).
Hoàng Phúc sai bọn nguỵ quan phải đem người nhà
sang Yên Kinh phục dịch xây dựng cung điện nhưng
vua Minh cho miễn.
1418 (MẬU TUẤT), Bình Định vương Lê Lợi năm
thứ nhất
Tháng giêng (âl), ngày Quý Sửu (7-2-1418)

(1)
2

Lê Lợi dựng cờ khởi nghĩa ở Lam Sơn (Thọ Xuân –
Thanh Hóa) xưng là Bình Định vương, mở đầu thời
kỳ chiến đấu chống giặc Minh ở miền thượng du
Thanh Hóa. Chỉ ít ngày sau, nghĩa quân Lam Sơn
phục kích đánh thắng quân Minh ở Lạc Thủy.
Tháng 2 (âl)
Nghĩa quân lui về đắp thành đất ở Lam Sơn chống
giặc. Lúc này lực lượng nghĩa quân còn yếu buộc
phải lui về núi Chí Linh xây dựng căn cứ. Giặc Minh
tập trung quân vây chặt núi Chí Linh trong nhiều

2(1)

Toàn thư chép ngày Canh Thân. Ở đây, chúng tôi căn cứ vào sách Khởi nghĩa Lam Sơn của

Phan Huy Lê – Phan Đại Doãn.


ngày. Một tướng của nghĩa quân là Lê Lai anh dũng
xông ra phá vây, đã hy sinh.
Tháng 3 (âl)
Lê Lợi đem quân đánh ra Mường Yên, tuyển thêm
được 100 nghĩa binh.
Tháng 4 (âl)
Nhà Minh sai nội quan Lý Lượng sang vét thu hồ tiêu
do dân ta trồng và đốc thúc dân các phủ, châu, huyện
trồng hồ tiêu làm cho mỗi cây giống giá lên tới 5
quan tiền.
Tháng 7 (âl)
Nhà Minh tịch thu sách vở của ta đưa về Trung Quốc.
Chúng mở công trường mò ngọc trai, kiếm hương
liệu, săn bắt chồn trắng, hươu trắng, voi trắng, lùng
tìm rùa 9 đuôi, chim đậu ngược, vượn bạc má... bắt
dân ta phải nộp.
Tháng 9 (âl)
Lê Lợi phục binh ở Mường Một, dùng thuốc độc bắn
chết và bị thương quá nửa số quân của tổng binh Lý
Bân đi lùng sục.
1419 (KỶ HỢI), Bình Định vương năm thứ hai

1419 Lately the Portuguese have been building latine-rigged
ships, which can tack into the wind. They are are exploring

waters off the coast of northern Africa, and they lay claim to
the island of Madiera.

[15]
Tháng 2 (âl)


Nhà Minh sai giám sinh Đường Nghĩa mang sách
Ngũ kinh, Tứ thư, Tính lý đại toàn, Vi thiên âm chất,
Hiếu thuận sự thực sang nước ta giao cho các phủ,
châu, huyện. Lại sai tăng học truyền giảng kinh Phật
tại Tăng đạo ty.
Nhà Minh bắt các châu huyện làm sổ thuế khoá, phu
dịch; lên danh sách lý trưởng, giáp thủ từng năm. Cứ
110 hộ là 1 lý; mỗi năm cử 1 lý trưởng, 10 giáp thủ
để nhận việc lao dịch, hết lượt lại cử từ đầu. Người lý
trưởng, giáp thủ bị roi vọt đánh đập khổ sở khôn xiết.
Tháng 4 (âl)
Nghĩa quân Lam Sơn đánh đồn Nga Lạc, bắt được
tên ngụy quan là Nguyễn Sao.
Tháng 5 (âl)
Lê Lợi cho quân phục kích ở Mường Chánh, cả phá
quân giặc.
Tháng 7 (âl)
Viên thổ quan, Tri phủ Nghệ An là Phan Liêu bắt giết
quan lại nhà Minh, đem quân vây thành Nghệ An.
Việc chiếm thành không xong, Phan Liêu trốn sang
Ai Lao.
Tháng 11 (âl)
Nghĩa quân của Trịnh Công Chứng và Lê Hanh ở Hạ

Hồng (nay thuộc Hải Dương), của Phạm Thiện ở Tân
Minh (nay thuộc Hải Phòng), của Nguyễn Đặc ở


Khoái Châu (nay thuộc Hưng Yên), của Nguyễn Đa
Cấu và Trần Nhuế ở Hoàng Giang tiến đánh thành
Đông Quan nhưng không chiếm được; sau bị Lý Bân
đánh bại.
1420 (CANH TÝ), Bình Định vương năm thứ ba

1420 The Portuguese are fighting inhabitants of the Canary
Islands, south of Madiera.

[15
Tháng 4 (âl)
Lộ Văn Luật dấy binh ở Thạch Thất (nay thuộc Hà
Tây). Lý Bân tiến đánh. Lộ Văn Luật chạy sang Ai
Lao, dân chúng trốn vào hang núi Phật Tích và An
Sầm. Quân Minh dỡ nhà đốt động. Người trong động
bị khói lửa hun đều chết, người ra hàng đều bị giết,
vợ con họ bị bắt làm nô tỳ.
Tháng 6 (âl)
Trần Thái Xung ở Đạo Hội, Phạm Ngọc ở Đồ Sơn
(nay thuộc Hải Phòng) tụ quân nổi dậy nhưng bị Lý
Bân dẹp tan.
Lê Ngã người làng Chàng Kênh, huyện Thuỷ Đường
(nay là huyện Thuỷ Nguyên, Hải Phòng) mạo nhận là
cháu 4 đời Trần Duệ Tông, tự xưng là Thiên thượng
Hoàng đế, đặt niên hiệu là Vĩnh Thiên tập hợp lực
lượng nổi lên đốt thành Xương Giang, cướp trại Bình

Than, sau bị Lý Bân dẹp tan.
Tháng 10 (âl)
Nghĩa quân Lam Sơn phục kích đánh thắng quân


Minh ở bến Bổng.
Tháng 11 (âl)
Lê Lợi đóng quân ở Ba Lẫm, Lỗi Giang (Thanh
Hóa), tổ chức đánh úp và phá được quân Minh ở trại
Quan Du. Thế lực nghĩa quân ngày càng mạnh, nhân
dân các xứ sôi nổi hưởng ứng, cùng nhau tiến đánh
và uy hiếp các đồn giặc.
Nhà Minh giảm án tử hình cho quân dân ta mắc tội,
bắt nộp thóc để chuộc tội tùy theo mức án, thóc ấy
dùng để dự trữ quân lương.
1421 (TÂN SỬU), Bình Định vương năm thứ tư

1421 In Austria, Jews are imprisoned and expelled.
[15]

1421 In Florence, the first patent is granted - for a barge with
hoists, used for hauling marble.

[15]
Tháng 4 (âl)
Nhà Minh chọn những người thiến hoạn, sung vào
nội phủ.
Tháng 6 (âl)
Lộ Tam Giang lụt to.
Tháng 9 (âl)

Nước sông Đáy dâng tràn.
Nhà Minh có chiếu lệnh lùng bắt Lê Ngã. Lý Bân bèn
bắt Phạm Luận là sinh viên huyện Giáp Sơn, buộc
mạo nhận là Lê Ngã (tức Dương Cung) giải về Yên