Đánh giá mức độ bền vững của tài khóa tại việt nam

M CL C
M

U ................................................................................................................ 1

T NG QUAN NGHIÊN C U ............................................................................... 3
CH

NGă1:ăC ăS LÝ LU N V TÍNH B N V NG C A TÀI KHÓA. .... 15

1.1 Khái ni m,ăđ căđi m,ăỦăngh aăc a b n v ng tài khóa................................. 15
1.1.1 Khái ni m b n v ng tài khóa. .............................................................. 15
1.1.2 T m quan tr ng c a b n v ng tài khóa. .............................................. 17
1.2ăăCácătiêuăchíăđánhăgiáătínhăb n v ng c a tài khóa. ..................................... 20
1.3ăPh

ngăphápăphơnătíchăb n v ng tài khóa. ................................................ 24

1.3.1 Cách ti p c n........................................................................................ 24
1.3.2 Cách ti p c n k toán. .......................................................................... 25
1.4 H th ng các ch tiêuăxácăđ nh m căđ an toàn n n
CH

c ngoài: ................ 31

NGă 2:ă ÁNHă GIÁă TH C TR NG TÍNH B N V NG C A TÀI

KHÓA T I VI T NAM. ...................................................................................... 36
2.1 Quá trình phát tri năvƠăđ i m i chính sách tài khóa c a Vi t Nam. .......... 36
2.2 B n v ng tài khóa nhìn t th c tr ngăquyămôăvƠăc ăc u thu NSNN.......... 39
2.2.1 Quy mô thu NSNN: ............................................................................. 39

2.2.2ăC ăc u thu NSNN: ............................................................................... 43
2.3 B n v ng tài khóa nhìn t th c tr ngăquyămôăvƠăc ăc u chi ngân sách nhà
n

c. ................................................................................................................. 50
2.3.1 Quy mô chi tiêu NSNN........................................................................ 50
2.3.2ăC ăc u chi tiêu NSNN. ........................................................................ 53

2.4 Áp d ng cách ti p c n k toán và các ch tiêu v n n

căngoƠiăđ đánhă

giá tính b n v ng c a tài khóa t i Vi t Nam. ................................................... 56
2.4.1 Th c tr ng thâm h t NSNN c a Vi t Nam. ........................................ 56
2.4.2 Áp d ng cách ti p c n k toánăđ xácăđ nhăng
ngân sách

ng gi i h n thâm h t

Vi t Nam. .................................................................................. 61


2.4.3 S d ng các ch tiêu qu c t c aăIMFăvƠăWBăđ đánhăgiáăm căđ an
toàn n n
K t lu năch
CH

c ngoài c a Vi t Nam. ............................................................... 71

ngă2:................................................................................................ 78

NGă 3:ă CÁCă GI Iă PHÁPă T NGă C

TÀI KHÓA

NG TÍNH B N V NG C A

VI T NAM. .................................................................................. 80

3.1 Tình hình phát tri n kinh t - xã h iă đ nă n mă 2020 cùng b i c nh h i
nh p kinh t qu c t sâu r ng và nh ng nhăh

ngăđ n tính b n v ng c a tài

khóa. .................................................................................................................. 80
3.2 Các gi iăphápăh

ng t iăđ m b o tính b n v ng c aătƠiăkhóaăgiaiăđo n

2015 -2020. ....................................................................................................... 83
3.2.1 Xem xét vi c gi m d n thâm h t NSNN là m c tiêu u tiên trong
đi u hành chính sách tài khóa th i gian t i. ........................................... 83
3.2.2ăT ngăc

ng các bi n pháp ch ng th tăthuăngơnăsáchănhƠăn

c. ......... 84

3.2.3 C iăcáchăc ăch qu n lý các kho n thu t phí và l phí. ..................... 85
3.2.4ăT ngăt tr ng thu tr c thu, gi m t tr ng thu gián thu. ................... 86

3.2.5 Th c hi n xã h i hóa các ho tăđ ng kinh t xã h i. ............................ 86
3.2.6ăT ngăc
n

ngăcôngătácăđánhăgiá,ăgiámăsátăhi u qu chi ngân sách nhà

c. ............................................................................................................. 88

3.2.7 Nghiên c u đi u ch nh cách tính thâm h t ngân sách, đ m b o
th ng nh t và nh t quán v i thông l qu c t . .............................................. 90
3.2.8ăT ngăt tr ng các kho năvayă uăđƣiăv i lãi su t th p và xây d ngăc ă
c u th i gian tr n h p lý. ........................................................................... 91
3.2.9ăGiaăt ngăh s tín nhi m qu c gia. ...................................................... 92
3.2.10 T p trung các kho năvayădoătrungă

ngăđ m nh n. .......................... 92

3.2.11 Xây d ngăc ăch đánhăgiáăhi u qu các kho n chi t ngu n vay n
c a NSNN. .................................................................................................... 93
3.2.12 Phát tri n h th ng thông tin qu n lý tài chính công. ........................ 94
3.2.13ăT ngăc

ng qu n lý, giám sát tài s n công. ...................................... 95

Thang Long University Libraty


K T LU N ........................................................................................................... 96
DANH M C TÀI LI U THAM KH O. ............................................................ 97
PH L C............................................................................................................ 101

L IăCAMă OAN
TôiăcamăđoanăđơyălƠăcôngătrìnhănghiênăc u c a riêng tôi.
Các s li u, k t qu nêu trong lu năv nălƠătrungăth căvƠăch a t ngăđ
ai công b trong b t k công trình nào khác.

c

Tác gi
V ă

C HI U

Thang Long University Libraty


DANH M C T

VI T T T

ADB

Ngân hàng phát tri n Châu Á

BVTK

B n v ng tài khóa

CNH

Công nghi p hóa

CSTK

Chính sách tài khóa

DNNN

Doanh nghi pănhƠăn

GDP

T ng thu nh p qu c n i

H Hăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăă

Hi năđ i hóa

MoF

B Tài Chính

NSNN

Ngân sách nhà n

NS

Ngân sách

IMF

Qu ti n t qu c t

WB

Ngân hàng th gi i

WTO

T ch căth

c

c

ngăm i qu c t


DANH M C B NG BI U
B ng 2. 1: Quy mô thu NSNN trên GDP c a m t s n
ChơuăÁăTháiăBìnhăD

că ôngă Namă Áă vƠă

ngăgiaiăđo n 2008 -2013 (%). ......................................... 41

B ngă2.ă2:ăC ăc u ngu n thu NSNN và t tr ng các ngu n thu trên GDP (%). .. 49
B ngă2.ă3:ăQuyămô,ăc ăc u và t căđ t ngăchiăNSNNăgiaiăđo n 2000 - 2013. .... 50

B ng 2. 4: So sánh s li u chi quy t toán và d toánăNSNNăhƠngăn mă(20052012). .................................................................................................................... 55
B ng 2. 5: Thâm h t ngân sách Vi tăNamăgiaiăđo n 2000 -2013 (% GDP). ....... 57
B ng 2. 6: N công c a Vi tăNamăquaăcácăn mă(%ăGDP)................................... 71
B ng 2. 7: N n

c ngoài c a Vi tăNamăquaăcácăn mă(%ăGDP) ........................ 71

B ng 2. 8: M t s ch tiêu v n n

c ngoài (%) ................................................. 77

Thang Long University Libraty


DANH M CăS ă

, HÌNH V

Hình 2. 1: Quy mô thu NSNN và GDP c a Vi tăNamăgiaiăđo n 2000 -2013.( t
đ ng) ..................................................................................................................... 39
Hình 2. 2: T l thu NSNN c a Vi tăNamătrênăGDPăgiaiăđo n 2000 -2013 (%). 40
Hình 2. 3: T căđ t ngăGDP,ăThuăvƠăChiăNSNNăc a Vi t Nam giaiăđo n 2000 2013 (%)................................................................................................................ 51
Hình 2. 4: Quy mô GDP, Thu và Chi NSNN c a Vi tăNamă giaiăđo n 2000 2013 (t đ ng) ....................................................................................................... 51
Hình 2. 5: Thâm h t NS m t s n

că ôngăNamăÁăgiaiăđo n 2011 -2013 (%

GDP) ..................................................................................................................... 59
Hìnhă2.ă6:ăNg

ng gi i h n thâm h t ngân sách và s thâm h t NS th c t c a

Vi t Nam theo s li u c aăIMFăgiaiăđo n 2002-2019 (t đ ng). ......................... 62
Hình 2. 7: T su t s thâm h t NS th c t trênăng

ng gi i h n thâm h t NS

cho phép c a Vi t Nam theo s li u c aăIMFăgiaiăđo n 2002-2019 (%). ............ 62
Hìnhă2.ă8:ăNg

ng gi i h n ngân sách và s thâm h t NS th c t c a Vi t Nam

theo s li u c aăMoFăgiaiăđo n 2002-2014 (t đ ng). ......................................... 63
Hình 2. 9: T su t s thâm h t NS th c t trênăng

ng gi i h n thâm h t NS

cho phép c a Vi t Nam theo s li uăMoFăgiaiăđo n 2002-2014 (%). .................. 64
Hình 2. 10: Lãi su t th c t (r) và t căđ t ngătr

ng kinh t (g) c a Vi t Nam

giaiăđo n t 2000 -2013 (%). ................................................................................ 65
Hìnhă2.ă11:ăNg

ng thâm h tăngơnăsáchăc ăb n (Bt) c a Vi tăNamăgiaiăđo n

2014- 2019 tính toán theo các k ch b năthayăđ i c a lãi su t (t đ ng). .............. 67

M

U

1. Lý do ch năđ tài.
Hi n nay, Vi tăNamăđangăph iăđ i m t v i nh ng thách th c to l n trong
vi c tìm ki m các ngu n l c tài chính cho phát tri n kinh t đ ng th i ph i làm
saoăđ m b o s t ngătr

ng là b n v ng và năđ nh. Nh ng s li u th ng kê c

c a Vi t Nam và qu c t g nă đơyă đ u cho th y Vi tă Namă th
thâm h t ngân sách và n công c a Vi tăNamăc ngăđangăcóăxuăh

ng xuyên có
ngăt ngălênă

trong khi hi u qu đ uă t ă côngă c a Vi t Nam l iă đangă cóă xuă h
xu ng.ăTr

ng gi m

c nh ng di n bi năđó,ăm t yêu c uăđ t ra v i công tác qu n lý tài

chính công, qu n lý ngân sách

Vi t Nam hi n nay là ph iăđ m b o tính b n

v ng c a tài khóa trong trung và dài h n.
Th c t t lâu nay v nă đ b n v ngă tƠiă khóaă luônă lƠă tơmă đi m c a s

quan tâm trong h u h t các chính sách công nói chung và chính sách tài chính
công nói riêng. Tuy nhiên, hi nănayătrongăđi u hành th c t , v năđ b n v ng
tài khóa m i ch đ

căđ c păđ nănh ăm t v năđ quan tr ngăvƠăth

x lý theo kinh nghi m ch ch aă đ

ngăđ

c

c xemă xétă nh ă m t v nă đ lý lu nă c nă

b n, hi n còn thi u nh ng tiêu chí và ch tiêuăđánhăgiáă m că đ b n v ng tài
khóaăđ

c xây d ngătrênăc ăs lý thuy t và th c ti n có s c thuy t ph c, kh

thi.
Trên bình di n lý thuy t, hi n nay

Vi tăNamăc ngăch aăcóănhi u các

công trình nghiên c u,ăcácăđ tài nghiên c u tr c ti p v v năđ b n v ng tài
khóa. Nhi u nghiên c uăvƠă cácăbƠiăbáoăđƣă đ c păđ n m t s khía c ch khác
nhau c a b n v ngătƠiăkhóaănh ăv năđ n công, thâm h t ngân sách hay s

n

đ nh c a ngu n thu ngơnăsách...ănh ngănhìnăchungăcácănghiênăc u còn d ng
m căđ đ nh tính, còn thi uăcácăph

ngăphápăvƠătiêuăchíăđánhăgiáăm căđ b n

v ng c a tài khóa, vì v y các gi iăphápăđ aăraăc ngăch aăth c s thuy t ph c
và g i m nhi u v năđ c n nghiên c u ti p. Trongăkhiăđó,ătrênăbìnhădi n qu c

1

Thang Long University Libraty


t , hi n nay có r t nhi u các công trình nghiên c uăđánhăgiáăm căđ b n v ng
tài khóa áp d ng cho các qu c gia và vùng lãnh th khácănhau.ăDoăđi u ki n
kinh t - xã h i c aăcácăn
cácăn

khóa

c khác nhau nên nh ng nghiên c u v b n v ng tài

c trên th gi i r tăphongăphú,ăđaăd ng và có nhi uăph

ti p c năkhácănhau,ătrongăđóăcóănhi uăph

ngăphápă

ngăpháp,ăcáchăti p c năcóăỦăngh aăc

v lý lu n và th c ti n.
Tr

c th c ti năđó,ănghiênăc uănƠyăđ

d ng m t s ph
khóaă đƣă đ

c th c hi n nh m m căđíchăv n

ngăpháp,ătiêuăchíăđánhăgiáăvƠăđoăl

c áp d ngă choă cácă n

ng m căđ b n v ng tài

c trên th gi iă đ đánhă giáă rõ,ă đúngă th c

tr ng b n v ng tài khóa t i Vi tăNam.ăTrênăc ăs đó,ănghiênăc u s đ aăraăm t
s khuy n ngh v các gi iăphápăđ m b o b n v ng tài khóa

Vi t Nam.

2. M c tiêu nghiên c u.
Nghiên c uănƠyăđ

c xây d ng nh m m căđíchăđánhăgiáărõ,ăđúngăth c

tr ng b n v ng tài khóa t i Vi tăNam.ăTrênăc ăs đó,ănghiênăc u s đ aăraăm t
s khuy n ngh v các gi iăphápăđ m b o b n v ng tài khóa

3.ă

iăt

-

it

Vi t Nam.

ng và ph p vi nghiên c u.
ng nghiên c u: Tính b n v ng c a tài khóa t i Vi t Nam th

hi năquaăquyămô,ăc ăc u thu - chi ngân sách, thâm h t ngân sách và n công.
- Ph m vi nghiên c u: V không gian, nghiên c u các v năđ liên quan
đ n b n v ng tài khóa
đ

trongăn

c. V th i gian, th iăgianăđánhăgiáăth c tr ng

c gi i h nă trongă giaiă đo n nh ngă n mă đ u c a th k 21ă đ n nay (2000-

2014).
4.ăPh

ngăphápănghiênăc u.

th c hi n nghiên c uăđ tài này, nghiên c u s ti p c n và gi i quy t

các v năđ khoa h căliênăquanăđ n b n v ngătƠiăkhóaătheoăh

ng sau:

1. Xem xét, tìm hi u th c tr ngăquyămôăvƠăc ăc u thu - chi ngân sách c a
Vi tăNam.ăTrênăc ăs đóănh m làm rõ nh ngăđ căđi măvƠăxuăh
h t ngân sách t i Vi t Nam trong nh ngăn măg năđơy.
2

ng c a thâm


2.ă Sauă khiă đƣă lƠmă rõă đ că đi mă vƠă xuă h

ng c a thâm h t NS t i Vi t

Nam. Nghiên c u s s d ng các công c thích h p t cách ti p c n k toán đ
có th tr l i m tă cáchă đ nhăl

ng hóa các v nă đ v b n v ng tài khóa liên

quanăđ n thâm h tăngơnăsáchăvƠăng

ng gi i h n thâm h t ngân sách.

3. K t h p v i vi c s d ng cách ti p c n k toán, nghiên c uăc ngăs
d ng các ch s thông l qu c t v n công do các t ch c qu c t nh ăIMFăvƠă
WBăđ aăraăđ đánhăgiáăv quy mô n n

c ngoài c a Vi t Nam hi n nay, t đóă

ch ra nh ng r i ro có th cóăđ i v iăanătoƠnătƠiăkhóaătrongăt

ngălai.

T NG QUAN NGHIÊN C U
A. T ng quan nghiên c u

n

c ngoài:

C m t "tính b n v ng c a tài khóa" (fiscal sustainbility) g năđơyăđ

c

nóiă đ n r t nhi u. Sau cu c kh ng ho ng n nh ngă n mă 80ă c a th k XX,
cùng v i cu c kh ng ho ng d u m n mă1973,ăkhiăgiáăd u m b đ y lên cao
đƣăt o ra s c ép l m phát lên n n kinh t toàn c u,ăđ c bi tălƠăđ i v iăcácăn
đangăphátătri n. L măphátălƠmăđ ng n i t m t giá, các kho n n n

c

c ngoài b

khu chăđ i cùng t că đ l m phát phi mã (t 10%ăđ n 999%). Ngân sách các
n

căđangăphátătri n v năđƣăthơmăh t càng thâm h t nhi uăh n,ăn n n càng

ch ng ch tăđiăđ nănguyăc ăv n . T đó,ătrongăm t s nghiên c u c a các nhà
kinh t xu t hi n c m t "fiscal sustainbility".ă

c bi t,ătrongăvƠiăn mătr l i

đơyă v nă đ kh ng ho ng n công c a Hy L p và m t s các qu c gia khác
trong C ngăđ ngăchungăchơuăÂuă(EU)ăđƣăbu c các nhà kinh t , các nhà qu n lý
trongăl nhăv c tài chính công càng ph i quan tâm nhi uăh năt i tính năđ nh và
b n v ng trong ho tăđ ng thu, chi ngân sách và ho tăđ ng vay n c a các qu c
gia.
Câu h iăđ t ra v i các nhà nghiên c u là m t qu c gia vay n đ n m c
nào là h p lý? duy trì m t m c thâm h tăngơnăsáchănh ăth nào là v a ph i?ăđ

3

Thang Long University Libraty


duy trì s

năđ nh c a tr ngătháiăNSNN,ăkhôngălƠmăgiaăt ngătháiăquáăt ng gánh

n ng n và nhăh

ngăđ n năđ nh kinh t v ămô.ă

Theo John T. Cuddington trong tài li u có t aă đ : "Analysing the
Sustainability of Fiscal Deficits in Developing Countries" (1996) có hai
ph

ngăphápăti p c năăđ i v i vi căđánhăgiáăb n v ng tài khóa c a m t qu c

gia:ăph

ngăphápăGi i h n Giá tr hi n th i (PVC) và Cách ti p c n K toán

(Accounting Approach). C haiă ph

ngă phápă đ u xu t phát t ph

ngă trìnhă

gi i h năngơnăsáchăt nh:ăDt = (1+rt)Dt-1 + Bt trongăđóăDt và Dt-1 lƠăd ăn n măt
và t-1, rt là lãi su t và Bt là cánăcơnăngơnăsáchăc ăb n.
Ph

ng pháp Giá tr hi n th i (PVC) ki măđ nh b n v ng tài khóa b ng

cách bi năđ iăph

ngătrìnhăgi i h năngơnăsáchăt nh thành gi i h n ngân sách

đ ng cho N k ,ă theoă đó,ă giáă tr hi n th i c a n chính ph b ng t ng giá tr
chi t kh u c a các m c n trong N k v i lãi su t r.

V i gi đ nh là m c n chính ph có t căđ t ngănh h nălƣiăsu t th c,
đi u ki năđ đ m b o b n v ngătƠiăkhóaătheoăph

ngăphápăgiáătr hi n th i là

t ng giá tr n hi n th i c a chính ph ph i nh h nă ho c b ng giá tr chi t
kh u c a chu i các giá tr cánă cơnăngơnăsáchă c ă b n (primary fiscal balance)
(th ngăd ăho c thâm h t)ătrongăt

ng lai:

Hayănóiăcáchăkhác,ăth ngăd ăngơnăsáchăc ă b nătrongăt
giáătr ăhi năt i)ăph iăb oăđ măthanhătoánăđ
trongăt

cătoƠnăb ăkh iăl

ngălaiă(quyăv ă
ngăn ăphátăsinhă

ngălaiă(quyăv ăgiáătr ăhi năt i)ălƠăđi uăki nătiênăquy tăchoăs ăb năv ngă

c a tài khóa.

4


Cácănghiênăc uăth căt ăápăd ngăph

ngăphápăPVCăđƣăđ

căti năhƠnhăcóă

th ăk ăt iălƠănghiênăc uăc aăHamiltonăvƠăFlavină(1986)ăápăd ngăchoăngơnăsáchă
M ,ă Afonsoă (2000)ă choă ngơnă sáchă Chơuă Âu,ă Olekalnsă vƠă Cashină (2000)ă choă

ngơnă sáchă nă

,ă Siriwardaneă (1998)ă ă choă Sriă Lanka,ă vƠă m tă s ă nghiênă c uă

khácă v iă nh ngă đi uă ch nhă choă phùă h pă v iă cácă đi uă ki nă đ că thùă c aă m iă
n

c.ă
Khi c n tính toán và s d ng các ch tiêu "giá tr hi n th i c a t ng các

ngh a v n trong t

ng lai" và "giá tr hi n th i c a th ng d ngân sách c

b n" thì vi cătínhătoánănƠyătuyăkhôngăquáăkhóădoăđƣăcóăcácăcôngăth c c n thi t.
Tuy nhiên, vi căs uăt m ngu n s li uăđ uăvƠoălƠmăc ăs cho vi c tính toán l i
g p nhi uăkhóăkh nă(doăs ph c t păc ngănh ăs thayăđ i r tăth

ng xuyên c a

các d li uăđ u vào). Khi các s li uăđ u vào c aăcácăphépătínhăthayăđ i (ví d ,
lãi su t chi t kh uăluônăthayăđ i theo các th i k tính toán) thì k t qu tính toán
c ngăthayăđ i theo, do v yăkhôngăđ aăraăđ
c p cái nhìn c th trong th i k

c cái nhìn t ng th (mà ch cung

năđ nh lãi su t chi t kh u).

Trong Cách ti p c n k toán (Accounting Approach),ăs ăb năv ngăc aătƠiă

khóaăcóăđ

căkhiăt ăsu tăn ătrênăGDPăđ

căgi ăv ngăquaăcácăn măhayăcóăt că

đ ăt ngăb ngă0ăv iăđi uăki năb ăquaă nhăh
Tuyănhiên,ăđ có th duyătrìăđ

ngăc aăvi căphát hƠnhăti n.

c t su t n trên GDP năđ nh theo th i

gian, chính ph c n ph i bi t gi i h n thâm h t ngân sách
đóătr

c h tăđòiăh i ph iăxácăđ nh đ

m tăng

c ng

ng gi i h n cho phép duy trì s

m c c n thi t,ăđi u

ng gi i h n b i chi ngân sách1,

năđ nh c a t su t n trên GDP, qua

đóăduyătrìătínhăb n v ng c a tài khóa.
Ng

ng thâm h t ngân sách t i đa c aăn mătăđ duy trì s

su t n trên GDP s đ

c tính b ng tích gi a t c đ t ng tr

v i t ng s d n cu i n m tr

1

N i dung chi ti tăđ

c trìnhăbƠyătrongăch

năđ nh t

ng kinh t n m t

c (t-1).

ngă1.

5

Thang Long University Libraty

St= - gt*Dt-1
V i: St lƠăng

ng gi i h n thâm h tăngơnăsáchăn mătănh m năđ nh t

su t n trên GDP ( đây, d u tr th hi n tình tr ng thâm h t ngân sách)
gt là t căđ t ngătr

ng kinh t n măt.

Dt-1 m căd ăn cu iăn mătr

c (t-1)

Phơnă tíchă sơuă h nă v ă cánă cơnă ngơnă sách,ă ph
kháiăni măth ăhaiălƠăNg

ng pháp k toán đ aă raă

ng thâm h t ngân sách c b n đ

năđ nh t su t n

trên GDP b ng chênh l ch gi a lãi su t n ph i tr và t c đ t ng tr

ng kinh

t d ki n cho n m t nhân v i t ng s d n t i th i đi m 31/12 n m tr

c

(n m t-1):
Bt = (rt - gt) * Dt-1
V i: Bt lƠăng

ng thâm h tăngơnăsáchăc ăb n đ

năđ nh t su t n trên

GDP và rt là lãi su t ti n vay ph i tr c a n măt.
Nhìn chung, liên quanăđ n v năđ b n v ng tài khóa (BVTK) c n ph i
xemăxétăđ n các bi n s kinh t v ămôălƠăthâm h t ngân sách, t ng s n vay,
lãi su t tr n , t c đ t ng tr

ng kinh t và t su t n trên GDP. T t c các

bi n s này l i có quan h g năbóăvƠătácăđ ngăđ n nhau.
C ngăv i cách ti p c năđ phân tích tính b n v ng tài khóa c a m t qu c
gia là s d ng Cách ti p c n k toán, trong tài li u c a tác gi Eduardo Ley có
t aă đ : "Fiscal (and External) Sustainability"ă n mă 2010ă (Theă Worldă Bank)ă
c ngăđƣătrìnhăbƠyăm t cách ng n g nănh ngăchiăti t các công th căđ i s đ đ aă
ra lu n c xácăđ nh tính b n v ng tài khóa c a m t qu c gia. Trong tài li u này,
bên c nh vi c ch raăcácăph

ngătrìnhăvƠăy u t c ăb n c a BVTK thì tác gi

còn t ng h p và cung c p các lu n c đ phân tích tính b n v ng c a tài khóa
v i m t n n kinh t m khi mà n công không ch bao g m n trongăn
còn có n n

c mà

c ngoài, cái ch uătácăđ ng c a b i c nh kinh t khu v c và trên

th gi i. Trong b i c nhăđó,ăđ xem xét m căđ b n v ng c a n n
đóăphơnătínhătínhăBVTKăc a m t qu c gia c n ph i xácăđ nhăđ
6

c ngoài t

c t l lãi su t


hi u qu , cái đ
su tăvayăn
n n

c xem là trung bình có tr ng s c a lãi su tătrongăn

c và lãi

c ngoài và ph n chênh l ch giá tr doăthayăđ i t giáăđ i v i t ng

c ngoài. S bi năđ ng c a t giá h iăđoáiăs tácăđ ngăđ n lãi su t hi u

qu t đóălƠănguyênănhơnăgơyă nhăh

ngăđ n gánh n ng n , vì v y c n ph i

xem xét c di n bi n c a t giá h iăđoáiăkhiăphơnătíchăBVTKăvƠăcu i cùng là

xemăxétăc ăc u GDP xét theo tiêu chí hàng hóa, d ch v cóătraoăđ i và không
traoăđ iăđ

c v i bên ngoài vì s bi năđ ng c a t giá h iăđoáiăs t o ra nh ng

thayăđ i trong giá c c a khu v căth
đ i v iăn

ngăm i (nh ng hàng hóa, d ch v có trao

c ngoài).

Cách ti p c n k toán đƣă đ
d ngăđ đánhăgiáăm căđ BVTK

c nhi u nhà nghiên c u trên th gi i áp
các qu c gia và vùng lãi th v i m t s đi u

ch nhăđ phù h p v iăcácăđi u ki năđ c thù c a m iăn

c,ăđƣăch ng t đ

c

tính hi u qu trong vi căđánhăgiáătínhăBVTK.
Bên c nhăhaiăph

ngăphápăPVC và cách ti p c n k toán k trên thì hi n

nay trong r t nhi u các nghiên c u nh măđánhăgiáăm căđ b n v ng tài khóa

các qu c gia trên th gi i, các nhà nghiên c u có s d ngăđ n các k thu t c a
kinh t l

ngă lƠă ph

ngă phápă ki m đ nh nghi m đ n v (Unit root tests) và

ki m đ nh đ ng liên k t (cointegration) nh m ki m tra m i quan h lâu dài
gi a bi n chi tiêu chính ph và các bi n thu ngân sách c a chính ph . Ví d
nh ănghiênăc u c a Haryo Kuncoro cho Indonesia (2011), Stilianos Fountas và
Jyh-lin Wu cho Hy l p (1995), Christian Richter cho Hy L p, Evan lau và
Jeffrey Ling cho Sarawak (m t bang c aă Malaysia)ă n mă 2009,ă Dr.ă Hussină
Abdullah và Dr. Jauhari Dahalan cho Malaysia (2012)...
Trong phân tích h i quy nhi u bi n nghiên c u m i liên h ph thu c có
tính th ng kê c a m t bi n ng u nhiên v i nhi u bi n gi i thích khác. S ăthƠnhă
côngătrongăphơnătíchăh iăquyăph ăthu căr tăl năvƠoăvi căs ăd ngăs ăli uăth ngă
kêăthíchăh păvƠăph

ngăphápăx ălăỦăcácăs ăli uăđó. Tuyănhiên,ăcácăchu iăs ăli uă

theoăth iăgianăc a nh ngăđ iăl

ng kinh t còn nhi u bi năđ ng theo th i gian
7

Thang Long University Libraty


l iăth

ngăcóănghi măđ năv (t căchu iăkhôngăd ng). Vì th ,ătrongă

căl

ng

các tham s ho c ki mă đ nh gi thi t c a các mô hình, n u không ki mă đ nh
thu c tính này c a bi n chu i thì các k thu tăphơnătíchăthôngăth
h nănh ăk thu tăbìnhăph

ng (ch ng

ngănh nh t OLS) s không còn chính xác và h p

lý.
B. T ng quan nghiên c uătrongăn

c:

T i Vi t Nam, hi nănayăđƣăcóăm t s công trình nghiên c u c p b , c p
c ăs tr c ti p ho c gián ti p nghiên c u v ch đ tính b n v ng c a tài khóa:
Trong tài li u do GS - TSăV

ngă ìnhăHu làm ch biên có t aăđ "C

s lý lu n và th c ti n phân tích đánh giá tính b n v ng c a ngân sách nhà
n

c trong ki m toán báo cáo quy t toán ngân sách nhà n

2009 (Ki mă toánă nhƠă n

c) có m t ph nă trongă ch

thuy t đánh giá tính b n v ng c a ngân sách nhà n

c" xu t b năn mă

ngă 1ă v i t aă đ "1.2 Lý
c".ăTrongăch

ngănƠy,ătácă

gi đƣăph n nào làm sáng t m t s v năđ lý thuy t v đánhăgiáătínhăb n v ng
NSNNănh ăkháiăni m,ăỦăngh aăc a vi căđ m báo b n v ngăNSNN,ăcácăph

ngă

phápăđánhăgiáă tínhăb n v ng c a NSNN mà c th là tác gi đƣă trìnhăbƠyăs ă
l

că2ăph

ngăphápăđánhăgiáălƠăph

ngăphápăgiáătr hi n th i (PVC) và cách

ti p c n k toán c a Cuddington (1996)ăvƠăEduardoăLeyă(2010)ănh ăđƣănóiă
trên.
Bên c nhăđó,ănghiênăc uăc ngăxemăxétăm căđ nh y c m c a tính b n

v ng NSNN v i các r i ro ngân sách ng n h n và dài h n, xem xét nhăh

ng

c aăc ăc uăthu,ăchiăNSNNăđ n tính b n v ng c a NSNN, nh ngătácăđ ng c a
c ăch qu n lý tài chính công t i tính b n v ng c a NSNN.
tài nghiên c uăc ngăđƣăcóănh ngăđánhăgiáăv th c ti n tình hinh thu,
chi NSNN

Vi tăNamăgiaiăđoană1997-2004, ch ra nh ngăđi m tích c c và h n

ch c th nh :ăngu năthuăNSNNăt ng,ăc ăc u thu NSăđ

c c i thi n,ăc ăc u

chiăc ngăcóănh ng chuy n bi n tích c c, gi m t tr ngăchiăth

8

ngăxuyên,ăt ngă


t tr ngă chiă đ uă t ă phátă tri n....hi nă t
n

ng thua l c a các doanh nghi p nhà

c hay nh ng b t c p trong qu n lý các qu công ngoài ngân sách.
ơyărõăràng là m t tài li u hay và b ích, cung c păchoăng

iăđ c nhi u

v năđ v lý lu n và th c ti năliênăquanăđ n b n v ng ngân sách

Vi t Nam.

Tuy nhiên, t n mă2004ăđ n nay thì di n bi n, tình hình kinh t v ămôăc a Vi t
Namăc ngăđƣăcóănhi uăthayăđ i. Ho tăđ ng thu chi c aăNSNNăc ngăcóănh ng
di n bi nă khácă tr

c theo dòng th iă giană vƠă theoă xuă h

ng h i nh p kinh t

qu c t ngày m t sâu r ng nh t là khi Vi t Nam chính th c tr thành thành
viên c aăWTO.ăH năn a, tài li uănƠyăc ngăch y u lu n bàn v tính b n v ng
c aăngơnăsáchăd

i góc nhìn c a ki m toán và d a trên vi c phân tích t các

y u t chuyên môn k thu t,ăch aănghiênăc uăd
v tính b n v ng c aă tƠiă khóaă nh ă theoă xuă h

i nhi u góc nhìn khác nhau
ng, m c tiêu, chi nă l

chính qu căgia,ăđi u ki n kinh t xã h i c aăđ tăn

c tài

c...

Ti pătheoălƠăchuyênăđ nghiên c u chuyên sâu c aăTSăV ă ìnhăÁnh:ă"
Phân tích tính b n v ng c a NSNN trong ti n trình CNả, ả ả và nh p qu c t
Vi t Nam"ă n mă 2003,ă Vi n khoa h c tài chính, B TƠiă chính.ă ơyă lƠă m t
công trình nghiên c u h t s c c n thi tătrongăđi u hành và qu n lý NSNN. Xét
trên khía c nh n iădung,ăchuyênăđ nghiên c uăđƣăđ tăđ

c m t s thành công

nh ăsau:
Th nh t, nghiên c uă nƠyă đƣă trìnhă bƠyă kháă rõă nétă v haiă ph
phân tích tính b n v ng c a NSNN là ph

ngă phápă

ng pháp phân tích theo y u t và

ph

ng pháp phân tích theo mô hình kinh t l

ph

ngă phápă phơnătíchă theoă y u t (k t h p c đ nhătínhăvƠă đ nhă l

ng.ăTrongăđó,ătácăgi cho r ng
ng) cho

phép chúng ta phân tích m tăcáchăđ yăđ và toàn di n tính b n v ng c a NSNN

trongăđi u ki n ngu n s li uăkhôngăđ yăđ và thi u tính chính xác. Chính vì
v y,ăph

ngăphápănƠyăr t phù h p v iăđi u ki n Vi tăNamănênăđƣăđ

l a ch năđ phân tích tính b n v ng c a NSNN
vi c phân tích tính b n v ng c a NSNN c n ph iăđ

c tác gi

Vi t Nam. Tác gi đƣăg i ý
c ti n hành d a trên 4 y u

9

Thang Long University Libraty


t c ăb n:ă(i)ă ánhăgiáătácăđ ng tr c ti p và gián ti p c a nh ngăthayăđ i d
ki n trong chính sách kinh t v ămô,ăt l trình, chi phí, ph m vi c iăcáchăc ăc u
đ n ho tăđ ngăngơnăsách,ă(ii)ă ánhăgiáăc ăc u thu chi NS hi n t iăc ngănh ăd
ki n có có phù h p v i các m cătiêuăchínhăsáchăchungăhayăkhông?ă(iii)ă ánhă
giáănguyăc ăt năth

ngăc a các chính sách ngân sách hi n t iătr

c nh ngăc nă

s c nh măđ m b o cho ho tăđ ng ngân sách t ng th không b ph thu c quá
nhi u vào các nhân t n m ngoài t m ki m soát c a chính ph ,ă(iv)ă ánhăgiáă

kh n ngăc a chính ph trong vi c d báo và qu n lý m c thâm h tăc ăs tr
tácăđ ng c a nh ng y u t có th ki măsoátăđ

c

c thông qua xây d ng khuôn

kh ngân sách trung h n, thi t l p h th ng giám sát, d phòng r i ro ngân
sách.
Th hai, v i quan ni m tính b n v ng c a NSNN ch u s tácăđ ng c a
r t nhi u y u t nh ăchínhătr , kinh t ...ăChuyênăđ nghiên c uăđƣăn u rõ 5 nhân
t ch y uătácăđ ngăđ n tính b n v ng c a NSNN bao g m:ă(i)ăQuanăđi m v
vai trò kinh t c aă nhƠă n

c, (ii) Các nhân t kinh t v ă môănh ăt ngă tr

kinh t , l m phát, th t nghi p,ă (iii)ă Quană đi mă đ

ng

ng l i công nghi p hóa

(CNH), hi năđ iăhóaă(H H)ăvƠăh i nh p kinh t qu c t , (iv) S phát tri n c a
h th ng tài chính ti n t ,ă(v)ăQuanăđi m,ăđ nhăh

ngăthuăchiăNSNNăvƠăbùăđ p

th m h t NSNN.
Bên c nh nh ng thành công k trên,ăchuyênăđ nghiên c uăc ngăcóăm t
s h n ch nh tă đ nh. Nghiên c uă ch aă th c s có s g n k t ch t ch gi a

ph n lý thuy t v i nh ng phơnă tíchă đánhă giáă th c tr ng v tính b n v ng
NSNN. Nh ngăphơnătích,ăđánhăgiáătrongăn i dung c aăch

ngăIIăch aăth c s

bám sát các tiêu chu nă đƣă đ aă ra.ă Trongă toƠnă b các phân tích
chuyênăđ m i d ng l i

vi c nghiên c u di n bi n các nhân t

tính b n v ng c aăNSNN,ăch aăđ aăraăđ

nhăh

ngă II,ă
ngăđ n

c nh ng k t lu n th aăđángăđ làm

rõ hi n tr ng tính b n v ng c a NSNN qua t ngăgiaiăđo n.

10

ch


Lu n án ti năs ăc a nghiên c uăsinhăVõăV năH p:ă "Nâng cao tính b n
v ng c a ngân sách nhà n

c Vi t Nam" n mă2013,ăH c vi n Tài chính. Lu n

ánăđƣă t ng h p làm rõ thêm các quan ni m v tính b n v ng, các tiêu chí và
ph
h

ngă th c xem xét tính b n v ng c a NSNN, ch ra nh ng nhân t

nh

ngăđ n tính b n v ng NSNN mang tính ph bi n. Ngoài ra, lu năánăđƣăcóă

nh ng phân tích v nh ng h l y c a m t NSNN thi u tính b n v ngăđ i v i
quá trình phát tri n kinh t , xã h i c a m t qu căgia,ăđ c bi t nh n m nhăđ n
tính b n v ng c a n công. T t c nh ng v năđ đóăcóătácăd ng cho vi c nghiên
c uăđ i v i v năđ

năđ nh và b n v ng NSNN trong th c ti n.

Lu năánăc ngăđƣăcungăc p m t cách nhìn khá toàn di n v th c tr ng tính
b n v ng c a NSNN

Vi tăNamăgiaiăđo n 2001-2010 thông qua vi c phân tích

di n bi n các y u t

nhă h

ngă đ n tính b n v ng c a NSNN. T đóă đ t ra

nh ng v năđ trong qu nălỦăvƠăđi uăhƠnhăNSNNăđ i v iăNhƠăn

c nói chung

vƠăcácăc ăquanăqu nălỦăNSNNănóiăriêng.ăTrênăc ăs đánhăgiáăth c tr ng, lu n
ánă c ngă đƣă đ xu t các gi i pháp v thu, chi NSNN, v n công, v qu n lý
NSNNăh

ng t iăđ m b o tính b n v ng c a NSNN.

Tuyănhiên,ăph

ngăphápănghiênăc u c a lu n án là d a trên các phân tích

đ nhătính,ăch aăs d ngăcácăph
các mô hình kinh t l

ngăphápăphơnătíchăđ nhăl

ng v năđangăđ

căcácăn

ng,ăch aăv n d ng

c phát tri n quan tâm và s

d ng m t cách r ng rãi hay s d ng các ch tiêu thích h p, c th đ đánhăgiáă
m căđ b n v ng c a NSNN.
Chuyênăđ nghiên c u chuyên sâu c aăTSăBùiă
xác đ nh gi i h n b i chi ngân sách nhà n

ng Nghiêu: "Lu n c

c" n mă2001,ăVi n Khoa h c tài

chính, B Tài chính. Công trình nghiên c u này tuy không tr c ti p nghiên c u
m t cách t ngăquát,ăđ aăraănh ngăđánhăgiáăv tính b n v ng c a tài khóa

Vi t

Namănh ngăc ngăđƣăđ c păđ n m t khía c nh c a b n v ng tài khóa. Nghiên
c uăđƣăkháiăquátăhóaăvƠătrìnhăbƠyăcóăh th ng, logic nh ng v n đ lý lu năc ă
b n v cơnăđ i và b i chi ngân sách, nêu và phân tích rõ nh ngăquanăđi m qu c
11

Thang Long University Libraty


t và Vi t Nam v cơnă đ i và b i chi ngân sách, ch ra nh ng nhân t
h

ng t i b i chi NSNN. Bên c nhăđó,ănghiênăc uăc ngăch raăđ

c p v cơnăđ i và b i chi NSNN

n

c ta trên các m t:ăPh

nh

c nh ng b t

ngăth căcơnăđ i

NSNN,ă cáchă xácă đ nh gi i h n b iă chi,ăquană đi m v b iă chiăđ i v iă NSăđ a
ph

ng...ăTrênăc ăs đóăđ xu t các bi n pháp x lý b iăchiăNSNNănh ăk t c u

l iăc ăc uăchiăNSNN,ăđ i m i cách th căđi u hành b i chi, ph i h p hài hòa các
bi n pháp x lý b i chi, qu n lý và s d ng b i chi NSNN hi u qu .
c bi t, trong ph n th 2 c aă ch

ngă I,ă tácă gi có phân tích v m i

quan h gi a b i chi ngân sách và s b n v ng, nă đ nh c a ngân sách nhà
n

c. Trong ph n này, tác gi đ aăraăkháiăni m v b i chi tích c căc ngănh ă

phân tích v tácăđ ng c a gánh n ng n t i quy n l c tài chính c aăNhƠăn
Ph n cu i cùng c aăch

c.

ngăII,ătácăgi cóăđ aăraălu n c xácăđ nh gi i h n b i

chi ngân sách.
Ngoài nh ng công trình nghiên c u khoa h c c p b , c păc ăs mà h c

viênăđ

c bi t thì g năđơyătrongăm t s k y u h i th o khoa h c, bài báo, bài

gi ngă đ

că đ ngă trênă m t s t pă chíă chuyênă ngƠnhăc ngă bƠnăđ n BVTK hay

m t s khía c nh c aăBVTKănh :
Báo cáo nghiên c u RS - 05: "N công và tính b n v ng
kh , hi n t i và t

ng lai "ăn mă2013,ăb n quy n thu c

h i và UNDP t i Vi tăNam.ăTrongăch

Vi t Nam, quá

y ban kinh t qu c

ngă2ăc a tài li u này, nhóm tác gi có

trình bày v tình tr ng thâm h t ngân sách và n công

Vi t Nam,ăđánhăgiáăv

c ăc u thu chi ngân sách, hi u qu đ uăt ăcôngă Vi t Nam và nh n di n nh ng
r i ro t kh i doanh nghi pănhƠăn

c (DNNN). Ngoài ra, nghiên c uăc ngăch

ra s tácăđ ng c a thâm h t ngân sách và n công t i các bi n s kinh t v ămôă
quan tr ng nh ă l mă phát,ă cánă cơnă th
Trongăcácăch

ngă m i, t giáă vƠă t ngătr

ng kinh t .

ngă4ăvƠă5,ănghiênăc uăc ngăđƣăcóănh ngăđánhăgiáăv n công

Vi tăNamăvƠăđ aăraănh ng d báo và khuy n ngh chính sách.

12


u t công, n công và m c đ

Chuyênă đ nghiên c u chuyên sâu: "
b n v ng ngân sách

Vi t Nam" s 5/ 2013, Vi n Friedrich-Ebert-Stiftung,

Vi n Nghiên c u và Qu n lý kinh t trungă

ng.ăChuyênăđ nghiên c u này t p

trung nghiên c u v m i quan h gi aă đ uă t ă công,ă n công và m că đ b n
v ngăngơnăsách,ăđ aăraănh ngăđánhăgiáăv th c tr ngăđ uăt ăcông,ăn công và
b n v ng ngân sách

Vi tăNam.ăTrênăc ăs đó,ăchuyênăđ nghiên c uăđƣăki n

ngh m t s gi i pháp nh m s d ng hi u qu ngu n n côngăc ngănh ăt ngă
c

ng m căđ b n v ng NSNN.
Bài gi ng c aă TS.ă V ă ThƠnhă T Anhă (ch

Fulbright) có t aăđ : "Tính b n v ng c a n công

ngă trìnhă gi ng d y kinh t
Vi t Nam". Trong bài gi ng

nƠy,ăTS.ăV ăThƠnhăT Anhăđƣăcóănh ng trình bày v khái ni m n công và tính
b n v ng c a n công, cách th că đoă l

ng m că đ b n v ng c a n công.

Không ch trình bày các v năđ lý thuy t, bài gi ngăcònăđiăsơuăphơnătíchătìnhă
hình n công c a Vi t Nam, d a trên các lý thuy tăđ aăraăđ đánhăgiáăm căđ
b n v ng c a n công

Vi tăNam.ă ơyălƠăm t y u t có liên quan tr c ti p t i

BVTK c a Vi t Nam.
K t lu n:ăTrênăđơyălƠănh ng công trình nghiên c u khoa h c, bài báo có
đ c păđ n tính b n v ng c a tài khóa
gi đƣăti p c năđ
r tăđaăd ngăvƠăth

gócăđ tr c ti p ho c gián ti p mà tác

c. Ph i nói r ng, vi c nghiên c u tính b n v ng c a tài khóa
ng nghiêng v phân tích th c ti n. Riêng

Vi t Nam hi n

này thì có ít các công trình nghiên c u tr c di n, chuyên sâu v b n v ng tài
khóa

nh ngăgócănhìnăkhácănhauăd

i d ng lu năv n,ălu n án ho c các công

trình nghiên c u khoa h c c p b , c pănhƠăn
c u v BVTK

c. Ch y u các tài li u nghiên

Vi t Nam hi n nay là nh ng bài báo, công trình nghiên c u

c p b , lu n án ti năs ,ălu năv năth căs ,ăcácăk y u h i th o bàn nhi uăđ n các
v năđ thu, chi và b i chi NSNN, n công, các chính sách qu n lý thu, chi và
vay n c a Chính ph là nh ng m ng khác nhau c a BVTK. Nhìn chung, các
tài li uănƠyăb

căđ uăc ngăđƣăc ngăc p nhi u thông tin quan tr ng v v năđ
13

Thang Long University Libraty


BVTK

Vi t Nam t gócăđ lý lu năc ngănh ăth c ti n. Tuyănhiên,ăđaăph n

các nghiên c u còn d ng

m că đ đ nh tính, còn thi uă cácăph

ngăphápăvƠă

tiêuăchíăđánhăgiáăm căđ b n v ng c a tài khóa.
Trên bình di n qu c t thì hi n nay các nghiên c u v b n v ng tài khóa
áp d ng cho nhi uă n
ph

ngă phápă ti p c n khác nhau,ă trongă đóă cóă nh ngă ph

c nă đƣă ch ng t đ
Trong s cácăph
ph

c trên th gi i r tă phongă phú,ă đaă d ng và có nhi u
ngă pháp,ă cáchă ti p

c s hi u qu khiă đánhă giáă tínhă b n v ng c a tài khóa.

ngăphápăti p c năđƣăđ

c trình bày

trên, tác gi nh n th y

ngăphápăcách ti p c n k toán (Accounting Approach) có giá tr tham kh o

r t t t, t ra phù h p v iă đi u ki n ngu n s li uă ch aă hoƠnă thi n c a Vi t
Nam. Tác gi s ti n hành phân tích tính b n v ng c a tài khóa t i Vi t Nam
b ngăph

ngăphápănƠy.ăBênăc nhăđó,ătácăgi c ngăk t h p s d ng các ch s

thông l qu c t v n côngăđ

căđ aă raăb i các t ch c qu c t nh ăWorldă

Bank hay IMF d a trên vi c h th ng hóa và t ng k t th c ti năcácăn
th gi iăđƣăđ

c s d ng

c trên

nhi u nghiên c uăđánhăgiáăm căđ an toàn n n

c

ngoài t i m t s qu căgiaăđ xem xét m c đ vay n c a Vi t Nam, t đóăch ra
nh ng r i ro có th cóăđ i v iăanătoƠnătƠiăkhóaătrongăt

14

ngălai.


CH

NGă1:ăC ăS

LÝ LU N V TÍNH B N V NG

C A TÀI KHÓA.
1.1 Khái ni m,ăđ căđi m,ăỦăngh aăc a b n v ng tài khóa.
1.1.1 Khái ni m b n v ng tài khóa.
Có r t nhi u các tài li u vi t v tính b n v ng c a tài khóa k t sau giai
đo n kh ng ho ng n nh ngăn mă 1980ă c a th k tr

c và ngày càng nhi u

h nă n a trong th i gian g nă đơyă sauă khiă cácă h u qu tai h i c a cu c kh ng
ho ng cho vay th ch păd

i chu n 2008-2009

M và cu c kh ng ho ng n

trong khu v c Châu Âu ngày càng l n,ăđƣăđeăd a n n tài chính công c a các
qu c gia trên th gi i.
Các lý thuy t v phát tri n kinh t bu c ph i nhìn nh n l i vai trò c a

vi c vay n c a các chính ph nh m b sung ngu n l c cho phát tri n. V năđ
vay n

m cănƠoăđ

kinh t , v aăduyătrìăđ
sách

c coi là v aăđ đ v a b oăđ m ngu n l c cho phát tri n
căcácăcơnăđ iăv ămô,ăgi đ

m c an toàn trong dài h năđƣăđ

c m căđ thâm h t ngân

c nhi u nhà kinh t đ c păđ n trong

các nghiên c u c a mình. Khái ni mă “tính b n v ng c a tài khóa”ă (fiscală
sustainability)ăđ

căvayăm

n t l nhăv cămôiătr

ng, nh m ch tr ng thái vay

n c a chính ph m t cách h p lý, v aăđ m b oăđ

c nhu c u chi tiêu trong

hi n t i, v a không gây nh ng gánh n ng n trongăt

ngălai.ă

Thôngăth

ng, khi nghiên c u v b n v ng tài khóa (BVTK), các chính

sách thu, chi ngân sách và n công s đ

c xem xét chi ti t, nh t là n công.

N u chúng không gây ra các h u qu tiêu c c, không gây m t an toàn tài chínhti n t trong ng n, trung và dài h năthìăngơnăsáchăđ

c coi là b n v ng.

C th ,ătaăcóăđ nhăngh aăv b n v ng tài khóa theo các chuyên gia qu c
t và Vi t Nam là: "tình tr ng m t ngân sách luôn có kh n ng cung c p cho
Nhà n

c nh ng công c tài chính kh d ng, trong b t k tình hu ng nào thu,

chi và n công đ u đ

c nhà n

c ki m soát m t cách ch đ ng, trong ng n

15

Thang Long University Libraty


h n, trung h n và dài h n đ u không đ y Nhà n

c vào tình tr ng v n , m t

n đ nh, m t an toàn tài chính". [1, tr.9] & [35, tr.2]
B n v ngă tƠiă khóaă lƠă khiă cácă chínhă sáchă thu,ă chiă ngơnă sáchă nhƠă n

c

(NSNN) ti n tri n nă đ nh, an toàn, và không ch aă đ ngăcácă nguyă c ă x y ra
m tăcơnăđ i nghiêm tr ng, không d năđ năđ v ho c kh ng ho ng ngân sách.
D

iă gócă đ tài chính thì b n v ng tài khóa cho phép mang l i nh ng

ngu n thu, nh t là nh ng ngu n thu t thu đ i v i các doanh nghi p trong n i
b n n kinh t m t cách năđ nh và có th ngƠyăcƠngăt ng,ăcóăkh n ngăđápă ng
đ

c nhu c u chi ngân sách m t cách thu n l i, t oăđ ngu n l c tài chính cho

NhƠăn

c th c hi n các nhi m v phát tri n kinh t - xã h i trong t ng th i k .
B n v ngătƠiăkhóaă đ

c hi u là b n v ng trong tr iă tháiă"đ ng", có s

thayă đ i theo th i gian và không gian. M iă n

c, m i th i k tùy theo hoàn

c nh kinh t - chính tr - xã h i c th mà có các m căđ b n v ng tuy tăđ i khác
nhau.ăDoăđó,ăs không có nh ng tiêu chí ho căng
cho t t c cácăn

c, cho m i th i k .

ng c đ nh v BVTK chung

i v iăcácăn

đ uă tiênă khiă nóiă đ n BVTK là li uă trongă t

căđangăphátătri n,ăđi u

ngă lai,ă cácă ngh aă v n cóă đ

c

th c hi nătheoăđúngăth a thu n không, nh t là khi có các bi năđ ng b t l iănh ă
s rút v n

t c aăcácănhƠăđ uăt ,ăs giaăt ngălƣiăsu t ho c s m t giá c aăđ ng

n i t . Th c t cho th y t i nhi uăn

c, tuy thâm h t ngân sách di n ra th

ng

xuyên và s d ăn qu căgiaăt ngătheoăth i gian, song không th k t lu n ngay là
cácăn

cănƠyăcóănguyăc ăr iăvƠoăkh ng ho ng tài khóa, b i th căraăđóăch là

nh ngăkhóăkh năv ngân sách trong ng n h n.ăNg
tình hình ngân sách t

c l i, có nh ngăn

c tuy

ngăđ i lành m nh, n n n hi n t i không cao v i t su t

n trên GDP th p,ănh ngăc ngăkhôngăth k t lu n m t cách ch c ch n ngay là
n

c này có s BVTK b iătrongăt

ngălaiăr t có th v năr iăvƠoăkhungăho ng

tài khóa do h u qu c a vi c th c hi n các chính sách tài khóa không hi u qu ,
lãng phí ho c b n thân n n kinh t phát tri n không b n v ng, ho c h th ng tài
chính ch aăđ ng nhi uănguyăc ,ăti m n nhi u r i ro...
16

Các y u t c u thành và chi ph i BVTK g m chính sách thu, chi ngân
sách, qu n lý n công và qu n lý các r i ro ti m n có kh n ngătácăđ ngăđ n
BVTKănh ăcácăqu ngoài ngân sách, n c a khu v c doanh nghi pănhƠăn
(DNNN), b o lãnh c a Chính ph , chi tiêu và n
ph

ng,ăm căđ

đ t ngătr

năđ nh c a h th ngătƠiăchínhătrongăn

c

các chính quy nă đ a
c và qu c t , và t c

ng kinh t ...ăTrongăđó,ăthu,ăchiăvƠăn ngân sách không nên ch đ

c

hi uăđ năthu n là nh ng con s (quy mô) hay t l ( t su tătrênăGDP,ăc ăc u)
mà bên c nh nh ng con s thu, chi và n công là nh ng chính sách thu, chính
sách chi, chính sách qu n lý n công c aăNhƠăn

c... Nói chung là nh ng chính

sách qu n lý tài chính công mà Chính ph đƣ,ăđangăvƠăs thi hành. Các chính
sáchătƠiăchínhăcôngăđ

c coi là nh ng y u t đ nh tính quy tăđ nh s b n v ng

c a tài khóa.
Nói m t cách chung nh t, m i quan tâm v BVTK c năđ

c nhìn nh n

trong c trung và dài h n và nên có m t t mănhìnăbaoăquátăđ n các chính sách
phát tri n và chính sách xã h iăliênăquanăđ n tài khóa.
1.1.2 T m quan tr ng c a b n v ng tài khóa.
B oă đ m tính b n v ng c a tài khóa có tác d ng to l nă đ n quá trình
hình thành và phát tri n kinh t - xã h i c a m t qu c gia. M t chính ph v i
ngân sách liên t c thâm h t, n công tích t liên t căt ng,ăkhôngăđ m b oăđ
tính b n v ng tài khóa s t t y u d nă đ n nh ng h u qu khônă l

c

ng v i s

phát tri n kinh t c a qu căgiaăđó,ăđ c bi t là v i các qu căgiaăđangăphátătri n
ho c các qu c gia có n n kinh t đangă trongă giaiă đo n chuy nă đ i.
qu c gia này, nói chung l că l
đ ng kinh t đ uădoănhƠăn

ng th tr

nh ng

ng còn nh bé, h u h t m i ho t

căgánhăvác.ăNhƠăn

c ph i s d ng ph n l n các

ngu n l c tài chính t NSNN cho quá trình phát tri n kinh t , xã h i. Vì v y,
m i sai l m trong s d ngă chínhăsáchăđ uă mangăđ n nh ng h u qu n ng n
cho quá trình phát tri n kinh t , xã h i c aăđ tăn

c.

17

Thang Long University Libraty


Trong th c t ,ăđ đ tăđ
v iăcácăn

c t căđ phát tri n nhanh, thu h p kho ng cách

c phát tri n. Chính ph cácăn

căđangăphátătri n ph i s d ngăđ n

chính sách tài khóa n i l ng,ă ngh aă lƠă lƠmă gi m thu ho că t ngă chiă tiêuă ngơnă
sách. Vi c theo đu i chính sách tài khóa m r ng s t t y u làm cho thâm h t
ngân sách thêm tr m tr ng, chính ph s ph iăđiăvayăđ bùăđ p thâm h t. N u
nh ăt căđ thu NSNN không theo k p t căđ t ngăc aăcácăngh aăv tr n , s
bu c chính ph ph i s d ng các bi n pháp vay n m iăđ tr n c ă(trò ch i

Pozzi). N u bi n pháp này kéo dài l pă điă l p l iă thìă đi u t t y u s x y ra là
chính ph s không có kh n ngătr n khi mà t ng s ngh aăv tr n v

t quá

kh n ngăthuăc aăNSNN.ăKhiăkhôngăđ kh n ngăchiătr n thì chính ph có th
ph i tuyên b v n .ă óălƠătìnhăhu ng x u c a qu c gia, uy tín c a qu c gia
trênătr

ng qu c t gi m sút, kh n ngăti p t c vay n n

căngoƠiăđ phát tri n

kinh t s g păkhóăkh năvìăm t ni mătinăđ i v i c ngăđ ng qu c t .
C th , có th nhìn nh n h u qu c a m t NSNN thi u b n v ngăđ i v i
quá trình phát tri n kinh t , xã h i trên các khía c nhăsauăđơy:
Th nh t, m t ngân sách thâm h t tri n miên, thi u tính b n v ngălƠăđiă
đôiăv i v năđ t ngăn . Chính ph

tr ng thái l thu c, m t uy tín trênătr

ng

qu c t , m t kh n ngăt ch đ i v i v năđ n . N u b v n thìăđóălƠănguyăc ă
d nă đ n khung ho ng kinh t , tài chính- ti n t lƠmă đ tă n

c t t h u và khó

ph c h i.
Th hai, ngân sách thâm h t tri n miên, thi u tính b n v ng là d u hi u

phá v tính năđ nh kinh t , có khi còn là chính tr , nhăh
th c hi n các ch căn ngăc aănhƠăn

c.ă

ngăđ n kh n ngă

gi m b t thâm h t, b oăđ m tính b n

v ng c a tài khóa trong ng n h n bu cănhƠăn

c ph i gi măchiătiêu,ăt ngăthu .

C haiăcáchănƠyăđ u có th d năđ n h u qu là s n nălòngătrongăđ uăt ăc a xã
h i. Tiêu dùng xã h i s b co h p l i. Kinh t có th r iăvƠoăsuyăthoái.ă
Nói chung ngân sách thâm h t tri n miên, thi u tính b n v ng s d năđ n
kh n ngăchínhătr b lung lay b iăNhƠăn
18

c không tr đ

c n , m t uy tín trên