Lý thuyết tài chính tiền tệ lựa chọn nghịch và các công cụ giải quyết

BÀI TIỂU LUẬN
Môn: LÝ THUYẾT TÀI CHÍNH – TIỀN TỆ

ĐỀ TÀI:

VẤN ĐỀ LỰA CHỌN NGHỊCH VÀ
CÁC CÔNG CỤ GIẢI QUYẾT
GVHD: THS.Trần Hùng Sơn
LỚP: K10405B
NHÓM: 7


Vấn đề lựa chọn nghịch và các công cụ giải quyết

NHÓM 7_K10405B

BẢNG PHÂN CÔNG CÔNG VIỆC
S

HỌ VÀ TÊN

MSSV

NỘI DUNG

TT
NGUYỄN
1
HỒNG HOA

K104050842

Công cụ giải quyết

LÊ
2 THỊ MINH HÒA

K104050843

Lý thuyết lựa chọn nghịch

TÔ
3 DUY LÂM

K104050855

Công cụ giải quyết

NGUYỄN
4
THỊ THƯƠNG

K104050911

Công cụ giải quyết

ĐỖ
5 LÊ ANH TÚ

K104050923

Liên hệ thị trường
chứng khoán Việt Nam

Trang 2


Vấn đề lựa chọn nghịch và các công cụ giải quyết

NHÓM 7_K10405B

LỜI MỞ ĐẦU

N

gày nay trong xu thế toàn cầu hóa, khu vực hóa cũng

như quá trình hội nhập đang diễn ra mạnh mẽ, có quy mô thì
việc tìm các cơ hội đầu tư mang lại lợi nhuận cao hay vấn đề

thu hút vốn trong và ngoài nước vào các dự án là một trong những chiến lược
kinh tế được các quốc gia ưu tiên thực hiện. Và để tiến trình này diễn ra thuận
lợi thì thị trường cần có đầy đủ thông tin về doanh nghiệp giúp cho các nhà đầu
tư có thể đưa ra những quyết định đúng đắn mang lại lợi ích cho chính mình và
thị trường. Thế nhưng, thị trường không bao giờ là hoàn hảo, không có tất cả
những thông tin cần thiết cho một quyết định. Đó là một thất bại của thị trường
nói chung và đặc biệt là thị trường tài chính nói riêng. Đồng thời thông tin
không cân xứng cũng chính là nguyên nhân của những lựa chọn nghịch trong
thị trường. Chính những lí do đã khiến cho công việc tìm kiếm thông tin và đưa
ra lựa chọn đầu tư gặp những cản trở và khó khăn hơn. Do đó để khắc phục tình
trạng này trong các giao dịch kinh tế và dòng vốn được sử dụng hiệu quả thì

việc tìm hiểu về lựa chọn nghịch cũng như các công cụ để giải quyết là một vấn
đề cần thiết và ý nghĩa. Đó là đề tài mà nhóm chúng tôi quan tâm và tìm hiểu
với mong muốn sẽ cung cấp thêm những thông tin hữu ích về thị trường tài
chính cũng như hiểu hơn về khó khăn trong thị trường Việt Nam.

Trang 3


Vấn đề lựa chọn nghịch và các công cụ giải quyết

NHÓM 7_K10405B

I. Lý thuyết về lựa chọn nghịch:
1.1

Khái niệm:

Lựa chọn nghịch là một tình trạng kinh tế có thể nảy sinh do tồn tại
tình trạng thông tin bất cân xứng, xảy ra trước khi giao dịch diễn ra. Người
lựa chọn thứ tốt lại chọn phải thứ không tốt. Đây là một loại thất bại thị
trường.
1.2

Sự hình thành lựa chọn nghịch:
Dựa trên nghiên cứu của nhà kinh tế học G.AKERLOF năm 1970 với tựa

đề “ the Maket for Lemons: Quality Uncertainty and the Market Mechanism”,
ông cho rằng: Lựa chọn nghịch là hiện tượng xảy ra trên bất kỳ thị trường nào
xuất hiện thông tin không cân xứng_mà ông gọi là “thị trường quả chanh”. Do
không có đủ thông tin liên quan đến giao dịch nên một trong các bên tham gia

giao dịch sẽ đưa ra những quyết định sai lầm và hiện tượng lựa chọn nghịch
được hình thành từ đó.
1.3

Tác động của lựa chọn nghịch.
1.3.1

Vấn đề quả chanh:

Hiện tượng “thị trường quả chanh” là
một đặc trưng cụ thể của vấn đề lựa chọn
nghịch và tác động của nó tới sự vận hành
hiệu quả của thị trường, được trình bày trong
báo cáo nổi tiếng của nhà kinh tế đạt giải
thưởng Nôben G. Akerlof. Nó nảy sinh trên thị
trường ô tô cũ. Người mua thường không
đánh giá được chất lượng của những chiếc ô

Trang 4


Vấn đề lựa chọn nghịch và các công cụ giải quyết

NHÓM 7_K10405B

tô cũ. Họ không biết chiếc ô tô định mua là tốt hay xấu, có liên tục bị trục trặc về
máy móc không. Bởi vậy, giá mà người mua phải trả phản ánh chất lượng bình
quân của tất cả ô tô hiện có trên thị trường, tức mức chất lượng nằm giữa giá trị
thấp của một số ô tô xấu và giá trị của một số ô tô tốt.
Người chủ cũ chiếc ô tô cũ ngược lại có khả năng biết rõ chiếc ô tô là tốt

hay kém chất lượng. Nếu chiếc ô tô có chất lượng kém, người chủ hạnh phúc
nếu bán được nó tại mức giá mà người mua sẵn sàng trả, tức mức giá nằm ở
mức chất lượng trung bình. Song nếu chiếc ô tô vẫn tốt, người chủ biết rằng
chất lượng ô tô của mình bị đánh giá quá thấp và vì vậy, anh ta không muốn bán
nó. Kết quả của sự lựa chọn nghịch này là chỉ có rất ít ô tô chất lượng cao được
đưa vào thị trường. Do chất lượng bình quân của một chiếc ô tô cũ hiện có trên
thị trường thấp và do chỉ có rất ít người muốn mua phải ô tô cũ chất lượng kém,
nên mức tiêu thụ thấp. Nói cách khác thị trường ô tô cũ vận hành kém.
1.3.2

Tác động của lựa chọn nghịch đến thị trường tài chính.

Giả sử bạn là nhà đầu tư đang muốn mua cổ phiếu, nhưng lại không thể
phân biệt được đâu là công ty tốt đâu là công ty xấu. Do vậy, bạn sẽ sẵn sàng chi
trả mức giá mà nó phản ánh được giá trị trung bình của các công ty.
Ví dụ trên thị trường cổ phiếu, nếu giá một cổ phiếu của công ty hoạt
động tốt A là 10.000đ, giá một cổ phiếu của công ty hoạt động kém B là 6.000đ,
thì nhà đầu tư sẽ trả giá 8.000đ cho một cổ phiếu.
Khi đó, công ty A không muốn bán, chỉ có công ty B muốn bán. Sự lựa
chọn nghịch xảy ra: nhà đầu tư chỉ có thể mua cổ phiếu của công ty tồi B. Phản
ứng tất yếu họ sẽ dè dặt để mua cổ phiếu, làm thị trường kém sôi nổi, không thu
hút được người mua, người bán.
Trên thị trường trái khoán, người mua quan tâm đến lãi suất cao. Các
công ty hoạt động tốt không muốn chấp nhận lãi suất cao. Chỉ có công ty hoạt
động không tốt muốn chấp nhận lãi suất cao như vậy. Sự lựa chọn nghịch lại
xảy ra: nhà đầu tư chỉ có thể mua được trái khoán của công ty hoạt động kém.
Dẫn đến vốn được di chuyển ít và chậm chạp trên thị trường chứng khoán.
Trang 5

Vấn đề lựa chọn nghịch và các công cụ giải quyết

NHÓM 7_K10405B

Chức năng cơ bản của thị trường tài chính là tạo kênh dẫn vốn từ người
tiết kiệm, dư vốn sang cho người chi tiêu, thiếu vốn. Tuy nhiên, sự tồn tại của
“quả chanh” đã ngăn cản thị trường chứng khoán (trái phiếu và cổ phiếu) thực
hiện tốt chức năng của mình.
II.

Các công cụ giải quyết vấn đề lựa chọn nghịch

Khi không có sự hiện diện của vấn đề thông tin không cân xứng, thì vấn
đề “quả chanh” cũng không còn. Nếu người mua biết về chất lượng của ô tô cũ
như người bán, những người liên quan đều có thể phân biệt giữa ô tô tốt và ô tô
xấu, thì người mua sẽ sẵn sàng trả đúng giá trị của chiếc ô tô cũ còn tốt. Do
người chủ của những chiếc ô tô tốt nhận được giá phải chăng, nên họ sẵn sàng
bán chúng trên thị trường. Thị trường sẽ có nhiều giao dịch và hoàn thành tốt
công việc của mình là tạo ra một kênh phù hợp để chuyển ô tô sang cho những
người muốn có chúng.
2.1 Sản xuất và bán thông tin:
Lời giải cho vấn đề lựa chọn nghịch trên thị trường tài chính là loại trừ
tình trạng thông tin không cân xứng bằng cách trang bị cho những người cung
cấp vốn các thông tin chi tiết về cá nhân hay doanh nghiệp đang tìm kiếm
nguồn vốn để tài trợ cho hoạt động đầu tư của mình.
Một cách để chuyển các thông tin này cho người tiết kiệm - cho vay là có
các công ty tư nhân thu thập và tạo ra các thông tin giúp phân biệt giữa doanh
nhiệp tốt và doanh nghiệp yếu kém, sau đó bán nó. Ở Mỹ, các công ty như
Standard và Poor’s, Moody’s và Value Line thu thập thông tin về tình hình tài
sản và các hoạt động đầu tư của doanh nghiệp, xuất bản những số liệu này và

bán chúng cho những người đặt trước( cá nhân, thư viện và trung gian tài chính
liên quan đến việc mua bán chứng khoán).
2.2

Vấn đề “người trốn vé”:

Trang 6


Vấn đề lựa chọn nghịch và các công cụ giải quyết

NHÓM 7_K10405B

Thực sự, hệ thống tư nhân trong việc tạo ra và bán thông tin không hoàn
toàn giải quyết được vấn đề lựa chọn nghịch trên thị trường chứng khoán do
vấn đề “người trốn vé”. Đó là khi những người không trả tiền cho thông tin tận
dụng được lợi thế về thông tin mà những người khác phải trả tiền mới có được.
Vấn đề “người trốn vé” cho thấy rằng việc tạo ra và bán thông tin của tư
nhân chỉ giải quyết được một phần của vấn đề “quả chanh”. Để thấy tại sao,
chúng ta hãy giả sử rằng bạn vừa mua được thông tin nói cho bạn biết doanh
nghiệp nào tốt danh nghiệp nào yếu kém. Bạn tin rằng số tiền bỏ ra là đáng
đồng tiền bát gạo và có thể mua được chứng khoán với giá thấp hơn giá trị thực
của các doanh nghiệp ( làm ăn tốt). Song nếu nhà đầu tư láu cá (kẻ “người trốn
vé”) nhìn thấy bạn mua một loại chứng khoán nhất định, anh ta có thể mua theo
bạn, mặc dù không trả tiền cho bất kỳ thông tin nào. Nếu nhiều nhà đầu tư khác
cũng hành động như vậy, thì sự gia tăng nhu cầu về các chứng khoán tốt và bị
định giá thấp sẽ làm cho giá của chúng ngay lập tức tăng lên tới giá trị thực. Do
vấn đề “người trốn vé” này, bạn có thể không mua được chứng khoán với giá
thấp hơn giá trị thực của chúng nữa.
Do không thu được lợi nhuận từ việc mua thông tin, bạn có thể nghĩ rằng

không nên trả tiền cho thông tin. Nếu các nhà đầu tư khác cũng đi đến nhận
thức như vậy thì các doanh nghiệp và cá nhân không còn khả năng bán thông
tin. Sự suy yếu khả năng kiếm lợi nhuận từ việc bán thông tin của các doanh
nghiệp tư nhân có nghĩa là thị trường có ít thông tin hơn và vì thế vấn đề lựa
chọn nghịch (vấn đề “quả chanh”) sẽ cản trở sự vận hành có hiệu quả của thị
trường chứng khoán.
2.3

Biện pháp điều hành của nhà nước
Vấn đề “người trốn vé” cản trở thị trường tư nhân tạo ra đủ thông

tin để loại trừ toàn bộ vấn đề thông tin không cân xứng dẫn đến sự lựa chọn
nghịch. Vậy sự can thiệp của nhà nước có làm lợi cho thị trường tài chính
không? Có, chẳng hạn nhà nước có thể tạo ra thông tin để giúp các nhà đầu
Trang 7


Vấn đề lựa chọn nghịch và các công cụ giải quyết

NHÓM 7_K10405B

tư phân biệt giữa doanh nghiệp tốt và doanh nghiệp yếu kém, sau đó cung
cấp miễn phí cho công chúng. Tuy nhiên, cách giải quyết này liên quan đến
việc nhà nước phải công bố các thông tin tiêu cực về doanh nghiệp, việc làm
có thể rất khó chấp nhân về mặt chính trị.
Cách làm thứ hai (nhiều nước công nghiệp phát triển khác đã áp dụng)
là biện pháp điều hành của chính phủ đối với thị trường chứng khoán sao cho
các doanh nghiệp tự giác cung cấp thông tin chân thực về mình nhiều đến mức
cho nhà đầu tư có thể tự nhận định là doanh nghiệp đang làm ăn tốt hay yếu
kém. Ở Mỹ, ủy ban chứng khoán và hối đoái (SEC) (là cơ quan chính phủ có

quyền yêu cầu các doanh nghiệp bán chứng khoán của mình ra thị trường đại
chúng) phải tuân thủ các nguyên tắc kế toán chuẩn và công bố thông tin về
doanh thu, tài sản và thu nhập của mình. Những biện pháp điều hành tương tự
cũng được vận dụng ở nhiều nước khác.
Tuy nhiên, yêu cầu công bố thông tin không phải lúc nào cũng vận hành
tốt. Sự sụp đổ mới đây của ENRON ( tháng 10 năm 2001 đã tuyên bố lỗ 618
triệu đô la trong quý 3 đằng sau vẻ làm ăn khá phát đạt) và các vụ bê bối kế
toán phát hiện được các công ty khác minh chứng cho nhận định này.
Sự lựa chọn nghịch trên thị trường tài chính phát sinh từ vấn đề thông
tin không cân xứng góp phần lý giải tại sao thị trường tài chính lại là một trong
các khu vực bị điều hành nặng nề nhất trong nền kinh tế. Biện pháp điều hành
của chính phủ với mục đích làm tăng thông tin cho nhà đầu tư là cần thiết để cắt
giảm vấn đề lựa chọn nghịch, vấn đề cản trở sự vận hành có hiệu quả của thị
trường chứng khoán (cả thị trường cổ phiếu và trái phiếu).
Mặc dù sự điều hành của chính phủ cắt giảm được vấn đề lựa chọn
nghịch, song cũng không loại trừ hoàn toàn được nó. Ngay cả khi các doanh
nghiệp cung cấp thông tin và doanh thu, tài sản hay thu nhập của mình cho
công chúng, thì họ vẫn có nhiều thông tin hơn nhà đầu tư: ngoài thông tin do
các con số thống kê mang lại, còn có rất nhiều thứ cần biết để đánh giá chất
lượng của một doanh nghiệp. Ngoài ra, các doanh nghiệp yếu kém có động cơ
Trang 8


Vấn đề lựa chọn nghịch và các công cụ giải quyết

NHÓM 7_K10405B

làm cho họ trông giống như doanh nghiệp làm ăn phát đạt, bởi vì điều này cho
phép hưởng thụ mức giá cao hơn cho chứng khoán của mình. Các doanh nghiệp
yếu kém thường bóp méo những thông tin buộc phải cung cấp cho công chúng,

qua đó làm cho nhà đầu tư gặp nhiều khó khăn hơn trong việc đánh giá xem
doanh nghiệp nào làm ăn tốt và doanh nghiệp nào yếu kém.
2.4

Trung gian tài chính
Như vậy, chúng ta đã thấy rằng việc tư nhân tạo ra thông tin và biện

pháp điều hành của chính phủ nhằm khuyến khích cung cấp thông tin làm giảm
bớt, nhưng không loại trừ được hoàn toàn vấn đề lựa chọn nghịch trên thị
trường tài chính. Về cơ cấu tài chính có thể làm gì để góp phần thúc đẩy luồng
vốn chảy sang cho những người có cơ hội đầu tư và sản xuất khi vấn đề thông
tin không cân xứng tồn tại? Cơ cấu của thị trường ô tô cũ đem lại cho chúng ta
một gợi ý.
Một đặc trưng quan trọng của thị trường ô tô là hầu hết ô tô cũ không
được bán trực tiếp từ người này sang người khác do mọi người khó thu thập đủ
thông tin.
Thay vào đó, chúng được bán cho một người trung gian, gọi là người
kinh doanh ô tô cũ. Người này mua ô tô cũ từ nhiều người và bán lại cho những
người khác. Người kinh doanh ô tô cũ cũng tạo ra thông tin trên thị trường
bằng cách sử dụng các chuyên gia để xác định xem những chiếc ô tô cũ này là
tốt hay xấu.
Khi chiếc xe còn tốt, người kinh doanh có thể bán nó kèm theo một bảo
lãnh nhất định, ví dụ cấp giấp bảo hành hay uy tín của người kinh doanh. Và anh
ta thu được lợi nhuận từ chênh lệch giữa giá bán và giá mua. Hơn nữa nhà kinh
doanh hoạt động mua bán trên cở sở thông tin mình tự sản xuất ra, nên tránh
được vấn đề người trốn vé.
Cũng giống như các nhà buôn ô tô cũ, các trung gian tài chính cũng đóng
vai trò tương tự trên thị trường tài chính. Chẳng hạn ngân hàng, trở thành
Trang 9

Vấn đề lựa chọn nghịch và các công cụ giải quyết

NHÓM 7_K10405B

chuyên gia trong việc tạo ra thông tin về doanh nghiệp sao cho mọi người có
thể phân biệt giữa cơ hội cho vay tốt và xấu.
Sau đó, họ có thể thu hút vốn từ người gửi tiền và sử dụng nó cho các
doanh nghiệp làm ăn phát đạt vay. Do các ngân hàng tập trung vào việc cho
những doanh nghiệp làm ăn phát đạt vay tiền, nên họ có khả năng kiếm được
mức lợi tức cao hơn lãi suất huy động vốn. Mức lợi nhuận mà các ngân hàng
kiếm được cho phép họ tham gia vào hoạt động tao ra thông tin.

2.5 Thế chấp và vốn chủ sở hữu
2.5.1 Thế chấp:
Sự lựa chọn nghịch tác động vào chức năng hoạt động vào thị trường tài
chính khi người cho vay bị thiệt hại do người cho vay không có khả năng hoàn
trả tiền và phá sản. Thế chấp là việc cam kết của người vay dùng tài sản của
mình để bảo đảm cho khoản vay nếu không trả được nợ, do đó làm giảm
được hậu quả của sự lựa chọn nghịch bởi vì giảm được tổn thất của người cho
vay khi người vay phá sản. Nếu người đi vay không trả được nợ, người cho vay
có thể bán vật thế chấp và sử dụng số tiền thu được để bù lại tổn thất về tiền
vay. Ví dụ: nếu bạn không hoàn trả khoản tiền vay mua nhà của mình, người
cho vay có thể nắm quyền sở hữu ngôi nhà của bạn, tổ chức đấu giá nó và sử
dụng số tiền thu được để bù vào khoản tiền vay. Do đó, người cho vay sẵn sàng
cho vay có đảm bảo bằng vật thế chấp và người đi vay sẵn sàng giao vật thế
chấp để làm giảm mức rủi ro của người cho vay và họ có nhiều khả năng được
cho vay với mức lãi suất thấp hơn. Sự hiện diện của lựa chọn nghịch trong thị
trường tín dụng đã giải thích tại sao thế chấp là một đặc điểm của các hợp đồng
cho vay.

2.5.2 Vốn chủ sở hữu:
Vốn chủ sở hữu là phần chênh lệch giữa tài sản của một doanh nghiệp và
các khoản nợ của nó có thể thực hiện vai trò tương tự như các khoản thế chấp.
Trang
10